Kenniscentrum en ASS Bij hulpvragen die betrekking hebben p ASS (strnissen in het autistisch spectrum) gaan we in het Kenniscentrum uit van de mschrijving van de DSM IV. In de DSM IV wrdt een aantal strnissen nderscheiden die nder de pervasieve strnissen vallen: 1. autistische strnis 2. syndrm van Asperger 3. Pervasieve ntwikkelingsstrnis niet anderszins mschreven (PDD-NOS) 4. Syndrm van Rett 5. Desintegratieve ntwikkelingsstrnis. De laatste 2 strnissen zullen wij in het regulier basisnderwijs nauwelijks tegenkmen. Kinderen met deze strnissen hebben dusdanige nderwijsbeheftes dat ze van jngsaf aan al tegewezen zijn p speciaal nderwijs. Achtergrnd Wat hudt autisme spectrum strnis in? (zie k website Balans) Autismespectrum f autistisch spectrum is een term die wrdt gebruikt vr de visie dat de autistische strnis en daaraan verwante aandeningen een cntinuüm vrmen, waarbij de symptmen als glijdende schaal kunnen wrden beschreven. Er wrden in grte lijnen drie symptmgrepen nderscheiden (sciale interactie, sciale cmmunicatie en steretiep gedrag), die per persn in ernst kunnen verschillen. Tt de kern van het spectrum wrden naast autistische strnis drgaans atypisch autisme en het syndrm van Asperger gerekend. Verder is er de restgrep PDD-NOS vr "niet anderszins mschreven" aandeningen. De naam autismespectrum wrdt vaak als synniem van de grep pervasieve ntwikkelingsstrnissen gebruikt. Pervasief betekent (in het Latijn) drdringen. Het wil zeggen dat we bij pervasieve strnissen te maken hebben met prblemen die drdringen in verschillende ntwikkelingsgebieden van een kind. Dat kan bij kinderen met ASS de taalntwikkeling zijn, de mtrische ntwikkeling, het reageren p interne en externe prikkels, maar vral het vermgen zich p anderen te richten en het eigen gedrag in sciale situaties ged te besturen. Gemeenschappelijke ASS-Kenmerken: Kinderen met ASS hebben een aantal gemeenschappelijke kenmerken: Kwalitatieve beperkingen in cntact en cmmunicatie Kinderen met ASS willen wel vaak cmmuniceren maar den dit niet adequaat. Ze begrijpen vaak niet wat andere mensen denken, velen, willen. Ze reageren dan meestal afwerend, vreemd f bizar. Er is drgaans weinig wederkerigheid in het cntact met anderen. Dikwijls hebben kinderen met ASS weinig expressiviteit in hun Pstbus 101, 8070 AC Nunspeet Bezekadres: Randweg 11, Nunspeet Telefnnummer 06 81622050
gelaatsuitdrukking, waardr het vr anderen meilijk te zien is wat hun gemedstestand is. Daar kmt bij dat emtie-uitingen extreem en heftig kunnen zijn. Het gcntact is vaak kwalitatief anders. Kinderen met ASS kijken de ander niet f vluchtig aan. Smmige kinderen maken wel gcntact maar degene die aangekeken wrdt hudt het gevel niet gezien te wrden. Kwalitatieve beperkingen in de taalntwikkeling Het niveau van de taalntwikkeling kan erg verschillen en is afhankelijk van de aard en de ernst van de strnis. Smmige kinderen spreken niet f nauwelijks. Sms spreken deze kinderen nn-stp, in gede vlzinnen. Drgaans wrdt de taal echter niet gebruikt m te cmmuniceren. Als de actieve taal p gang kmt dan vertnt die vaak eigenaardigheden zals het (te) letterlijk nemen van de betekenis. Kinderen met ASS zijn meer p de vrm dan p de inhud van de taal gericht. Dubbelzinnigheden en grapjes wrden hierdr niet herkend. Hetgeen tt nbegrip en verwarring bij het kind en zijn mgeving leidt. Kwalitatieve beperkingen in de spelntwikkeling Veel jnge kinderen hebben meite met imitatie. Smmige wat udere kinderen ntwikkelen wel vrmen van beeldend spel. Er kan dus sprake zijn van ntwikkeling. Bij de diagnstiek is het van belang m er rekening mee te huden dat deze kinderen met name p jnge leeftijd zich vertraagd en sprngsgewijs ntwikkelen. Naast bvengenemde beperkingen zijn er ndanks alle verschillen tussen kinderen met ASS ng een aantal specifieke kenmerken te nemen, namelijk: meite hebben zich te verplaatsen in de ander egcentrisch denken extreem g vr detail discrepantie in de ntwikkeling van de mtriek (bijvrbeeld een huterige grve mtriek en een zeer ged ntwikkelde fijne mtriek f g-handcördinatie) bsessies en fixaties weerstand tegen veranderingen extreme angsten ASS-prblematiek die we in het regulier nderwijs tegenkmen: In het regulier nderwijs zullen we meest te maken krijgen met het syndrm van Asperger en PDD- NOS: Syndrm van Asperger: Algemene kenmerken van Asperger Naast een nrmale tt hge intelligentie, zien we bij kinderen en vlwassenen met Asperger vaak de vlgende kenmerken: meite met het aangaan en nderhuden van cntacten en vriendschappen meite m een gesprekspartner recht in de gen te kijken meite met het uiten van en mgaan met emties (bijvrbeeld niet kunnen inschatten f iets als grap f serieus bedeld is) gebrek aan empathie (inlevingsvermgen) meite met het begrijpen van sciale regels en nn-verbale cmmunicatie mntne stem en een weinig expressieve gelaatsuitdrukking zich afsluiten van de buitenwereld Pstbus 101, 8070 AC Nunspeet Bezekadres: Randweg 11, Nunspeet Telefnnummer 06 81622050
een fascinatie met nderwerpen f interesses die afwijkend zijn in intensiteit f srt (preccupaties) mtrische nhandigheid (huterige mtriek) en cördinatieprblemen vergeveligheid vr geluiden, geuren f aanrakingen Sterke kanten: een ged g vr detail een ged, sms uitznderlijk ged geheugen eerlijkheid encyclpedische kennis van bepaalde nderwerpen nafhankelijkheid in denken Kenmerken per leeftijd Kleuters met Asperger: De kleuters wrden beschreven als kinderen die óf niet geïnteresseerd zijn in het spelen met andere kinderen, óf het spel van andere kinderen verstren dr hun eigen regels eigenzinnig te willen drveren. Ze hebben meite instructies p te vlgen en vallen p dr hun aparte gezichtsuitdrukkingen, wijze van lpen, spraak en stemgeluid. Er zijn specifieke interesses die meer gedeeld wrden met vlwassenen dan met leeftijdgenten. Basisschlkinderen met Asperger Basisschlkinderen met 'Asperger' willen wel cntact met leeftijdgenten, maar weten niet he ze dat meten realiseren. Ze pakken bijvrbeeld iemand vast m met hem samen te spelen in plaats van het te vragen. Ze hebben de neiging m alles perfect te willen den, maar weten niet he ze m hulp meten vragen. Een vrbeeld dat hierbij wrdt gegeven is dat van een kind dat telkens weer een antwrd uitgumt, zelfs al is het papier al kapt. De kinderen hebben meite zich aan de regels te huden, zijn regelmatig van alles kwijt en repen sms znder enige aanleiding iets dr de klas wat nergens p lijkt te slaan. De spreektrant is uwelijk. Werken met cnstructiemateriaal gaat sms uitznderlijk ged. Ze experimenteren met van alles, maar verzien geen gevaren. Een vrbeeld hierbij is dat van een jngen die een tuw ver de trap had gespannen en alleen geïnteresseerd was in het feit he zijn brer erver zu struikelen. Dat zijn brer gevaar zu kunnen lpen, kwam niet bij hem p. Pervasieve ntwikkelingsstrnissen Niet Anderszins Omschreven Er wrdt van PDD-NOS gesprken als er een ernstige en pervasieve beperking is in de ntwikkeling van de wederkerige sciale interactie f van de verbale en nnverbale cmmunicatieve vaardigheden, f als steretiep gedrag, interesses en activiteiten aanwezig zijn, terwijl niet vldaan wrdt aan de criteria vr een specifieke pervasieve ntwikkelingsstrnis, schizfrenie, schiztypische persnlijkheidsstrnis f ntwijkende persnlijkheidsstrnis. Z behren tt deze categrie k de atypische autisme beelden die niet vlden aan de criteria van de autistische strnis vanwege een begin p latere leeftijd, atypische symptmatlgie f te weinig symptmen f deze allemaal. Kinderen met PDD-NOS kunnen pvallen dr: Onhandig en angstig gedrag in sciale situaties Weinig begrip en gebruik van nnverbale signalen (gcntact, gelaatsexpressie, Pstbus 101, 8070 AC Nunspeet Bezekadres: Randweg 11, Nunspeet Telefnnummer 06 81622050
lichaamshuding) Het niet f nauwelijks leren van sciale ervaringen Het ntbreken van wederkerigheid in het cntact Een eenzame, geslten indruk te maken Zich angstig te tnen vr veranderingen Fanatiek vast te huden aan bepaalde rutines Zich kppig en driftig te uiten (ingegeven dr angst) Een eenzijdige belangstelling tnen Rigide en dwangmatige gedragspatrnen te ntwikkelen Overgeveligheid vr zintuiglijke prikkels Of juist weinig geveligheid vr geluiden, beelden, temperaturen f aanrakingen Een trage taalntwikkeling Eigenaardig uwelijk taalgebruik Taal in alle gevallen letterlijk nemen Een nhandige, stijve mtriek Kinderen met PDD-NOS kunnen nderling sterk verschillen in de ernst van de kernprblemen en het aantal en de ernst van de bijkmende prblemen. Orzaken: De rzaak van ASS is ng niet echt duidelijk. Men vermedt een strnis in de ntwikkeling van de hersenen die gevlgen heeft vr het verwerken van (vral sciale) infrmatie. Geschat wrdt dat erfelijkheid in 80-90% een rl speelt in de vrm van een kwetsbaarheid vr het ntwikkelen van de strnis. Dikwijls ziet men in families van kinderen met ASS veel varianten van deze strnissen, in de verschillende gradaties van sciaal een beetje nhandig tt het zuivere autisme. Aanpak en behandeling van ASS Er is geen behandeling bekend die ASS det verdwijnen. De behandeling bestaat, net als bij de meeste kinderpsychiatrische aandeningen, uit een cmbinatie van vrlichting, medicatie, pvedingsndersteuning, begeleiding p schl en psychtherapie in de vrm van gedragstherapie en/f sciale vaardigheidstrainingen. Belangrijk punt is m de mgeving van het kind z vrspelbaar mgelijk te maken, m angsten te vrkmen. De mgeving zal zich meten aanpassen aan de prblemen van het kind met ASS en niet andersm. Het kind zal meten wrden begeleid m stapje-vr-stapje te leren mgaan met nzekerheid. Van de persnen m het kind heen wrdt gevraagd veel vr het kind te verduidelijken en veel geduld te hebben met driftbuien en agressiviteit. Medicatie wrdt gegeven m de bijkmende prblemen zals angst, depressie f agressie te verminderen. Sms wrdt het medicijn Ritalin vrgeschreven m de aandacht en cncentratie te verbeteren. Pstbus 101, 8070 AC Nunspeet Bezekadres: Randweg 11, Nunspeet Telefnnummer 06 81622050
Werkwijze Kenniscentrum De diagnse van ASS zal zrgvuldig meten gebeuren. Enerzijds zal gekeken meten wrden naar de kenmerken die in het kind gelegen zijn, maar anderzijds zullen de mgevingsfactren nadrukkelijk aandacht meten krijgen. Deze laatste factren kunnen het gedrag verrzaken en/f in stand huden. Het is van belang m ged in kaart te brengen wat zwel de beperkingen als de sterke kanten van een kind zijn. Daarnaast is het van belang m in kaart te brengen he de mgeving (leerkracht, uders) hun aanpak weet af te stemmen p de beheften van het kind. Binnen het Kenniscentrum stellen we de diagnse stapsgewijs. De vrkeur gaat uit tt het stellen van een vrlpige diagnse (met advies nader nderzek kinderarts/kinderpsychiater). Uiteraard geldt dit niet als de nderzeksvraag een klassering betreft. Als richtlijn geldt dat klassering alleen gebeurt als dit een meerwaarde plevert. Meerwaarde is er in het geval dat de schl niet meer aan de nderwijsbeheften van het kind kan vlden en er een indicatie ndig is waarmee het kind fwel p het speciaal nderwijs geplaatst kan wrden f een rugzakje kan wrden aangevraagd. De rthpedagg richt zich bij het nderzek p de vlgende stappen: verzamelt infrmatie m de criteria van de DSM IV in kaart te brengen; Verzamelt infrmatie m de ernst en de impact van de prblematiek in kaart te brengen. Gaat in p vragen als: Wat zijn risicfactren, wat zijn beschermende factren? Is er wellicht sprake van bijkmende prblemen (p cgnitief gebied, neurlgische prblematiek, zintuiglijke verwerking, mtriek)? Bekijkt de nderwijsbeheftes van de leerling. Hudt bij de advisering zveel mgelijk rekening met de sterke punten van het kind en de beschermende factren in de mgeving. Adviesfase: In de adviesfase wrdt ingegaan p - uitleg van de prblematiek :bij het advies wrdt (beperkt) ingegaan p psych-educatie: infrmatie verstrekt ver ASS aan schl en uders en aan kind; - verwerking van de prblematiek; - een ged vervlgtraject. Opties zijn: aanmelden via huisarts bij kinderpsychiater vr verder nderzek en/f medicatie aanmelden bij Bureau Jeugdzrg vr verder nderzek en/f begeleiding aanvraag rugzak, ambulante begeleiding preventieve ambulante begeleiding. Binnen het Kenniscentrum wrdt in ieder geval gekzen vr drverwijzing naar kinderarts/ kinderpsychiater als: - er twijfel is ver de rzakelijke factren; - wanneer er bij uders behefte is aan begeleiding in de thuissituatie; - indien medicatie gewenst is. Pstbus 101, 8070 AC Nunspeet Bezekadres: Randweg 11, Nunspeet Telefnnummer 06 81622050