Differentiaal-diagnostiek en comorbiditeit van ADHD bij volwassenen

Transcriptie

1 Differentiaal-diagnstiek en cmrbiditeit van ADHD bij vlwassenen Eenvudig en tch cmplex!? Dminique Walschaerts

2

3 Anekdte Enkele fascinerende misverstanden rnd mijn takenpakket. 1. Aah jij werkt rnd ADHD. Vind je dat leuk werken met kinderen? 2. Wat vr impact kan ADHD nu hebben p een vlwassen leven? 3. Vind je het niet spijtig dat je altijd dezelfde prblematiek ziet. Dat is tch een vrij eenvudige diagnse. Eén gesprek en je bent klaar

4 Eenvudig en tch cmplex!? Diagnstisch E-criterium van ADHD vlgens DSM-IV en DSM-V De symptmen kmen niet uitsluitend vr in het belp van een ntwikkelingsstrnis, schizfrenie f een andere psychtische strnis en zijn niet eerder te te schrijven aan een andere psychische strnis (bijvrbeeld stemmingsstrnis, angststrnis, dissciatieve strnis f een persnlijkheidsstrnis) APA, 2013 Vrij simpel

5 Eenvudig en tch cmplex!? Prbleem 1 Overlap klachten, symptmen,

6 Belang van verlap mgelijke klachten? Klachten ADHD ASS Leerstrnis Tic Uniplaire depressie Biplaire depressie Slaapmeilijkheden X X X X X Aandachtmeilijkheden X X X X X X X Impulsief gedrag X Innerlijke nrust X X X X Gebrekkige initiatief name X X X X X Eetprblemen X X X Ongeduldig zijn X X X X Veel praten X X X X Uitstelgedrag X X X X X X Te laat kmen X (X) X X X Dwang/repetitief gedrag X X X X Gedachtenstrm/piekeren X X X X X Gedachten afdwalen X X X X X X Middelengebruik vr rust X X X X X Prblemen met planning & rganisatie X X X X X Angst

7 Belang van verlap mgelijke klachten? Klachten ADHD Middel Psychse Eetstrnis Slaap Smatisch Persnlijkheid Slaapmeilijkheden X X X X X Aandachtmeilijkheden X X X X X X X Impulsief gedrag X X X Innerlijke nrust X X X X X Gebrekkige initiatief name X X X X X Eetprblemen X X X X Ongeduldig zijn X X X X Veel praten X X X Uitstelgedrag X X Te laat kmen X X (X) X Dwang/repetitief gedrag X X X Gedachtenstrm/piekeren X X X Gedachten afdwalen X X X X X Middelengebruik vr rust X X X X X X X Prblemen met planning & rganisatie X X X X

8 Belangrijke differentiaal diagnses Slaapstrnissen Neurbilgische ntwikkelingsstrnissen Stemmingsprblemen en strnissen Angststrnissen Strnis in het gebruik van een middel. Schizfreniespectrum- en andere psychtische strnissen Eetstrnissen ADHD, temperament en persnlijkheid Smatische strnissen Tch cmplex?

9 Autisme spectrum strnis In smmige gevallen kan ADHD het klinische beeld vervrmen naar een autistifrm beeld terwijl het helemaal geen autisme is. Bijvrbeeld zal iemand met ADHD en sciale angst meilijk sciaal cntact aangaan f iemand met een bijkmend bsessieve-cmpulsieve strnis zal repetitief gedrag gaan vertnen.

10 Eenvudig en tch cmplex!? Prbleem 2 Cmrbiditeit

11 Belang in cijfers? Drie jaar diagnstiek in een universitaire plikliniek ADHD vr vlwassenen Peride: Aantal: 190 persnen Opmerking: 2014 wrdt mmenteel verwerkt!!niet gepubliceerde data!!

12 Dubbeldiagnse met ADHD (n=170) Huidig functineren 60,00% 50,00% 50,60% 40,00% 30,00% 28,20% percentage 20,00% 10,00% 10,60% 10,60% 0,00% ADHD ADHD+ 1 ADHD+2 ADHD & + >3

13 Percentage Lifetime cmrbiditeit 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% ADHD ADHD+1 ADHD+2 ADHD+ >3 <25 jaar 23,40% 40,60% 14,10% 21,90% > 25 jaar 17,90% 32,10% 21,70% 28,30% ttaal 20% 35,30% 18,80% 25,90% Ptentiele reden vr valkuil: mild en eenvudig.

14 Percentages DSM-IV strnissen bv SCID-1 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Uniplair stemming Biplair stemming psychtisch middelen angst smatfrm eet aanpassing Op mment van aanmelding 16% 2,10% 0% 15,80% 51,01% 2,60% 3,20% 0,53% In het verleden 44% 1,10% 3,20% 28,90% 20,50% 0 4,70% 0 lifetime prevalentie 60% 3,20% 3,20% 44,70% 71,51% 2,60% 7,90% 0,53%

15 type strnis Onze grep Andere ppulaties ADHD ppulatie stemmingsstrnissen 60% 9-20% (Kessler et al., 2006) % (Kj, 2012) biplaire strnissen 3,20% psychtische strnissen strnissen in gebruik van middel 3,20% 44,70% angststrnissen 71,51% smatfrme strnissen 2,60% eetstrnissen 7,90% 5-20% (Halmøy et al., 2010; McIntyre et al., 2010; Tamam et al., 2008; Wing & Ghaemi, 2007) 17-32% ADHD-achtige symptmen in de kindertijd (Keshavan et al., 2002; Peralta et al., 2010) 10-46% (Van Emmerik van Ortmerssen et al., 2012) agrafbie (19.1%), sciale fbie (14%) PTSS (13,4%) (Kessler et al., 2006) 15% (Kessler et al., 2013) 5-20% (Halmøy et al., 2010; McIntyre et al., 2010; Tamam et al., 2008; Wing & Ghaemi, 2007) 5% (Pine et al., 1993; Stahlberg et al., 2004). 17%- 27% (Kalbag & Levin, 2005, Fayyad et al., 2007; Kessler et al., 2006) 25-65% (Kij et al., 2004; Schatz, 2006). 6% (Kessler et al., 2013) aanpassingsstrnissen 0,53%

16 45% 40% Dubbeldiagnse znder ADHD (n=20) huidig functineren 40% 35% 30% 30% 25% 20% 20% percentage 15% 10% 10% 5% 0% geen diagnse één diagnse twee diagnses drie f meer diagnses Tch cmplex?

17 Belang van een gede differentiaal diagnstiek? Waarm belangrijk? De belangrijkste reden: Uw patiënt! Behandelplan werkt enkel ptimaal bij een behandeling p maat Cmrbiditeit geasscieerd met: Eerder begin van de strnissen Versterken van de klachten in beide richtingen Meerdere strnissen met een hgere kans p stemmingsstrnissen en middelenmisbruik Suïcide gevaar Effect behandeling kan lijden nder de cmrbiditeit Twee afznderlijke naast elkaar staande strnissen ADHD als uitlkkende factr vr andere strnis Andere strnis verergert ADHD-prblematiek

18 Richtlijnen? Prbleem: Weinig richtlijnen beschikbaar vr clinici van een vlwassen delgrep maar wel vr kinderen. Oplssing?

19 Differentiaal diagnstiek Enkele essentiële richtlijnen: Brede bevraging van de symptmen. Welke klachten kmen in welke situaties vr? Pls niet alleen naar ADHD maar k persnlijkheid, andere klachten Handige instrumenten zals SCID f Mini Vragenlijst is nvldende maar kan wel screenend Staar niet blind naar p de verlap maar zek naar verschillen Verlp van symptmen(depressie, angst, middelen, ) Ontstaan van symptmen (plts, in bepaalde situaties, ) Prttypische symptmen (suïcide, cmpenserende maatregelen, dwang vanuit angst, ) Belang van een heteranamnese uders en/f partner Waarm? Smmige gevallen sprake van de nder rapprtering, geheugenmeilijkheden, persnlijkheid, Multidisciplinair werken Iedereen heeft zijn specialiteit Je kan niet alles weten en/f den. Belang van niet te snel rdelen Zeker bij cmrbiditeit. Uitgestelde diagnse. Indien het ADHD is, het lpt niet weg

20 Differentiaal diagnstiek Het verschil tussen piekeren, rumineren, gedachtenstrm? Piekeren: cntinu strm van gedachten met een nderliggende angst naar de tekmst te Tekenen van angstpathlgie Rumineren: cntinu strm van gedachten met een nderliggende schuldgevel naar het verleden te Tekenen van stemmingspathlgie Gedachtenstrm: cntinu strm van gedachten meestal znder gevel in het heden Tekenen van een ADHD pathlgie

21 Take Hme message Bekijk elke casus afznderlijk met een team van mensen. Bekijk elke casus afznderlijk in zijn cntext. Welke klachten kmen vr in welke situaties Bevraag niet alleen A-criterium als het gaat ver ADHD. Durf te plsen naar andere klachten Niet alles is ADHD maar ADHD is niet altijd alleen.

22 Vraag uit het publiek 2 jngvlwassenen met uitgesprken ADDsymptmen. Beiden vermelden in de kindertijd een srt cmaslapen (zeer diepe slaap znder spntaan wakker wrden bij extreme mgevingsgeluiden), en één van hen valt nu ng verdag regelmatig in slaap. Ok na gede nachtrust, vral p mmenten dat ze znder activiteit zit Vindt k plaats wanneer ze met iemand in een 2 p 2-gesprek is f p schl is. Dit gebeurt dagelijks. Uiteraard erg hinderlijk. Is ntstaan vanaf 4de middelbaar nderwijs. Zij heeft een slaapnderzek gehad in het UZA, waar geen rzakelijke factren knden gevnden wrden.

23 Slaapstrnissen

24 Slaapstrnissen Slaap is van grt belang vr ns cgnitief functineren, vrnamelijk nze leer- en geheugenprcessen! Ptentiele prblemen: Meite hebben m wakker te blijven bij mntne taken Verminderde prestaties p testen naar vlgehuden en verdeelde aandacht

25 Slaapstrnissen Ptentiele hyptheses: ADHD met een slechte slaapkwaliteit Expliciet een nderdeel van gedragstrainingen bij ADHD Misperceptie van de slaapkwaliteit bij vlwassenen met ADHD subjectief slecht ervaren slaap ndanks relatief nrmale fysilgische slaapparameters Slaapprblematiek Cmrbiditeit Cmrbiditeit van slaapstrnis met ADHD In een Nederlands nderzek rapprteerden bijna 38% van vlwassenen met ADHD slaperigheid verdag. Omgekeerd vldeed bijna 19% van deze hypersmnie patiënten aan de criteria van ADHD p basis van zelfrapprtage via vragenlijsten (Osterl et al., 2006)

26 Differentiaal diagnstiek Slaapstrnissen? Weinig richtlijnen vr clinici vr vlwassenen maar wel vr kinderen Experten adviseren: 1. m systematisch bij het kind en de uders screeningsvragen te stellen naar ptentieel slaapgerelateerde prblemen zals slaperigheid verdag, meilijk in bed geraken, nachtelijke bewegingen, nachtelijk ntwaken, snurken, en de regelmaat en duur van de slaap Eventueel kunnen hierbij k vragenlijsten wrden gebruikt 2. Bij melding: zinvl m een slaap-waak dagbek bij te huden (zwel kind als de uder) 3. Vervlgens z geïndiceerd aanvullend lab-technisch nderzek bledname plysmngrafie multiple Sleep Latency We adviseren dit analg aan te pakken bij vlwassenen

27 Antwrd Is dit gekend als een bijkmend symptm van ADD? Nee, geen symptm maar wel een klacht Kan dit hrmnaal gelinkt zijn (mdat het verdag in slaap vallen pas ntstnd in de puberteit)? Dat is mgelijk? Zeker aangezien nderzek geen neurlgisch prbleem heeft aangewezen. Kan ik dit begrijpen als een prbleem met het bewustzijnsniveau (zals k de traagheid)? Kan medicatie hierin helpen?

28 Krtm? Differentiaal-diagnstiek en cmrbiditeit van ADHD bij vlwassenen: Eenvudig en tch cmplex!?