Hertenkamp 6 9401 HL Assen telefoon (0592) 311 150 e-mal nfo@nmfdrenthe.nl www.nmfdrenthe.nl federate Raad van de gemeente Emmen Postbus 30001 7800 RA EMMEN K o p e Grffe Assen, 3 aprl 2013 Betreft: Energesprong Veenkolonën Geachte raad, Op 22 maart jl. hebben wj op ons Festval Groen Drenthe de resultaten van een onderzoek naar de effecten van extra energebesparngsmaatregelen n de bestaande wonngvoorraad n Noord-Nederland aangeboden aan gedeputeerde Henk van de Boer. Bj deze gelegenhed hebben wj eveneens ons pledoo voor een energesprong n de Veenkolonën gepresenteerd. Herop aanslutend beden wj u herbj ons pledoo voor een energesprong n de Veenkolonën aan. Onderzoek CE Delft en SEO Economsch Onderzoek Op ons verzoek hebben CE Delft en SEO Economsch Onderzoek de nvesterngen en werkgelegenhedseffecten onderzocht van extra energebesparngsmaatregelen n de bestaande wonngvoorraad n Noord-Nederland. Dt onderzoek vormt de noordeljke vertalng van het landeljke onderzoek dat CE/SEO n opdracht van mnsteres hebben utgevoerd. Het noordeljk en het landeljk rapport van CE/SEO kunt u downloaden op onze webste www.nmfdrenthe.nl. De resultaten van het noordeljke onderzoek laten zen dat extra nvesterngen n energebesparng bj bestaande wonngen ook voor Noord-Nederland een fors aantal banen n de bouw en de toeleverende ndustre kan opleveren. nvesterngen van zo'n 400 mljoen per jaar leden tot zo'n 4.500 extra banen. Daarmee kunnen rum 2.250 werklozen aan werk worden geholpen. Het onderzoek legt enerzjds een forse nvesterngsopgave bloot, maar laat anderzjds ook zen dat deze pakketten rendabel zjn. De kunst s hoe we de lange termjn energebesparng-baten kunnen omzetten naar fnancerngsconstructes. Op dverse plaatsen wordt her nmddels mee geëxpermenteerd. Energesprong Veenkolonën De Natuur en Mleufederate Drenthe plet n aanslutng op het onderzoek van CE/SEO voor een energesprong n de Veenkolonën. Deze energesprong houdt een versnellng van energebesparng n de bestaande wonngvoorraad n. We denken daarbj net aan klene verbeterngen, maar n een grote sprong voorwaarts; een aanpak de ledt tot energe-nul-wonngen n hele wjken of wonngtypen. Grootschalge energebesparng, renovate en wjkverbeterng worden daarbj gecombneerd. De stjgende energelasten denen als fnancerngsmotor. Samen voor een moo en duurzaam Drenthe.
natuur en mleu -. eìhe federate Een energesprong n de Veenkolonën vraagt n het begn een (veel) grotere nvesterng, maar levert op kortere termjn ook een veel grotere besparng op. Bovenden zorgt het voor een mpuls voor econome en werkgelegenhed. Een fundamentelere aanpak en herstructurerng van de bestaande voorraad, zorgt voor een beter endresultaat n termen van omgevngskwaltet en wonngwaarde, dan een aanpak n klenere stappen. Aanpak Wj maken ut een gespreksronde met dverse partjen op dat er veel nteresse s n zo'n aanpak. Met vereende krachten s daar op grote schaal werk van te maken. De kansen daarvoor ztten n neuwe gebeds- of wjkallantes de concreet aan de slag gaan met de opzet en utwerkng van dre of ver koploperprojecten met een totale omvang van 2.000 à 3.000 wonngen. Wj stellen voor om n dre of ver wjken n de Veenkolonën hermee aan de slag te gaan. Op bass van een door bewoners samengesteld programma van esen kunnen marktpartjen n consorta verschllende busness cases utwerken. Op bass daarvan kunnen de bedrjven vervolgens een aanbod opstellen. Her zjn elders n Nederland al goede ervarngen mee opgedaan. Wj zouden her graag de komende perode met nwoners, energecoöperates, bedrjven, overheden en wonngcorporates een gezamenljk offensef van wllen maken. Wj verzoeken u dan ook extra energebesparngsmaatregelen n de bestaande wonngvoorraad een promnente plek te geven n uw beled. Daarnaast vragen wj u te bevorderen dat er een aanpak en acteprogramma komt voor energesprong n de Veenkolonën. Tot een nadere toelchtng zjn wj graag bered. Met vrendeljke groet, Natuur en Mleufederate Dreíthe ren Render Hoekstra, drecteur Bjlage: Pledoo voor een energesprong n de Veenkolonën
natuur en mleu Fd rent he ŗ'äeoe Energesprong Veenkolonën nvesteren n woonwaarde en gebedskwaltet Veenerge
NHOUD 1. HET VERTREKPUNT 5 DRENTHE 5 Focus VEENKOLONËN 5 2. DE UTDAGNG 7 TJDVOOR ACTE! 7 3. DE ENERGESPRONG 7 4. DE fco-nome 11 WERKGELEGENHED 11 HYPOTHEKEN ONDER WATER 12 5. DE GEZAMENLJKE AMBTE 12 SAMENWERKNG s ESSENTEEL 13 6. ONS VOORSTEL 15 FNANCERNG '. 15 TOT SLOT 16 COLOFON 19
\ 1 'Í'V', \ \. s. 1,'
nvesteren n woonwaarde en gebedskwaltet 1. HET VERTREKPUNT Besparen op energeverbruk n hus s slm: het spaart geld, s duurzaam en comfortabel. En een comfortabele, energezunge wonng lgt nog beter n de markt ook. Stel dat we een energesprong maken n de Drentse Veenkolonën. Bewoners, bedrjven, wonngbouwcorporates en de overhed gaan samenwerken aan het versneld soleren en verbeteren van duzenden wonngen. Daar waar dat kan, wekken bewoners hun egen energe op. n het deale geval betalen bewoners geen energelasten meer. Dat levert banen op n de bouw, verlaagt de woonlasten, verbetert de waarde van de wonng en zet de rego als duurzame koploper op de kaart. Ut een gespreksronde met betrokken partjen maken wj op dat er bj veel partjen nteresse s voor zo'n aanpak. Met vereende krachten kunnen we daar op grote schaal werk van maken. De kansen daarvoor ztten n neuwe gebedsof wjkallantes de concreet aan de slag gaan met de opzet en utwerkng van dre of ver koploperprojecten met een totale omvang van 2.000 à 3.000 wonngen. n dt pledoo schetsen we de bouwstenen voor de energesprong en de contouren van een aanpak. We baseren ons op de nbreng van experts, bedrjven, overheden en andereorgansates n de rego. De Natuur en Mleufederate Drenthe wl alle betrokken partjen: bewoners, energecoöperates, bedrjven, overheden en wonngcorporates utdagen her een gezamenljk offensef van te maken. Het lefst zouden we morgen al n een aantal dorpen of wjken wllen starten. De aanpak kan zch daarna als een nktvlek over het gebed verspreden. Aan de slag! Drenthe De afgelopen jaren s het energeverbruk n de bestaande wonngen vermnderd n Noord-Nederland n het algemeen en n Drenthe n het bjzonder. Volgens de provncale rapportage over het 100.000-wonngenplan neemt het aantal energezunge wonngen met een groen label (A, B of C) toe en neemt het aantal G- en F-labels af. Dat komt voor het grootste deel door de nzet van wonngbouwcorporates, de de afgelopen jaren 16.000 wonngen hebben geïsoleerd en verbeterd. Maar ook partculere wonngbeztters hebben snds 2009 4.000 wonngen n de provnce energezunger gemaakt. Naast regelngen, zoals 'SUM wonen met energe', heeft ook de Natuur en Mleufederate Drenthe her met de wjkaanpak en de campagne 'Drenthe Bespaart' aan bjgedragen. Dat s moo, maar we zjn er nog net. Verdergaande energebesparng n de wonngbouw bedt tal van kansen, maar gaat zeker net vanzelf. Voor de komende perode lggen er neuwe opgaven ín het verschet. Focus Veenkolonën n de Drentse Veenkolonën gaat de energebesparng mnder snel. n Drenthe als geheel heeft 469í. van de corporatewonngen een A- of B-label. n de Drentse Veengemeenten Aa en Hunze, Borger-Odoorn, Coevorden en Emmen s dat aantal een stuk lager: begn 2012 had nog geen 15% een B-label of beter. Voor partculere wonngen geldt nog een slechtere utgangsstuate (CE Delft, SEO Onderzoek). En er zjn meer partculere wonngen dan corporatewonngen n de ver Drentse Veenkolonale gemeenten (61.000 partculer, 22.000 corporate). Tenduzenden wonngen n de rego kunnen dus veel energezunger worden gemaakt. 5
Energlclabels corporatewonngen Dentsc Veenkolonale gemeenten päf 1 januar 2012 m H11rMB r S - íílllls 0 Aa en Home 0 2 67 381 982 388 UO 19 15 Borgcr-Odoorn 12 0 6-1 384 961 521 205 178 153 Coevorden 0 0 86 30S 1525 859 512 123 20 Emmcn 0 0 vs 1437 3934 İ440 2106 1399 1126 Totaal 12? 663 2510 7402 5208 2933 1719 1314 perewtogt? A*s wêêêêêêêêm A lllįjl*. D åü Aa en Hume 0,0V: o.;; 3.4;; 50,0«19.85Í 5,6-:;,O;Ì a,n Borger-Odoorn 0,5'X 0,0;; 2,6; 15.5' 3S,S - 21,0;', 8,3 7,2;; 6,2;; Coevorden 0,0» 0,0» 2,5» 44,4;4 25,0» 14,9» 3,651 0,65S Emmen 0,0';; O.ffť 10.3'á 28,3» 24,8» 15.2Sİ 10, u; Totaal 0,1» 0,0;; 3,0?, 11.5SS ä.t.0% 23,95S 13,S«7,9K ' 6.0İİ Bron: nvent. 20apfl2012 6
2. DE UTDAGNG 3. DE ENERGESPRONG De Veenkolonën hebben te maken met krmp. En dat net alleen. De bouwsector, één van de grootste werkgevers n de rego, s ernstg door de crss getroffen en banen staan onder druk door de stlgevallen neuwbouw. De huzenprjzen dalen en woon- en energelasten stjgen. Voor geznnen met een laag nkomen vormen de energelasten verhoudngsgewjs een fkse kostenpost. De goedkoopste huzen zjn het slechtst geïsoleerd. Hushoudens n een klene, verouderde wonng geven zelfs meer ut aan energe- en woonlasten dan hushoudens n een grotere, moderne wonng. Veel partculeren zjn onzeker over hun nkomen, wonngwaarde en woonlasten. Grote utgaven aan een neuwe verwarmngsketel of solate staan net hoog op de agenda van wonngegenaren. Corporates ljken de komende jaren eveneens mnder te kunnen nvesteren, waardoor verdere wonngverbeterng en energebesparng mogeljk stlvalt. Daarmee ljkt het net voor de hand te lggen dat de kansen om veel energe te besparen n bestaande wonngen snel worden verzlverd. n de Veenkolonën komen de geschetste ontwkkelngen hard op het gebed af. De combnate van krmp, een stlvallende bouw, vermnderde nvesterngen n wonngen en verdere onzekerheden n ontwkkelng van huzenprjzen en woonlasten kunnen leden tot een negateve spraal waar we - zeker n dt gebed - net op ztten te wachten. Tjd voor acte! n de stjgende energelasten zt nu just de oplossng: door wél werk te maken van energebesparng. Dat ledt tot een lager verbruk, lagere woonlasten, werk voor bouw- en nstallatebedrjven en een duurzamere en sterkere rego. De rego kent veel wonngen de aan een opknapbeurt toe zjn en dat ook waard zjn. Toekomstvast heet dat. En er gebeurt al heel veel. De oprchtng van lokale energecoöperates, dorpsbedrjven en andere grotere en klenere ntateven zorgen voor een onderstroom van verneuwend ondernemerschap en een grote lokale betrokkenhed. Dat bedt kansen. Door nu de Veenkolonën als duurzame rego op de kaart te zetten, een energebesparngsoffensef met en voor de rego ut te werken en samen met bewoners, bedrjven en andere partjen n de rego ut te voeren, kunnen we een belangrjke stap voorut zetten. De energesprong houdt n dat we n de Veenkolonën aan de slag gaan met een versnellng van energebesparng n de bestaande wonngvoorraad. We denken daarbj net n klene verbeterngen, maar n een grote sprong voorwaarts; een energesprong. We gaan ut van een aanpak voor hele wjken of wonngtypen, leggen de combnate met renovate en wjkverbeterng en gebruken de stjgende energelasten als fnancerngsmotor. Met de stapsgewjze verbeterngen hebben we de afgelopen jaren veel berekt, maar de vraag s nu of dt ook de weg s voor de toekomst. Het toepassen van een energebesparngspakket wordt tegeljk utgevoerd met groot onderhoud aan de wonng. Het lgt dan vervolgens net voor de hand om de wonng bnnen enkele jaren opneuw aan te pakken. Daardoor s verdere verduurzamng de volgende 10-15 jaar vaak net aan de orde. De energewnst bljft dan vele jaren beperkt. Bovenden worden bj een beperkt ene.rgebesparngspakket soms maatregelen genomen de later weer ongedaan moeten worden gemaakt om tot verdere besparng te komen: zo moet bjvoorbeeld spouwmuursolate worden weggehaald als later bnnenmuursolate wordt aangebracht. Dat s zonde van het werk en het geld. En net duurzaam natuurljk. Een veel meer utdagende weg s om de energeambtes flnk op te schroeven. Net een aanpak waarbj één of twee labelstappen worden gemaakt, maar een renovate waarbj de wonngen drect energeneutraal worden gemaakt. Deze energesprong zet n op het renoveren van hele wjken of lnten tot de hoogst mogeljke energebesparngsnveaus. De nzet s dat bewoners na deze aanpak geen energelasten meer hebben en dat de kwaltet en wonngwaarde op bass van gecombneerde wjkaanpak stjgen. Vergaande solate, slmme nstallates en duurzame energeopwekkng n de wonng of n de buurt worden tegeljk met renovate van de wonng en de wjk aangepakt. Op verschllende plaatsen n Nederland wordt nmddels werk gemaakt van zo'n energesprong. De technek s hervoor beschkbaar, maar de kosten zjn nog hoog. De verwachtng s dat - door verdere opschalíng - de kostprjs van dt type wonngverbeterngen de komende tjd sterk kan dalen. 7
Stap Met een standaard energebesparngspakket van solate, dubbel glas en een neuwe verwarmngsketel kan een wonng flnk energezunger worden. Gemddeld kan het energelabel daarmee twee stappen verbeteren, uteraard afhankeljk van de staat van de wonng en het feteljke energeverbruk. Het energebesparngspakket om één of meer labelstappen te maken kost ongeveer C13.000-15.000 per wonng, bovenop het groot onderhoud van de wonng. Het gaat dan om het aanbrengen van vloer-, spouwmuur- en daksolate, het nstalleren van een HR-ketel en HR+H-glas, n combnate met een levensduurverlengende renovate. De energerekenng kan met tentallen procenten worden teruggebracht. Dat s natuurljk wel afhankeljk van het type wonng en het energeverbruk van de bewoners. Sprong Energeneutrale wonngen wekken per saldo net zoveel energe op als zeverbruken. Ook hervoor s de samenloop met grootscheepse renovate van de wonng nodg. n combnate met de kosten, kost het energeneutraal maken van een wonng C15.000-20.000 méér dan één of twee labelstappen. Soms s de sprong naar energeneutraal net n één keer mogeljk. n dat geval moeten maatregelen passen bj energeneutraltet en mogen verdere verduurzamng net n de weg staan (bron: MleuCentraal, Platform31). Bestaande Wjk van Morgen n Kerkrade-West n Kerkrade krjgt de bestaande wjk van morgen vorm. Dankzj een nnovateve aanpak krjgen rum 150 huurwonngen van Woonmaatschappj Hesta n ten werkdagen compleet neuwe gevels, een neuw dak met zonnepanelen, een neuwe cv-ketel, neuwe radatoren en een ventlatesysteem. De wonngen dateren ut de 70-er jaren en worden heel energezung (gemddeld A++). De energerekenng van de bewoners gaat naar verwachtng met maar lefst 100 euro per maand omlaag. Apeldoorn n Apeldoorn start bnnenkort de renovate van rum 180 wonngen ut 1951. Huurders vroegen de wonngcorporate De Goede Wonng ongeveer een jaar geleden om hun wonngen naar energeneutraal te renoveren. Samen met bewoners zjn vervolgens consorta utgenodgd om met een plan voor de renovate te komen. Er lgt nu een plan waarut bljkt dat energenotaloos renoveren kan. De kosten van de energemaatregelen zjn C 35.000 per wonng. Just n tjden van recesse kan zo'n aanpak het antwoord zjn op negateve ontwkkelngen. Projecten elders n Nederland en Drenthe laten zen dat het technsch kan. Economsche analyses laten zen dat het ook rendabele nvesterngen zjn. Het maatschappeljk rendement van deze nvesterng s just n de Veenkolonën, een van de antcpeergebeden voor de krmp, extra van belang. Op verschllende plaatsen n Nederland wordt nmddels werk gemaakt van zo'n energesprong. De kosten zjn nu nog hoog. De verwachtng s dat - door verdere opschalng - de kostprjs van dt type wonngverbeterngen de komende tjd sterk kan dalen. 8
7 v 1 f CMt. S B l- 85 3ñ \ H' '!:ļ m a n * u ll K Jf T ï t l ÎÌ-- drt v. m ľl n c.ì «Kar Jlí» 69* ] s
4. DE ECO-NO ME CE Delft en SEO Onderzoek hebben het rendement van versnellngsmaatregelen voor verduurzamng van bestaande wonngen n beeld gebracht. De Natuur en Mleufederate Drenthe heeft hen gevraagd een vertaalslag te maken voor de Noord-Nederlandse stuate. Herut bljkt de grote potente de zo'n versnellngsagenda heeft voor de rego. De analyse leert dat de wonngvoorraad n de Drentse Veenkolonën op achterstand staat ten aanzen van de energeprestates. Daarnaast bljkt een groot aantal daarvan goede naoorlogse eengeznswonngen te zjn, de zch goed lenen voor zo'n energerenovate. Met het naar voren halen van extra energemaatregelen besparen we op de lange termjn veel kosten en kunnen we op korte termjn werk en woonwaarde voor dt gebed creëren. Een grootschalge energesprong zet de Veenkolonën bovenden weer als een koploper op de kaart. De rego kan een voorbeeld zjn voor andere gebeden. Dat s goed voor het mago en het zelfvertrouwen. Woonwaarde, oftewel de mate waarn leefbaarhedsaspecten postef gewaardeerd worden, s mmers mnstens zo belangrjk als de w/o//ngwaarde en zorgt voor bndng en betrokkenhed bj de egen gemeenschap. Ook het bedrjfsleven profteert: bedrjven n de bouw- en nstallatebranche krjgen de komende jaren veel werk aan wonngverbeterng en -verduurzamng. Daarnaast bouwen ondernemers kenns op de van grote waarde s. Want op deze wjze renoveren jaagt nnovate en versnellng aan ten aanzen van het renovateproces en de toepassng van neuwe techneken. Door een hele wjk of een heel lnt n één keer aan te pakken kunnen bovenden kostenvoordelen worden behaald. Van de sector vraagt dt eveneens een sprong: opledng, kennsontwkkelng en samenwerkng zjn van groot belang om een kwaltatef goed product te kunnen aanbeden. Deze kwaltetsslag maakt de sector sterker en concurrerender. Werkgelegenhed Energebesparng levert aanzenljk meer werk op voor technsch geschoold personeel.dan bjvoorbeeld wegenbouw door de arbeds- en kennsntenseve werkzaamheden. Op bass van een landeljke berekenng gaan we ut van ca. 17 fte per geïnvesteerde mljoen euro n de gespecalseerde bouw- en nstallatesector. Ut het rapport van CE en SEO (Delft, 2012) bljkt bovenden dat nvesterngen n energebesparng een multplereffect hebben van 1,5, doordat ook toeleverende sectoren en de rego als geheel profteren van het toegenomen nkomen. Dat vergt natuurljk wel grote nvesterngen en de vraag s we dat betaalt. Laten we begnnen met een eenvoudge rekensom om wat grp te krjgen op de fnancerngsopgave en -mogeljkheden. n het meest vergaande scenaro maken we alle bestaande wonngen n de Veenkolonën de nog geen A- of B-label hebben energeneutraal. De nvesterngsopgave n de rego bedraagt dan voor de corporatewonngen met een C-label of slechter ca. C700 mn. Om alle partculere wonngen met een C-label of slechter energeneutraal te maken, s een nvesterng van Cl,9 mld. nodg. Dat vraagt dus een nvesterngsopgave van rum 2,5 mljard. Verspred over een perode van 10 jaar s dat een nvesterng C250 mn. per jaar. Dat s veel geld, maar op dt moment zjn bewoners ook veel geld kwjt aan energelasten. Alle energerekenngen voor bewoners n de Drentse Veenkolonën bj elkaar opgeteld bedroegen n 2012 ongeveer C150 mn. per jaar. Dat bedrag betalen bewoners gezamenljk aan energeleverancers. Voor het grootste deel verdwjnt dat geld ut de rego. Utgaande van een jaarljkse stjgng van de energeprjzen, neemt dat bedrag elk jaar toe tot ca. C250-450 mn. per jaar n 2023. De energerekenng van hushoudens zal naar verwachtng bnnen 10 jaar rum verdubbelen. Hoe meer energe we besparen, door dat geld te besteden aan de egen wonngen, aan bouwers en nstallateurs en aan lokale energecoöperates, hoe meer geld er n de rego blíjft. n het anders omgaan met energe leveren en verrekenen lggen dus de mogeljke potentes voor fnancerng van de energesprong. Utgangspunten en trefwoorden daarbj zíjn een grootschalge aanpak, meer decentrale, duurzame energeopwekkng en een geïntegreerde woonbundel waarn energe, huur of hypo- 11
theeklasten tot een stabele som zjn geïntegreerd. Centrale opgave s het mogeljk maken van een grote ntële nvesterng, de n een overzchteljke perode gegarandeerd wordt terugverdend. Fnancerngsconcepten de n deze ljn lggen, vragen een samenwerkng van markt, prvate nvesteerders en overhed. Hypotheken onder water n de Veenkolonën vraagt de fnancerng van de partculere wonngvoorraad nog op een andere maner de aandacht. Er s sprake van dalende wonngprjzen, economsche krmp en stjgende energelasten. Voor een toenemend deel van de wonngegenaren vormt dt een probleem en dat s een rsco voor de gehele economsche keten. Banken zoeken daarom naar maneren om de woonlasten te beheersen en de kwaltet en energeprestate van deze wonngen te verbéteren. Daar zjn oplossngen voor, maar de vergen een andere aanpak. Banken verkennen nnovateve fnancerngswjzen, maar kunnen dat net alleen. Overleg met de toezchthouder en de Rjksoverhed zjn van belang om belemmerngen weg te nemen. Samenwerkng met andere fnancers, zoals overheden, beleggers en nvesteerders rondom concrete voorbeeldprojecten s noodzakeljk. 5. DE GEZAMENLJKE AMBTE Een energesprong n de Veenkolonën vraagt n het begn een (veel) grotere nvesterng, maar levert op kortere termjn ook een veel grotere besparng op. Bovenden zorgt het voor een mpuls voor econome en werkgelegenhed. Een fundamentelere aanpak en herstructurerng van de bestaande voorraad zorgt voor een beter endresultaat n termen van omgevngskwaltet en wonngwaarde dan een aanpak n klenere stappen. Het s dan ook de moete waard om versnellng van energebesparng voor de Veenkolonën verder onder de loep te nemen en de energesprong als busness case voor specfeke gebeden ut te werken. Bj verschllende partjen bestaat grote nteresse voor een energesprong n de Veenkolonën. Zj hebben de wl om de energesprong voor dt gebed samen verder nhoud te geven. We hebben samengevat de volgende gemeenschappeljke utgangspunten genoteerd:. Bj partjen bestaat de behoefte en sereuze nteresse om voor een aantal concrete gebeden en wjken n de Veenkolonën een energesprong ter hand te nemen. Daarbj zou het moeten gaan om een beperkt aantal gebeden van voldoende schaalnveau, zodat voldoende massa ontstaat om tot een sereuze proposte te komen. Het gaat her om projecten met een gezamenljke omvang van n eerste nstante 2000 à 3000 wonngen, zodat nnovates m.b.t. bouwproces, fnancerng en regelgevng n de ogen van betrokken partjen kansrjk zjn.. Selecte van gebeden of wjken s het meest kansrjk, wanneer wordt aangesloten bj lopende ntateven n de rego. Door op gebeds- of wjknveau allantes te vormen komen de projecten dchtbj en samen met de bewoners en betrokken partjen tot stand, waardoor betrokkenhed, egenaarschap en draagvlak de kans op succes vergroten,. De aanpak voor deze gebeden wordt vervat n een of meer busness cases. Deze gaat ut van ntegrale wjkverbeterng met een energesprong bj voorkeur naar energeneutraal, s door de markt gedragen en net gebaseerd op subsde voor energemaatregelen, maar op rendabele fnancerngsmodellen gebaseerd op vermnderde energelasten. 12
v. Partjen zen kansen voor nnovateve fìnancerngsarrangementen. Dat vergt gezamenljke nzet van markt, overhed en prvate beleggers, en vraagt om garantstellng en eventueel voorfnancerng vanut de overhed. Van belang s na te gaan of gecombneerde nzet van verschllende fondsen mogeljk s, bjvoorbeeld va een revolvng fund, n de vorm van trggermoney voor nvesterngen van banken, bedrjven en beleggers. v. Voor de Veenkolonën hebben partjen een regonale aanpak met landeljke utstralng voor ogen. Door aanslutng te zoeken bj landeljke programma's, zoals het project Energesprong van Platform31, en landeljke ntateven van een green deal met het Rjk waarn corporates en grote bouwbedrjven samenwerken om te komen tot een grootschalge aanpak en kostenbesparngen. Partjen zen kansen de Veenkolonën als voorbeeldrego voor te dragen en te expermenteren met regelgevng, fnancerngen concepten. Schaalgrootte en regelgevng Op paper s het dudeljk dat een energesprong te fnanceren s. De praktjk s weerbarstger. Ten eerste zjn de kosten van het energeneutraal maken nog te hoog en de gaan alleen omlaag, wanneer de sector wordt utgedaagd neuwe concepten op grote schaal te ontwkkelen en utte rollen. Met flnke volumes én ntegrale ketensamenwerkng mag worden aangenomen dat de kosten voor een energenulwonng tot wel 30 X omlaag kunnen. Ten tweede s aanpassng van wet en regelgevng nodg voor het bepalen van de huurwaarde van corporatewonngen en voor het fnanceren vanut een woonlastenbenaderng voor wonngegenaren (woonbundel). De rol van bewoners, egenaren en lokaal ntatef s evdent. De onderstroom van betrokkenhed en ondernemerschap wordt wellcht het best blootgelegd door de lokale energecoöperates n de rego. Zj zjn n staat bewoners en ondernemers lokaal te verbnden en de communcate 'dcht bj hus' vorm te geven. Samen met energecoöperates als ECO Oostermoer kunnen we de energebesparngsbewegng van onderop voeden en versterken. De populartet van zonnepanelen en toenemende nteresse voor slmme energebesparng (slmme meters etc.) vormen herbj een belangrjke ngang. Deze neuwe coöperates van onderop zouden een belangrjke factor n de aanpak en utwerkng moeten vormen. Het servcepunt voor Lokale Energe ntateven van de Natuur en Mleufederate Drenthe helpt hen daarbj. Partjen n de bouwkolom moeten nog meer gaan samenwerken en samen concepten utwerken en knelpunten oplossen. Kennsutwsselng en ketensamenwerkng en gezamenljk optrekken naar toezchthouders en wetgever zjn belangrjk. Samenwerkng s essenteel Wj zen dat voor een energesprong op verschllende nveaus verdere samenwerkng en utwsselng op een hoger plan gebracht moet worden.» Ons voorstel voor een energesprong van deze omvang vraagt dat betrokken partjen zch commtteren aan een gezamenljk avontuur waarn gaandeweg knelpunten moeten worden opgelost. Van belang s dat partjen hetzelfde doel voor ogen houden en elkaar ondersteunen en de rumte geven om de nbreng herbj te optmalseren. n het verlengde van de gevoerde gesprekken wllen we partjen utnodgen dat commtment gezamenljk ut te spreken ũ P 13
--mm
6. ONS VOORSTEL Utgaande van de hervoor geschetste ambtes stellen wj de volgende aanpak voor: n overleg met betrokkenen selecteren we dríe of ver concrete cases n de Veenkolonën van voldoende omvang. Daarvoor vragen we marktpartjen om n consorta verschllende busness cases ut te werken en op bass daarvan de rego een aanbod te doen. We gaan daarbj ut van het volgende bouwstenen; Waar De Veenkolonën, de zch utstrekken ten oosten van de Drentse Heuvelrug n de provnces Drenthe en Gronngen, vormen een samenhangende rego met een helder profel. Ons voorstel rcht zch n eerste nstante op de selecte van de dre of ver gebeden/wjken. Het eerste project dat zch leent voor deze aanpak s de renovate en herstructurerng van Neuw-Bunen n de gemeente Borger-Odoorn, met een omvang van ca. 800 wonngen. Aangevuld met nog twee of dre van dergeljke projecten bereken we de schaal van 2000 à 3000 wonngen, de mnmaal noodzakeljk s om tot rendabele busness cases en nnovates te komen. Bovenden ontstaat daarmee voldoende massa om op landeljk nveau knelpunten en oplossngen te agenderen m.b.t regelgevng en fnanceel toezcht. Wat Utgangspunt s maxmale energebesparng met als doel energeneutrale wonngen. Energeneutraltet s geen dogma, maar van belang s om met de projecten de werkwjze en oplossngen bloot te leggen de energeneutraltet op grote schaal berekbaar maakt. Afhankeljk van specfeke stuates, moet worden bekeken wat k welk geval de best passende ambte s: bjvoorbeeld energeneutraal voor enkele wonngen of een labelsprong naar groen label A of B voor veel meer wonngen kan een afwegng zjn. We Alleen met vereende krachten kunnen we op grotere schaal werk maken van een energesprong. Het s aan de markt en de wonngcorporates om tot haalbare busness cases te komen en de randvoorwaarden voor succes scherp n beeld te brengen. Het s aan de overhed om de voorstellen mogeljk te maken met betrekkng tot een eendudg en langjarg ontwkkelperspectef en met rumte voor nnovate en experment. En al deze partjen samen zullen zorg moeten dragen voor zorgvuldge nbeddng van belangen, wensen en nzet van bewoners, lokale ondernemers en energecoöperates. Er s veel lokaal ntatef: de partjen de ern slagen dat het beste te verbnden aan de beoogde projecten, hebben de meeste kans op succes. Hoe Een ntegrale benaderng de van onderop wordt georganseerd staat centraal. n ljn met de wjkgerchte aanpak voor energebesparng, worden de projecten gebedsgercht opgezet op het nveau van de wjk, dorp, lnt of buurt. n de opgave worden renovate, energeprestate, decentrale energeopwekkng en voorzenngennveau n samenhang beeld gebracht. De gedachte s dat:» de corporatevoorraad geldt als bass voor het concept» de partculere voorraad op bass daarvan meegetrokken kan worden» de energelasten de bass zjn voor het fnancerngsmodel, aangevuld of ondersteund vanut bestaande mddelen voor socaaleconomsche ontwkkelng» lokaal ntatef verbonden wordt en effectef wordt ngezet Fnancerng De fnancerng van een energerenovate van 3.000 wonngen s ets anders dan de gehele rego energeneutraal maken. Nettemn betreft het een omvangrjke nvesterng van ca. C100 mn. n vjf jaar tjd, bovenop de opgave van wonngrenovate en herstructurerng. Ter vergeljkng: op bass van de hudge energelasten wordt dat bedrag n ca. 15 jaar terugverdend. Ut de gevoerde gesprekken bljkt dat banken, beleggers, bouwers, corporates en andere nvesteerders dudeljke deeën hebben over mogeljke fnancerngsvormen. De fnancerng moet n de busness cases verder worden utgewerkt, met daarn de volgende ngredënten:» Banken zen de urgente voor verlagng van de woonlasten en het verbeteren van de energeprestate voor mnmaal 1/3 van de partculere voorraad. De stuate op de wonngmarkt rechtvaardgt een andere benaderng van 15
woonlasten en de fnancerng daarvan. Dat vraagt wel om aanpassng van hypotheekregels en een andere benaderng van de hypotheekverstrekker bj de beoordelng van de bestedngsrumte van de klant. Op bass van concrete projecten en wellcht met behulp van een specale expermenteerstatus voor de rego moeten banken herover het overleg voeren met de toezchthouder en het Mnstere van Fnancën.» Om voldoende mddelen los te krjgen kunnen banken denken aan achtergestelde lenngen (als aanvullng op de hypotheek) voor de energebesparngsmaatregelen.» Een deel van de fnancerng kan net bancar worden geregeld, maar moet op andere maner georganseerd worden. Partjen zen kansen voor pensoenfondsen, venture captal en crowd fundng om te partcperen. «Garantstellng en nzet van een revolvng fund door de overhed kunnen rentetareven laag houden, waardoor fnancerng voor egenaren aantrekkeljk wordt en terugverdentjden beperkt worden. «n aanvullng daarop s het van belang dat bouwconcepten leden tot gegarandeerde rendementen, zodat nvesteerders zekerhed kan worden geboden. Suggestes als energerendementsverzekerngen of ESCo-achtge arrangementen kunnen op dt vlak voor de benodgde zekerhed zorgen, maar moeten wel worden utgewerkt. (ESCo = Energy Servce Company ofwel een bedrjf dat de aanleg, het onderhoud en beheer van de (klmaat-) nstallates van gebouwen overneemt). «Voor corporates wordt de nzet van deze nstrumenten reëel als dudeljk wordt dat een stjgng van de huurprjs geen gevolgen heeft voor de huurtoeslag. Dt moet op landeljk nveau worden geregeld, evenals het betrekken van de energelasten n de budgetberekenngen van het Nbud. Hoe zou zo'n aanpak erut kunnen zen 1. vaststellen van de scope: n een consultateronde n het verlengde van dt pledoo vooraf bepalen van gewenste omvang van beoogde projecten en selecte en afbakenng dre of ver projecten m.b.t. locate en tjd; op hoofdljnen benoemen ambtenveau en belangrjkste thema's bnnen de totale opgave (2013) 2. per potenteel project n beeld brengen van betrokken partjen op lokaal nveau (n eder geval bewoners, egenaren, wonngcorporate, energecoöperate); gezamenljk (bottom-up) defnëren van de utgangspunten en specfcates voor de energesprong van het betreffende project (2013) 3. per project doen van een utvraag aan de markt (consorta) om een bod ut te brengen (2013) 4. markt: vormng consorta en utwerken concepten, busness cases en bedngen per project (2014) 5. a) beoordelen bedngen en (pré-)selecte consorta (2014) b) voor de gezamenljke projecten agenderen van gemeenschappeljke thema's en knelpunten t.a.v. regelgevng, concept-ontwkkelng (2014) 6. utwerken van de beste bedngen en selecte beste bedng (2014) 7. start voorberedng renovate (2014) 8. opleverng (2016) De fnancële nstrumenten kunnen worden ontwkkeld, maar vragen concrete cases van voldoende omvang, utgewerkte besparngsconcepten met een dudeljk rendement en een dudeljk verhaal naar toezchthouder en wetgever. Met de energesprong n de Veenkolonën s dat mogeljk. 16
TOT SLOT n dt pamflet hebben we de kansen voor een energesprong n de Veenkolonën n beeld gebracht. Deze kansen hebben wj ontleend ut een sere gesprekken met dverse betrokken. Voor deze energesprong bestaat geen panklaar recept. 'Het s geen georganseerde res waar je nstapt, maar een avontuur dat je samen aangaat/ zoals een van de betrokkenen treffend verwoordde. Met dt pamflet vragen wj u dat avontuur samen met ons aan te gaan. 17
... J HÉ ft 1 4-' 1 \ L t 1 à 1 r. -- 1 S8 '. ì -.4 a n ï n * *fl 1 ïfl
COLOFON Voor dt document hebben we begn 2013 gesproken met: Bouwend Nederland CE Delft ECO Oostermoer Gemeente Borger-Odoorn Lef e r Platform31 Provnce Drenthe Rabobank Emmen-Coevorden SEO Onderzoek UnetoVN Van Wjnen Noord en verschllende andere experts Foto p.10 Jan Annnga, egendom Lefer Hotze Hofstra heeft ondersteunng geleverd bj het opstellen van dt pledoo. Natuur en Mleufederate Drenthe, maart 2013 natuur en mleu Fdrenthe federate Samen vooreen moo en duurzaam Drenthe. 19