Auteur VO-content Laatst gewijzigd 16 november 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres https://maken.wikiwijs.nl/82662 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.
Inhoudsopgave Rivieren Vooraf Kennisbank Stap1 Stap2 Stap3 Stap4 Stap5 www.lvoorl.nl Over dit lesmateriaal Pagina 1
Rivieren Vooraf Leerdoelen Een rivier is meer dan een natuurlijke waterstroom in het landschap. Rivieren vormen het landschap, niet alleen fysiek, maar ook cultuurhistorisch. Denk aan uiterwaarden, terpen en dijken. Deze opdracht gaat over verschillende landschappen die door rivieren zijn gevormd. Aan het eind van deze opdracht: Kun je omschrijven wat een stroomgebied is. Kun je omschrijven wat een waterscheiding is. Kun je de begrippen rivierprofiel, bovenloop, middenloop, benedenloop en delta omschrijven. Kun je aangeven waar zich in Nederland het rivierkleilandschap bevindt en ken je de begrippen 'oeverwallen', 'rivierdijken' en 'uiterwaarden'. Eindproduct Als eindproduct van deze opdracht maak je samen met een klasgenoot een foto-opdracht. Voor deze opdracht krijg je twaalf foto s van plekken langs de Rijn in Zwitserland, Duitsland of Nederland. Probeer bij elke foto te raden in welk land de foto van de Rijn is genomen. Met het maken van deze foto-opdracht laat je zien dat je de leerdoelen hebt behaald. Beoordeling Het eindproduct laten jullie beoordelen door jullie docent. Je docent kijkt of alle foto s correct bij het juiste land staan. Pagina 2
Werkwijze Groepsgrootte Stap 1 tot en met stap 3 doe je alleen. De foto-opdracht maak je samen met een klasgenoot. Benodigdheden Landkaart van het stroomgebied van de Rijn. Tijd Voor deze opdracht heb je 2 lesuren nodig. Kennisbank Bestudeer de laatste twee pagina's van het volgende item uit de Kennisbank. KB: Rivieren Pagina 3
Kijk of je antwoord kunt geven op de volgende vragen: 1. Wat is het stroomgebied van een rivier? 2. Hoe noem je een grens tussen twee stroomgebieden. 3. In welk deel van de rivier stroomt het water het snelst, in de bovenloop, in de middenloop of in de benedenloop? Bestudeer ook pagina 4 van het volgende item uit de Kennisbank. KB: Rivierkleilandschap Kijk of je antwoord kunt geven op de volgende vragen: 4. Wat is sedimentatie? 5. Waar vind je de uiterwaarden? Stap1 Waar komt al het water in de grote rivieren (Maas, Rijn/Waal, IJssel) in Nederland eigenlijk vandaan? Hiernaast is dat mooi in kaart gebracht. De Rijn ontspringt in Zwitserland en gaat via Duitsland naar Nederland. Onderweg pikt de rivier water op uit allerlei zijrivieren, beekjes en sloten. Water dat daarin als neerslag is terechtgekomen. Zo n gebied dat afwatert op een hoofdstroom heet een stroomgebied. De grens tussen twee stroomgebieden heet waterscheiding. Deze begrippen worden uitgelegd in de volgende twee filmfragmenten. Eerste fragment van de filmfragment 'Aardrijkskunde Rivieren' Pagina 4
Fragment uit 'Wateroverlast'. Vragen 1. Wat is het stroomgebied van een rivier? 2. Wat is een waterscheiding? 3. Van de stroomgebieden van welke rivieren maakt Nederland deel uit? (zie ook de landkaart op dit lesblad) Stap2 Bovenloop, middenloop en benedenloop Je hebt gezien waar de Rijn, de Maas en de Schelde ontspringen. Het zijn niet meteen van die brede waterstromen zoals ze door Nederland stromen. Ze ontspringen uit bronnen, vormen eerst beken, zijrivieren en groeien langzaam tot de stroom die in zee uitmondt. Het profiel van de rivier geeft deze verandering van bron tot monding weer. In zo n rivierprofiel (of rivierverloop) laat je zien wat er met de rivier gebeurt van bron tot monding. Meestal is een rivier aan Pagina 5
de hand van het profiel in drie stukken te verdelen: de bovenloop, de middenloop en de benedenloop. Het grote verschil in deze trajecten zit in het verhang en het verval van de rivier. Het verhang geeft het hoogteverschil aan tussen twee punten in de rivier, gedeeld door de afstand tussen die punten (het gemiddelde hoogteverschil). Het verval geeft het hoogteverschil tussen twee punten aan, het absolute hoogteverschil. Hoe en waarom die stukken van elkaar verschillen zie je in het tweede fragment uit 'Wateroverlast deel 2'. Bij de Rijn is die indeling goed zichtbaar. Het eerste stuk, de bovenloop dus, gaat door Zwitserland, Oostenrijk en Liechtenstein, het middelste stuk (middenloop) door Duitsland en Frankrijk en het derde en laatste stuk (benedenloop) door Nederland, waar de Rijn een delta vormt met meer aftakkingen. Vragen: 1. 2. 3. 4. 5. In welk van de drie delen van een rivier zijn verhang en stroomsnelheid het grootst? In welk deel van een rivier slijt het rivierwater V-dalen uit? Waarom gebeurt dat in de andere delen niet? In welk deel van een rivier gaat de rivier meanderen? Wat voor materiaal zet een rivier af in de: bovenloop? middenloop? benedenloop? 6. Hoe is dat te verklaren? Stap3 Pagina 6
Landschappen in de benedenloop van rivieren Rivieren vormen landschappen en vooral het verval van een rivier en de stroomsnelheid, die daardoor wordt veroorzaakt, bepalen hoe die rivierlandschappen eruit zien. In deze stap zie je landschappen die bij de benedenloop van rivieren horen: landschappen die je ook in Nederland tegenkomt. Kijk naar deze films van SchoolTV over de benedenloop van de grote rivieren in Nederland. Vragen: 1. Waardoor worden bochten in de benedenloop van een rivier steeds groter? 2. Wat voor bodem hebben oeverwallen en komgronden of kommen? 3. Hoe is dat verschil in bodem te verklaren? Stap4 Voor je aan de afsluiting van deze opdracht begint, Pagina 7
maak je eerst de volgende toets. Vergelijk, na het beantwoorden van de vragen, jouw antwoorden met de goede antwoorden. Heb je vragen fout, zorg dan dat je begrijpt waarom je antwoord niet goed is. Rivieren kn.nu/lg9kw 1 van 5 Lees de twee omschrijvingen. Wat wordt omschreven? 1 Een grens tussen twee stroomgebieden. 2 Een stelsel van aftakkingen van een rivier in de benedenloop. a. 1 = Waterscheiding, 2 = Rivierdelta b. 1 = Waterscheiding, 2 = Stroomgebied c. 1 = Rivierverloop, 2 = Rivierdelta d. 1 = Rivierverloop, 2 = Stroomgebied 2 van 5 Pagina 8
Lees de twee omschrijvingen. Wat wordt omschreven? 1 Gebied waaruit een rivier het overtollige water afvoert. 2 Het verval van een rivier van de bron tot de monding. a. 1 = Stroomgebied, 2 = Benedenloop b. 1 = Stroomgebied, 2 = Rivierverloop c. 1 = Rivierdelta, 2 = Benedenloop d. 1 = Rivierdelta, 2 = Rivierverloop 3 van 5 Lees de twee omschrijvingen. Wat wordt omschreven? 1 Het deel van de rivier bij de bron. 2 Het deel van de rivier bij de monding. Pagina 9
a. 1 = Benedenloop, 2 = Bovenloop b. 1 = Benedenloop, 2 = Rivierverloop c. 1 = Bovenloop, 2 = Benedenloop d. 1 = Bovenloop, 2 = Rivierverloop 4 van 5 Bekijk de afbeelding. Je ziet een doorsnede van een rivierbedding. Hoe noem je de gronden die gelegen zijn tussenh de zomerdijk en winterdijk? a. oeverwallen b. uiterwaarden c. kommen 5 van 5 Bekijk het kaartje van Nederland. Op het kaartje zijn verschillende landschappen aangegeven. Eén van die landschappen is het rivierkleilandschap. Welke kleur heeft het rivierkleilandschap. a. donker groen b. licht groen c. paars d. geel Pagina 10
Stap5 Foto-opdracht In de fotogalerij vind je twaalf foto s van plekken langs de Rijn. Pagina 11
Pagina 12
Pagina 13
Pagina 14
Geef samen met je klasgenoot bij elke foto aan langs welk deel van de Rijn de foto genomen is: 1. langs de bovenloop (Zwitserland) 2. langs de middenloop (Duitsland) 3. langs de benedenloop (Nederland) Kies vier foto s voor elk land en geef ook aan waarom. Klaar? Laat het resultaat beoordelen door jullie docent. www.lvoorl.nl Pagina 15
Leerlingen voor leerlingen Op de website www.lvoorl.nl vind je verschillende video's die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt. Hieronder een video die goed past bij deze opdracht. Bekijk de video. Verloop van rivieren Pagina 16
Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 16 november 2016 om 16:13 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau VMBO gemengde leerweg, 3; VMBO theoretische leerweg, 4; VMBO theoretische leerweg, 3; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 4; VMBO gemengde leerweg, 4; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 3; Leerinhoud en Waterkringloop; Water; Aardrijkskunde; doelen Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 2 uur en 0 minuten Trefwoorden leerlijn, rerrangeerbare Gebruikte Wikiwijs Arrangementen content, VO. (z.d.). Extra opgaven vmbo-kgt34. https://maken.wikiwijs.nl/90910/extra_opgaven_vmbo_kgt34 Pagina 17