Menselijke ingrepen vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Transcriptie

1 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 21 October 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave Menselijke ingrepen Vooraf Stap1 Stap2 Stap3 Stap4 Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 Menselijke ingrepen Vooraf Leerdoelen Door menselijk ingrijpen is de loop van de Rijn en de Maas veranderd en ook het oeverlandschap van deze rivieren. Je gaat ontdekken hoe dat is gegaan en waarom hierdoor het gevaar van rivieroverstromingen in Nederland is toegenomen. Aan het eind van deze opdracht: Kun je omschrijven dat ontbossing ontbossing langs de midden- en bovenloop van rivieren gevaar kan opleveren. Kun je omschrijven welk gevaar er schuilt in de bouw en uitbreiding van steden en dorpen langs de oevers van rivieren. Kun je uitleggen hoe ingrijpen in de loop van rivieren ten behoeve van de scheepvaart het gevaar van overstromingen heeft vergroot. Eindproduct Het eindproduct van deze opdracht is een variant op het spel Twee voor Twaalf, met de docent als spelleider en aangever. De spelleider spreekt twaalf zinnen uit waarin een woord is weggelaten. Jullie proberen bij elke zin het weggelaten woord te raden. Als je denkt het woord te weten, schrijf je het op je werkblad. Het gaat om de eerste letter van dat woord. Weet je het woord niet, noteer dan een vraagteken. Als de docent alle zinnen uitgesproken heeft, heb je twaalf letters en/of vraagtekens. Daar moet je een woord van twaalf letters zien te maken. Het gaat erom wie het woord als eerste heeft gevonden. Pagina 2

4 Werkwijze Groepsgrootte 1 tot en met stap 3 doe je alleen. Je speelt het spel Twee voor Twaalf samen met een klasgenoot. Benodigdheden Download het werkblad dat je nodig hebt in stap 4 om het spel Twee voor Twaalf te spelen. Tijd Voor deze opdracht heb je 2 lesuren nodig.? Stap1 Ontbossing langs rivieren In Nederland en ook over de grens zijn bij rivieren bossen gerooid. Deze ontbossing bleef niet zonder gevolg voor de rivieren. Kijk naar het eerste fragment van 'Wateroverlast'. Pagina 3

5 Bij piekafvoer stijgt niet alleen het rivierwater op de plek waar een massa water van neerslag in korte tijd de rivier in komt. Deze watermassa verplaatst zich stroomafwaarts tot in Nederland. Waar de watermassa langs komt, stijgt het waterpeil van de rivier om daarna weer te zakken. Ontbossing langs rivieren heeft nog een ander ongunstig gevolg, al gaat dat niet op voor de Nederlandse situatie. Kijk naar de film Erosie van SchoolTV tot 1:31. Vragen: 1. Wat gebeurt er met regenwater als het niet door bossen wordt vastgehouden? 2. Welk gevolg heeft ontbossing van delen van het stroomgebied voor de piekafvoer (moment waarop afvoer van water door een rivier het grootst is na een regenbui) van de rivier? 3. Welk gevaar neemt toe door ontbossing van bovenstroomse gebieden langs bijvoorbeeld Rijn en Maas? 4. Wat voor rampen doen zich voor langs beken in de Alpen als berghellingen naast deze beken kaal worden? Stap2 Pagina 4

6 Pagina 5

7 Verstening door verstedelijking Nederland wordt steeds meer volgebouwd. Steden en dorpen groeien, ook in stroomgebieden van de rivieren. De omgeving versteent meer en meer. Dat heeft gevolgen voor de opnamecapaciteit van de bodem. Neerslag dringt moeilijker door in de grond en hevige buien geven daardoor sneller en meer overlast. Bekijk nu het tweede fragment van 'Wateroverlast' Vragen: 1. Wat gebeurt er met water van neerslag als het a. op een onbebouwd gebied naast een rivier valt? b. op een bebouwd gebied naast een rivier valt? 2. Dus wat gebeurt er met de afvoer van regenwater door de rivier als gebieden die aan een rivier liggen steeds meer verstenen door verstedelijking? 3. Welk gevaar wordt daardoor groter voor mensen die vlakbij de rivier wonen? Pagina 6

8 Bovendien is door menselijk ingrijpen het waterbergend vermogen van rivieren kleiner geworden en wordt de waterloop er steeds meer door gehinderd. Enkele voorbeelden: Er zijn meer bruggen gebouwd over rivieren. Hier en daar zijn uiterwaarden bebouwd met woonwijken en/of bedrijven. In bedijkte rivieren zetten zand en klei zich af in het winterbed van de rivier. Op wallen en komgronden die buiten de winterdijk liggen, kan dat door de bedijking niet meer. Hierdoor worden bedding en uiterwaarden steeds verder opgehoogd en kunnen ze steeds minder water bevatten. Deze en andere ingrepen hebben al tot problemen geleid. Deventer bijvoorbeeld heeft in 2011 te kampen gehad met wateroverlast omdat de IJssel die door deze stad stroomt meer regenwater kreeg te verwerken dan het kon afvoeren. De straten langs de oevers kwamen blank te staan (zie afbeelding). Vraag: 4. Waarom is het niet verstandig om een woning of bedrijf te bouwen op een uiterwaard? Stap3 Kanalisatie en kribben Ten slotte hebben mensen in Nederland maatregelen genomen om rivieren beter bevaarbaar te maken. Bekijk nu het derde fragment van 'Wateroverlast'. Bovendien zijn er ten behoeve van de scheepvaart in de grote rivieren stuwen en sluizen aangelegd. Een stuw is een bouwwerk in een beek, rivier of waterloop dat water tegenhoudt en waarmee het waterpeil kan worden geregeld. Niet alleen zorgen stuwen in de grote rivieren ervoor dat het waterpeil van deze rivieren het hele jaar voldoende hoog is voor de scheepvaart. Ook helpen ze voorkomen dat bovenstrooms gelegen gebieden te weinig water krijgen en daardoor verdrogen. Maar sluizen en stuwen hinderen ook de waterafvoer van de rivieren. Pagina 7

9 Vragen: Welke gunstige effecten heeft de aanleg van kribben in een rivier? Welk ongunstig effect heeft de aanleg van kribben in een rivier? Hoe zijn rivieren in Nederland gekanaliseerd? Wat heeft dat voor gevolg voor de hoeveelheid water dat een rivier kan bergen en voor de piekafvoer? 5. Hoe kunnen stuwen in de Rijn of een andere rivier in Nederland helpen om het gevaar van overstromingen te verminderen als bovenstrooms het waterpeil van de rivier sterk stijgt? Stap4 Eindproduct Julie hebben gezien hoe door menselijk ingrijpen landschappen in het stroomgebied van rivieren zijn veranderd en er zelfs aan de loop van rivieren is gesleuteld. Het vergroot de kans dat rivieren buiten hun oevers treden en overlast verzorgen. Pagina 8

10 Om je kennis te testen, doe je samen met een klasgenoot mee aan een variant op het bekende spel Twee voor Twaalf. Je speelt tegen je klasgenoten. Het gaat als volgt: Twee voor twaalf De docent/spelleider spreekt een zin uit waarin een woord is weggelaten. Het woord dat uit deze zin is weggelaten moet je zien te raden. Denk je het woord te weten, noteer het op je werkblad. De eerste letter van het woord komt in het eerste vakje van Rij 1. Weet je het woord niet, zet in dat vakje dan een vraagteken. De spelleider geeft de tweede zin, enzovoort. 12 zinnen in totaal. Telkens moet je het woord zien te raden en de eerste letter ervan noteren in het blok. Als de spelleider door zijn zinnen heen is, heb je twaalf letters/vraagtekens bij elkaar op je werkblad. Van deze 12 letters moet je nog een woord zien te maken. Dat gaat zo: De spelleider noemt het ontbrekende woord in de eerste zin en geeft aan in welk vakje van rij 2 de eerste letter moet komen. Je vult die letter in en de spelleider geeft het ontbrekende woord uit de tweede zin met het bijbehorende vakje. Je vult ook deze letter in. Enz. Probeer zo snel mogelijk het woord te raden. Als je denkt de oplossing te kennen, laat dat weten aan de spelleider. Heb je het goede woord, dan ben je de winnaar. Zo niet, dan gaat het spel verder zonder jullie en ben je uitgeschakeld. Veel spelplezier! Pagina 9

11 Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 21 October 2016 om 13:41 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau VMBO gemengde leerweg, 3; VMBO theoretische leerweg, 4; VMBO theoretische leerweg, 3; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 4; VMBO gemengde leerweg, 4; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 3; Leerinhoud en Landschappen (en menselijke activiteit); Water; Aardrijkskunde; Waterbeleid; doelen Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 2 uur en 0 minuten Trefwoorden leerlijn, rerrangeerbare Pagina 10