business alignmen case Overkoepelende aal en echnieken ArchiMae-mehode verbind archiecuurdomeinen In juli 2002 sare een aanal Nederlandse insiuen en bedrijven he projec ArchiMae. He doel is een aal voor de beschrijving van enerprisearchiecuren op hoofdlijnen. Marc Lankhors, Leon van der Torre, Hugo er Does en Andries Sam 34 Er zijn deeloplossingen voor de verschillende archiecuurerreinen beschikbaar, zoals de Unified Modeling Language (UML) voor sofwaremodellering (Booch, Rumbaugh & Jacobson; 1999). Deze richen zich echer op een deailbeschrijving van een beperk deel van een enerprisearchiecuur en nie op de hoofdlijnen en de samenhang van de verschillende gebieden. Een beekenisvolle beschrijvingswijze voor he in kaar brengen van al die verschillende gebieden en hun onderlinge relaies onbreek. He Archi- Mae-projec onwikkel een dergelijke archiecuuraal. Figuur 1 laa een vereenvoudigd voorbeeld zien van een archiecuurmodel uigedruk in die aal; he beschrijf de koppeling ussen he claimverwerkingsproces en de onderseunende applicaies van he (ficieve) verzekeringsbedrijf ArchiSurance. He is nie de bedoeling me deze archiecuuraal modelleeralen zoals UML e vervangen. Dergelijke alen zijn vaak serk op hun deelerrein, maar missen de relaie me andere domeinen. Da is precies waar ArchiMae zich op rich: vanui modellen op een overkoepelend niveau kunnen relaies gelegd worden me meer gedeailleerde modellen in besaande alen. Zo zou bijvoorbeeld een applicaieconcep kunnen worden gekoppeld aan een gedeailleerd UML-model da de sofwarearchiecuur van die applicaie beschrijf; een proces da die applicaie gebruik zou bijvoorbeeld in meer deail in de Business Process Modeling Noaion (BPMI, 2003) kunnen worden gemodelleerd. De koppeling ussen die wee deailmodellen kan je echer in UML en BPMN nie goed beschrijven. Via he ArchiMae-model kan he verband ussen de verschillende domeinen wel worden gelegd (figuur 2). Services In he archiecuurdenken is he servicebegrip serk in opkoms. He beschouwen van de newerkinfrasrucuur als een service aan he applicaieniveau is allang gemeengoed. Op da applicaieniveau zelf zijn webservices op di momen de groe belofe (of hype). Webservices vormen een manier om applicaiefuncies via sandaardproocollen over he inerne oegankelijk e maken. Di maak he koppelen van applicaies en de inegraie van sysemen van verschillende leveranciers veel eenvoudiger. Ook de manier waarop bedrijven me hun omgeving samenwerken word in oenemende mae in services en service level agreemens uigedruk. En binnen bedrijven worden businessservices seeds belangrijker;
Er is behoefe aan een meer geïnegreerde benadering van archiecuur, die aandach beseed aan de samenhang ussen verschillende oepassingsgebieden en aan de communicaie over archiecuren me alle belanghebbenden. Om in deze behoefe e voorzien sare in juli 2002 he ArchiMaeprojec, een samenwerkingsverband van he Telemaica Insiuu, Ordina, ABN AMRO, de Siching Pensioenfonds ABP, de Belasingdiens, he Cenrum voor Wiskunde en Informaica, de Universiei Leiden en de Kaholieke Universiei Nijmegen. veel groe informaieverwerkende bedrijven zijn bijvoorbeeld bezig me he inrichen van shared services, waarmee ze de back-office kunnen sroomlijnen en inegreren zonder da he fronoffice van gezich hoef e veranderen. Een algemeen servicebegrip, da op verschillende niveaus een specifieke invulling krijg, is een belangrijk onderwerp van onderzoek. We zien services als de manier bij uisek om de inegraie zowel binnen als ussen die niveaus e beschrijven. Zoals in figuur 3 word geïllusreerd, speel he servicebegrip een cenrale rol in he relaeren en inegreren van de verschillende archiecuurniveaus. Di was ook al e zien in he voorbeeld van figuur 2. Views Verschillende belanghebbenden hebben elk hun eigen informaiebehoefe bij een archiecuur. De achergrond van de doelgroep is bepalend voor zowel de inhoud als de gewense vorm waarin die informaie word gepreseneerd. Wa de geschikse views zijn voor de verschillende belanghebbenden en hoe deze gerealiseerd Applicaies, via services gekoppeld aan he bedrijfsproces schadeclaims verwerken 1 35
business alignmen Een ArchiMae-model als brug ussen andere modellen 2 Services als linking pins ussen archiecuurlagen 3 kunnen worden, zijn belangrijke onderzoeksvragen. Een belangrijk uigangspun is he viewpoin begrip ui de IEEE 1471-sandaard. Een viewpoin geef een gezichspun op een archiecuur en een view is de weergave van de archiecuur vanui di gezichspun. Figuur 4 illusreer de relaie ussen archiecen en hun modellen, views en analyses hiervan, en de presenaie van de resulaen aan belanghebbenden. Figuur 5 laa een voorbeeld van zo n view zien: een landschapskaar (zie Van der Sanden e.a.; 1999) waarin de applicaies van onze voorbeeldverzekeraar Archi- Surance worden weergegeven en opziche van de producen en bedrijfsfuncies van di bedrijf. Door die visualisaies e koppelen me een onderliggend model word he mogelijk op een consisene manier de diverse belanghebbenden van de juise informaie e voorzien. Omgekeerd zouden sommige visualisaies zelfs ineracief kunnen worden gebruik om de modellen aan e passen of om veranderingen ui de proberen. Wanneer je in de landschapskaar bijvoorbeeld de grenzen van een applicaie kun veranderen en deze 36
verandering op he onderliggende model door kun laen rekenen, word he eenvoudiger om de impac van zo n wijziging e bepalen. Voor archiecen, managers en anderen die een geïnegreerde visie op hun bedrijf willen vormen, zijn di soor analyses een belangrijk hulpmiddel. Impacanalyse Goede analyseechnieken die gebruik maken van de samenhang en relaies in een archiecuur kunnen he effec van veranderingen van hoog o laag doorrekenen. Zo kan bijvoorbeeld worden bepaald welke bedrijfsprocessen en applica- Presenaie archiecuren als brug ussen archiecen en belanghebbenden 4 Voorbeeld van een landschapskaar me i-applicaies 5 37
38 business alignmen case ies moeen worden aangepas als een bedrijf een nieuw produc aan zijn porfolio wil oevoegen. Doorda in een goed enerprisearchiecuurmodel de verschillende lagen in hun onderlinge samenhang beschreven zijn (bijvoorbeeld me behulp van services, zoals in figuur 3) kunnen de effecen voor he gehele bedrijf in kaar gebrach worden. Bij een impac-of-changeanalyse worden de gevolgen van een verandering op de huidige archiecuur beschreven, bijvoorbeeld door de geraake enieien volgens van e voren beschreven regels op e laen lichen. Bij beslissingsonderseunende sysemen kan de gebruiker een aanal veranderingen uiproberen en de uikomsen vergelijken. De resulaen hiervan kunnen worden weergegeven doorda bijvoorbeeld de berokken elemenen van kleur veranderen of op een andere manier. Figuur 6 is een voorbeeld van een impacanalyse over verschillende lagen van een enerprisearchiecuur: alles wa word geraak door he falen van een server is donker weergegeven. Een impac-of-changeanalyse is nie simpel een kwesie van door een plaaje lopen. Om ech aan veranderingen van een archiecuur e kunnen rekenen, moe een analyseechniek de beekenis (semaniek) van de gebruike modelconcepen kennen. He acherliggende en algemeen aanvaarde idee van impac-of-changeanalyse is da een archiecuurbeschrijving meer is dan een aanal associaies ussen concepen die gevisualiseerd kunnen worden. Onwerponderseuning Impac-of-changeanalyses dienen nie alleen om meer inzich e geven in de effecen van veranderingen. Ook helpen ze de archiec zelf bij he opsellen van archiecuurmodellen. Om de archiec e onderseunen in he onwerpproces is he zinvol die modellen ijdens he onwerpen e conroleren op consisenie en welgevormdheid. Verder haneren bedrijven vaak archiecuurprincipes of onwerpregels waaraan bedrijfsvoering, processen en sysemen zich moeen houden. UML voorzie in deze behoefe me de Objec Consrain Language (OCL) (Warmer & Kleppe; 1999), die word gebruik om exra eisen op e leggen aan UML-diagrammen. In ArchiMae word een vergelijkbare aanpak onwikkeld: de modellen worden veraald naar een beschrijvingslogica (analoog aan OCL) waaraan vervolgens de exra eisen worden oegevoegd uigedruk in dezelfde logica. Vervolgens leid een redeneermechanisme af of he model voldoe aan de eisen. Sel da een archiec een syseem heef gemodelleerd me drie acoren A, B en C, en een consrain die zeg da A en B deel moeen uimaken van dezelfde andere acor, C in di geval. Sel vervolgens da acor C word opgedeeld in wee acoren D en E, op zo n manier da A en B nie meer deel ui van dezelfde acor. Dan word de consrain overreden. Door de business rules van een bedrijf onafhankelijk van de concree archiecuurbeschrijvingen als logische regels weer e geven en deze auomaisch e laen conroleren, word de archiec veel werk ui handen genomen. Direc of indirec Binnen impac-of-changeanalyse zijn wee aanpakken de direce en de indirece mehode e onderscheiden. Bij de direce mehode word de impac van een verandering op een archiecuur direc beschreven, door bijvoorbeeld de relaies in de archiecuur af e wandelen om de berokken objecen e vinden. Bij de indirece mehode word er een onderscheid gemaak ussen drie sappen. 1. Je neem de huidige archiecuur als uigangspun en bereken de impac van een verandering als nieuwe archiecuur, onafhankelijk van wa je gaa meen (verandering). 2. Je mee de nieuwe en de oude archiecuur (meeinsrumenen). 3. Je vergelijk de oorspronkelijke archiecuur me de nieuwe archiecuur (visualisaie en vergelijking van meeresulaen). De eerse echniek is vooral bruikbaar om aler e kunnen reageren op veranderingen binnen of buien he bedrijf. Een snelle impacanalyse leer dan welke onderdelen van he bedrijf worden geraak en waar dus maaregelen moeen worden geroffen. De weede echniek is meer geschik voor he vergelijken van alernaieve mogelijkheden (archiecuurmodellen) en he uizeen en beheersen van veranderingsrajecen. Afhankelijk van de gekozen se meeinsrumenen word een ander aspec van de verandering geanalyseerd.
Voorbeeld van een impacanalyse 6 Er is nog nie veel bekend over welke echniek he bese voor welke problemen gebruik kan worden en wa de voor- en nadelen van beide echnieken zijn. Een voordeel van de direce mehode is da analysemehoden sneller onwik- keld kunnen worden. Een nadeel is echer da de aanpak nogal ad hoc is en da er elke keer opnieuw bekeken moe worden hoe een analyseaak gemodelleerd kan worden. Een ander nadeel is da he moeilijk is om de analysevraag e 39
business alignmen case 40 valideren: is deze wel logisch correc? Neem bijvoorbeeld een analyse die bedoeld is om e bepalen wa de impac is van een verandering in een acor A en daarom vraag welke andere acoren deel uimaken van A. Effecen van die verandering kunnen zich echer ook uisrekken o de acoren waarin A zelf weer beva is, dus deze analysevraag is onvolledig, onafhankelijk van he model waarop hij word oegepas. De weede aanpak heef een aanal heoreische voordelen. Zo is er de mogelijkheid o een verdeel-en-heerssraegie, zoals bij elke composiionele aanpak. Ook kunnen de verandering en de meeinsrumenen apar gees worden, wa de kans op fouen in analysevragen verminder. Verder zijn er vaak al meeinsrumenen die hergebruik kunnen worden. Ten sloe zou je meeinsrumenen ui andere modellen kunnen hergebruiken; di kan een eerse sap zijn om nie alleen de modellen maar ook de analysemehoden van aanpakken als Tesbed, Proos en UML e inegreren. To slo Samenvaend kunnen we sellen da een goede archiecuurprakijk een belangrijke bijdrage kan leveren aan de besuurbaarheid van een organisaie. He gebruik van een goed gefundeerde aal en echnieken voor he bedrijfsbreed beschrijven en analyseren van archiecuren help de belanghebbenden om de gevolgen van beslissingen en veranderingen over de gehele breede van hun organisaie e overzien, e plannen en e communiceren. He onwikkelen van deze echnieken is de onderzoeksuidaging van he ArchiMaeprojec. De resulaen worden nie alleen door de deelnemende parijen in de prakijk en in he onderwijs ingeze, maar worden ook zoveel mogelijk publiek beschikbaar gemaak. ArchiMae werk hierin onder meer samen me he Nederlands Archiecuur Forum en me diverse leveranciers van modelleerools. Meer informaie is e vinden op de websie van he projec: archimae.elin.nl. Lierauur Booch, G., J. Rumbaugh & I. Jacobson (1999). The Unified Modeling Language User Guide. Addison-Wesley. BPMI (2003). Business Process Modeling Noaion, Working Draf (1.0) Augus 25, 2003. Business Process Managemen Iniiaive (BPMI). IEEE (2000). IEEE Sd 1471-2000: IEEE Recommended Pracice for Archiecural Descripion of Sofware-Inensive Sysems. IEEE Compuer Sociey. Jonkers, H., e al. (2003). Towards a Language for Coheren Enerprise Archiecure Descripions. In Proc. 7h IEEE Inernaional Enerprise Disribued Objec Compuing Conference (EDOC 2003). Brisbane, Ausralia: IEEE Compuer Sociey. Sanden, W.A.M. van der, P. Bergman, J.C. Campschroer & H.R. de Reus (1999). Realisaie van flexibele informaievoorziening. Informaie januari 1999, pp. 58-65. Warmer, J.B., & A.G. Kleppe (1999). The Objec Consrain Language, Precise Modeling wih UML. Addison-Wesley. Dr.ir. Marc M. Lankhors is onderzoeker bij he Telemaica Insiuu en projecmanager van ArchiMae. E-mail: marc.lankhors@elin.nl. Dr. Leon W.N. van der Torre is onderzoeker bij he Cenrum voor Wiskunde en Informaica. E-mail: orre@cwi.nl. Dr.ir. Hugo er Does is onderzoeker bij he Telemaica Insiuu. E-mail: hugo.erdoes@elin.nl. Drs. Andries Sam is consulan bij Ordina. E-mail: andries.sam@ordina.nl.