1 + 1 = 3. UITVOERINGSPROGRAMMA 2013-2015 5* Noordoost Brabant Werkt!

UITVOERINGSPROGRAMMA 2013-2015 5* Noordoost Brabant Werkt! 1 + 1 = 3 Samen met ondernemers, onderwijs en overheden naar een goed functionerende arbeidsmarkt in Noordoost-Brabant Karin van Meer Véronique Scharenborg Definitieve versie 15 november 2012

Inhoudsopgave 1. Samen naar een goed functionerende arbeidsmarkt 2013-2015... 4 1.1 De uitdagingen voor de arbeidsmarkt... 4 1.2 Samen werken aan oplossingen... 5 1.2.1 Brabants Arbeidsmarktakkoord... 5 1.2.2 Strategische agenda 5* Noordoost Brabant... 6 1.3 Leeswijzer... 6 2. 5* Noordoost Brabant Werkt!... 7 2.1 Doel van de samenwerking... 7 2.2 Uitgangspunten en oplossingsstrategieën in de samenwerking... 8 a. Ieder zijn rol... 8 b. Met tien actielijnen naar een goed functionerende arbeidsmarkt... 8 c. Kijken vanuit transities op de arbeidsmarkt... 9 d. Mindset en extra impuls en innovatie... 10 2.3 Provinciale financiering... 10 3. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015... 12 3.1 Actielijn A: Strategisch HRM beleid werkgevers en sectoren (ondernemers)... 14 Actielijn A2 Goed en voldoende personeel voor Agro & Food... 17 Actielijn A3 Goed en voldoende personeel voor Zorg en Welzijn... 18 Actielijn A4 Goed en voldoende personeel voor Industrie en Techniek... 19 Actielijn A5 Goed en voldoende personeel voor Services... 20 3.2 Actielijn B: Dienstverlening aan inwoners en werkgevers (overheid)... 21 Actielijn B6 Samen naar werkgevers... 22 Actielijn B7 Iedereen doet mee... 23 3.3 Actielijn C: Leren, doorleren, blijven leren (onderwijs)... 25 Actielijn C8 Een passende kwalificatie voor jongeren op de arbeidsmarkt... 26 Actielijn C9 Alle talenten benut... 28 3.4 Actielijn D: Samen naar een goed functionerende arbeidsmarkt ((centrum)gemeente(n))... 29 Actielijn D10: Regie en samenwerking... 30 4. Begroting... 32 Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 2

4.1 Opbouw gevraagde subsidie provincie Noordoost-Brabant... 32 4.2 Budgetbeheer... 34 4.3 Overige subsidies... 34 5. Tenslotte: 1 + 1 = 3... 35 Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 3

1. Samen naar een goed functionerende arbeidsmarkt 2013-2015 De arbeidsmarkt in Noordoost-Brabant staat voor een aantal flinke uitdagingen ( 1.1). Alleen door als ondernemers, onderwijs en overheden samen te werken aan oplossingen kunnen we deze uitdagingen het hoofd bieden ( 1.2). De betrokkenheid is groot, zowel op provinciale schaal in het Brabants Arbeidsmarktakkoord van PACT Brabant als in de regionale samenwerking 5* Noordoost Brabant. 1.1 De uitdagingen voor de arbeidsmarkt Een goed functionerende arbeidsmarkt wordt steeds meer een kritische succesfactor voor de economie en daarmee voor onze welvaart en ons welzijn. In de provincie Brabant dreigt een tekort aan geschikt personeel in alle sectoren, dat in 2020 kan oplopen tot 75.000 mensen. De krapte baart vooral zorg bij de sterke Brabantse cluster en topsectoren, zoals agro & food, high tech systems, logistiek en life sciences. Tegelijkertijd is ongeveer een kwart (400.000 mensen) van de Brabantse beroepsbevolking niet of niet direct beschikbaar voor de arbeidsmarkt 1. De verwachte structurele krapte op de arbeidsmarkt kan alleen door partners samen, op verschillende schaalniveaus en vanuit meerdere thema s worden aangepakt. Als gevolg van aard van huidige economische crisis, blijft de groei van de economie wereldwijd achter bij de verwachtingen. De economische crisis is dieper en hardnekkiger dan eerder voorzien. Nederland, met zijn open en internationaal georiënteerde economie, wordt door dit alles getroffen. Grote en kleine bedrijven ondervinden hiervan de gevolgen. Hoewel de werkloosheid in ons land in vergelijking met het buitenland nog relatief laag is, stijgt deze ook. Het is extra zorgelijk wanneer jongeren na hun opleiding geen werk kunnen vinden. Structureel is sprake van een internationale concurrentie-omgeving, waarbij bedrijven in een steeds hoger tempo en met veelal hogere eisen aan de employability, flexibiliteit en kwalificaties van hun personeel hierop moeten inspelen om het hoofd boven water te houden. Dit vergt steeds meer van werknemers en werkzoekenden om aan het werk te blijven of te komen, o.a. blijven investeren in scholing om inzetbaarheid op peil te houden. Onder de huidige omstandigheden maken mensen zich zorgen over hun baan, hun pensioen, de waardeontwikkeling van hun huis en de toekomst van hun kinderen. Deze zorgen dragen er toe bij dat mensen minder transities maken op de arbeidsmarkt. Ze blijven zitten waar ze zitten of ze blijven langer werken. Ouderen maken in het algemeen minder transities op de arbeidsmarkt. Ze wisselen minder vaak van baan dan jongeren en worden minder vaak werkloos dan jongeren. Als ze wel werkloos worden, hebben ze minder kans om aan het werk te gaan dan jongeren. 2 Regionaal arbeidsmarktbeleid moet bijdragen aan een infrastructuur die transities makkelijker en beter laat aansluiten op vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Organisaties dienen vanuit deze brede blik naar de arbeidsmarkt te kijken en dat in een tijd waarin bezuinigingen en stelwijzigingen worden doorgevoerd. Kortom de regio staat voor vele uitdagingen, zowel op de korte als middellange termijn, om er samen de schouders onder te zetten. Bijlage 1 bevat meer informatie over de arbeidsmarktontwikkelingen en uitdagingen. 1 Bron: 2 CBS; Dynamiek op de arbeidsmarkt, focus op kwetsbare groepen, jan 2011 Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 4

1.2 Samen werken aan oplossingen Met ondersteuning van met name de provincie Brabant (2008-2011) en het Rijk (o.a. via de servicepunten leren en werken en het regionale actieplan jeugdwerkloosheid) werken ondernemers, overheden en onderwijs in de regio Noordoost Brabant sinds 2006 steeds meer samen aan een goed functionerende arbeidsmarkt. De komende jaren gaan partijen verder aan de slag om de flinke samenwerkingsopgave die er ligt op het gebied van een goed functionerende arbeidsmarkt verder uit te bouwen en te intensiveren. Dit gebeurt op provinciale schaal via het Brabants Arbeidsmarktakkoord van PACT Brabant (1.2.1) en op regionale schaal via de strategische agenda van 5* Noordoost Brabant (1.2.2) en in het bijzonder binnen het thema onderwijs en arbeidsmarkt, dat wordt opgepakt in 5* Noordoost Brabant Werkt! (hoofdstuk 2). Voor het eerst komen de samenwerkende partners nu met een ambitie, visie en uitvoeringsprogramma op het gebied van arbeidsmarkt op de schaal van Noordoost Brabant. 1.2.1 Brabants Arbeidsmarktakkoord Eind 2011 hebben de samenwerkende Brabantse bestuurders vanuit ondernemers, onderwijs en overheid in het PACT Brabant het Brabants Arbeidsmarkt Akkoord (BAA) gesloten. De intentie is het realiseren van een excellente arbeidsmarkt in Brabant, een arbeidsmarkt waarin bedrijven en mensen wendbaar en in positie zijn en goed mee kunnen in de gevraagde transities en dynamiek op de arbeidsmarkt. De infrastructuur, methodieken, programma s, instrumenten en activiteiten zijn hier optimaal op aangesloten. Voor meer informatie hierover zie www.pactbrabant.nl. Het Arbeidsmarktakkoord heeft een impuls gegeven aan het opstellen van dit regionale uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant. De regio Noordoost Brabant werkt graag mee om deze provinciale ambitie te realiseren: een goed functionerende arbeidsmarkt op langere termijn. Het voorliggende uitvoeringsprogramma omvat de activiteiten van de regio Noordoost Brabant in het Brabants Arbeidsmarktakkoord. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 5

1.2.2 Strategische agenda 5* Noordoost Brabant Ondernemers, overheden, onderwijs en overige organisaties in Noordoost Brabant werken sinds eind 2011 vanuit 5* Noordoost Brabant (5* NOB) aan de realisatie van een gezamenlijke strategische agenda voor de hele regio Noordoost-Brabant. Het Strategisch Beraad van 5* Noordoost Brabant zet de koers uit. Noordoost Brabant wil een gezonde en dynamische regio zijn waar mens, maatschappij, economie en milieu duurzaam met elkaar in balans zijn. De gezamenlijke drijfveer is goed leven. De regio excelleert rondom het agro & food-cluster en wil deze topsector verder versterken. De website www.5nob.nl biedt meer informatie. Onderwijs en arbeidsmarkt is in 2012 als één van de zeven thema s 3 onder de strategische agenda 5* Noordoost Brabant gebracht. Daarmee vormt het voorliggende uitvoeringsprogramma arbeidsmarkt integraal onderdeel van de economische en bredere strategische agenda van Noordoost Brabant. Zonder een ambitieuze, innovatieve en integrale aanpak van ondernemers, onderwijs, overheden en overige organisaties op het gebied van onderwijs en arbeidsmarkt kan de ambitie van 5* Noordoost Brabant niet worden waargemaakt. Dit geldt met name als het gaat om de actielijn goed en voldoende personeel voor de sector agro & food en daaraan gerelateerde sectoren, zoals industrie, logistiek en services. 5* Noordoost Brabant Werkt! heet het samenwerkingsverband, waarin partners samen werken aan oplossingen voor een goed functionerende arbeidsmarkt in Noordoost-Brabant. 1.3 Leeswijzer Hoofdstuk 2 gaat in op het doel en de uitgangspunten van 5* Noordoost Brabant Werkt!. Hoofdstuk 3 beschrijft het uitvoeringsprogramma 2013-2015, met daarin voor de tien actielijnen het te behalen resultaat en de geplande acties om hiertoe te komen. In hoofdstuk 4 volgt de bijbehorende begroting. 3 De andere thema s zijn: economische structuurversterking en innovatie, vestigingsmilieus, omgeving en water, energie en duurzaamheid, vitaal landelijk gebied en bereikbaarheid en mobiliteit. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 6

2. 5* Noordoost Brabant Werkt! Ondernemers, onderwijs en overheden werken in 5* Noordoost Brabant Werkt! samen aan oplossingen voor een goed functionerende arbeidsmarkt ( 2.1). Zij doen dit vanuit een aantal uitgangspunten en oplossingsstrategieën ( 2.2). Vanuit de provincie Brabant komt financiering beschikbaar om deze nieuwe beweging in de regio Noordoost-Brabant kracht bij te zetten en mee uitvoering te geven ( 2.3). 2.1 Doel van de samenwerking Samen werken aan oplossingen voor de huidige en toekomstige problemen op de arbeidsmarkt. Dat is waar 5* Noordoost Brabant Werkt! naar streeft. Het is een samenwerkingsverband binnen de regionale samenwerking 5* Noordoost Brabant, dat actief zoekt naar oplossingen die werken. Oplossingen voor zowel de korte termijn (recessie, bezuinigingen, stelselwijzigingen) als middellange termijn (verminderen krapte in diverse sectoren). Bijlage 2 beschrijft de opdracht en uitgangspunten, zoals vastgesteld tijdens de oprichtingsvergadering in juni 2012. Heel concreet betekent dit: de juiste persoon op de juiste plek met gebruik van alle talenten. De regionale economie vaart hier wel bij. Een overzicht: De afspraken van de samenwerking worden vastgelegd in een aparte overeenkomst. De overeenkomst wordt getekend door de kartrekkers van 5* Noordoost Brabant Werkt! met instemming van de agendaleden (zoals gemeenten, SW-bedrijven, MBO en HBO). Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 7

2.2 Uitgangspunten en oplossingsstrategieën in de samenwerking 5* Noordoost Brabant Werkt! werkt vanuit een aantal belangrijke uitgangspunten en oplossingsstrategieën. a. Ieder zijn rol Ondernemers, onderwijs en overheden zorgen samen voor beweging op de arbeidsmarkt. Vertrekpunt hierbij is de vraag vanuit de markt. Elke partij heeft hierin een eigen verantwoordelijkheid én rol die kan bijdragen aan een goed functionerende arbeidsmarkt. Voor werkgevers betekent dit dat ze werk, ontplooiingsmogelijkheden en scholing bieden aan inwoners van de regio en dat ze aan geven aan wat voor soort mensen met wat voor soort achtergrond ze behoefte hebben. Voor nu en voor later. Welke opleiding, instelling, vaardigheden en capaciteiten heeft hun ideale kandidaat? Werkgevers moeten echt werk maken van hun strategisch HRM beleid om de uitdagingen van de toekomst het hoofd te kunnen bieden. Voor onderwijsinstellingen betekent dit dat zij afgestudeerden afleveren, die genoeg weten en kunnen voor een beroep of sector waar werkgevers mensen nodig hebben. Zodat jonge mensen hun loopbaan goed starten. Het onderwijs moet ook scholing bieden aan werkenden en werkzoekenden, die gedurende hun loopbaan willen bijscholen of omscholen naar kansrijke beroepen of sectoren. Overheden hebben de opdracht om mensen met een uitkering een plek te geven waar zij goed tot hun recht komen en, in het ideale geval, een groei kunnen doormaken. Zij helpen inwoners om hun kansen op werk nu en in de toekomst te behouden en te vergroten. Dit alles gericht op beroepen en sectoren, waar werkgevers mensen nodig hebben. Overheden werken verder aan een goed vestigingsklimaat voor bedrijven, zodat werkgelegenheid voor de regio behouden blijft en versterkt wordt. De gemeenten s-hertogenbosch en Oss nemen het voortouw waar het gaat om verbinden van relevante partners. Gezamenlijk wordt bekeken welke ambities en mogelijkheden er liggen. Én waar directe winst te behalen valt waar het gaat om het realiseren van een goed werkende arbeidsmarkt waarin vraag en aanbod goed op elkaar aansluiten. Samen werken aan een goed functionerende arbeidsmarkt vereist wel wat. Alle partijen hebben elkaar immers nodig om een goede match te maken tussen vraag en aanbod. Op zich is dat niets nieuws. Wel nieuw is dat de huidige en toekomstige ontwikkelingen op de arbeidsmarkt nieuwe uitdagingen met zich meebrengen die van ons vereisen dat we het net iets beter doen dan voorheen. De lat kan en moet hoger! b. Met tien actielijnen naar een goed functionerende arbeidsmarkt 5* Noordoost Brabant Werkt! werkt op actielijnen aan een goed functionerende arbeidsmarkt. De actielijnen zijn verdeeld over verantwoordelijkheden en rollen van de ondernemers (A), overheid (B) en onderwijs (C) in de samenwerking. De gemeenten s-hertogenbosch en Oss nemen de regionale regiefunctie (D) op zich. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 8

A. Strategisch HRM beleid werkgevers en sectoren (ondernemers) 1) Werkgevers aan Zet Goed en voldoende personeel voor vier speerpuntsectoren: 2) Agro & food 3) Zorg en welzijn 4) Industrie en techniek 5) Services B. Dienstverlening aan werkgevers en inwoners (overheid) 6) Samen naar werkgevers 7) Iedereen doet mee C. Leren, doorleren en blijven leren (onderwijs) 8) Een passende kwalificatie voor jongeren voor de arbeidsmarkt 9) Alle talenten benut D. Regie en samenwerking ((centrum)gemeenten) 10) Samen naar een goed functionerende arbeidsmarkt Iedere kartrekker in 5* Noordoost Brabant Werkt! pakt zijn rol in de samenwerking door één of meer actielijnen te trekken (zie bijlage 3). c. Kijken vanuit transities op de arbeidsmarkt Door trends als flexibilisering, deeltijdarbeid en technologische veranderingen maken mensen steeds meer overgangen op de arbeidsmarkt tussen hun eerste baan en hun pensioen. Het transitiemodel onderscheidt: I. van baan naar baan, II. van werk naar werkloosheid en van werkloosheid naar werk, III. van werk naar scholing en van scholing naar werk, IV. van zorg naar werk en van werk naar zorg en V. van werk naar uittreding of pensionering. De arbeidsmarkt functioneert beter, naarmate mensen beter in staat worden gesteld om deze overgangen van, naar en op de arbeidsmarkt te maken. 5* Noordoost Brabant Werkt! zet zich in om voor haar inwoners de regionale infrastructuur hiervoor te versterken. De regio zet daarom extra in op het thema Iedereen Doet Mee met voorzieningen als e-portfolio en loopbaancentrum voor de beroepsbevolking. De ambitie van de regio is om talenten van inwoners zoveel mogelijk te benutten en in te zetten voor werk om de economische motor optimaal te kunnen laten draaien en om het voorzieningenniveau in de regio op peil te houden. Het benutten van talenten en meedoen op de arbeidsmarkt is goed voor het zelfvertrouwen en welzijn van onze inwoners. Daar gaan wij voor! Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 9

d. Mindset en extra impuls en innovatie 5* Noordoost Brabant Werkt! werkt via twee belangrijke oplossingsstrategieën, namelijk door de basis te versterken met de mindset Samen verder kijken en gewoon doen en door extra impulsen en innovatie, mede met inzet van provinciale middelen. 1) Mindset: samen verder kijken en gewoon doen Iedere kartrekker van 5* Noordoost Brabant Werkt! neemt één van de tien actielijnen voor zijn rekening (zie bijlage 3) en zorgt voor de gewenste veranderingen hierbinnen. De kartrekkers willen hier het verschil maken door te kijken en te denken vanuit het perspectief van de arbeidsmarkt als geheel. Wat is goed voor werkgevers en inwoners? Verandering vindt in eerste instantie plaats door inzet én gedragsverandering bij alle medewerkers van de samenwerkende partners. Kartrekkers willen het net iets beter doen, hier trots op zijn, uitdragen wat al is bereikt en vooral ook leren van elkaar. Zij hoeven dat niet alleen te doen, zij kunnen rekenen op ondersteuning van het regionale aanjaagteam 4 en de communicatietools, die voor dit doel ontwikkeld worden. 2) Extra impuls en innovatie De provinciale middelen, die we met dit uitvoeringsprogramma aanvragen, willen we vooral inzetten om een extra impuls te geven binnen een aantal actielijnen, met name in Goed en voldoende personeel voor de speerpuntsectoren en in Iedereen doet mee. Daarnaast willen we de energie, dynamiek, inzicht en ondernemerschap op diverse plekken in de regio extra kracht bijzetten door lokale en regionale initiatieven te ondersteunen vanuit het regionale stimuleringsbudget 5* Werkt: Zaait en Oogst. De ambitie van de kartrekkers van 5* Noordoost Brabant Werkt! vraagt om out of the box denken, innovatieve oplossingen bedenken en ondernemerschap tonen. Deze extra impulsen en innovatie moeten leiden tot een duurzaam beter werkende arbeidsmarkt in de regio Noordoost Brabant. 2.3 Provinciale financiering De provincie Noord Brabant stelt middelen beschikbaar voor regionaal arbeidsmarktbeleid. PACT Brabant zet in het Brabants Arbeidsmarktakkoord in op vijf thema s. Doordat de thema s in grote lijnen vergelijkbaar zijn met de tien actielijnen van 5* Noordoost Brabant Werkt versterken de provinciale aanpak en regionale aanpak elkaar over en weer. Tussen haakjes staat vermeld welke van de PACT thema s met welke regionale actielijn correspondeert. 1. HRM-agenda/ Sociale Innovatie (Werkgevers aan Zet) 2. Voldoende gediplomeerde instroom sterke Brabantse clusters (Goed en Voldoende Personeel voor sectoren, een Passende Kwalificatie voor de Arbeidsmarkt en Alle Talenten Benut) 3. Stimuleren nieuwe arrangementen arbeidsmobiliteit (Samen naar werkgevers, Werkgevers aan Zet en Iedereen doet Mee) 4. Iedereen doet mee / Social Inclusive (Iedereen doet mee) 5. Arbeidsmigratie (Goed en Voldoende Personeel voor sectoren) Dit uitvoeringsprogramma maakt zichtbaar, waar de regio Noordoost-Brabant provinciale middelen voor aanvraagt en waar al andere middelen voor beschikbaar zijn. Als deze middelen niet voldoende blijken te zijn, zoekt het aanjaagteam naar andere externe financiering. 4 Het regionale aanjaagteam van 5* Noordoost Brabant bestaat uit de kartrekkers en programmamanagers, die regie en samenwerking in het netwerk organiseren en faciliteren (actielijn D10) Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 10

De provincie heeft naast middelen voor de vier arbeidsmarktregio s, ook middelen beschikbaar gesteld voor provincie brede projecten. Er is een aantal provincie brede initiatieven dat de laatste maanden verder vorm heeft gekregen, dan wel de komende tijd nog verder vorm moet krijgen: Zorg en techniekprogramma s Plannen werkgevers (zoals Collectief en Coöperatief Werkgeverschap en Excelleren.nu) Plannen MBO en HBO Internationalisering (aantrekken en faciliteren van buitenlandse kenniswerkers en andere werknemers) Overige initiatieven (zoals BESO (Brabants Expertisecentrum Sociaal Ondernemen) Wij zijn er vanuit gegaan dat deze Brabantbrede initiatieven zo spoedig mogelijk tot ontwikkeling en uitvoering komen. In dit regionale uitvoeringsprogramma zijn deze initiatieven voor zover bekend en waar mogelijk ingebed in de actielijnen. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 11

3. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 De basis van het uitvoeringsprogramma wordt gevormd door de tien actielijnen. Elke actielijn heeft een kartrekker, die het voortouw neemt bij het bepalen en behalen van het deelresultaat op dit thema, dat nodig is voor een goed functionerende arbeidsmarkt in Noordoost Brabant. De samenwerking in 5* Noordoost Brabant Werkt! is net van start is gegaan, daarom zal de invulling van de agenda van projecten en activiteiten in de verschillende actielijnen zich ook pas de komende tijd nader kunnen uitkristalliseren. Diverse opgenomen projecten en activiteiten zijn daarom in dit eerste uitvoeringsprogramma op hoofdlijnen beschreven. In dit hoofdstuk worden de geplande activiteiten en ambities op de tien actielijnen voor de komende jaren afzonderlijk beschreven. Per actielijn wordt kort beschreven: 1. te behalen resultaat 2013-2015 2. concrete acties 2012-2013, onderverdeeld in: a. Mindset: samen verder kijken en gewoon doen Dit zijn de acties die de kartrekkers en hun samenwerkende partners gewoon gaan doen, zonder dat daarvoor projecten met financiering in het leven hoeven te worden geroepen. De acties zijn niet uitputtend opgenomen, maar worden vooral beschreven als ze belangrijk zijn voor de weg naar een goed functionerende arbeidsmarkt. b. Extra impuls en innovatie Hier onderscheiden we, voor zover relevant in de actielijn: - al gefinancierd Dit zijn acties, die belangrijk zijn voor het te behalen resultaat en waar al externe financiering voor is ontvangen of die door de provincie breed wordt opgepakt en gefinancierd. - impuls met provinciale gelden 2013-2015 Hier gaat het om innovatieve aanpakken met acties, die strategisch van belang zijn en die structureel bijdragen aan realisatie van de hoofdopdracht van de regio op middellange termijn. Vanuit strategisch oogpunt worden deze gelden vooral ingezet op de actielijnen Goed en Voldoende Personeel voor Sectoren, Iedereen doet Mee en Samen naar een Goed Functionerende Arbeidsmarkt. De acties worden zoveel mogelijk met eigen inzet en middelen van lokale en regionale partners opgestart, maar willen we een extra duwtje in de rug geven met provinciale gelden voor 2013 en latere jaren indien nodig. - 5* Werkt: Zaait en Oogst. Belangrijk onderdeel van het uitvoeringsprogramma is het regionale stimuleringsbudget 5* Werkt: Zaait en Oogst. Dit regionale budget is bestemd voor financiering van versterking of uitbreiding van bestaande of start van nieuwe lokale acties, projecten, netwerken of andere initiatieven, die belangrijk zijn voor het te behalen resultaat in de actielijnen. Het aanjaagteam heeft een eerste inventarisatie gedaan in de regio voor mogelijke projectrichtingen voor 2013 en eventueel in latere jaren. Er is een grote diversiteit in de voorstellen die zijn ontvangen. De komende tijd worden door 5* Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 12

Noordoost Brabant Werkt de criteria 5 bepaald om in aanmerking te komen voor een bijdrage uit dit budget. Daarom zijn de geïnventariseerde ideeën en acties beperkt en in globale termen opgenomen als onderdeel van dit uitvoeringsprogramma of de afzonderlijke actielijnen. Gestreefd wordt naar het opzetten van een revolving fund als onderdeel van het regionale stimuleringsbudget 5* Werkt: zaait en oogst. 3. doorkijk naar 2014-2015 Hier wordt een globale doorkijk gegeven naar acties, die op middellange termijn moeten worden opgepakt om het resultaat te behalen. 5 Belangrijk voor het in aanmerking komen van initiatieven zijn in ieder geval dat het project aansluit bij de vraag op de arbeidsmarkt en dat het initiatief ook doorgaat als de financiering stopt. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 13

3.1 Actielijn A: Strategisch HRM beleid werkgevers en sectoren (ondernemers) Werkgevers in Noordoost-Brabant trekken het thema Strategisch HRM beleid werkgevers en ondernemers. Zij nemen het voortouw bij het ontwikkelen van werkgelegenheid en ontplooiings- en scholingsmogelijkheden van (toekomstig) personeel in het regionale bedrijfsleven en haar (speerpunt) sectoren. Daarnaast geven zij richting aan wat er op het gebied van scholing, samenwerking, dienstverlening, etc. wanneer nodig is op de regionale arbeidsmarkt. Zittende en toekomstige werknemers investeren in het verkrijgen en behouden van werk gedurende hun loopbaan. SBB c.q. de kenniscentra ontsluiten de sectorale HRM producten en diensten alsook de sectorale stimuleringsregelingen voor het regionale bedrijfsleven. De actielijnen die onder dit thema vallen zijn Werkgevers aan Zet en Goed en Voldoende Personeel voor de Sectoren. De sectoren waarop 5* Noordoost Brabant Werkt! zich richt zijn ingegeven door economische speerpunten, verwachte arbeidsmarktkrapte dan wel het benutten van kansen om vraag en aanbod op de arbeidsmarkt dichter bij elkaar te brengen. Vooralsnog richt Noordoost Brabant zich daarom om: Agro & Food, Zorg en Welzijn, Industrie en Techniek en Services. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 14

Actielijn A1 Werkgevers aan zet 1. Resultaat 2012-2015 De verantwoordelijkheid van werkgevers wordt steeds belangrijker voor een goed functionerende arbeidsmarkt. Acties binnen deze actielijn zullen de komende tijd dan ook bepaald, getoetst dan wel vastgesteld worden door werkgevers in de regio zelf, bijvoorbeeld in de HRM kring voor werkgevers in Noordoost-Brabant. Sociale innovatie, het binden en boeien van (toekomstige) werknemers (bijvoorbeeld door scholing / doorstroom) en de ontwikkeling talentenpools zijn thema s, die bij veel werkgevers leven en waar binnen de programmalijn Werkgevers aan Zet onder meer mee aan de slag wordt gegaan. Daarnaast is het de ambitie om beleid en middelen van de landelijke sector(fonds)en beter te verbinden met en ontsluiten voor het regionale bedrijfsleven. 2. Concrete actie 2012-2013 a) Mindset: samen verder kijken en gewoon doen HRM kring werkgevers Noordoost-Brabant en andere werkgeversverbanden verder ontwikkelen en benutten voor o.a.: a) Bewustwording en kennisdeling bij werkgevers b) Toetsen van en betrokkenheid creëren bij werkgevers voor arbeidsmarktoplossingen Successen bij werkgevers of sectoren vermarkten aan werkgevers in de regio Noordoost- Brabant, bijvoorbeeld via werkgeversbijeenkomsten, nieuwsflits, regiodag, social media. b) Extra impuls en innovatie - al gefinancierd Sociale innovatie / leren excelleren in het MKB Wij gaan er van uit, dat door de werkgeversorganisaties en/of SBB op provinciale schaal het project Excelleren.nu wordt geïnitieerd, gericht op bewustwording van mkb-bedrijven als het gaat om strategisch HRM beleid, bevordering leercultuur in het bedrijf, scholing van werkenden en ontsluiten van sectormiddelen. De regio Noordoost-Brabant wil optimaal aansluiten bij en deelnemen in dit project. Collectief en coöperatief werkgeverschap Dit brabantbrede project geïnitieerd door ZLTO betreft het bouwen van een natuurlijke coöperatieve partij van, voor en door werkgevers, met als taken werven en selecteren, (loon)administratie, uitzenden, payrollen en de verbindende schakel zijn met alle partijen op de arbeidsmarkt. Regeling Sociale Innovatie (BSI) Er zijn plannen om de Bedrijfsgerichte regeling Sociale Innovatie (BSI) m.i.v. 2013-2014 weer op te zetten. Hierbij kunnen individuele bedrijven een beroep doen op advies en ondersteuning als het gaat om het doorvoeren van sociale innovatie in hun bedrijf. De regio Noordoost-Brabant ziet dit als een belangrijk onderdeel van de actielijn Werkgevers aan Zet. - 5* werkt : zaait en oogst Voorbeelden van lokale en regionale initiatieven zijn de ontwikkeling van talentenpools, mobiliteitscentra van werkgevers, versterking van werkgeverscommunities (zoals zzp-ers of specifieke branches), lokale leerbanen- en stage-initiatieven, quikscan sociale innovatie bij mkb bedrijven, project innovatief ondernemerschap en leiderschap in het mkb en binden en boeien van buitenlands talent in het mkb. 3.Doorkijk naar 2014-2015 De thema s en concrete acties binnen deze actielijn worden door de bestuurlijk trekkers in overleg werkgevers in Noordoost Brabant t.z.t. nader bepaald. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 15

Actielijn A2 t/m A5 Goed en voldoende personeel voor vier speerpuntsectoren In de regio Noordoost-Brabant wordt sterk ingezet op de realisatie van een actieplan voor sectoren, gericht op de beschikbaarheid van goed en voldoende personeel op middellange termijn (2015). De invulling hiervan verschilt per sector, maar is in feite een samenvatting van acties in de regio vanuit verschillende actielijnen, die voor de betreffende sector bij elkaar komen. Werkgevers, onderwijs én overheden kunnen immers niet zonder elkaar voor het behalen van dit resultaat. Er wordt vooralsnog gefocust op vier brede sectoren, de zogenaamde speerpuntsectoren. Binnen deze sectoren maar ook daarbuiten zijn externe ontwikkelingen en de behoefte van werkgevers / sectoren leidend zijn voor accenten en verschuivingen in de sectoren, waarop wordt ingezet. De speerpuntsectoren zijn: Agro & Food (A2) Zorg en Welzijn (A3) Industrie / Techniek (A4) Services (A5) Aansluiting met landelijk top-sectorenbeleid. Sinds 2011 zijn er door het rijk negen topsectoren benoemd, namelijk: Agro & Food, Tuinbouw & Uitgangsmaterialen, High Tech Systemen & Materialen, Energie, Logistiek, Creatieve Industrie, Life Sciences & Health, Chemie en Water. Voor alle negen zijn toekomstplannen gemaakt, de human capital agenda s. De human capital agenda s hebben twee doelen: 1) het verbeteren van de aansluiting - kwalitatief en kwantitatief -tussen onderwijs en bedrijfsleven ten behoeve van de topsectorenagenda s en 2) het vergroten van de aantrekkingskracht van de sector op werknemers door het verbeteren van het beroepsperspectief (o.a. employability/ leven lang leren). Bij het opstellen van de regionale actieplannen voor de speerpuntsectoren wordt de aansluiting met deze landelijke agenda gemaakt. Dit geldt in het bijzonder voor de sector Agro en Food, hét economische speerpunt van de regio. Arbeidsmigranten Werkgevers en sectoren in de regio Noordoost-Brabant zijn in toenemende mate afhankelijk van de inzet van buitenlandse werknemers, zowel voor een tijdige en kwalitatief goede levering van producten en diensten aan klanten, als het op gang houden van de economische motor en het behouden en versterken van hun (internationale) concurrentiepositie. Eind 2012 wordt gestart met een onderzoek in de regio naar de omvang, het belang, eventuele alternatieven en knelpunten als het gaat om de inzet van arbeidsmigranten in de sectoren van Noordoost-Brabant. De resultaten en aanbevelingen worden meegenomen in de actieplannen voor de (speerpunt)sectoren (A2 t/m A5). Waar nodig wordt samenwerking gezocht met dan wel aangehaakt bij initiatieven, die Brabantbreed onder het thema Internationalisering worden opgepakt, of bij initiatieven van aangrenzende regio s, zoals Brainport 2020, waar al veel kennis, ervaring en voorzieningen zijn op dit gebied. Zo doet Noordoost-Brabant in 2013 mee met Talent voor Brabant, het tweetalige career event om hoger opgeleid (buitenlands) talent te binden aan het regionaal bedrijfsleven in Brabant. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 16

Actielijn A2 Goed en voldoende personeel voor Agro & Food Agro en Food is hét economische speerpunt van de regio Noordoost Brabant. Vanuit de Regiegroep FHF van 5* Noordoost Brabant worden acties voor deze sector (met cross overs naar andere sectoren) in gang gezet t.b.v. een sterke economische motor. De beschikbaarheid van voldoende en goed gekwalificeerd personeel is een belangrijke voorwaarde voor het versterken van deze sector. Dat wordt in deze actielijn opgepakt. De Stichting Food en Feed Noordoost Brabant, het netwerk van bedrijven in de voedingsmiddelen- en diervoederindustrie in Noordoost-Brabant, heeft in 2012 een regionale middellange termijn aanpak (2013-2017) opgesteld voor de sector om in de toekomst voldoende werknemers voor de sector te behouden en in te laten stromen. Dit levert input voor het regionaal brede actieplan Agro & Food met samenwerkende partners in deze actielijn. 1. Resultaat 2012-2015 Werkgevers in de sector agro & food in Noordoost Brabant kunnen in 2015 over voldoende en goed gekwalificeerd personeel beschikken door optimale inzet van de andere actielijnen op de verwachte behoefte van werkgevers in deze sector. Relevante thema s zijn onder meer: behoud werkgelegenheid, instroom nieuwe medewerkers, imagoverbetering, arbeidsmarktrelevant opleiden en toeleiden. 2. Concrete actie 2012-2013 In 2013 ligt het accent op het vergroten van de arbeidsmarktrelevantie van opleidingen en andere bewegingen op de arbeidsmarkt. a) Mindset: Samen verder kijken en gewoon doen Opstellen van het regionaal actieplan Agro & Food 2013-2015 en laten vaststellen door 5* Noordoost Brabant Werkt! 6 Mee bepalen en uitvoeren van acties werkgeversbenadering uit het regionaal marktbewerkingsplan agro & food van het Werkgeversservicepunt (actielijn B6 Samen naar werkgevers ) Meer aandacht voor de arbeidsmarktperspectieven agro & food in loopbaan oriëntatie en begeleiding op scholen (ook ouders) Doorlopende leerlijn VMBO / HAVO MBO in samenwerking met bedrijfsleven opzetten b) Extra impuls en innovatie - impuls met provinciale gelden Werkbudget en/of makelaar voor het opstellen, uitvoeren en jaarlijks bijstellen van een regionaal actieplan Agro & Food 2013-2015 vanuit werkgevers, onderwijs en overheden in de regio, bijvoorbeeld: Werkbudget voor acties om het aantal leerlingen in de opleiding(en) procestechniek in het werkgebied te vergroten 3.Doorkijk naar 2014-2015 Het regionaal actieplan Agro & Food wordt jaarlijks bijgesteld op basis van externe ontwikkelingen, behoefte van werkgevers, e.d. Dit zal leiden tot deels andere accenten en maatregelen, die nu nog niet kunnen worden ingeschat. Wel is de verwachting, dat deze totaalaanpak voor de sector tot het beste resultaat zal leiden. Daarom wordt ook voor de jaren 2014 tot 2015 een beroep gedaan op provinciale financiering voor een makelaar en/of werkbudget voor uitvoering van het actieplan. 6 Met input en nadere prioritering van arbeidsmarktacties uit Op weg naar een toekomstbestendige (agro)foodsector in Noordoost Brabant (2013-2017) Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 17

Actielijn A3 Goed en voldoende personeel voor Zorg en Welzijn 1. Resultaat 2012-2015 Werkgevers in de sector zorg en welzijn in Noordoost-Brabant kunnen in 2015 over voldoende en goed gekwalificeerd personeel beschikken door optimale inzet van de andere actielijnen op de verwachte behoefte van werkgevers in deze sector. Strategische personeelsplanning en strategisch opleiden binnen instellingen, alsmede zij-instroom en het vergroten van instroom vanuit het reguliere onderwijs, zullen in ieder geval relevante thema s zijn. 2. Concrete actie 2012-2013 a) Mindset: Samen verder kijken en gewoon doen Opstellen van het regionaal actieplan Zorg en Welzijn 2013-2015 en laten vaststellen door 5* Noordoost Brabant Werk!t Strategische personeelsplanning door werkgevers in zorg en welzijn Strategisch opleiden door werkgevers in zorg en welzijn Mee bepalen en uitvoeren van acties werkgeversbenadering uit het regionaal marktbewerkingsplan zorg en welzijn van het Werkgeversservicepunt (actielijn Samen naar werkgevers ) Beperken schooluitval door meer mogelijkheden voor oriëntatie van scholieren (met name VMBO) in het zorgdomein (bijv. proefweek stage) b) Extra impuls en innovatie - al gefinancierd Zorgprogramma Brabant 2012-2015 met acties, gericht op onder meer mobiliteit, instroom, imago, sociale innovatie en versterking van de regionale arbeidsmarkt- en opleidingsstructuur - impuls met provinciale gelden Werkbudget voor het uitvoeren van acties uit het regionaal actieplan Zorg en Welzijn 2013-2015 vanuit werkgevers, onderwijs en overheden in de regio, bijvoorbeeld voor projecten diversiteit, instroomprojecten, intersectorale mobiliteitsprojecten, omgekeerde leerroute, wijkleerbedrijf, maatwerkopleidingen en/of loopbaan oriëntatie en begeleiding. 3.Doorkijk naar 2014-2015 Het regionaal actieplan Zorg en Welzijn wordt jaarlijks bijgesteld op basis van externe ontwikkelingen, behoefte van werkgevers, e.d. Dit zal leiden tot deels andere accenten en maatregelen, die nu nog niet kunnen worden ingeschat. Wel is de verwachting, dat deze totaalaanpak voor de sector tot het beste resultaat zal leiden. Daarom wordt ook voor de jaren 2014 tot 2015 een beroep gedaan op provinciale financiering voor werkbudget en eventueel een makelaar. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 18

Actielijn A4 Goed en voldoende personeel voor Industrie en Techniek 1. Resultaat 2012-2015 Werkgevers in de sector industrie en techniek in Noordoost-Brabant kunnen in 2015 over voldoende en goed gekwalificeerd personeel beschikken door optimale inzet van de andere programmalijnen op de verwachte behoefte van werkgevers in deze sector. Naast promotie van techniek zullen zijinstroom en inzet van buitenlandse (kennis)medewerkers in ieder geval relevante thema s zijn. Een belangrijk deel van de acties in industrie / techniek draagt bij aan een sterkere agro & food sector. 2. Concrete actie 2012-2013 a) Mindset: Samen verder kijken en gewoon doen Opstellen van het regionaal actieplan Industrie en Techniek 2013-2015 en laten vaststellen door 5* Noordoost Brabant Werkt! Het actieplan bevat deelplannen voor de branches waar de nood het hoogst is. Mee bepalen en uitvoeren van acties werkgeversbenadering uit het regionaal marktbewerkingsplan industrie en techniek van het Werkgeversservicepunt (actielijn Samen naar werkgevers ) Meer samenwerking en verbinding tussen techniekplatforms en hun activiteiten en andere samenwerkingsverbanden en acties binnen 5* Noordoost Brabant Werkt!, zoals in de actielijn Goed en voldoende personeel voor Agro & Food. b) Extra impuls en innovatie - al gefinancierd Meerjarenprogramma TechXperience 2012-2015 (subregio Meierij) met acties, gericht op de promotie van techniek en andere maatregelen om op middellange termijn te kunnen beschikken over voldoende technisch geschoold personeel. Meerjarenprogramma Techniek is Troef 2012-2015 (subregio Oost) met acties, gericht op de promotie van techniek en andere maatregelen om op middellange termijn te kunnen beschikken over voldoende technisch geschoold personeel. Doorstroomprogramma s VMBO-MBO techniek in subregio Meierij en subregio Oost (aanvraag ligt bij Toptechniek in Bedrijf) - impuls met provinciale gelden Werkbudget voor het uitvoeren van acties uit het regionaal actieplan Industrie en Techniek 2013-2015 vanuit werkgevers, onderwijs en overheden in de regio, bijvoorbeeld: Duurzame oplossing voor voldoende leerbanen in crisissectoren (start met verkenning voor bouw, schilders en installatietechniek) Initiatieven om scholing van techniek op andere wijze vorm te geven. 3.Doorkijk naar 2014-2015 Het regionaal actieplan Industrie en Techniek wordt (twee)jaarlijks bijgesteld op basis van externe ontwikkelingen, behoefte van werkgevers, e.d. Dit zal leiden tot deels andere accenten en maatregelen, die nu nog niet kunnen worden ingeschat. Wel is de verwachting, dat deze totaalaanpak voor de sector tot het beste resultaat zal leiden. Daarom wordt ook voor de jaren 2014 tot 2015 een beroep gedaan op provinciale financiering voor werkbudget en eventueel een makelaar. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 19

Actielijn A5 Goed en voldoende personeel voor Services 1. Resultaat 2012-2015 Werkgevers in de sector services 7 in Noordoost Brabant kunnen in 2015 over voldoende en goed gekwalificeerd personeel beschikken door optimale inzet van de andere actielijnen op de verwachte behoefte van werkgevers in deze sector. Relevante thema s zijn onder meer: buitenlandse werknemers, binden en boeien werknemers, aantrekken nieuwe medewerkers en verbindingen leggen met andere sectoren. 2. Concrete actie 2012-2013 a) Mindset: Samen verder kijken en gewoon doen Opstellen van het regionaal actieplan Services 2013-2015 en laten vaststellen door 5* Noordoost Brabant Werkt! Mee bepalen en uitvoeren van acties werkgeversbenadering uit het regionaal marktbewerkingsplan horeca, beveiliging en schoonmaak van het Werkgeversservicepunt (actielijn Samen naar werkgevers ) Aansluiting maken met provinciebrede projecten van werkgevers Verbeteren verbindingen tussen ondernemers en onderwijs (loopbaanoriëntatie) b) Extra impuls en innovatie - impuls met provinciale middelen Makelaar voor het opstellen en uitvoeren van het regionaal actieplan Services 2013-2015 Werkbudget voor het uitvoeren van acties uit het regionaal actieplan Services 2013-2015 vanuit werkgevers, onderwijs en overheden in de regio, bijvoorbeeld De mogelijkheden van de publiek-private samenwerking verkennen en uitvoeren. Doel is vergroten van instroom van (kwetsbare) werkzoekenden en doorstroom binnen de branches. Doorkijk naar 2014-2015 Het regionaal actieplan Services wordt (twee)jaarlijks bijgesteld op basis van externe ontwikkelingen, behoefte van werkgevers, e.d. Dit zal leiden tot deels andere accenten en maatregelen, die nu nog niet kunnen worden ingeschat. Wel is de verwachting, dat deze totaalaanpak voor de sector tot het beste resultaat zal leiden. Daarom wordt ook voor de jaren 2014 tot 2015 een beroep gedaan op provinciale financiering voor werkbudget en eventueel een makelaar. 7 Services betreft een breed pallet aan branches (zoals beveiliging, horeca, catering, schoonmaak, groen), waar kansen liggen voor mensen met een lagere opleiding en/of met een afstand tot de arbeidsmarkt. Het zijn veelal krimpende branches. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 20

3.2 Actielijn B: Dienstverlening aan inwoners en werkgevers (overheid) De overheden en daaraan gerelateerde intermediaire organisaties, zoals UWV Werkbedrijf, SW bedrijven en SBB, nemen het voortouw in het thema Dienstverlening aan inwoners en werkgevers. Overheden nemen het voortouw bij het verhogen van de inzetbaarheid en arbeidsparticipatie van burgers in de regio (al dan niet uitkeringsgerechtigd inclusief Werken naar Vermogen), zoveel mogelijk gericht op de behoefte van het regionale bedrijfsleven en haar (speer)puntsectoren. Verder bieden zij dienstverlening, die ondernemers faciliteert in hun personeelsvraag (vraaggericht, ontzorgen, coördinatie). Het UWV is in aanvulling hierop verantwoordelijk voor de re-integratie en uitkeringsverstrekking van mensen met een WW, WAO, WIA of Wajong uitkering 8. Het UWV Werkbedrijf zorgt voor registratie van werkzoekenden en vacatures en coördineert de vraaggerichte werkgeversbenadering en het opstellen van regionale marktbewerkingsplan t.b.v. de samenwerkende partners. SBB c.q. de kenniscentra ontsluiten de sectorale HRM producten en diensten en stimuleringsregelingen voor doorstroom van werknemers en instroom van (kwetsbare) werkzoekenden in bedrijven De actielijnen die onder dit thema vallen zijn Samen naar Werkgevers en Iedereen doet Mee. Noordoost Brabant zet extra in op de actielijn Iedereen doet Mee. 8 Het is waarschijnlijk dat bij de nieuwe participatiewet (regeerakkoord) de toekenning en uitvoering Wajong naar de gemeente gaat Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 21

Actielijn B6 Samen naar werkgevers 1. Resultaat 2012-2015 Werkgevers in de regio Noordoost-Brabant worden door de samenwerkende partners gecoördineerd en vraaggericht benaderd (één regionaal aanspreekpunt) en ondersteund als het gaat om instroom, doorstroom en uitstroom van personeel volgens de 10 uitgangspunten van de vraaggerichte gecoördineerde werkgeversbenadering. Voor de vier speerpuntsectoren stelt het Werkgeversservicepunt Noordoost Brabant (van UWV WERKbedrijf) jaarlijks met werkgevers, kenniscentra, onderwijs en gemeenten een regionaal marktbewerkingsplan op met acties, gericht op adequate werkgeversdienstverlening. Deze zijn erop gericht om personeelsknelpunten op het gebied van instroom, doorstroom en uitstroom bij werkgevers te verminderen nu en in de toekomst, alsmede om als samenwerkende partners inzicht te krijgen in de (verwachte) personeelsbehoefte bij werkgevers en sectoren. Marktkansen en taakstellingen van partners worden meer en meer gedeeld. 2. Concrete actie 2012-2013 a) Mindset: Samen verder kijken en gewoon doen Verbreding vraaggerichte gecoördineerde werkgeversbenadering in het Werkgeversservicepunt naar andere partners in Noordoost-Brabant (zoals kenniscentra, SW bedrijven, gemeenten, onderwijs, SW bedrijven) en monitoring hiervan Opstellen van regionale dynamische marktbewerkingsplannen met acties, gericht op adequate werkgeversdienstverlening voor de speerpuntsectoren (A2 t/m A5) en voor (andere) sectoren met personeelsknelpunten en/of met kansen voor werkzoekenden. Deze vormen onderdeel van de regionale actieplannen voor de sectoren, gericht op goed en voldoende personeel Versterken c.q. transparant maken van sectornetwerken (accountmanagers van samenwerkende partners (zoals UWV, gemeenten, kenniscentra, scholen) die in dezelfde sector werkzaam zijn t.b.v. effectieve dienstverlening en transparantie; jaarlijkse toets van actieplannen sectoren en/of marktbewerking door sectornetwerk Ontsluiten van de sectorale middelen voor regionale werkgevers (bijv. via sectorarrangementen); onderdeel van de marktbewerking Gebruik van het CRM systeem door alle accountmanagers van samenwerkende partners Successen werkgeversservicepunt vermarkten aan werkgevers in de regio Noordoost- Brabant, bijvoorbeeld via werkgeversbijeenkomsten, nieuwsbrief, social media Idem bij samenwerkende partners en eigen organisatie b) Extra impuls en innovatie - 5* Werkt : zaait en oogst Voorbeeld van een regionaal of lokaal initiatief is een kwartiermaker, die de (boven)lokale werkgeversbenaderingen Werken naar Vermogen (in de subregio s Meierij en Oost) en de vraaggerichte gecoördineerde werkgeversbenadering in de regio met elkaar verbindt. 3.Doorkijk naar 2014-2015 De afstemming tussen de partijen die bezig zijn met dienstverlening aan werkgevers is beter op elkaar afgestemd. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 22

Actielijn B7 Iedereen doet mee 1. Resultaat 2012-2015 Vier op de vijf inwoners van Noordoost-Brabant, die kunnen en willen werken, werkt ook. De juiste persoon werkt zoveel mogelijk op de juiste plaats op de arbeidsmarkt. Burgers voelen zich steeds meer zelf verantwoordelijk voor hun loopbaan en kunnen als ze daar behoefte aan hebben - bij hun loopbaanontwikkeling gebruik maken van e-portfolio en/of hulpvragen bij het loopbaancentrum. Wat betreft de mensen met een kwetsbare positie in de maatschappij wordt vooral gestreefd naar het voorkomen van nieuwe instroom in Wajong, WWB en SW. Eén van de oplossingen is om deze mensen in te zetten voor werkzaamheden op de laagste niveaus. 2. Concrete actie 2012-2013 a) Mindset: Samen verder kijken en gewoon doen Uitvoeren van taken sociale zekerheid, SUWI en wet sociale werkvoorziening Als gemeenten en andere samenwerkende partners het goede voorbeeld geven in aanname van personeel en social return on investment Werken aan een gezamenlijke aanpak in de subregio s van Noordoost-Brabant van onderdelen van de nieuwe Wet die de WWB, WSW en Wajong vervangt (Participatiewet) Meer werkgevers informeren over meerwaarde en good practices als het gaat om sociale innovatie, inzet van kwetsbare groepen in het bedrijf, etc. (door bedrijfsbezoeken, bijeenkomsten, publicaties) Scholieren informeren over sociale zekerheid en beroepskeuze Successen bij werkgevers of sectoren vermarkten aan werkgevers en gemeenten in de regio Noordoost Brabant, bijvoorbeeld via e-nieuwsbrief en social media. b) Extra impuls en innovatie - al gefinancierd Er ligt een vraag van BESO(Brabants Expertise centrum Sociaal Ondernemerschap) of de provincie de continuering van BESO kan financieren. - Impuls met provinciale gelden De ondersteuning van jongeren, werkenden en werkzoekenden bij het beantwoorden van loopbaanvragen is versnipperd. Als je goed kijkt, gebeurt er veel van hetzelfde en is vaak niet duidelijk waar mensen terecht kunnen. Er wordt ook te weinig gestuurd richting sectoren met goede baankansen. 5* Noordoost Brabant Werkt! gaat daarom werken aan initiatieven met meer transparantie, efficiency en focus richting de speerpuntsectoren. En we gaan op zoek naar hulpmiddelen die mensen helpt om zelf verantwoordelijkheid voor eigen loopbaan te nemen. Dat is hard nodig want de arbeidsmarkt verlangt steeds meer flexibiliteit. Concreet zijn er twee voorstellen: E-portfolio / app Loopbaancentrum voor de beroepsbevolking Deze worden de komende tijd door de betrokken kartrekkers en het aanjaagteam verder uitgewerkt en beoordeeld op haalbaarheid. Voor de voorbereiding en uitvoering hiervan is budget gereserveerd. - 5* Werkt: Zaait en Oogst Voorbeelden van regionale en lokale initiatieven zijn vernieuwende concepten en/of sectorale arrangementen voor kwetsbare groepen, duurzaam vervoer naar bedrijventerreinen met krapte aan personeel en innovatieve instroomprojecten. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 23

3.Doorkijk naar 2014-2015 Gelet op de langere looptijd van ontwikkeling en implementatie zullen ook richting 2015 e-portfolio en loopbaancentrum belangrijke acties zijn. Voor 2015 wordt een krappere arbeidsmarkt voorspeld. Een krappere arbeidsmarkt biedt meer mogelijkheden voor meer mensen om mee te doen. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 24

3.3 Actielijn C: Leren, doorleren, blijven leren (onderwijs) Onderwijsinstellingen in Noordoost-Brabant nemen het voortouw voor een juiste afstemming van het onderwijs (van primair onderwijs tot HBO) op de behoefte bij het regionale bedrijfsleven en haar (speerpunt) sectoren. Daarnaast zorgen zij ervoor dat leerlingen de school verlaten met voldoende kennis en vaardigheden voor een duurzame start op de regionale arbeidsmarkt. Als schakel tussen het middelbaar beroepsonderwijs en het bedrijfsleven zorgen kenniscentra er voor dat het MBO en de beroepspraktijk zo goed mogelijk op elkaar aansluiten (door te zorgen voor voldoende erkende leerbedrijven, te letten op de kwaliteit van de stages en de examens in het MBO, het bedrijfsleven in te lichten over inzichten uit het onderwijs en de kwalificatiestructuur te verbeteren). Tot dit thema behoren twee actielijnen, namelijk Een passende kwalificatie voor jongeren op de arbeidsmarkt en Alle talenten benut. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 25

Actielijn C8 Een passende kwalificatie voor jongeren op de arbeidsmarkt Er is in de afgelopen jaren hard gewerkt aan het voorkomen en bestrijden van jeugdwerkloosheid. Het regionale actieplan jeugdwerkloosheid is in maart 2012 gestopt. Echter, de jeugdwerkloosheid blijft stijgen en er wordt zowel door de Nederlandse als de Europese politiek aandacht gevraagd voor dit knelpunt. Op het moment van opstellen van dit uitvoeringsprogramma is het nog onzeker of er een landelijk of Europees programma beschikbaar komt. Als zo n programma beschikbaar komt, wordt dat ingepast in dit uitvoeringsprogramma van 5* Noordoost Brabant Werkt!. Echter ook zonder deze programma s blijft de regio Noordoost-Brabant investeren in jongeren. Het MBO en speciaal onderwijs hebben te maken met stelselwijzigingen, zoals entree-opleidingen en passend onderwijs. 1.Resultaat 2012-2015 Gemeenten geven in hun aanpak in de nieuwe Wet die de WWB, WSW en Wajong vervangt, jongeren prioriteit. De integrale jongerenaanpak, waarbij jongeren op maat worden geholpen een duurzame start op de arbeidsmarkt te maken, is verder geïntensiveerd waardoor er minder jongeren werkloos worden. Het aantal voortijdig schoolverlaten wordt verder teruggedrongen. De regio wil de landelijke richtlijnen halen. Loopbaanoriëntatie en loopbaanbegeleiding is bij een groeiend aantal scholen in voortgezet onderwijs (VO) en MBO integraal onderdeel van beleid, cultuur en lesprogramma. 2. Concrete acties 2012-2013 a) Mindset: Samen verder kijken en gewoon doen Overheid en onderwijs blijven samen bouwen aan een integrale jongerenaanpak Meer toepassen van loopbaan oriëntatie en loopbaanbegeleiding op scholen Overleg tussen ondernemers en onderwijs over aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt. Sensibiliseren werkgevers over nut en noodzaak van beschikbaar stellen van voldoende stage- en leerbanen Bevorderen van voldoende instroom van jongeren in tekortsectoren (techniek en zorg) en in economische speerpuntsectoren (agro & food) Overleg tussen KvK en onderwijs over stimuleren ondernemerschap / meer en structurele aandacht voor (innovatief) ondernemerschap in onderwijs Uitrol van good practices, zoals School Ex gericht op het verder opleiden van afgestudeerde MBO ers, die nog geen baan kunnen vinden b) Extra impuls en innovatie - al gefinancierd Acties voortijdig schoolverlaten in het kader van het convenant VSV tussen gemeenten s-hertogenbosch en Oss, MBO, voortgezet onderwijs (VO) en het ministerie OC&W op de volgende vijf fronten: 1) Toezicht en handhaving; aanpak verzuim 18+ jongeren 2) A. Loopbaan oriëntatie en loopbaanleren in voortgezet onderwijs en MBO (onder meer professionalisering decanen en docenten) B. Loopbaanleren voor BBL-leerlingen (specifiek niveau BBL 2 en entreeopleidingen) 3) Bevorderen van een positieve uitstroom van VO (VMBO) naar MBO en voorkomen uitval bij de overstap VO (VMBO) naar MBO en van MBO naar MBO 4) Voorkomen uitval op MBO 3-4 niveau 5) Plusvoorziening; extra ondersteuning van risicogroepen VO en MBO en interventies voor individuele leerlingen Loopbaanoriëntatie (door gemeente s-hertogenbosch en Europese subsidies in de projecten TOI en BLUE) Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 26

Aanvraag provinciaal MBO platform: Stimuleren van (zij)instroom en doorstroom in de tekort sectoren (o.a. Techniek en Zorg) en het versterken van de clusters Food &Health, Hightech Systems & Materials (provincie Noord-Brabant) Stage- en leerbanenoffensief (door SBB / kenniscentra en Ministerie OC&W) - 5* Werkt: zaait en oogst Voorbeelden van regionale en lokale initiatieven zijn stage- of leerbanenprojecten, werkgevers betrekken en ontzorgen bij loopbaan oriëntatie, zoals snuffelstages (ook voor werkzoekenden), pilot ouders en beroepskeuze kinderen, bijdrage aan invulling vierweekse zoektijd jongeren, pilot opsporen risicojongeren die niet in beeld zijn, vervolg Werkschool (toeleiding naar werk van jongeren met een afstand tot de arbeidsmarkt). 3.Doorkijk naar 2014-2015 De aanpak van jeugdwerkloosheid en de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt blijven hoog op de agenda staan. Het accent zal steeds verder verschuiven van curatie naar preventie. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 27

Actielijn C9 Alle talenten benut 1. Resultaat 2012-2015 Zo veel mogelijk inwoners van Noordoost-Brabant werken in 2015 aan de verdere ontwikkeling van hun talenten: in werk, op school of elders in maatschappij. Dit wordt mogelijk gemaakt door een op de behoefte van werkgevers en sectoren gericht (doorlopend en tweede kans) regionaal opleidingenaanbod (branche-opleidingen, MBO, HBO) en door het meer bekend maken van opleidingsmogelijkheden bij werkzoekenden, uitzendkrachten, werkgevers, etc.. 2. Concrete actie 2012-2013 a) Mindset: Samen verder kijken en gewoon doen Opleidingenaanbod en good practices per sector inzichtelijk maken voor werkgevers, o.a. in themabijeenkomst leven lang leren HRM kring werkgevers (i.s.m. Werkgevers aan Zet) Idem bij accountmanagers werkgeversbenadering, o.a. als onderdeel doorstroom en (zij) instroom in het regionaal marktbewerkingsplan (i.s.m. Samen naar Werkgevers) Aanbod aan keuze-opleidingen, zowel de minoren en dergelijke in HBO en MBO als de opleidingen in het tweedekans onderwijs, dat past bij de vraag van werkgevers Mogelijkheden verkennen regionale inzet educatiebudget (WEB) (gemeenten en onderwijsinstellingen) Bevorderen van zij-instroom van werkenden en werkzoekenden in tekortsectoren (techniek en zorg) en in economische speerpuntsectoren (agro & food) Waar nodig en mogelijk: opheffen dan wel numerus fixus toepassen op arbeidsmarktirrelevante opleidingen Uitzendbranche gebruiken als kanaal voor scholing leven lang leren (mede in relatie tot flexibilisering arbeidsmarkt) Gezamenlijk optrekken als onderwijsinstellingen Noordoost- Brabant m.b.t. vraag bedrijfsleven Roadmap / beslissingsboom opstellen Uitrol van good practices, zoals School Ex gericht op het verder opleiden van afgestudeerde MBO ers, die nog geen baan kunnen vinden (zie ook actielijn C8) b) Extra impuls en innovatie - al gefinancierd Servicepunten Leren en Werken met leerwerkmakelaars en loopbaanadviseurs t.b.v. een op talentontwikkeling gerichte dienstverlening aan werkgevers en inwoners (door Rijk) - impuls met provinciale middelen Borging servicepunt Leren en Werken door doorontwikkeling naar loopbaancentrum voor de regionale beroepsbevolking (zie actielijn Iedereen Doet Mee). - 5* Werkt : zaait en oogst Voorbeelden van regionale en lokale initiatieven zijn het versterken van doorlopende leerlijnen in branches of een regionale scholingswijzer. 3.Doorkijk naar 2014-2015 De doorontwikkeling naar een loopbaancentrum voor de regionale beroepsbevolking, als ook het optimaliseren van keuze-opleidingen en de versterking van doorlopende leerlijnen, gericht op het faciliteren van de vraag van werkgevers zal gelet op de langere looptijd van implementatie ook de komende jaren in beslag nemen. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 28

3.4 Actielijn D: Samen naar een goed functionerende arbeidsmarkt De gemeente s-hertogenbosch heeft samen met de gemeente Oss de regie op het organiseren en faciliteren van de samenwerking tussen ondernemers, onderwijs en overheden op het gebied van economie en arbeidsmarkt op de schaal van Noordoost-Brabant. Ook andere gemeenten vervullen - waar mogelijk - een ondersteunende rol. UWV WERKbedrijf zorgt samen met SBB voor arbeidsmarktinformatie t.b.v. de samenwerking in de regio. De provincie faciliteert de hoofdopdracht van de regio Noordoost Brabant met onder meer kennisuitwisseling, arbeidsmarktinformatie, het Brabants Arbeidsmarktakkoord en dergelijke. Deze actielijn is de overkoepelend en faciliterend aan de andere actielijnen. In deze actielijn wordt de organisatie van 5* Noordoost Brabant Werkt! opgezet en geoptimaliseerd. Het gaat dan om aspecten, zoals de regionale overlegstructuur, het regionale aanjaagteam, vermarkten, monitoring van de actielijnen en samenwerkingsovereenkomst. In bijlage 4 wordt dit op hoofdlijnen beschreven. De begroting en financiële organisatie wordt beschreven in hoofdstuk 4. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 29

Actielijn D10 Regie en samenwerking 1.Resultaat 2012-2015 Een goed functionerende arbeidsmarkt, zodat werkgevers aan goed personeel kunnen komen, regionale inwoners zoveel mogelijk meedoen op de arbeidsmarkt en hun talenten optimaal benutten. De samenwerkende partners zijn tevreden over de werkwijze en het resultaat van de samenwerking. Grotere transparantie op de arbeidsmarkt door arbeidsmarktinformatie, monitoring, netwerkbevordering, communicatie, duidelijkheid over verantwoordelijkheden en rollen en innovatieve manieren van werken (bijv. e-portfolio). Partners op de regionale arbeidsmarkt zijn op de hoogte van actuele ontwikkelingen, behaalde resultaten, good practices en genomen besluiten. 2.Concrete acties 2012-2013 a) Mindset: Samen verder kijken en gewoon doen Start 5* Noordoost Brabant Werkt!. Dit komt minimaal drie keer per jaar bij elkaar. Kartrekkers pakken elk hun verantwoordelijkheid en rol voor een actielijn, leggen verbindingen, zorgen voor verandering in mindset in hun actielijn en eigen organisatie Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! gereed in 2012 (uitwerking Brabants Arbeidsmarktakkoord). Uitvoeringsprogramma maakt onderdeel uit van de strategische agenda 5* Noordoost Brabant. De gedetailleerde begroting 2013 wordt in het eerste kwartaal 2013 opgesteld. Opstellen criteria, proces en formats voor aanvragen en monitoring 5* Werkt: Zaait en Oogst Inzicht geven in 1 + 1 = 3 (gezamenlijk resultaat boven op resultaten 10 actielijnen) Opstellen en uitvoeren van een marsroute voor actieplannen voor sectoren en sectornetwerken, waar werkgevers actie op willen ondernemen Jaarlijks opstellen en breed bekend maken van Regionale Arbeidsmarktschets Noordoost Brabant en Arbeidsmarktprognose UWV WERKbedrijf b) Extra impuls en innovatie - al gefinancierd CHAIN (door Europa, namelijk Comenius Partnership). Dit is een uitwisselingsproject met de regio Graz in Oostenrijk over de afstemming bedrijfs-leven, onderwijs, lokale overheid en andere stakeholders onderwijs en arbeidsmarkt. Jaarlijks achteraf monitoren van ontwikkelingen op de regionale arbeidsmarkt (provincie) Eerste deel van onderzoek naar omvang, belang, kansen en knelpunten m.b.t. buitenlandse werknemers voor de regionale economie en actieplan om knelpunten op te lossen (ten behoeve van meerdere actielijnen) (door provincie) - Impuls met provinciale middelen Aanjaagteam met programmamanagers en ondersteuning voor faciliteren kartrekkers in de uitvoering van de tien actielijnen in het uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 incl. verbinding naar de subregio s Meierij en Oost Opzet en uitvoering optimale communicatie ( vermarkten ) tussen stakeholders, zoals e- nieuwsbrief, jaarverslag (met monitor en good practices) en social media-aanpak Werkbudget voor o.a. inhuur onderzoek, advies en projectontwikkeling Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 30

3.Doorkijk naar 2014-2015 De acties in deze actielijn blijven gedurende de gehele projectperiode actueel. Het streven is om de aanjagers en ondersteunende diensten bij hun regie- en samenwerkingsrol structureel onder te brengen bij 5* Noordoost Brabant (via bijvoorbeeld regiofinanciering door gemeenten). Tijdens de looptijd van het uitvoeringsprogramma komt er een nieuw ESF programma 2014 2020 beschikbaar. In de eerste uitwerkingen staat het voorstel om voor de arbeidsmarktregio budget te reserveren voor re-integratie (inclusief (ex)leerlingen uit het praktijkonderwijs en voorgezet speciaal onderwijs). De centrumgemeente dient, net als bij jeugdwerkloosheid, namens verschillende partners uit de regio een gezamenlijke aanvraag in. Het aanjaagteam gaat deze ontwikkelingen volgen en neemt het voortouw om partners tijdig bij elkaar te brengen. De aanvraag sluit aan bij dit uitvoeringsprogramma. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 31

4. Begroting 4.1 Opbouw gevraagde subsidie provincie Noordoost-Brabant De provincie Noord-Brabant heeft arbeidsmarktbeleid al jaren hoog op de agenda staan. Ook is er voor de komende jaren een budget gereserveerd. Een deel van het budget is verdeeld over de vier regio s in Brabant. Iedere regio kan maximaal 1,5 miljoen euro aanvragen voor de periode van 2013 2015. Daarnaast zetten we uiteraard ook andere middelen in. De provincie geeft immers een cofinanciering van maximaal 50%. Partners leveren pas een bijdrage als zij gaan participeren of als zij aanvrager zijn van een project. Dit levert voor dit uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 het volgende financieel overzicht op: Kosten Actieplannen speerpuntsectoren - agro & food - zorg en welzijn - industrie en techniek - services Iedereen doet Mee - e-portfolio/ app - loopbaancentrum 5* Werkt: Zaait en Oogst - ontwikkeling en beheer - startkapitaal Aanjaagteam en ondersteuning (2,5 fte) Communicatie en diversen - nieuwsbrief, social media - werkbudget Kosten 2013-2015 Aanvraag provinciale middelen 2013-2015 Inzet regionale middelen* Eigen bijdrage project aanvragers 700.000 300.000 175.000 225.000 700.000 350.000 125.000 225.000 1.000.000 500.000 75.000 425.000 600.000 275.000 325.000 150.000 75.000 75.000 Totaal 3.150.000 1.500.000 775.000 875.000 *er zijn middelen over uit de regionale aanpak jeugdwerkloosheid 2009-2011. Daarnaast is een voorschot verleend met convenantmiddelen aan het ESF TRIJN 9. Het totale restant bedrag wordt ingeschat op 775.000. De eindafrekening voor ESF TRIJN wordt in april 2013 ingediend. De subsidie wordt naar verwachting in de loop van 2015 uitgekeerd. 9 TRIJN: Tweede Regionale Investering in Jongeren Noordoost-Brabant Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 32

Jaarlijkse begroting De samenwerking 5* Noordoost Brabant Werkt! en het uitvoeringsprogramma 2013-2015 zijn nieuw. Het is daarom nu niet mogelijk om een gedetailleerde begroting op te stellen. Met de provincie is afgesproken om in het eerste kwartaal 2013 met een gedetailleerde begroting 2013 te komen. De actieplannen van de speerpuntsectoren en de projectplannen van e-portfolio en loopbaancentrum zijn in concept beschikbaar dan wel vastgesteld. De eindafrekening voor de regionale aanpak jeugdwerkloosheid is opgesteld. De meeste kosten worden in het opstartjaar 2013 gemaakt. De begroting op hoofdlijnen voor 2013 ziet er als volgt uit: Kosten Actieplannen speerpuntsectoren - agro & food - zorg en welzijn - industrie en techniek - services Iedereen doet Mee - e-portfolio/ app - loopbaancentrum 5* Werkt: zaait en oogst - ontwikkeling en beheer - startkapitaal Aanjaagteam en ondersteuning (2,5 fte) Communicatie en diversen - nieuwsbrief, social media - werkbudget Kosten 2013 Aanvraag provinciale middelen 2013 Inzet regionale middelen* Eigen bijdrage project aanvragers 300.000 150.000 75.000 75.000 250.000 125.000 50.000 75.000 565.000 282.500 50.000 232.500 230.000 115.000 115.000 55.000 27.500 27.500 Totaal 1.400.000 700.000 317.500 382.500 Toelichting bij de begroting: Actieplannen sectoren Er komen vier actieplannen voor de vier speerpuntsectoren. Het schrijven van deze actieplannen wordt bekostigd uit de inzet van samenwerkende partners, regionale middelen en inzet van het aanjaagteam. Ieder actieplan bevat een aantal acties, dat uitgevoerd moet worden. De actieplannen met begrotingen worden voorgelegd aan 5* Noordoost Brabant Werkt! Voor de financiering van deze extra acties wordt een beroep gedaan op provinciale middelen en eigen middelen van de sectoren. De regionale middelen worden ingezet voor financiering van extra personele inzet (makelaars / oliemannetjes) en werkbudget voor de uitvoering van acties. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 33

Iedereen doet Mee Onder de Actielijn Iedereen doet mee worden twee innovatieve projecten opgezet. Beide projecten zijn nog in de onderzoeks- en projectontwikkelingsfase. Belangrijk is draagvlak te creëren. Voor de eerste fasen wordt subsidie van de provincie aangevraagd en worden regionale middelen ingezet. Van ieder initiatief wordt, indien voldoende draagvlak aanwezig is, een projectplan met begroting opgesteld. De projectplannen worden aan 5* Noordoost Brabant Werkt! voorgelegd. Bij de uitvoering van de twee projectplannen worden naast een provinciale bijdrage ook eigen bijdragen gevraagd. Voor de e-portfolio wordt gedacht aan het toekennen van een stimuleringsbijdrage gericht op het verbinden en uitwisselbaar maken van systemen en leren van elkaar. Hierbij wordt gebruik gemaakt van o.a. de ervaringen in Zuid-Limburg. Het loopbaancentrum voor de beroepsbevolking bouwt voort op bestaande voorzieningen, zoals de twee servicepunten Leren en Werken en de infrastructuur op de werkpleinen en in het onderwijs. De rijksmiddelen en eigen inzet die onder meer op de servicepunten Leren en Werken worden verkregen worden als cofinanciering ingezet. 5* Werkt : zaait en oogst Het regionaal stimuleringsbudget moet worden opgezet, waarbij moet worden onderzocht hoe middelen kunnen terugvloeien, zogenaamd revolving. Dit gebeurt onder aansturing van het aanjaagteam. Naast ontwikkeling is er ook budget nodig voor het beheer van het fonds en een kapitaal om projecten mee te financieren. Het gaat bij financieren van projecten om cofinanciering en/of revolving. De inzet is om voor minimaal 850.000 euro aan projecten te financieren waarbij projectaanvragers minimaal de helft 425.000 zelf bijdragen. Het eerste jaar (2013) is het beschikbare budget het grootst. Aanjaagteam en ondersteuning Het aanjaagteam en ondersteuning wordt komende jaren gefinancierd uit provinciale en regionale middelen. Er wordt vooralsnog geen eigen bijdrage van partners in middelen gevraagd. Uiteraard stellen partners kartrekkers en medewerkers beschikbaar voor de uitvoering van het programma. De opdracht aan het aanjaagteam is dat er vanaf 2015 of zoveel eerder als mogelijk - structureel middelen beschikbaar zijn voor een regionaal aanjaagteam en ondersteuning. Hierbij wordt samengewerkt met 5* Noordoost-Brabant. Communicatietools en diversen Bij de uitvoering van het hele programma zijn vele mensen en organisaties betrokken. Het is belangrijk dat we elkaar goed informeren via diverse communicatietools. Voor financiering van deze tools wordt subsidie aangevraagd bij de provincie. De cofinanciering wordt gevonden door inzet van regionale middelen. 4.2 Budgetbeheer De gemeente s-hertogenbosch beheert de ontvangen subsidie namens de partners uit de regio. De gemeente richt hiervoor een administratie in. Deze dient aan te sluiten bij de inhoudelijke en financiële verantwoordingseisen van de provincie. De gemeente s-hertogenbosch legt namens 5* Noordoost Brabant Werkt! verantwoording af aan de provincie over de ontvangen subsidie. De kosten voor budgetbeheer zijn onderdeel van het aanjaagteam en 5* Werkt : zaait en oogst. 4.3 Overige subsidies De regio staat aan het begin. Dus zoals eerder in dit uitvoeringsplan al is aangegeven, is nog niet alles concreet. Het aanjaagteam en samenwerkende partners blijven zoeken naar andere financiering, bijvoorbeeld Europese subsidies voor deelprojecten. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 34

5. Tenslotte: 1 + 1 = 3 5* Noordoost Brabant Werkt! gaat een succes worden als we de handen ineen slaan. Als we samen optrekken en plannen smeden. Immers, de besluiten van de ene partij hebben vroeg of laat gevolgen voor de andere partij(en). Een integrale aanpak is het antwoord op veel uitdagingen die ons te wachten staan. Samenwerken vergt moed, daadkracht en doorzettingsvermogen, maar levert uiteindelijk veel meer op. Want 1 + 1 = 3. We merken bij het opstellen van dit uitvoeringsprogramma dat er een groeiend enthousiasme is voor samenwerking. We ontmoeten partners met passie, visie en gericht op actie. Nieuwe mindset, laten zien en trots zijn op wat er al gebeurd. Maar we zijn ook realistisch met elkaar. De uitdagingen bij zowel werkgevers, onderwijsinstelling als gemeenten en UWV voor de korte termijn zijn groot. Crisis, bezuinigingen en stelselwijzingen vragen veel inspanningen. We zien dat bij de uitwerking van nieuwe dossiers er steeds meer wordt samengewerkt of wordt uitgewisseld. Sommige partners kiezen ervoor eerst de zaken zelf op orde dan willen we gaan verbreden. De basis is goed, we gaan samen met elkaar verder bouwen. Er is kracht in de regio, er zit kracht in de provincie. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 35

Bijlage 1 Arbeidsmarktsituatie en uitdagingen voor Noordoost-Brabant De huidige arbeidsmarktsituatie en actuele ontwikkelingen in Noordoost-Brabant De vraagstukken voor de korte termijn (ruime arbeidsmarkt) zijn anders dan voor de middellange termijn, waarop een krapte wordt verwacht. Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt Er zijn circa 310.000 banen in Noordoost-Brabant 10. De sectoren met de meeste banen zijn Zorg en welzijn (50.000), Industrie (44.000) en Detailhandel (incl. auto s; 34.000 banen). Ten opzichte van 2010 steeg het aantal banen het meest in overige zakelijke diensten en de groothandel met resp. 2,6% en 2,3% en daalde het aantal banen procentueel het meest in openbaar bestuur (-2,5%), gevolgd door bouwnijverheid (-2,3%). Dit zijn de sectoren waar de economische crisis het hardst heeft toegeslagen. De totale beroepsbevolking in Noordoost-Brabant bestaat uit circa 280.000, waarmee per saldo genoeg banen beschikbaar zijn voor inwoners binnen de regiogrenzen. De bruto arbeidsparticipatie bedraagt 72,6 procent; de netto participatie 69,6%. De arbeidsmarkt in Noordoost-Brabant kent anno 2012 een krimpend aantal banen, steeds minder vacatures en een stijging van het aantal werkzoekenden. Voor de meeste sectoren zal eerst de economie eerst meer moeten groeien voordat een stijging van het aantal banen het geval zal zijn. Actuele ontwikkelingen aan de vraagzijde In alle sectoren wordt in 2012 een daling van de werkgelegenheid verwacht, met uitzondering van zorg en welzijn en informatie en communicatie. De vervangingsvraag als gevolg van vergrijzing is de komende tien jaar wel significant. De meest vergrijsde sectoren in de regio Noordoost-Brabant zijn overheid, vervoer en telecom, onderwijs en zorg en welzijn. De regio Noordoost-Brabant kent grote verschillen in soort werkgelegenheid en daarmee in arbeidsmarktdynamiek en arbeidsmarktproblematiek tussen subregio s. In s-hertogenbosch is bijvoorbeeld nog geen 8% van het aantal banen in de industrie te vinden, terwijl dat in Oss, Landerd en Maasdonk ruim een vijfde van het aantal banen is en in Land van Cuijk zelfs bijna een kwart. De zakelijke dienstverlening is in vrijwel alle subregio s ondervertegenwoordigd, behalve in s- Hertogenbosch. Datzelfde geldt voor zorg & welzijn. Veghel en directe omgeving heeft de meeste banen in de groot- en detailhandel, terwijl ook de industrie bijna 20% van het aantal banen voor zijn rekening neemt 11. In vrijwel alle sectoren neemt de vraag naar hoger opgeleid personeel toe en daalt de vraag naar lager opgeleid personeel. Dat is te zien in de kansen op werk voor de verschillende MBO niveaus, met uitzondering van de detailhandel en fotonica. Dat betekent dat voor steeds meer sectoren minimaal MBO niveau 3 wordt gevraagd 12. 10 Bron: LISA aantal banen in 2001, 2010 en 2011. 11 Bron: UWV en LISA 12 Bron o.a. AZW, Transvorm, SBB Basiscijfers Jeugd juni 2012 Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 36

Actuele ontwikkelingen aan de aanbodzijde In totaal waren medio 2012 in de regio Noordoost-Brabant 13,9% meer mensen werkloos werkzoekend dan een jaar eerder. Landelijk gezien steeg het aantal ook, maar minder dan in onze regio. De kansen op het vinden van een baan zijn voor oudere werkzoekenden zonder werk zeer gering, maar de stijging in werkzoekenden deed zich het laatste jaar relatief gezien het meest voor in de groep jongeren tot 27 jaar. In totaal waren bijna 4.500 ingeschrevenen twee jaar of langer werkloos 13. Qua opleidingsniveau geldt dat relatief gezien meer middelbaar opgeleiden op zoek zijn naar een baan in juli 2012 dan een jaar eerder en relatief minder laagopgeleiden (mensen zonder startkwalificatie). Van de ruim 15.000 niet werkende werkzoekenden die de regio medio 2012 telde, had 45% geen startkwalificatie, ofwel uitsluitend basisonderwijs gevolgd of een vmbo of mbo-1 diploma. Binnen de regio Noordoost Brabant zijn de verschillen groot voor wat betreft het percentage niet werkende werkzoekenden zonder startkwalificatie: Cuijk telt relatief de meeste met 53%. Daarna komen Oss met 50% en Uden met 48%. De gemeenten met relatief de minste werkzoekenden zonder startkwalificatie zijn Vught (32%), Sint Anthonis (35%) en Landerd (36%) 14. Eind 2011 hadden eind 2011 ruim 31.000 inwoners van de regio een arbeidsongeschiktheidsuitkering 15 en hadden circa 9.200 mensen tot 65 jaar een bijstandsuitkering 16. Als we kijken naar het toekomstig aanbod op de arbeidsmarkt door instroom van jongeren, waren in april 2012 bijna 18.000 leerlingen ingeschreven op een MBO opleiding. Deze leerlingen volgen onderwijs op vijf niveaus, van AKA tot en met niveau 4 en binnen twee leerwegen: de beroepsbegeleidende leerweg (BBL; vier dagen werken en een dag naar school) en de beroepsopleidende leerweg (BOL). De grootste richtingen waren Welzijn, Economisch Administratief, Installatie-, Elektro- en Metaaltechniek en Zorg. Voor de HBO scholen in de regio zijn cijfers beschikbaar van Avans en de HAS. In schooljaar 2011-2012 17 stonden bij Avans, locatie s-hertogenbosch ruim 10.000 studenten ingeschreven. De meesten van hen bij Economie/Marketing/Financieel Management, Management en Bestuur, Sociale Studies/Welzijn en Industrie/Informatica. Bij de HAS stonden ruim 2.100 studenten ingeschreven, de meesten bij dier- en veehouderij en bedrijfskunde en agribusiness 18. Door de vergrijzing zal de potentiële beroepsbevolking in Noordoost-Brabant tot 2040 sterk afnemen. Door een hogere arbeidsparticipatie kan de beroepsbevolking op peil worden gehouden. Dat wordt voor de jaren 2012 en 2013 al verwacht: dan zal de beroepsbevolking licht stijgen, met name doordat meer jongeren en ouderen op zoek gaan naar werk 19. De verwachte bevolkingsomvang tot 2025 varieert sterk in de regio, van minimaal 10% groei voor s- Hertogenbosch tot krimp van minimaal 2,5% in enkele oostelijke gemeenten. De prognoses tot 2040 geven overwegend een redelijk stabiele bevolkingsomvang per gemeente, maar ook dan zijn er stijgingen en dalingen te zien 20. Dat betekent dat de aandachtspunten voor de arbeidsmarkt per gemeente of subregio zullen verschillen 13 Bron: UWV juli 2012 14 Bron: UWV juli 2012 15 Bron: CBS. Inclusief Heusden is dit aantal 32700. 16 Bron: CBS. Inclusief Heusden is dit aantal 9700. 17 Cijfers per 1-10-2011 18 Volgens opgave van respectievelijk Avans en HAS 19 Bron: UWV 20 Bron: Planbureau voor de Leefomgeving 2012 Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 37

Uitdagingen voor de regionale arbeidsmarkt op korte en middellange termijn De regio Noordoost-Brabant ziet zich voor een goed functionerende arbeidsmarkt en gezonde economische ontwikkeling op korte en middellange termijn geconfronteerd met forse uitdagingen op het gebied van economie, onderwijs en arbeidsmarkt: Van Noordoost-Brabant een regio van wereldklasse in Food, Health, Farma (FHF) maken met inbegrip van (aanverwante) logistiek en machinebouw door innovatie, samenwerking en excellente werknemers op alle niveaus Op korte termijn in deze huidige ruime arbeidsmarkt het op peil houden van de arbeidsparticipatie, arbeidsritme, kwalificaties, etc. van inwoners en de continuïteit, menselijk kapitaal en arbeidsproductiviteit van en in bedrijven Krapte op de arbeidsmarkt door economische groei, vergrijzing en ontgroening richting de middellange termijn beperken in ieder geval de volgende sectoren: o Zorg en welzijn o Industrie / techniek o Services (oa landbouw, horeca, schoonmaak) Meer trekkracht van het bedrijfsleven in de regio; ambitie, vraag en behoefte van bedrijfsleven moet meer leading zijn Meer bewustwording van eigen verantwoordelijkheid werkgevers (vooral MKB) voor hun toekomstige personeelssituatie (binden en boeien, voorspellen van en inspelen op toekomstige vraag, imago sector en bedrijf, leven lang leren) Meer bewustwording van eigen verantwoordelijkheid burgers voor hun ontwikkeling, loopbaan en werkzekerheid van school tot pensioen. Meer vraaggerichte werkwijze van publieke organisaties (gemeenten, UWV, onderwijs, SW bedrijven) in het domein onderwijs en arbeidsmarkt (behoefte van werkgevers en economische sectoren als uitgangspunt) Publieke bezuinigingen (gemeenten, UWV en onderwijs) en stelselwijzigingen (zoals Werken naar Vermogen) optimaal kanaliseren en waar mogelijk omzetten in kansen voor een beter functionerende arbeidsmarkt en meer effectieve en efficiënte dienstverlening voor werkgevers en burgers (stoppen met minder effectieve instrumenten, geen verantwoordelijkheden overnemen, etc.) Samen draaiende houden van de economie en betaalbaar houden van de samenleving, bijvoorbeeld door een hogere arbeidsparticipatie van ouderen, mensen met een beperking en laagtaalvaardigen op de reguliere arbeidsmarkt Meer bewustwording bij jongeren en hun ouders als het gaat om het belang van het behalen van een startkwalificatie en het maken van een optimale studiekeuze in relatie tot werkperspectief Voorspellen van en inspelen op de in hoog tempo veranderende arbeidsmarkt (flexibeler, internationaler, hogere eisen aan employability, andere baanprofielen) Verhogen van het opleidingsniveau van de beroepsbevolking en gerichter opleiden voor economische niches en speerpuntsectoren met een tekort aan arbeidskrachten Toenemende mismatch op de arbeidsmarkt Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 38

Bijlage 2 Opdracht en uitgangspunten 5* Noordoost Brabant Werkt! 21 Hoofdopdracht 5* Noordoost Brabant Werkt! Ondernemers, onderwijs en overheden zorgen samen voor beweging op de arbeidsmarkt. Elke partij heeft hierin een eigen verantwoordelijkheid én rol die kan bijdragen aan een goed functionerende arbeidsmarkt. Vanuit deze samenwerking en onderlinge belang is 5* Noordoost-Brabant Werkt! eind juni 2012 van start gegaan. De samenwerkende partners hebben hier de hoofdopdracht, uitgangspunten en programmalijnen voor de komende jaren op hoofdlijnen vastgesteld. De hoofdopdracht van 5* Noordoost Brabant Werkt! is: In het belang van de economie het verminderen van arbeidsmarktkrapte in belangrijke sectoren voor de regio Noordoost Brabant op middellange termijn (2012-2015), namelijk a. agro & food, b. industrie / techniek, c. zorg / welzijn, d. services (incl. landbouw, schoonmaak). Om te zorgen dat er op de middellange termijn (2015) binnen een krappe arbeidsmarkt zo optimaal mogelijk wordt gewerkt (qua talentontwikkeling en arbeidsparticipatie) is het nodig om nu in te zetten op een drietal hoofdthema s: 1. Strategisch HRM beleid werkgevers en sectoren (ondernemers) 2. Dienstverlening aan inwoners en werkgevers (overheid) 3. Leren, doorleren en blijven leren (onderwijs) Op langere termijn streeft de regio naar optimale werkgelegenheid in de regio Noordoost Brabant in 2020, namelijk zoveel mogelijk de juiste persoon op de juiste plek en zoveel mogelijk talenten benut op de arbeidsmarkt. Uitgangspunten van 5* Noordoost Brabant Werkt! 5* Noordoost Brabant Werkt! zet in op thema s, die beïnvloedbaar zijn. Het is afhankelijk van het thema, de actuele situatie, de visie van de bestuurder en de mogelijkheden hoe de uitvoering wordt vormgegeven. De bewegingen op de arbeidsmarkt worden beïnvloed door diverse factoren die lang niet allemaal te beïnvloeden zijn. Daarom wordt monitoring van kwantitatieve output en outcome niet als instrument voor verantwoording van doelstellingen en acties gebruikt. Wel zijn ze van grote waarde om trends te signaleren en ontwikkelingen te duiden, teneinde de strategische agenda en haar activiteiten te kunnen bijsturen. Er wordt zoveel mogelijk uitgegaan van eigen verantwoordelijkheid. Dat geldt op de arbeidsmarkt voor werkgevers als het gaat om de verantwoordelijkheid voor hun (toekomstige) personeelssituatie en voor burgers als het gaat om zaken als talentontwikkeling, studiekeuze en loopbaanperspectief van school tot pensioen. Ook in het platform zal met name aandacht zijn voor het nemen van verantwoordelijkheid in plaats van het afleggen van verantwoording. We willen met elkaar het verschil gaan maken door een verandering in mindset. Hierbij ligt de nadruk meer op gewoon doen en minder op structuren, projectorganisaties, convenanten, etc. Daadwerkelijke verandering komt tot stand door verandering in gedrag, focus, menselijke relaties, vertrouwen en beweging. 21 Zoals vastgesteld in de oprichtingsvergadering van 5* Noordoost Brabant Werkt op 25 juni 2012; dit is een verkorte weergave. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 39

Bijlage 3. Actielijnen en kartrekkers 5* Noordoost Brabant Werkt! Nr Actielijn Kartrekker Functie A1 Werkgevers aan zet Paul Bleijs Frank Pörteners Directeur Heineken, bestuurslid BZW Directielid PGI Nonwovens, bestuurslid BZW A2 Goed en voldoende n.t.b. A3 A4 personeel voor Agro & food Goed en voldoende personeel voor Zorg en Welzijn Goed en voldoende personeel voor Industrie/ techniek Hanneke Wouters Willem Poen A5 Goed en voldoende personeel voor Services Gaby Westelaken B6 Samen naar werkgevers Monique Genevace i.s.m. Paul Bleijs i.s.m. Jan Simons B7 Iedereen doet mee Huib van Olden i.s.m. Rene Peters i.s.m. Merie Michels C8 Een passende kwalificatie voor jongeren voor de arbeidsmarkt Peer van Summeren i.s.m. Mérie Michels C9 Alle talenten benut Frans van Kalmthout D10 Samen naar een goed Huib van Olden functionerende arbeidsmarkt René Peters namens sector agro & food Manager P&O Bernhoven ziekenhuis en voorzitter HRM overleg Transvorm, namens sector zorg en welzijn Voorzitter TechXperience en Brabant voor Techniek, namens sector industrie en techniek Directeur GWS de Schoonmaker, namens sector services Regiomanager UWV Directeur Heineken, bestuurslid BZW Directeur WSD-groep, namens de sociale werkvoorziening in Noordoost Brabant Wethouder gemeente s-hertogenbosch Wethouder gemeente Oss Coördinator SBB Voorzitter CvB ROC de Leijgraaf, namens MBO Coördinator SBB Lid RvB Avans Hogeschool, namens HBO Wethouder gemeente s-hertogenbosch, namens gemeenten subregio Meierij Wethouder gemeente Oss, namens gemeenten subregio Oost Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 40

Bijlage 4. Organisatie van 5* Noordoost Brabant Werkt! Regionale overlegstructuur Onderwijs en arbeidsmarkt is één van de zeven thema s binnen de strategische agenda van 5* Noordoost Brabant. Het regionale uitvoeringsprogramma voor onderwijs en arbeidsmarkt wordt bepaald en uitgevoerd door 5* Noordoost Brabant Werkt! Dit overleg komt minimaal drie keer per jaar bij elkaar. Het overleg besluit onder meer over het uitvoeringsprogramma, de begroting, de actieplannen van de speerpuntsectoren, de projectplannen voor innovatieve projecten, subsidie- en beoordelingscriteria voor de projecten en de eindevaluatie aan de provincie. Overleginfrastructuur arbeidsmarkt Het volgende schema geeft de verbindingen naar provinciale en subregionale overleggen van ondernemers, onderwijs en overheden (3 O) aan als het gaat om arbeidsmarktvraagstukken. PACT Brabant is het provinciaal bestuurlijk 3 O overleg, 5* Noordoost Brabant Werkt! het regionaal bestuurlijk 3 O overleg en het operationeel management Meierij en het regioteam Oost de management 3 O overleggen, die de vertaling naar de subregio s maken. Door de mandatering van de wethouders van gemeente s-hertogenbosch en gemeente Oss door de portefeuillehouders van de subregio s (POHO Meierij en POHO Oost) is er een directe relatie van en naar de gemeenten in Noordoost Brabant. Uitvoeringsprogramma 5* Noordoost Brabant Werkt! 2013-2015 41