ZODAT WE NIEMAND VERGETEN!

ZODAT WE NIEMAND VERGETEN! In pdracht van het PlatfrmGGz dr haar werkgrep Langdurige zrg PERSPECTIEF VAN MENSEN IN DE LANGDURIGE VERBLIJFSZORG Visie p kwaliteit van langdurige geestelijke gezndheidszrg Peter Verdnk, vrmgever Nvember 2010 Werkgrep Langdurige zrg (PlatfrmGGz prv. Utr.) 1

INHOUDSOPGAVE Inleiding... 3 Visie... 4 Delgrep... 4 Waarm deze delgrep?... 5 Delstelling... 7 De weg waarlangs... 7 Kwaliteitsverbetering... 8 Bijlage: telichting p de afgelegde werkbezeken... 15 Bijlage: werkbezek verslagen... 18 Bezek aan Nrd Hlland Nrd. Telichting p het werken met FACT teams.... 18 Impressie van bezek aan Breburg in Etten Leur... 23 Verslag bezek GGz Eindhven... 26 Bezek aan GGNet in Warnsveld... 28 Een bezek aan afdeling uderenpsychiatrie van GGz Drenthe in Assen.... 30 Gesprek met Wubbien Wesselink, hfdbehandelaar Psychiatrie & Smatiek, (Zn en Schild, Symfragrep)... 32 Werkbezek aan Duurzaam Verblijf Beilen... 34 Krt verslagje van recent bezek aan BAVO zrgberderij Tiengemeten... 37 2

INLEIDING Het is met de kwaliteit van de langdurende zrg p verblijfsafdelingen van psychiatrische ziekenhuizen niet altijd ged gesteld, en de zrg sluit niet aan bij de wensen van de mensen die er verblijven. Deze ervaringen van kwetsbare persnen met ernstige psychische prblemen en hun naastbetrkkenen waren aanleidingen tt het pstellen van deze ntitie. Een Utrechtse werkgrep is deze uitdaging aangegaan. Zij heeft de afgelpen maanden gezcht naar kwaliteitscriteria vanuit het perspectief van de kwetsbare mensen die p langdurige zrgafdelingen verblijven. Dr gede vrbeelden in het land te bezeken, en daar met bewners, naast-betrkkenen en hulpverleners ver te praten, kwam de werkgrep tt een visie p kwaliteit in de langdurende zrg. De kwaliteitscriteria die in deze ntitie staan kunnen handzaam zijn m het cliëntenperspectief in beeld te krijgen, wanneer GGz-instellingen werken aan verbeteringen in de zrg aan kwetsbare mensen, die vaak jarenlang, ja vaak hun hele leven in vrzieningen van de geestelijke gezndheidszrg wnen. 3

VISIE Een belangrijk uitgangspunt is dat mensen met een ernstige psychische beperking (net als mensen znder psychische beperking) een menswaardig bestaan willen leiden. Zij willen fatsenlijke huisvesting, veding, lichamelijke verzrging, kleding. Een tweede uitgangspunt is dat de mensen met een beperking meer zijn dan alleen de beperking f het prbleem; zij zijn mensen die het recht hebben keuzes te maken p alle levensterreinen: veiligheid, relaties, wnen, daginvulling, werk, ntspanning e.d. DOELGROEP Een grt deel van de mensen die vr psychische prblematiek in behandeling zijn (gericht p genezing, beter maken), is na verlp van tijd in staat het leven weer p te pakken. Op het aspect f de testand waarin zij kwetsbaar waren, is die kwetsbaarheid verdwenen f hanteerbaar gewrden; zij kunnen zich handhaven, al f niet met een beperking.(in bijlage 1 wrdt nader p het begrip kwetsbaarheid ingegaan).. Een aantal mensen blijkt na verlp van tijd echter niet genezen te zijn. Bij hen blijft de kwetsbaarheid p een bepaald aspect f in een bepaalde testand aanwezig. Zij blijken zich znder hulp van anderen (ng) niet te kunnen handhaven, Deze grep valt in principe nder de term langdurende zrg. Deze zrg kan allerlei hulp en ndersteuning mvatten: medicatie, begeleiding bij persnlijke verzrging, wnen, financiën, daginvulling, etc. Er is een gradatie in het zich niet kunnen handhaven. Bij smmigen is de invled van de beperking p de verschillende levensterreinen gering. Zij zijn in staat met ndersteuning een eigen leven te leiden. Bij anderen heeft de beperking grte invled p andere levensterreinen, zijn er meerdere psychische beperkingen aanwezig f zijn er naast beperkingen p psychisch terrein k beperkingen p lichamelijk terrein. Deze mensen hebben p meerdere levensgebieden hulp ndig. Ok is de mate van het zich niet kunnen handhaven niet cnstant. Een aantal mensen met psychische beperking weet geleidelijk aan met hulp van anderen weer een zekere mate van zelfstandigheid te bereiken. 4

Veel van deze mensen wnen zelfstandig, al f niet met begeleiding, f in een beschermende wnvrm met begeleiding p verschillende levensterreinen. Vr hen zijn initiatieven belangrijk die gericht zijn p herstel, zals Herstel, Empwerment en Ervaringsdeskundigheid (HEE), vaak initiatieven die vanuit cliëntenrganisaties zijn gestart en waarbij cliënten wrden betrkken 1. In deze ntitie richt de werkgrep zich p mensen die in langdurige verblijfsafdelingen van psychiatrische ziekenhuizen verblijven. Het blijkt dat de prblematiek Nnet alleen ernstig is, maar dat deze van betrkkenen mensen (bewners genemd) behrlijk divers is. Dit zijn allereerst mensen die zdanig last hebben van psychische prblemen dat zij binnen de bescherming van het terrein meten blijven wnen; mensen die kwetsbaar zijn dr blijvende psychtische strnissen en/f ernstige gedragsprblematiek, en/f chrnische verslaving. Vaak kmen daar in de lp der jaren smatische prblemen bij. Op de afdelingen vr uderen hebben de bewners meestal zwel psychiatrische als smatische hulp en zrg ndig. Deze afdelingen vrmen vaak de (geslten) eindbestemming van bewners die het grtste deel van hun leven p het instellingsterrein hebben gewnd. Daarnaast is er de grep mensen die via een justitiële maatregel (Rechterlijke Machtiging) p langdurige verblijfsafdelingen wnen. Ze verblijven hier langdurig zlang ze 'een gevaar vr zichzelf f een gevaar vr de mgeving/de ander' betekenen, en hebben een intensieve behandeling en ndersteunende (levens) begeleiding ndig. Wanneer er een mment aanbreekt dat dat gevaar in mindere mate geldt, kunnen ze òf buiten de instelling wnen met een vrwaardelijke machtiging, òf de RM wrdt helemaal pgeheven (en dan blijven ze zeer zelden vrijwillig p het terrein wnen). Vr de leesbaarheid zal in het hierna vlgende gesprken wrden van bewner(s), waarmee in deze ntitie de kwetsbare mens met psychische prblematiek die p een langdurige afdeling wnt wrdt aangeduid. Waarm deze delgrep? Vr deze delgrep is gekzen mdat uit ervaringen van cliënten en familie naar vren kmt dat de zrg aan deze mensen p veel plekken in het land schraal is (de gede instellingen niet te na gesprken). Er is vaak te weinig f geen tijd m die aandacht aan mensen te geven die hen helpt weer grip p hun leven te krijgen. De huisvesting is vaak 1 Een andere belangrijke benadering vanuit de zrgaanbieder zijn de initiatieven rnd een Maatschappelijk Steun Systeem, bemeizrg en FACT-teams (vr een beschrijving zie bijlage 3), waarbij actief de GGz-cliënt in zijn mgeving wrdt benaderd en er g is vr de verschillende levensterreinen en de mgelijkheden en wensen van de cliënt hierbij. 5

van dien aard dat de bewners faciliteiten (tilet, duche, keuken, sms kamer) meten delen met andere bewners die zij niet hebben uitgekzen. Dit leidt niet zelden tt spanningen p een afdeling. Het wnen p een langdurige afdeling brengt vaak met zich mee dat de zrgverleners dr beperkte middelen niet in staat zijn die zrg en aandacht te verlenen die past bij de individuele bewners. Om een afdeling rdentelijk te laten draaien beataan er vaak min f meer dwingende dagindelingen en wrdt er aanbdgericht gewerkt: er wrden dan activiteiten aan de bewners aangebden die niet aansluiten bij de individuele bewner. Mensen wrden steeds meer afhankelijk. Zals een van de deelnemers het zei: Je met niet eerst de cliënt al zijn vaardigheden afnemen p grte langdurige verblijfsafdelingen, en dan na verlp van tijd stimuleren dat hij die vaardigheden zich weer eigen gaat maken. Een tweede reden m vr deze delgrep te kiezen is dat in het (landelijk) beleid zwaar wrdt ingezet p herstel. Z stelt GGz Nederland dat iedere GGz-cliënt het hersteltraject in kan. Wellicht is het ged nderscheid te maken tussen herstel als cliëntprces en herstel als resultaat van zrg en behandeling. Herstel als cliëntprces hudt in dat chrnisch psychiatrische patiënten met langdurige en ernstige strnissen in staat zijn zich verder te ntwikkelen en te greien, en met hun ziekte een betekenisvl leven kunnen pbuwen (Deegan, Anthny, Farkas, Spanil). Bevink gaat hier met HEE k van uit en beschrijft herstel als een langdurig prces waarin cliënten hun leven z veel mgelijk leven zals zij dat willen; mèt hun psychische kwetsbaarheden. Herstellen is het (her)ntdekken van de eigen individuele en cllectieve kracht van mensen met langdurige ernstige psychische klachten. Zij leren pnieuw een vr hen zinvl leven p te buwen ndanks de klachten. Rehabilitatie is wat hulpverleners den; herstellen is wat cliënten zelf den. Als GGZ-Nederland het erver heeft dat iedere cliënt het hersteltraject in kan dan hebben ze daarin grt gelijk, tenzij GGZ-Nederland met herstel bedelt dat het niet alleen m het herstelprces van de cliënt gaat, maar m herstel als eindprduct f eindstadium van zrg. Dat eindresultaat wrdt gemeten met maten als symptmvermindering, beter sciaal en maatschappelijk functineren, tename van maatschappelijke participatie, afname van klachten e.d. De Utrechtse werkgrep vindt herstel het prces van de cliënt zelf. Ok bewners van de langdurige afdelingen hebben wel degelijk recht p kwaliteit van leven en meten de mgelijkheid hebben zich verder te ntwikkelen. Als mensen vanwege hun kwetsbaarheid de beschutting van een intramurale vrziening ndig hebben, dan zal de cntext aan een aantal vrwaarden meten vlden m hen in staat te stellen een kwalitatief ged leven te leiden. In hun situatie wil herstel niet per se zeggen dat het beleid erp gericht met zijn m te vermaatschappelijken en zelfstandig f buiten de instelling te gaan wnen. Een betere kwaliteit van leven, zals cliënten dat zelf willen, k binnen de bescherming van de langdurige verblijfsafdelingen is herstel. Juist vr deze mensen met daarm de beste huisvesting gerealiseerd wrden. Zij verblijven (nee wnen!) immers heel lang z niet hun hele verdere leven in deze afdelingen. 6

DOELSTELLING Delstelling van de werkgrep is te bevrderen dat mensen met een psychische beperking die vanwege hun beperking p een langdurige afdeling wnen en vr wie er (ng) geen perspectief p herstel is, tch een menswaardig leven kunnen leiden. De werkgrep wil daarm bevrderen dat er cndities gecreëerd wrden die de bewners kunnen helpen een eigen perspectief in het leven te ntwikkelen. Vr een aantal mensen kan dit betekenen dat hen veiligheid gebden wrdt, die zij elders niet kunnen krijgen. Vr een aantal mensen met ernstige psychische prblemen kan het betekenen dat zij buiten de instelling wnen in een beschermde wnvrm (RIBW, f verpleeghuis in de wijk). DE WEG WAARLANGS De werkgrep heeft plaatsen bezcht die ged beantwrden aan de delstelling die hierbven staat verwrd. Deze zgenemde gd practices staan beschreven in haar bijlage 2. Daarnaast heeft de werkgrep prberen te beschrijven wat vr bewners belangrijk is. Deze kwaliteitscriteria staan hiernder en kunnen handzaam zijn wanneer GGz-instellingen het cliëntenperspectief in beeld willen hebben en willen werken aan verbeteringen in de zrg aan kwetsbare mensen. 7

KWALITEITSVERBETERING Aan welke criteria met wrden vldaan? KWALITEITSCRITERIA: 1. MATERIËLE VOORZIENINGEN. 1.1. Huisvesting: de bewner heeft een eigen wnruimte met eigen sanitaire vrzieningen. Het is achterhaald m mensen bij elkaar te zetten p meerpersns kamers. Mensen hebben dan geen keus met wie zij willen samenwnen. Het schaadt de privacy en kan tt nderlinge agressie leiden. 1.1.1. Het streven met zijn: Ieder een eigen huis/appartement met eigen sanitaire vrzieningen. 1.1.2. Veiligheid in huis en p het terrein. Mensen meten zich veilig velen p hun kamer, p de afdeling, in hun appartement. Daar met tezicht p zijn. 1.1.3. Huisvesting en zelfstandigheid: er met keuze zijn m zelf/samen eten in te kpen en te bereiden, f m te gaan eten in het cliëntenrestaurant. Uiteraard met hier budget vr zijn f een ander srt afspraak, zals een cliëntkaart. 1.1.4. In het huis/appartement zijn mgelijkheden vr de bewners het naar eigen smaak en regels in te richten (denk k aan rkers/niet-rkers). 1.1.5. Er zijn huisregels, liefst gezamenlijk pgesteld, waarin.a. afspraken ver het schnhuden en de schnmaak van het appartement geregeld zijn. Wat kan de bewner zelf? Waar heeft hij hulp bij ndig? Ditzelfde geldt vr de was. 1.2. Waar bewners niet f meilijk met geld kunnen m gaan met het financieel beheer geregeld zijn via budgetbeheer, bewindvering. Vele bewners van langdurig verblijf p het instellingsterrein zullen waarschijnlijk k een mentr hebben, f sms familieleden die een handje meehelpen. De Triadekaart van Ypsiln is een ged hulpmiddel m in een gesprek vast te stellen wat de bewner zelf wil- en kan den, en waar hij hulp bij ndig heeft van verpleging f naastbetrkkenen. 1.3. Vr het bewaren van persnlijke bezittingen meten er vrzieningen zijn (kluisjes). 1.4. de kwaliteit van de fysieke testand van de verblijfsafdelingen is belangrijk maar niet het enige aandachtspunt: enkel verhuizing naar mderne (appartement)huisvesting is niet vldende m verbetering van kwaliteit van leven 8

te bevrderen. Vrkmen met wrden dat het een keten van lege zndagen blijft. Een zinvlle, gestructureerde dagbesteding is een vrwaarde m van het wnen een succes te maken. 2. INHOUD VAN DE ZORG 2.1. Gelijkwaardigheid. De huding van de zrg- en dienstverleners aan bewners is er een van streven en denken p basis van 'gelijkwaardigheid'. Tch zal het handelen vaak plaats vinden p basis van 'ngelijkwaardigheid'. De fcus van de prfessinal p het kwetsbare deel van de mens, p de beperking, brengt dat vaak met zich mee en is sms meilijk m te buigen. Gelijkwaardigheid in de relatie is een lastig begrip: niet iedereen is in staat m altijd p een gewenste manier zijn f haar wil te bepalen, bijvrbeeld bewners die chrnisch psychtisch f dement zijn. Tch is het k vr hen heel ged mgelijk m hun beheften te uiten 2 en k m een herstelprces aan te gaan. Ok is dit de plaats m het begrip wederkerigheid te intrduceren. Hulpverleners zullen zich steeds meten verplaatsen in de situatie van de bewners, en zich meten realiseren dat k zij it hulp ndig zullen hebben en in een meer afhankelijke psitie kunnen geraken. En anderzijds zullen ze krachten en mgelijkheden en vaardigheden van de bewner ntdekken, waarver zijzelf weer niet beschikken. Bewners willen k graag p hun beurt iets betekenen vr anderen; het versterkt hun gevel van eigenwaarde. Wij halen hier de uitspraak van een verpleegkundig specialist aan: Het gaat er m he je bent als mens. Het gaat niet m prfessinele distantie, maar m prfessinele nabijheid. Er is hier sprake van een cachende pstelling. Hulpverleners bejegenen bewners p basis van gelijkwaardigheid: er is geen kleinerende huding en bejegening jegens kwetsbare mensen met psychische prblematiek in de zin van dat zij altijd examen meten afleggen f p een belerende tn gewezen wrden p de huisregels, bv. En zeker met sancties met de uiterste spaarzaamheid betracht wrden! Tepassing hiervan met altijd geëvalueerd wrden. Er zu binnen de zrg aan deze delgrep meer ingezet meten wrden p de presentiebenadering; behandeling gericht p genezing is vaak niet meer aan de rde en het accent ligt p het bieden van cmfrt en ndersteuning p de verschillende levensterreinen in aansluiting p de wens van de individuele bewner. 2 Denk in dit verband k aan het vervangen van de term wilsnbekwaam in rdeelsnbekwaam alleen in bepaalde situaties. In andere situaties is men weer wel rdeelsbekwaam. 9

2.2. Vldende en adequate behandeling: 2.2.1. Er wrdt aangeslten bij het perspectief van de bewner. Behandelmethdieken vr 50 + jarigen vlwassenen. niet tepassen p jng 2.2.2 Het behandelplan wrdt zveel mgelijk samen met de bewner pgesteld. Bij behandelplanbesprekingen is hij aanwezig. 2.2.3. De behandeling is adequaat en vldende 2.2.4. Er zijn vldende cntactmmenten met de hulpverlening, een en ander vereenkmstig de behandelvereenkmst. De ZZP indicatie wrdt gevlgd en uitgeverd. 2.3. activiteiten wrden gebden die aansluiten p de beheften en kwaliteiten van kwetsbare mensen met psychische prblematiek 2.4. in aansluiting p ntwikkeling bij de individuele bewner is er sprake van activering en rehabilitatie dwz g vr grei. Maar de asiel- en verpleegfunctie blijft ndig: niet alle bewners hebben het perspectief en de mgelijkheid m zelfstandig te wnen, k niet p het terrein. OMSTANDIGHEDEN 2.5. Invled en zeggenschap: de bewner heeft invled p de zrgverlening en er zijn regelmgelijkheden m zrg p maat te realiseren 2.6. Keuze: de bewner kan kiezen uit greps- danwel eigen activiteiten. 2.7. De dagbesteding die aangebden wrdt dr de instelling met aansluiten bij de bewners pdat zij er enige zingeving aan kunnen ntlenen. Instellingen meten zich verplichten de mgelijkheden van cliënten te faciliteren, bijv. kunstuitingen te stimuleren (arttheek); mgelijk is dat k explitabel te maken. Het is zeer zinvl vr de cliënten. We wijzen k p de ndzaak van de inzet van een functinaris m het netwerk van bewners uit te breiden. Zeer veel bewners zeken een maatje m samen activiteiten mee te ndernemen. 2.8. Eigen initiatief: bewners kunnen geheel p eigen initiatief actief wrden en wrden ndersteund en aangemedigd. 2.9. Wanneer de bewners werkzaamheden verrichten vr de instelling, zals pst bezrgen, tuinnderhud, werkzaamheden p de bekbinderij, werken in de winkel f in het restaurant, met daar een (vrijwilligers) vergeding tegenver staan. 10

3. Dwang en Drang Dit is k de plek m een ander aspect van de zrg en behandeling aan bewners van langdurige intramurale zrg te bespreken. Op het terrein van de instelling zijn meestal ng enige geslten afdelingen. Hier verblijven z lang als ndig is de mensen met een frse prblematiek, waarvan het (tijdelijk) niet verantwrd is ze p pen afdelingen te laten wnen f in een eigen appartement. De geslten afdelingen beschikken meestal ver een separeer, die in ndgevallen k gebruikt wrdt in bijna alle instellingen. De zrg ver het gebruik van separeers is in Nederland de laatste jaren sterk tegenmen, en de afgelpen jaren hebben vele instellingen zich middels een prject ingespannen het separeren, en vral de duur van het separeren, terug te dringen. Langzamerhand gaat dat lukken. Er zijn in de afgelpen jaren alternatieven vr separeren ntwikkeld, die vaak vldende zijn m separeren te vrkmen. Op geslten afdelingen leven dus mensen met een frse prblematiek samen, en dicht p elkaar. Dit feit alleen al leidt vaak tt prblemen. De aanwezigheid van de hulpverleners p de grep is ndzakelijk, maar k inzet p een gastvrije huding en bejegening vrkmt vaak al nderlinge plaaiende ruzie s en agressie. En natuurlijk is ledigheid vral hier des duivels rkussen. Er stevig p uit met gemtiveerde hulpverleners det vaak wnderen, is gebleken p smmige instellingen. Samen klusjes den p f buiten het terrein heeft prima resultaten pgeleverd. Het nadenken ver (het vermijden van) dwangtepassingen is vral in het afgelpen jaar sterk tegenmen. Instellingen ntwikkelen intensive care afdelingen m de meest prblematische cliënten met een aanhudende prblematiek, zals zelfbeschadigingen en suïcidaliteit, intensief in een één p één setting te kunnen behandelen. Daarna lukt het hen vaak weer beter zich te handhaven p een afdeling f in een eigen appartement. 11

Tt slt: In 2008 zijn er dr cliënten, naastbetrkkenenen en afgevaardigden van diverse belangenrganisaties, de vlgende 9 criteri vr dwang en drang pgesteld; deze zijn: De negen gebden 1. Maak beleid ver dwang en drang na raadpleging van cliënten en naastbetrkkenen. 2. Vrkm het gebruik van dwangmaatregelen. 3. Gebruik alternatieven. 4. Schl persneel in het vrkmen van dwangmaatregelen en in het gebruik van alternatieven. 5. Betrek naastbetrkkenen wanneer er sprake is van dwang, znder de regie van de cliënt aan te tasten. 6. Werk aan het gevel van veiligheid vr persneel en cliënt. 7. Registreer vrijheidsbeperkende maatregelen m inzicht te krijgen in het terugdringen van dwang. 8. Evalueer vrijheidsbeperkende maatregelen zwel met cliënten als p instellingsniveau. 9. Infrmeer cliënten actief, tijdig en regelmatig ver regels, rechten en plichten, mgelijkheden vr secnd pinin, klachtenregeling en het inschakelen van patiëntenvertruwenspersnen 12

5. Kwetsbaar; een nadere mschrijving Het begrip kwetsbaar heeft hier in dit dcument het kenmerk in zich dat het gerelateerd is tt een bepaald aspect, f een bepaalde testand waarin de kwetsbaarheid zich penbaart; de betrkkene is p dat aspect f in die testand niet in staat zich te handhaven en heeft daarbij hulp van anderen ndig. Het blijft vast gekleefd aan de relatie (veelal nzichtbare) beperking versus ndersteunende/ hulp. Het begrip kwetsbaarheid van een persn kent twee kanten: de beperking van de persn zelf en de mgeving die hulp biedt. in een mgeving waar het de nrm is dat mensen p eigen kracht zich meten handhaven f als gemeenten en zrgrganisaties blijven hameren p zelfredzaamheid en autnmie, zal de cliënt f de burger niet snel m hulp vragen, wanneer hij het belangrijk vindt m aan de nrm te vlden. Waar geen ruimte is vr afwijkend gedrag, wrden mensen met een beperking al snel kwetsbaar. Daarnaast is de ntie in de samenleving f mgeving ver tekrtkmingen en wat wel f niet aanvaardbaar is aan verandering nderhevig; een vrbeeld is de ntwikkeling waar de nrm in de samenleving steeds meer lijkt te wrden: alles zelf den en eigen verantwrdelijkheid. Ls van wat andere krachten in de samenleving invled uitefenen zijn natuurlijk k de cliënten zelf in staat aan de beeldvrming bij te dragen. Maatschappelijk kwetsbare grepen hebben een bijzndere psitie in nze samenleving. Ze staan in een sterke afhankelijkheidsrelatie waarbij ze vral ntvangen en waarbij de krachten van henzelf en hun mgeving niet f te weinig wrden aangesprken. Tegelijkertijd wrdt hun eigen verantwrdelijkheid vr de situatie waarin ze zich bevinden, benadrukt. Mderne zrg en een inclusieve samenleving hebben belang bij een andere visie die het versterken en verbinden van persnen, grepen, rganisaties, buurten en gemeenschappen centraal stelt. Het empwermentparadigma 3 vertlkt deze andere visie. (Tine van Regenmrtel) 3 Paradigma: een cnstellatie van vertuigingen, waarden en handelwijzen die dr leden van een bepaalde samenleving wrden gedeeld (Van Dale) 13

Het is juist in de zrg de uitdaging m vanuit het besef dat de mens meer is dan de zrgvraag alleen f de beperking alleen, meer te fcussen p de mgelijkheden van mensen en dat de relatie met de hulpverlener een meer gelijkwaardiger wrdt. Snezelkamer (GGz Eindhven) Verwenzrg (Symfra te Amersfrt) 14

BIJLAGE: TOELICHTING OP DE AFGELEGDE WERKBEZOEKEN Naast het ntwikkelen van een visie p intramurale psychiatrische zrg zijn er k een aantal werkbezeken gebracht aan instellingen en afdelingen waarvan bekend is dat zij zich (k) speciaal met langdurige verblijfszrg bezig huden. De kennismaking met deze gede praktijken hebben ns weer een stapje verder gebracht bij het pstellen van het visiestuk en de criteria vr kwaliteitsverbetering. Wnen Wij waren p diverse instellingen waar ingezet wrdt p de kwaliteit van wnen. Enkele instellingen zijn al sinds het begin van deze eeuw begnnen met het vervangen van de ude afdelingen, met sms ng meerpersnskamers, dr appartementen cmplexen p het terrein, waarbij alle cliënten een eigen wnruimte hebben met zithek, slaapkamer, duche/wc, berghk. Eigen vrdeur, eigen sleutel. Het werkt geweldig. Steeds meer instellingen den hun best m dit k vr hun verblijfscliënten te realiseren. Wij zagen deze appartementencmplexen in Heil (NrdHlland Nrd), bij GGz Eindhven, maar k bij de pas gepende Mauritzhf in Bussum (Symfragrep). Behalve cmplexen waarin iedereen een eigen flatje heeft, zijn er k wnvrmen, waarbij grtere huizen pgedeeld zijn in meerdere wnunits. Dit zagen we.a. in Etten-Leur (Breburg) en in Wlfheze (Gelderse Rs), maar k in de zrgberderij van BAVO Eurprt p Tiengemeten. Ok dit zrgt vr veel meer vrijheid en het gevel van zelfstandigheid. Hier met k bij genemd wrden de bungalw p het terrein van GGNet in Warnsveld. Deze bungalw was eerst bestemd vr een grep van 8 cliënten. Nu wnen er twee paren, elk met een cmpleet ingericht appartement!. Een heel bijzndere wnvrm is verder Duurzaam Verblijf, in Beilen (GGz Drenthe). Dat is een cmpleet, nder architectuur gebuwd, drpje. Iedereen heeft een eigen huisje, fris geschilderd in vrnamelijk rd. Het heeft een bijzndere uitstraling, k mdat het principe van healing envirnment hier in praktijk is gebracht. Er met natuurlijk p ingezet wrden dat alle cliënten van de delgrep, zals die in het visiestuk beschreven staat, binnen zeer krte tijd ver een eigen wnruimte zullen gaan beschikken. Er met met kracht geprtesteerd wrden tegen zrgverzekeraars die uitsluitend ng willen investeren in buwactiviteiten vr cliënten die buiten de instelling (gaan) wnen. De rganisatie van de behandeling Op diverse manieren wrdt geexperimenteerd met behandelmethden en interventies. Mmenteel neemt het werken met FACT teams hand ver hand te. Wij zagen dat in Heil (NrdHlland Nrd) het miste gedemnstreerd, en waren er cmpleet vr gewnnen! Het werken met FACT staat beschreven bij het werkbezek. Een bijzndere vrm van het werken met FACT is Duurzaam FACT. Deze methde is speciaal ntwikkeld vr klinisch verblijf binnen de instelling. Het staat beschreven bij GGZ Breburg (Etten- Leur). 15

Maar k p andere manieren prberen afdelingen hun behandeling vernieuwend en efficiënt in te richten. Bv. dr inschakeling van stageaires. Z werkt GGNet (Warnsveld) samen met Hgeschl Windesheim. Elk jaar kmen er 10 stageaires de afdelingen versterken. Dit zrgt vr een bijznder ged effect p medewerkers en cliënten. Het werkt taakverlichtend en cliënten krijgen meer aandacht. Ok de Fntys Hgeschl in Brabant zrgt vr deze dienstverlening tt wederzijds vrdeel,.a. bij GGZ Eindhven. Naast stageaires wrdt graag gebruik gemaakt van de inzet van gastvruwen en vrijwilligers. Zij zrgen ervr dat net de een p een benadering mgelijk is, die vaak ndig is. Bij de beschrijving van de werkbezeken kmt men ze tegen. En natuurlijk,.last but nt least, werken z langzamerhand p alle instellingen ervaringsdeskundigen, en hun inzet wrdt zeer gewaardeerd! Zij wrden p diverse manieren ingezet, bv. bij het individueel afnemen van nderzeksvragen in het kader van een prject (Altrecht - Zrg naar wens vr langverblijvers in de GGz), maar k huden zij zelfstandig individuele- en grepsgesprekken met de bewners.dat blijkt heel effectief te zijn. Bewners kmen vaak meer ls, en vertellen meer dan in een gesprekje met de verpleging. Kunst is vr de ervaringsdeskundige m dit ged te cmmuniceren met het behandelteam, en m zijn nafhankelijke zelfstandigheid te bewaren, al is hij/zij in dienst van de instelling. Ouderenpsychiatrie Het Nederlands Kenniscentrum Ouderenpsychiatrie (NKOP) is een netwerkrganisatie waarin zes divisies Ouderen van geestelijke gezndheidszrg rganisaties hun krachten hebben gebundeld. De partners (Altrecht, GGZ Drenthe, GGZ Eindhven, GGZinGeest, GGZ Nrd-Hlland-Nrd en de Symfra grep) streven zwel gemeenschappelijke delen als eigen delen na, met het kenniscentrum als verkepelende rganisatie waarin de besluitvrming is geregeld. Het kenniscentrum is in 2003 gepend en vanaf 2008 een zelfstandige stichting. Wij knden een bezek brengen aan twee van deze zes divisies: 1)de afdelingen uderenpsychiatrie van GGZ Drenthe, waar André Visser vertelde ver Functineringsgerichte Rehabilitatie, die hij en zijn team daar bij de uderenafdelingen in praktijk brengt. 2) En k hadden we een gesprek met Wubbien Wesselink, hfdbehandelaar Psychiatrie en Smatiek van de Symfragrep. Bij dit laatste behandelprgramma is vral de ntwikkeling van een palliatieve afdeling vr terminale patiënten uniek. Zie de verslagen. Bijzndere lcaties Een bezek aan een zeer bijzndere lcatie was Duurzaam Verblijf in Beilen. Hier verblijven een kleine 100 udere OGGZ cliënten. Ze zijn afkmstig uit Amsterdam en Rtterdam, en hebben behalve naast een psychiatrisch- vaak k een drugsverleden. Ze zijn uitgezwrven, en mgen hier z lang als ze willen blijven wnen in een vriendelijke setting, mie huisjes, veel mgelijkheden tt dagbesteding, zeer behulpzame hulpverleners. Er is een hek m hen te beschermen, maar als het kan mgen ze k zelf bdschappen den in het drp. Zie verslag. Een andere bijzndere lcatie is de BAVO zrgberderij p Tiengemeten.(hier is geen uitgebreid verslag van). In een grte, verbuwde berderij wnen een kleine 30 (jng) vlwassenen, elk in een eigen appartementje. Het zijn allen cliënten van BAVO-Eurprt, die vastgelpen zijn in hun leven; in de 16

behandeling, en deze kans m p een berderij p een eiland te mgen gaan wnen en werken aangegrepen hebben. Ze gedijen er prima! Dit is een tussenbalans, na een jaar met dit nderwerp bezig geweest te zijn. We hebben zelf veel geleerd, veel gezien. Er zijn k nderwerpen waar we nu niet expliciet p gericht waren, hewel ze wel genemd wrden in de verslagen. Bv. herstelndersteuning, en het maatschappelijk steunsysteem. Maar k het terugdringen van dwang en drangtepassingen. Ok de inzet van ervaringsdeskundigen met ng verder uitgediept wrde, evenals het blijven speuren naarvrbeelden van gevarieerde dagbesteding,die k echt zinvl is vr cliënten bewners. Dit visiestuk is ntstaan in gezamenlijk verleg tussen de leden van de werkgrep; te weten: Bert Aben Hanneke van Dijk Sjef Kemps Ties van de Ven Paul van de Biezen Plle Henkelman Ria Trinks Gee de Wilde 17

BIJLAGE: WERKBEZOEK VERSLAGEN Bezek aan Nrd Hlland Nrd. Telichting p het werken met FACT teams. Het bezek bevatte 4 nderdelen, het bijwnen van de bespreking van het FACT team, bezek aan het crisiscentrum, bezek aan het wncmplex p het terrein, een bezek aan een wning, waar 3 GGzcliënten gezamenlijk een huishuding veren. De regi Nrd Hlland Nrd is verdeeld in 6 regi s waar een FACT-team (Functie Assertive Cmmunity Treatment) werkzaam is. Er 2 teams vr Alkmaar, en vr de regi s West Friesland en rnd Hrn, Den Helder en Heil elk 1 team. Een FACT team bestaat uit meerdere persnen en disciplines: psychiater, psychlg, casemanager, spv, trajectbegeleider, ambulant wnbegeleider etc. Per team wrden 160 tt 200 chrnische cliënten bediend; cliënten die thuis wnen f in een beschermende wnvrm. Veel cliënten die stabiel zijn hebben regelmatig cntact met hun casemanager f met andere hulpverleners in het kader van het behandelplan. Cliënten die niet stabiel zijn kmen in aanmerking vr bespreking in het FACT-team. Dagelijks wrden binnen een half uur per team cliënten besprken aan de hand van het FACT-brd; per dag zijn dat 20 a 25 cliënten. Het FACT brd is een Excel verzicht dat via een beamer p een scherm wrdt geprjecteerd. Het verzicht bevat een aantal rijen met de namen van de cliënten en een aantal klmmen waar gegevens per cliënt zijn ingevuld, zals diagnse, cmrbiditeit, netwerk, de casemanager, welke medicatieafspraken er zijn, wie de cntactpersn is vanuit het sciale netwerk, wat de juridische status is van de patiënt (RM) en andere bijznderheden die aandacht vragen, zals bezek aan de huisarts, het labratrium f een afspraak met huisvesting f advcaat. De vrlaatste klm is nderverdeeld in de 5 dagen van de week en wie er p bezek gaat met welk del (laatste klm). Cliënten kmen p het FACT brd vr intensivering van behandeling en zrg Bij crisis f tename van symptmen Overlast/verwaarlzing Dreigende (her)pname Ernstige smatische prblemen Aanpassingen in de behandeling (medicatie, IPS) Cntinue intensieve ACT (GAF-scre van lager dan 40) Cliënten kmen p het FACT brd vr intensivering van cntact en infrmatie Geen afspraken kunnen maken / huden Zrgmijdend gedrag Tijdens en na pname (GGz, Ziekenhuis, gevangenis) 18

life-event (verhuizing, verlijden naasten) Wettelijke grep (BOPZ / frensisch) Nieuwe patiënten. Op het terrein van GGz Nrd Hlland Nrd crisiscentrum, dat alleen bestemd is vr de cliënten van de FACT teams. Cliënten kunnen daar tijdelijk (max. 3 maanden) verblijven, waarbij de casemanager en behandelaar beslissen ver pname en ntslag (in verleg met de cliënt) en verantwrdelijk zijn vr de zrg (cntinuïteit van zrgverlener) tijdens de pname. Deze werkwijze had verigens wel een verandering van teamsamenstelling tt gevlg: mdat veel hulpverleners meilijk knden wennen aan de veranderde werkwijze (minder afdelingsgericht, maar meer cliëntgericht) hebben velen vr een andere werkkring gekzen. Bij het aantrekken van nieuwe hulpverleners was de cliëntgerichtheid en werken vlgens de FACT methdiek naast prfessinaliteit een belangrijk aandachtspunt. Kenmerkend vr de werkwijze is dat de FACT-teams en het crisiscentrum nauw samenwerken Een en ander betekent dat GGz Nrd Hlland Nrd met 24 bedden p 1000 cliënten kan vlstaan. In 2 nieuwe wncmplexen, een cmplex met 2 wnlagen en 1 cmplex met 3 wnlagen, zijn de mensen gehuisvest, die blijvend p het terrein wnen. Elke cliënt heeft een eigen appartement (eigen vrdeur, hal, wnkamer met keukenblk, slaapkamer, natte cel, hbbykamer/bergruimte). Elke wnlaag heeft een huiskamer vr gemeenschappelijk gebruik dr de bewners. Vr deze cliënten is een aantal gastvruwen aangesteld, die tegen vergeding activiteiten met de cliënten ndernemen; werden in het begin de maaltijden aangeverd dr een externe leverancier, geleidelijk, geleidelijk aan hebben cliënten samen met de gastvruwen het heft in eigen hand genmen en zijn zelf de maaltijden gaan verzrgen (hetgeen een kstenbesparing met zich mee bracht (van 16,- p.p. naar 6,- p.p per maaltijd)).ditzelfde is gebeurd met d eschnmaak en de wasuitbestedingen. Het is gelukt uiteindelijk externe cntracten te ntbinden, en deze huishudelijke klussen zelf, en gezamenlijk, in eigen beheer nder te brengen. FACT in een klinische setting vr Duurzaam Wnen GGZ Breburg Grep/Zrggrep Psychse & Autisme heeft de ACT ntwikkeling breed ingezet en binnen de behandelcentra Psychse. Dat betekent dat we twee ACT teams hebben (in Tilburg en Breda) en 9 FACT teams verspreid ver de regi van Tilburg en Breda. Daarnaast zijn er twee Vreg Interventie eerste Psychse (VIP) teams gestart. De delgrep is veelal ambulant, maar k wnachtig in Beschermd en Beschut wnen. Uitgangspunten vr Duurzaam Wnen 19

Binnen genemde zrggrepen beschikken we tevens ver een Behandelcentrum Duurzaam Wnen, waar we een prject gestart zijn waarin we de vlgende delstelling begen: FACT Duurzaam Wnen biedt cliënten ptimale zrg binnen een helende mgeving m de cliënt centraal te stellen een menswaardig bestaan te leiden en te kunnen werken aan een persnlijk herstelprces. Om dit te kunnen realiseren wrden de vlgende twee principes aan de herstelndersteunende zrg tegevegd: FACT en Healing Envirnment. Delgrep: Cliënten binnen een klinische setting met psychtische klachten en cliënten met ernstige psychiatrische aandeningen (EPA) die een lange intensieve relatie aangaan met de GGZ. De keuze m elementen van ACT k in een klinische mgeving te gaan tepassen is een betrekkelijk nieuwe ntwikkeling. Een van de uitgangspunten daarbij is dat de klinische wnmgeving k zveel mgelijk benaderd wrdt als een maatschappelijk verband met cntacten en mgelijkheden in de wijk. Werkwijze methde p hfdlijnen Het FACT team Duurzaam Wnen gaat in eerste instantie werken vanuit de principes die k in een FACT team gehanteerd wrden, zals: - Het multidisciplinaire team heeft als het gaat m cliënten die p het digibrd staan een gezamenlijke caselad. - De cördinatie van de zrg vindt plaats via het digibrd. - Het team werkt utreachend en is gericht p maatschappelijke integratie - Er wrdt gebruik gemaakt van ervaringsdeskundigheid ( zwel van cliënten als van familieleden), verslavingsdeskundigheid en trajectbegeleiding. - De zrg wrdt geleverd daar waar de cliënt verblijft(k bij drstrming, tijdelijke pnamen elders, etc). - Er wrdt gewerkt vanuit evidence based practices - Het familie/steunsysteem wrdt intensief betrkken. De frmatie binnen het FACT team Duurzaam Wnen is t..v. een FACT-ACT team aangevuld met een huisarts. Klinisch FACT versus FACT Hewel we merken dat de FACT methdiek ged tepasbaar is binnen een klinische setting is een aantal aspecten k anders: Verschillen in de delgrep: 20

De delgrep van FACT Duurzaam Wnen verschilt van een ander FACT team in die zin dat alle cliënten wnachtig zijn p een klinische lcatie waar k het FACT team zelf gehuisvest is. Zij zijn in de regel meer gericht p het interne netwerk en activiteiten dan extern gericht. De rehabilitatiedelen zijn gezien de mgelijkheden f leeftijd wat meer gericht p stabilisatie f ndersteuning van bepaalde ADL/HDL functies dan we in de delgrep van de andere FACT teams zien. Cliënten die zich meer richten p rehabilitatie en persnlijke ntwikkeling, en tch klinisch (beschut) wnen, hebben cntact met het gewne FACT team in deze regi. Cmmunicatie tussen FACT team en afdeling Het FACT team Duurzaam Wnen heeft altijd te maken met afdelingsteams en teams wnbegeleiding. Dit vraagt een andere aanpak en cmmunicatie dan de teams vrheen gewend waren. En hierin zien we k een verschil met de andere FACT teams. Behandelbeleid vanuit een FACT team Het behandelbeleid wrdt vastgesteld in het FACT team en vervlgens vr een deel k uitgeverd dr de afdelings en wnbegeleidingsteams. Enerzijds vraagt dit, zals hierbven aangegeven, meer van de cmmunicatie. Anderzijds geeft het de wnbegeleidings en afde- lingsteams meer ruimte m te fcussen p zaken als leefklimaat, familiecntacten. themagerichte activiteiten, etc. Drie behandelaren met ieder een aandachtsgebied Het FACT team heeft drie behandelaren in dienst die ieder hun specifieke aandacht hebben vr enkele afdelings-/wnbegeleidingsteams. Deze cnstructie vraagt extra aandacht vr het aspect van shared caselad mdat het risic bestaat dat je vral gericht bent p de eigen afdelingen. De smatische arts als lid van het FACT team Op het terrein van Duurzaam Wnen bestaat een smatische dienst waar cliënten terecht kunnen vr huisartsenzrg. Een van de smatische artsen is lid gewrden van een FACT team m psychiatrische en smatische zrg ged p elkaar af te stemmen. We ervaren dit als een meerwaarde. Andere aandacht vr maatschappelijke integratie Zals eerder vermeld is de delgrep van Duurzaam Wnen meer intern dan extern gericht. Vr het FACT team geldt dat het een uitdaging is m enerzijds het interne netwerk ged te benutten, maar tegelijk k creatief in te zetten p maatschappelijke integratie en daarmee de nzichtbare muren van een ggz lcatie te slechten. Healing envirnment als cncept 21

De verantwrdelijkheid vr de klinische wnmgeving is een andere dan daar waar vrnamelijk sprake is van ambulante zrg. Gezien de huidige wnsituatie vinden we het van belang m de kmende jaren extra in te zetten p Healing envirnment. Het FACT team Duurzaam Wnen stelt daarin zijn cncrete drbraakdelen. Onderzek Om de effecten van deze nieuwe ntwikkeling te meten wrdt twee jaar lang nderzek (case study) gedaan naar effecten van behandeling. We vergelijken nderzeksgegevens met die van een cntrle grep en gebruiken de vlgende meetinstrumenten: - effecten van behandeling (ROM: HONOS, Mansa). - cliënttevredenheid - medewerkerstevredenheid - effecten p cliëntendrstrm en ksteneffectiviteit Juli 2010, Etten-Leur. GGZ Breburg Grep Tm van Mierl, Linda Peeters en Marij de Rs. 22

Impressie van bezek aan Breburg in Etten Leur Inzet van het bezek is infrmatie ver de hulpverlening aan de grep langdurige cliënten binnen de GGzinstellingen, vr wie de herstelbenadering geen aanknpingspunt biedt. Of zals k wel gezegd: de vergeten restgrep, die uitbehandeld is, de asielgrep. De gids was Tn van Ln. Breburg is ntstaan uit een fusie van GGz Breda (fusie tussen Riagg, Hghuys, De Mark en RIBW) en GGz Midden Brabant (fusie tussen Riagg en Jan Wier in Tilburg e..). Het is een rganisatie met 2.300 fte aan persneel. Breburg Etten-Leur is het terrein van het vregere Hghuys, de psychiatrische kliniek, gesticht dr een rde van RK-religieuzen (nnnen). Het is een pen cmplex dat midden in het drp ligt en waarvan de wegen nderdeel van de stratenstructuur van Etten-Leur vrmen. Het vregere hfdgebuw biedt als prt van weerszijden een drkijk p de achterliggende straten. Verder is er een restaurant, café en dierenweide p het terrein. Wat betreft de zrg kent Breburg 4 aanmeldinglcaties (Breda, Tilburg, Waalwijk, Etten-Leur) met daarbinnen een zgn. zrgpadenstructuur. Vr de regi Breda is er een de stad Breda een lcatie vr crisispname. Breburg zet in p de herstelbenadering wat betreft de hulpverlening. Dit is wel een verandering geweest, maar belangrijk hierbij is dat het management en de hulpverlening erachter stnden. In de regi Breda zijn er vr de langdurende zrg 5 FACT-teams,: 3 teams in de regi met elk ngeveer 250 cliënten 1 team in Etten-Leur vr beschermd wnen (80 a 90 cliënten met perspectief p herstel) 1 klinisch fact-team vr de chrnische cliënten p het terrein. (115 cliënten), de zgn. vergeten grep. Dit zijn de cliënten De grep mensen die in de 60-er en 70-er jaren zijn pgenmen De mensen met dubbele diagnstiek De mensen met een psychse die (ng) niet te behandelen is Oudere mensen met psychiatrische prblematiek en smatische prblemen. Elk team bestaat uit een psychiater, psychlg, trajectbegeleider, 6 casemanagers en een ervaringsdeskundige. 23