Preventie van winkeldiefstal

UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR 2011 2012 Preventie van winkeldiefstal Masterpref vrgedragen tt het bekmen van de graad van Master f Science in de Tegepaste Ecnmische Wetenschappen Cherline Plvie nder leiding van Prf. Dr. Patrick Van Kenhve en Tine De Bck

UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR 2011 2012 Preventie van winkeldiefstal Masterpref vrgedragen tt het bekmen van de graad van Master f Science in de Tegepaste Ecnmische Wetenschappen Cherline Plvie nder leiding van Prf. Dr. Patrick Van Kenhve en Tine De Bck

PERMISSION Ondergetekende verklaart dat de inhud van deze masterpref mag geraadpleegd en/f gereprduceerd wrden, mits brnvermelding. Cherline Plvie Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal I

Wrd vraf Een masterpref schrijven hrt geen gemakkelijke pdracht te zijn en dat was het k zeker en vast niet. Als studente mag men een dergelijke uitdaging niet uit de weg gaan. Men met zich k p bepaalde mmenten kunnen laten bijstaan dr anderen, m deze pdracht tt een ged einde te brengen. Vraleerst wil ik prfessr dr. Patrick Van Kenhve bedanken vr het aanreiken van het interessante nderwerp. Daarnaast wil ik mevruw Tine De Bck bedanken vr haar advies en richtlijnen, die mij beter inzicht deden krijgen in deze materie. Vervlgens wil ik de vele jngeren bedanken die de vragenlijsten wilden invullen. In het bijznder denk ik hierbij aan de instanties waarbij ik terecht kn m de jngeren te cntacteren. Spes nstra te Zedelgem, Pluswerking Sint Baafs, Jngeren werking t Saln en hfdbiblitheek De Biekrf te Brugge stelden hun deuren vr me pen. Znder hun hulp was het nit gelukt een dergelijke masterpref af te leveren. Tt slt wil ik een speciaal dankwrd richten aan mijn uders en mijn naaste mgeving, die me steeds bijstnden met de ndige mrele steun en die me p de juiste mmenten een hart nder de riem staken. Cherline Plvie 22 mei 2012 Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal II

Inhudspgave Lijst van tabellen... IV Lijst van figuren... V Lijst van grafieken... VI Inleiding... 1 1. Theretische achtergrnd en hypthesen.... 4 1. 1. Vrkmen van winkeldiefstal: Detectie versus Preventie... 4 1.2. Schaamte en schuld... 6 1.3. Winkeldiefstalintentie en nrmincrpratie... 7 1.4. Besluit... 9 2. Praktijknderzek... 10 2.1. Pretest... 10 2.1.1. Methde... 10 2.1.2. Resultaten... 12 2.2. Studie... 15 2.2.1. Methde... 15 2.2.2. Resultaten... 20 3. Cnclusie... 24 4. Beperkingen van het nderzek en richtlijnen vr verder nderzek... 26 Bibligrafie... I Bijlagen... VI Bijlage 1: Vragenlijst pretest... VI Bijlage 2: Gemiddelden en teststatistieken vr straffen met eenzelfde gepercipieerde ergheid... XIII Bijlage 3: Gemiddelden en teststatistieken vr straffen die als erg en niet erg wrden aanzien... XIV Bijlage 4: Vragenlijst Studie... XV Bijlage 5: Schuld en schaamte schaal... XXVIII Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal III

Lijst van tabellen Tabel 1: Respndenten per studierichting bij de pretest... 10 Tabel 2: Respndenten per studiejaar bij de pretest... 11 Tabel 3: Respndenten per studiejaar bij het hfdnderzek... 15 Tabel 4: Respndenten per studierichting bij het hfdnderzek... 16 Tabel 5: Aantal respndenten per straf... 16 Tabel 6: Aantal keren gestlen... 19 Tabel 7: Gemiddelden en standaardafwijkingen per straf (H1 en H2)... 21 Tabel 8: Gemiddelden en standaardafwijkingen per straf (H3a en H4a)... 22 Tabel 9: Gemiddelden en standaardafwijkingen per straf (H3b en H4b)... 22 Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal IV

Lijst van figuren Figuur 1: Schematische vrstelling hypthesen... 9 Figuur 2: De bevraagde geldbetes en sciale straffen in de pretest... 11 Figuur 3: Geldbetes en sciale straffen met eenzelfde ergheid... 12 Figuur 4: Geldbetes en sciale straffen die als erg en als niet erg wrden aanzien... 13 Figuur 5: Straffen in het hfdnderzek... 14 Figuur 6: Schematisch verzicht van de resultaten van het hfdnderzek... 23 Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal V

Lijst van grafieken Grafiek 1: Aantal winkeldiefstallen... 1 Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal VI

Inleiding Winkeldiefstal blijft één van de meest vrkmende vrmen van afwijkend gedrag in nze maatschappij (Krasnvsky & Lane, 1998). Onderzek tnt aan dat winkeldieven uit alle sci-ecnmische en demgrafische grepen afkmstig zijn (Alberstat, 1989). Winkeldiefstal is met andere wrden niet beperkt tt een criminele subcultuur (Tnglet, 2002), maar is karakteristiek vr cnsumenten in het algemeen (Dawsn, 1993). Vrgaande studies bevestigen dit idee dr nder meer hun schatting dat maar liefst 60 prcent van de cnsumenten reeds gestlen heeft (Klemke, 1992). Naast het feit dat winkeldiefstal vaak vrkmend is kan gezegd wrden dat winkeldiefstal een fenmeen is dat een grte impact heeft p zwel de kleinhandel als de maatschappij (Fullertn & Punj, 1993). Vlgens de plitinele criminaliteitsstatistieken werden er in 2010 ngeveer 23.570 winkeldiefstallen geregistreerd in België (Directie van de peratinele plitinele infrmatie, 2010). Dit cijfer is in de afgelpen jaren bijna uitsluitend gestegen. Dit is duidelijk te zien in grafiek 1. In België en Luxemburg verlren de winkels 700 miljen eur dr winkelcriminaliteit (Bamfield, 2009). Diefstal is dus een grte verliespst vr winkels. In de ttale verliezen dr fraude, futen en diefstal in België en Luxemburg (1,38% f $1.032 miljard) is winkeldiefstal verantwrdelijk vr 51,4 prcent (Bamfield, 2009). Maar liefst 28,5 prcent van de ndervraagde winkeliers hadden het gevel met meer winkeldiefstallen te maken hebben dan het jaar ervr (Bamfield, 2009). Aantal winkeldiefstallen 25000 20000 15000 22.669 23.570 19.781 15.467 16.382 17.147 18.307 18.448 18.365 14.662 14.713 10000 5000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Aantal winkeldiefstallen Grafiek 1: Aantal winkeldiefstallen Brn: Eigen grafiek met cijfergegevens uit Directie van de peratinele plitinele infrmatie (2010) Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 1

Winkeldiefstal kst in ttaal 895 miljen eur vr België en Luxemburg (Bamfield, 2009). De ksten vr winkeliers zijn tweevudig. Enerzijds ervaart men de ksten van de gestlen gederen en anderzijds zijn er de investeringen in preventiemateriaal (Tnglet, 2002). Gezamenlijk investeerden België en Luxemburg 195 miljen eur aan preventieve maatregelen tegen winkeldiefstal (Bamfield, 2009). De ksten vr winkeldiefstal zijn niet enkel p financieel vlak, maar k p psychlgisch en sciaal vlak merkbaar (Fullertn & Punj, 1993). Dit geldt niet enkel vr de winkeliers en het persneel, k het niet-stelend cliënteel zal hinder ndervinden (Lin, Hastings & Martin, 1994). Winkeldiefstal zal dus waarschijnlijk leiden tt prijsverhgingen m de ksten te dekken (Tnglet, 2002; Geurts, Andrus & Reinmuth, 1976) maar k de diefstalbeveiligingen tasten het plezier van het winkelen aan (Tnglet, 2002). Bvenstaande cijfers, die de almtegenwrdigheid en diepgaande impact van winkeldiefstal aantnen, wijzen p het belang naar nderzek rnd maatregelen die winkeldiefstal kunnen elimineren f verminderen (Krasnvsky & Lane, 1998). Echter, tt p heden leggen academische nderzeken ver winkeldiefstal zich hfdzakelijk te p het prfileren van winkeldieven in termen van psychlgische en demgrafische karakteristieken en mtivaties (Cx, Cx & Mschis, 1990; Guffey, Harris & Laumer 1979). Er is dus duidelijk nd aan studies die dieper ingaan p de effectiviteit van preventie strategieën (Farringtn, 1999). Onderzek naar winkeldiefstal bij adlescenten is schaars (Krasnvsky & Lane, 1998), k al is winkeldiefstal het grtst bij deze leeftijdsgrep (Rbin, 1963; Tnglet, 2002; Taylr, Kelly, Valescu, Reynlds, Sherman & German, 2001). Maar liefst 40 prcent van de winkeldieven zuden jngeren zijn (Cx et al., 1990). Adlescenten vrmen dus een interessante uitvalbasis m winkeldiefstalpreventie te bestuderen. Geldbetes zijn tegenwrdig de meer cnventinele manier m minder substantiële manieren van deviant gedrag zals winkeldiefstal in te perken (Garvey, 1998; Netter, 2005). Tegenwrdig duiken nieuwe vrmen van alternatieve sancties p in het strafrechtelijk systeem (Netter, 2005). Deze straffen hebben betrekking p sciale afkeuring f afwijzingen drdat men wangedrag heeft vertnd. Er zijn verschillende vrmen van sciale straffen en deze wrden gebruikt vr een variëteit aan crimineel gedrag zals nder meer winkeldiefstal (Whitman, 1997). Literatuur tnt aan dat sciale afkeuring de winkeldiefstalintentie kan den dalen (L, 1994). Het is dus interessant m k met deze straffen rekening te huden. Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 2

Het del van deze masterpref is m na te gaan f geldbetes als zijnde de traditinele manier van bestraffing meer f minder efficiënt zijn ter preventie van winkeldiefstal vergeleken met de meer recente pgedken straffen die te maken hebben met sciale afkeuring. Het mgelijke verschil in schuld- en schaamtegevelens die beide straffen met zich meebrengen (Wijers, 2000), zullen daarbij nader bestudeerd wrden. Daarenbven cncentreert deze masterpref zich p adlescenten, (d.i., twaalf tt en met achttien jarigen) daar nderzek aantnt dat winkeldiefstal piekt in deze levensperide (Rbin, 1963; Tnglet, 2002; Taylr et al., 2001) terwijl studies die zich cncentreren p dit segment eerder schaars zijn (Krasnvsky & Lane, 1998). Deze masterpref is pgebuwd uit twee grte delen. Het eerste deel bestaat uit de theretische achtergrnd en de pbuw van de hypthesen. In het tweede deel zal het praktijknderzek besprken wrden. De masterpref wrdt afgernd met het bespreken van de belangrijkste cnclusies, beperkingen en richtlijnen vr verder nderzek. Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 3

1. Theretische achtergrnd en hypthesen. In dit hfdstuk wrden zwel detectie als preventie besprken in het kader van het vrkmen van winkeldiefstal. Vervlgens wrden twee veel vrkmende sancties van winkeldiefstal behandeld, namelijk geldbetes en sciale straffen. Ten sltte wrden schaamte en schuld bestudeerd. 1. 1. Vrkmen van winkeldiefstal: Detectie versus Preventie Er zijn twee vaak vrkmende handelswijzen m winkeldiefstal terug te dringen. Enerzijds is er detectie, anderzijds preventie (Glasscck, Rapff & Christphersen, 1988; Mschis, Cx & Kellaris, 1987). Detectie is de meest bestudeerde vrzrgsmaatregel (Mschis et al., 1987). Dr middel van het installeren van alarmsystemen aan de prducten, detectieprten aan de uitgang, etc. prbeert men z de winkeldief te ntdekken. Men kan echter vragen stellen bij de detectiemethde (Mschis et al., 1987). Vreerst mdat een grt deel van de winkeldieven nit wrdt ntdekt (Mschis et al., 1987). Ten tweede mdat reeds betrapte winkeldieven meer geneigd zijn ngmaals te stelen dan diegene die niet betrapt zijn (Klemke, 1978). Vervlgens wrdt dr de hge kst en de tijd die het in beslag neemt, de dader meestal niet vervlgd. UNIZO (2010) vnd, na een vragenlijst ver winkeldiefstal bij 240 zelfstandige ndernemers, dat 81,3 prcent nit f slechts spradisch een aangifte det van winkeldiefstal. Ten sltte zrgt het installeren van detectiemaatregelen ervr dat het minder aangenaam winkelen is vr niet-stelende cnsumenten (Lin et al., 1994). Dr het bewakingspersneel, bewakingscamera s, etc. kan bijvrbeeld de sfeer p de vruwenafdeling van een kledingzaak negatief beïnvleden (Lin et al., 1994). Sms werken de detectiesystemen niet ged, waardr verkeerde persnen als winkeldieven wrden aanzien. Dit zrgt niet alleen vr een slecht gevel bij deze persnen, k het winkelpersneel is verward dr deze testand (Lin et al., 1994). Preventie is meestal gebaseerd p het verhgen van het bewustzijn van het publiek ver de gevlgen van winkeldiefstal (McNees, Egli, Marshall, Schnelle & Risley, 1976). Het is de meest belftevlle strategie m winkeldiefstal te vrkmen (Glasscck et al., 1988) mdat preventie niet de negatieve atmsfeer vr niet-stelende klanten pwekt zals bij detectiemaatregelen het geval is (Lin et al.,1994). Ok het grte bedrag (Bamfield, 2009) dat besteed wrdt aan dergelijke detectiemaatregelen wrdt, vr een grt deel, verbdig (Glasscck et al., 1988). Preventie kan gebeuren p verschillende manieren. Z is het Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 4

bewust maken van detectiemaatregelen in de winkels een vrm van preventie. (McNees et al., 1976). Ok het cmmuniceren van de verschillende srten straffen aan ptentiële winkeldieven kan wrden beschuwd als een preventieve techniek (McNees et al., 1976). Er zijn twee vaak vrkmende straffen bij winkeldiefstal: de traditinele geldbetes en de meer recentere sciale straffen. Een geldbete is de verplichting een bepaalde geldsm te betalen aan de staat wanneer men een f meerdere wetten heeft vertreden (Garvey, 1998). De betes wrden in verscheidene mstandigheden gebruikt zals luchtvervuiling, verdreven snelheid, etc. (Plinsky & Shavell, 1979). Bij diefstal (en dus k winkeldiefstal) is deze straf veel vrkmend (Garvey, 1998; Netter, 2005) en deze staat dus k beschreven in het Belgisch strafwetbek (Vermeulen, 2009). De tekst hiervan luidt als vlgt: Diefstal znder geweld f bedreiging kan wrden bestraft van een geldbete van 26 eur tt 500 eur (art. 463, Sw) 1. Sciale straffen, een recentere vrm van straffen, vrmt een tweede srt sancties vr winkeldiefstal. Deze zijn ntstaan als antwrd p de vervlle gevangenissen, de verschrijding van budgeten en de sciale tegenstand van niet gestrafte misdaden (Netter, 2005; Garvey, 1998). Het zijn straffen die verder gaan dan de annimiteit van geldbetes (Netter, 2005). Deze straffen kunnen verschillende vrmen aannemen, (Whitman, 1997) zals bijvrbeeld werken bij een dienst van de gemeente f een cursus vlgen m crrect te leren leven in de maatschappij. Sciale straffen kmen vral vr bij (1) seksuele en mrele vertredingen, (2) cmmerciële vertredingen, (3) de eerste strafbare feiten en kleinere vertredingen (zals winkeldiefstal en rijden nder invled) (Whitman, 1997). In realiteit wrdt al langer gebruik gemaakt van sciale straffen in Amerika (Whitman, 1997). Z zijn er straffen waar de verrdeelde een T-shirt met dragen met daarp de gepleegde misdaad geprint f waarbij men met een brd vr publieke rechtbanken met zitten (Whitman, 1997). Ok in België wrdt gebruikt gemaakt van de sciale straffen. Z is een negentienjarige jngere uit Trhut (West-Vlaanderen) verrdeeld tt een werkstraf van 75 uur. Deze heeft hij gekregen dr de Brugse strafrechtbank na een tiental winkeldiefstallen (Aft, 2012). Deze masterpref zal de preventie van winkeldiefstal nader bestuderen, meer bepaald he geldbetes en sciale straffen invled hebben p de mate waarin diefstal kan wrden vrkmen. 1 Diefstal met geweld f bedreiging is meteen psluiting van 5 jaar tt 10 jaar. (art. 468, Sw) Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 5

1.2. Schaamte en schuld Schaamte en schuld zijn mrele emties die mensen erte aanzetten zich ethisch te gedragen (Wijers, 2000). Met andere wrden, deze emties mtiveren mensen m zich te gedragen in lijn met regels ver wat juist en wat fut is (Chen et al., 2011). Schaamte en schuld zijn twee emties waar grte nenigheid ver bestaat. Beiden hebben dan k vele definities, die elkaar tegenspreken en verlappen (Elisn, 2005). Tch zijn er enkele grte en duidelijke verschillen tussen beiden. Een eerste verschil tussen schaamte en schuld is de publieke en private cntext (Wijers, 2000). Overtredingen die niet publiekelijk bekend zijn gemaakt lkken gevelens van schuld uit (Cmbs, Campbell & Smith, 2010; Smith, Webster, Parrtt & Eyre, 2002). Misdrijven die aan het publiek zijn bltgesteld zullen meer schaamte verrzaken (Cmbs et al., 2010; Smith et al., 2002). Men kan dus cncluderen dat schaamte, veeleer dan schuld, een sciale emtie is (Terni & Denna, 2008). De reden hiervr is dat schuld meer geasscieerd wrdt met een privaat gevel van iets verkeerd te hebben gedaan en schaamte een negatief gevel is die pduikt wanneer iemands wangedrag publiekelijk wrdt tentngesteld. Men tnde aan dat er een relatie bestaat tussen schuld, schaamte en straffen (Wijers, 2000). Wanneer men kijkt naar de geldbetes en naar de sciale straffen ziet men duidelijk gelijkenissen tussen schuld en schaamte. Bij sciale straffen wrdt men bltgesteld aan het publiek (Netter, 2005). Dr het wangedrag aan anderen te tnen, die er nrmaal niet van p de hgte zuden zijn, creëren de sciale straffen schaamte (Garvey, 1998). Geldbetes bevinden zich meer in de annieme, private sfeer (Netter, 2005). Dr die annimiteit zijn de betes meer p de persn zelf gericht, en wrdt er verwacht dat er meer schuldgevelens zullen pduiken (Wijers, 2000). Hierdr wrdt er verwacht dat geldbetes tt een hger gevel van geanticipeerde schuld leiden in vergelijking met schaamte. Sciale straffen zuden leiden tt een hger gevel van geanticipeerde schaamte in vergelijking met schuld. Een tweede verschil tussen schaamte en schuld is de zelf-geriënteerde fcus ten p zichtte van de actie-geriënteerde fcus (Lewis, 1971; Tangney, 1998). Schaamte is meer zelf-geriënteerd en heeft een invled heeft p de persn die het ervaart (Terni & Denna, 2008). Dit gevel gaat gepaard met beleving van waardelsheid en machtelsheid (Wijers, 2000). Onmisbaar vr schaamte is dat het zelfbeeld bedreigd wrdt (Wijers, 2000). Bij een gevel van schuld is er meer sprake van een actie-geriënteerde fcus. Het is dus een gevel dat enkel kan pduiken wanneer een causaal verband bestaat tussen de handelingen van de persn en de futen die hij maakt (Wijers, 2000). Schuld zal er dus vr zrgen dat Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 6

men de schade wil herstellen dr verntschuldigingen en bekentenissen, maar het beïnvledt niet het zelfbeeld van de persn (Steenhaut & Van Kenhve, 2006). Geldbetes geven de impressie dat de vertreder met te betalen de misdaad vereffent. Ze kunnen dus wrden gezien als een ecnmische transactie (Mulder, Verbn & De Cremer, 2009). Z is in een nderzek in een kinderdagverblijf gebleken dat wanneer de uders geld mesten betalen wanneer ze te laat waren, de laatkmers significant stegen (Gneezy & Rustichini, 1998). Geldbetes bekmen dus niet steeds het gewenste gedrag drdat ze fcussen p slecht gedrag in plaats van p de slechte persn (Wijers, 2000). Sciale straffen stellen de vertreder blt aan de sciale afkeuring dr anderen en hebben dus een grter zelfgeriënteerd karakter. De fcus zal dan meer liggen p de slechte persn in plaats van p het slechte gedrag. Hierdr wrdt dus k verwacht dat sciale straffen leiden tt een hger gevel van geanticipeerde schaamte in vergelijking met schuld. Geldbetes zuden daarentegen leiden tt een hger gevel van geanticipeerde schuld in vergelijking met schaamte. Samengevat wrden vlgende hypthesen verwacht: H1: Geldbetes leiden tt een hger gevel van geanticipeerde schuld in vergelijking met schaamte. H2: Sciale straffen leiden tt een hger gevel van geanticipeerde schaamte in vergelijking met schuld. 1.3. Winkeldiefstalintentie en nrmincrpratie De beslissing m al dan niet te stelen in een winkel is nder andere afhankelijk van de attitude die men heeft ten pzichte van winkeldiefstal (Tnglet, 2002). Dr gevelens is het mgelijk dat de attitude ten pzichte van diefstal verandert (Wijers, 2000). Wanneer een winkeldief een geldbete f een sciale straf krijgt zullen in beide gevallen gevelens van schaamte en schuld pduiken (Wijers, 2000). Tch wrdt er verwacht dat bij een geldbete een hger gevel zal zijn van geanticipeerde schuld in vergelijking met schaamte, bij sciale straffen wrdt het mgekeerde verwacht. Braithwaite vnd dat wanneer een persn de schaamte inziet van zijn daden, dit substantieel is vr het terugdringen van de misdaad (Braithwaite, 1999). Drdat schaamte een meer intense mrele emtie is dan schuld (Brennan & Binney, 2010; Sheikh & Janff-Bulman, 2010) wrdt er verwacht dat (a) schaamte zal leiden tt lagere diefstalintentie dan schuld en (b) sciale straffen efficiënter zijn in het verlagen van winkeldiefstalintentie dan geldbetes. Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 7

In het algemeen hebben straffen twee functies (van Prijen, 2010). Enerzijds wrdt er gecmpenseerd vr de schade die men heeft aangericht (i.e. cmpensatie), anderzijds wrden z de vertreder gestraft (i.e. retributie). Een vertreder zal de straf die hij gekregen heeft verwegend zien als cmpensatie f retributie. Enkel wanneer de straf gezien wrdt als retributie is er een kans dat men mreler zal handelen in de tekmst (Mulder et al., 2009). Wanneer winkeldieven een bete meten betalen kan men dit aanzien als een mgelijkheid m hun wandaden ged te maken. Ten gevlge van die gepercipieerde cmpensatiemgelijkheid zal men sneller geneigd zijn m de geldbete als cmpensatiemiddel aanzien in plaats van retributie middel, waardr de mrele nrmen lager zijn (Mulder et al., 2009). Een sciale straf wrdt daarentegen eerder aanzien als een retributiemiddel. Kieruj, Mulder en Nelissen (2008) vnden dat sciale afkeuring tt een sterkere nrm vr handelingen leidt dan een geldbete. Hierdr wrdt er verwacht dat straffen die sciale afkeuring inhuden (i.e. sciale straffen) de verrdeelde meer det inzien dan bij geldbetes dat het gedrag immreel was. Als gevlg hiervan zu de winkeldiefstalintentie lager zijn bij sciale straffen dan bij geldbetes. Tnglet (2002) stelt dat winkeldiefstalintenties vral vrspeld wrden dr attitudes. Deze attitudes wrden gevrmd dr de eigen nrmen. Een nrm is een sciale regel die niet afhankelijk is van de verheid vr de verspreiding f de versterking ervan (Psner & Rasmusen, 1999). Nrmen zijn dus nafhankelijk van de wetgeving maar sms verlappen ze, zals bij winkeldiefstal. Deze nrmen zijn versterkt dr de geïnternaliseerde waarden, die p hun beurt gevrmd wrden dr gevelens zals schaamte (Psner & Rasmusen, 1999). Persnen handelen in functie van nrmen en waarden (Wijers, 2000). Vlgens de Thery f Reasned Actin zal de attitude, die het resultaat is van nrmen, de intenties beïnvleden (Kardes, Cline & Crnley, 2011). Deze intenties zullen p hun beurt het gedrag beïnvleden (Kardes et al., 2011). Dus, vertaald in de cntext van deze masterpref, wanneer jngeren in hun nrmen winkeldiefstal als negatief aanzien, zal de intentie tt stelen laag zijn en zal men als gevlg dan k minder stelen. Samengevat wrden vlgende hypthesen verwacht. H3 a: H3 b: Een geldbete leidt tt minder nrmincrpratie dan een sciale straf. Bij een geldbete zal de winkeldiefstalintentie minder dalen dan bij een sciale straf. H4 a: H4 b: Een sciale straf leidt tt meer nrmincrpratie dan een geldbete. Bij een sciale straf zal de winkeldiefstalintentie meer dalen dan bij een geldbete. Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 8

Hypthese 3 b Hypthese 3 a H5 a: H5 b: Een gevel van schuld leidt tt minder nrmincrpratie dan een gevel van schaamte. Bij een gevel van schuld zal de winkeldiefstalintentie minder dalen dan bij een gevel van schaamte. H6 a: H6 b: Een gevel van schaamte leidt tt meer nrmincrpratie dan een gevel van schuld. Bij een gevel van schaamte zal de winkeldiefstalintentie meer dalen dan bij een gevel van schuld. 1.4. Besluit In deze masterpref zullen hypthesen in verband met geldbetes en sciale straffen wrden getest bij adlescenten. Er wrdt verwacht dat geldbetes tt een hgere geanticipeerde schuld zullen leiden dan schaamte (eerste hypthese). Sciale straffen zuden dan weer leiden tt een hger gevel van geanticipeerde schaamte dan schuld (tweede hypthese). De geldbetes leiden vermedelijk tt minder nrmincrpratie (hypthese 3a) en dus tt een hgere winkeldiefstalintentie (hypthese 3b) dan bij sciale straffen. Bij sciale straffen wrdt er hgere nrmincrpratie verwacht en dus een lagere winkeldiefstalintentie dan bij de geldbetes (hypthesen 4a en 4b). Ten sltte zal er al dan niet wrden aangetnd dat dr schaamtegevelens er meer nrmincrpratie zal ptreden dan bij schuldgevelens (hypthesen 5a en 6a) en z kan er een verandering ptreden in winkeldiefstalintentie (hypthesen 5b en 6b). In Figuur 1 is een schematische vrstelling gemaakt van deze hypthesen. Geldbetes Hypthese 1 Sciale straffen Hypthese 2 Schuld Hypthese 5a Minder nrmincrpratie a Schaamte Hypthese 6a Meer nrmincrpratie Hypthese 5b Hypthese 6b Hgere winkeldiefstalintentie Lagere winkeldiefstalintentie Hypthese 4 a Hypthese 4 b Figuur 1: Schematische vrstelling hypthesen Brn: Eigen werk Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 9

2. Praktijknderzek 2.1. Pretest De pretest was een essentiële stap m het uiteindelijke nderzek crrect te kunnen uitveren. Het del van deze masterpref is m na te gaan f geldbetes meer f minder efficiënt zijn vr winkeldiefstalpreventie in vergelijking met sciale straffen. De ergheid van de straf kan een belangrijke invled hebben p het effect hiervan (Gneezy & Rustichini, 1998). De pzet van de pretest was dan k m geldbetes en sciale straffen met eenzelfde ergheid (severity) te vinden. Op deze manier kn in verder nderzek de invled van de ergheid van de straffen uitgeslten wrden. 2.1.1. Methde 2.1.1.1. Respndenten De pretest, een annieme zelf in te vullen nline enquête (zie bijlage 1), werd afgenmen bij 103 adlescenten (68 vruwen en 32 mannen) van twaalf tt en met achttien jaar (M = 15,57; SD = 2,01). Deze jngeren werden persnlijk gecntacteerd via mail en diverse jngerenfra. De pretest werd eveneens uitgeverd in de hfdbiblitheek Biekrf te Brugge. Van de 103 respndenten zijn het vral zeventien (N = 22) en achttien jarige adlescenten (N = 22) die de vragenlijst hebben ingevuld. In tabel 1 wrden het aantal respndenten per studierichting weergegeven. Hier kan wrden pgemerkt dat vral jngeren uit het Algemeen Secundair Onderwijs de vragenlijst invulden. In tabel 2 is het aantal respndenten per studiejaar te zien. Vral leerlingen van het zesde middelbaar hebben de vragenlijst ingevuld. Slechts 3,9 prcent (N = 4) van de respndenten heeft reeds gestlen. Dit kan te wijten zijn aan de ververtegenwrdiging van adlescenten uit het Algemeen Secundair Onderwijs. Vlgens nderzek plegen jngeren met dit kenmerk minder winkeldiefstal (De Witte et al., 2000; Mshis et al., 1987; Tnglet, 2002). Studierichting Prcentueel N Algemeen Secundair Onderwijs 58,3 58 Technisch Secundair Onderwijs 22,2 22 Kunst Secundair Onderwijs 5,1 5 Bereps Secundair Onderwijs 5,1 5 Andere 9,1 9 Ttaal 100 99 Tabel 1: Respndenten per studierichting bij de pretest Brn: Eigen werk Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 10

Studiejaar Prcentueel N 1 ste middelbaar 11 11 2 de middelbaar 16 16 3 de middelbaar 11 11 4 de middelbaar 9 9 5 de middelbaar 13 13 6 de middelbaar 29 29 7 de middelbaar 2 2 Andere 9 9 Ttaal 100 100 Tabel 2: Respndenten per studiejaar bij de pretest Brn: Eigen werk 2.1.1.2. Prcedure In de pretest werden de respndenten gecnfrnteerd met verschillende straffen die mgelijks een gevlg kunnen zijn van winkeldiefstal. Deze straffen bestnden uit geldbetes die varieerden van 10 eur tt 800 eur. Ok werden er verschillende sciale straffen pgenmen zals een ft phangen van de winkeldief in de winkel waar er gestlen is, één week werken bij een dienst van de gemeente, etc. Figuur 2 geeft een verzicht van de verschillende bevraagde geldbetes en sciale straffen in de pretest. Geldbetes 10 eur 50 eur 100 eur 200 eur 500 eur 800 eur Sciale straffen Ft phangen van de winkeldief in de winkel waar er gestlen is Eén week werken bij een dienst van de gemeente Cursus vlgen m crrect te leren leven in de maatschappij Naam van de winkeldief wrdt p de website van de gemeente geplaatst Twee maanden werken bij een dienst van de gemeente Twee dagen werken bij een dienst van de gemeente Ft van de winkeldief wrdt p een lijst geplaatst p de website van de gemeente Drie weken tewerkgesteld wrden bij een liefdadigheidsinstelling in de buurt De schl van de winkeldief p de hgte stellen van de diefstal Verbd m de winkel waar er gestlen is ng te betreden Het winkelpersneel wrdt p de hgte gebracht van de persnlijke gegevens van de winkeldief De winkeldief mag één dag de winkel waar er gestlen is niet meer betreden De winkeldief met zich verntschuldigen bij het winkelpersneel via mail Figuur 2: De bevraagde geldbetes en sciale straffen in de pretest Brn: Eigen werk Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 11

Aan de respndenten werd gevraagd zich in te beelden in de situatie dat iemand (f zijzelf) iets gestlen heeft in een winkel. Dr die diefstal krijgt die persn (f zijzelf) een straf. Men werd vervlgens gevraagd elk van deze straffen te berdelen p hun ergheid dr middel van een 7-punten Likertschaal. Per straf mcht men telkens één antwrd aanduiden gaande van (1) helemaal niet erg tt (7) heel erg. 2.1.2. Resultaten Via een t-tets met gepaarde gegevens werd nagegaan f er al dan niet een verschil was tussen het gemiddelde van de gepercipieerde ergheid bij de verschillende srten straffen. Er werden vr de verschillende geldbetes één f meerdere sciale straffen gevnden met een ergheid die niet verschillend is (p > 0,05). Dit geldt echter niet vr de geldbete van 800 eur waar geen bijpassende sciale straf vr gevnden is. Figuur 3 geeft een verzicht van de straffen (i.e. geldbete en sciale straf) die als even erg werden gepercipieerd dr de respndenten. In bijlage 2 is een verzicht te vinden van de gemiddelden en teststatistiek van de geldbetes en sciale straffen met een gepercipieerde ergheid die niet verschillend is van elkaar (p > 0,05). 10 eur De winkeldief mag één dag de winkel waar er gestlen is niet meer betreden 50 eur Eén week werken bij een dienst van de gemeente Cursus vlgen m crrect te leren leven in de maatschappij Twee dagen werken bij een dienst van de gemeente Drie weken tewerkgesteld wrden bij een liefdadigheidsinstelling in de buurt 100 eur Verbd m de winkel waar er gestlen is ng te betreden 200 eur Twee maanden werken bij een dienst van de gemeente De schl van de winkeldief p de hgte stellen van de diefstal 500 eur Ft phangen van de winkeldief in de winkel waar er gestlen is Naam van de winkeldief wrdt p de website van de gemeente geplaatst Ft van de winkeldief wrdt p een lijst geplaatst p de website van de gemeente Figuur 3: Geldbetes en sciale straffen met eenzelfde ergheid Brn: Eigen werk Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 12

In het hfdnderzek werd gebruik gemaakt van geldbetes en sciale straffen die dr de respndenten in de pretest als even erg werden gepercipieerd. Hierbij werd gekzen vr een straf die als erg wrdt aanzien (significant hger dan vier p de 7-punten Likertschaal) en een straf die als minder erg wrdt aanzien (significant lager dan vier p de 7-punten Likertschaal). Er werd gekzen m een verschil te maken tussen erg gepercipieerde straffen en niet erg gepercipieerde straffen m de generaliseerbaarheid van het nderzek te vergrten. Dit zal de externe validiteit ten gede kmen drdat de verkregen resultaten meer veralgemeend kunnen wrden buiten de specifieke cntext van gelijke ergheid van straffen. Er zal namelijk p deze manier k rekening gehuden wrden met de mgelijke verschillen tussen erge en niet erge straffen en niet enkel tussen geldbetes en sciale straffen. Via een t-tets vr het gemiddelde werden de resultaten, die terug te vinden zijn in figuur 4, bekmen (p < 0,05). Bijlage 3 geeft de gemiddelden en teststatistieken weer van de verschillende t-tetsen. Als erg aanzien Als niet erg aanzien Ft phangen van de winkeldief in de winkel waar er gestlen is Geldbete van 200 eur Naam van de winkeldief wrdt p de website van de gemeente geplaatst Twee maanden werken bij een dienst van de gemeente Geldbete van 500 eur Geldbete van 800 eur Ft van de winkeldief wrdt p een lijst geplaatst p de website van de gemeente De schl van de winkeldief p de hgte stellen van de diefstal Het winkelpersneel wrdt p de hgte gebracht van de persnlijke gegevens van de winkeldief Eén week werken bij een dienst van de gemeente Cursus vlgen m crrect te leren leven in de maatschappij Twee dagen werken bij een dienst van de gemeente Geldbete van 10 eur Geldbete van 50 eur Drie weken tewerkgesteld wrden bij een liefdadigheidsinstelling in de buurt De winkeldief mag één dag de winkel waar er gestlen is niet meer betreden De winkeldief met zich verntschuldigen bij het winkelpersneel via mail Figuur 4: Geldbetes en sciale straffen die als erg en als niet erg wrden aanzien Brn: Eigen werk Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 13

Ergheid Erg Niet erg Er werd gekzen m de geldbete van 50 eur te gebruiken bij de niet erge straffen en deze van 200 eur bij de erge straffen. Deze keuze werd gemaakt mdat dit in lijn ligt met de Belgische wetgeving, waar diefstal bestraft wrdt met een bete tussen 26 en 500 eur (cfr. 1. 1. Vrkmen van winkeldiefstal: Detectie versus Preventie). Bij beide geldbetes werd een sciale straf gekzen met dezelfde ergheid (zie figuur 3). Bij de geldbete van 50 eur werd gekzen vr één week werken bij een dienst van de gemeente. Bij de geldbete van 200 eur werd gekzen vr twee maanden werken bij een dienst van de gemeente. Z kwam men tt de vier verschillende straffen die men k zal terugvinden in de vragenlijst van het hfdnderzek (zie figuur 5). Geldbete Straf Sciale straf 50 eur Eén week werken bij een dienst van de gemeente 200 eur Twee maanden werken bij een dienst van de gemeente Figuur 5: Straffen in het hfdnderzek Brn: eigen werk Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 14

2.2. Studie Het del van het nderzek was tweeledig. Vraleerst werd betracht m de straffen (geldbete en sciale straf) te linken aan een schuld- f schaamte gevel (eerste hypthese en tweede hypthese). Daarnaast werd k nderzcht f deze gevelens een grtere nrmincrpratie en winkeldiefstalintentie impliceren (hypthesen 3a, 3b, 4a en 4b). Ten sltte werd nagegaan in welke mate de straffen kunnen gebruikt wrden m winkeldiefstalintentie en nrmincrpratie te bekmen (hypthesen 5a, 5b, 6a en 6b). 2.2.1. Methde 2.2.1.1. Respndenten De vragenlijst (zie bijlage 4) werd afgenmen bij 300 adlescenten (159 vruwen en 141 mannen) van twaalf tt en met achttien jaar (M = 14,23; SD = 1,94). Het grtste deel van de respndenten heeft de vragenlijst ingevuld p de secundaire middenschl Spes Nstra te Zedelgem. Ok de jngeren van Pluswerking Sint-Baafs en jngerenwerking t Saln te Brugge werden gevraagd de vragenlijst in te vullen. Ten sltte werden er k adlescenten persnlijk gecntacteerd via mail en diverse jngerenfra. De jngeren waren vral leerlingen uit het eerste (N = 100) en tweede middelbaar (N = 84) en de meesten vlgen Algemeen Secundair Onderwijs (N = 184). Dit is k te zien in tabel 3 en tabel 4 waar de respndenten per studiejaar en studierichting zijn pgenmen. Studiejaar Prcentueel N 1 ste middelbaar 33,4 100 2 de middelbaar 28,1 84 3 de middelbaar 7,7 23 4 de middelbaar 7,4 22 5 de middelbaar 6,7 20 6 de middelbaar 11 33 7 de middelbaar 2 6 Andere 3,7 11 Ttaal 100 299 Tabel 3: Respndenten per studiejaar bij het hfdnderzek Brn: Eigen werk Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 15

Studierichting Prcentueel N Algemeen Secundair Onderwijs 61,5 184 Technisch Secundair Onderwijs 27,4 82 Kunst Secundair Onderwijs 0,3 1 Bereps Secundair Onderwijs 7,4 22 Andere 3,3 10 Ttaal 100 299 Tabel 4: Respndenten per studierichting bij het hfdnderzek Brn: Eigen werk 2.2.1.2. Prcedure De jngeren werden gevraagd een annieme vragenlijst in te vullen. De respndenten werden hierbij telkens gecnfrnteerd met een mgelijke straf die men kan krijgen ten gevlge van winkeldiefstal. Hierbij werden tevalmatig één van de vier verschillende straffen tegewezen namelijk een geldbete van 50 eur, een geldbete van 200 eur, één week werken bij een dienst van de gemeente f twee maanden werken bij een dienst van de gemeente. De keuze vr deze vier verschillende straffen is het resultaat van de pretest (cfr. 2.1.2. Resultaten). Tabel 5 geeft weer heveel respndenten er aan een bepaalde straf zijn tegewezen. Straf N 50 eur bete 73 Eén week werken bij een dienst van de gemeente 71 200 eur bete 75 Twee maanden werken bij een dienst van de gemeente 81 Ttaal 300 Tabel 5: Aantal respndenten per straf Brn: Eigen werk In de vragenlijst werd gebruik gemaakt van de prjectieve techniek. Dr de prjectie van gevelens p andere persnen wrdt z getracht de werkelijke emties en gevelens van de respndent te laten spreken (De Pelsmacker & Van Kenhve, 2010). In dit nderzek ver winkeldiefstal is dit een waardevlle methde m de invled van sciaal wenselijk gedrag te minimaliseren. Dr het verkleinen van deze systematische fut zal de validiteit van het nderzek dan k stijgen. Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 16

Aan de respndenten werd gevraagd zich in te leven in een situatie waar iemand iets gestlen heeft in een winkel. Deze persn kreeg hiervr een straf. Op basis van deze straf mesten ze aan de hand van verschillende variabelen aanduiden he de persn zich zu gedragen. Deze variabelen gingen ver schuld, schaamte, nrmincrpratie en winkeldiefstalintentie. Aan de adlescenten werd gevraagd deze te berdelen p een 7- punten Likertschaal gaande van (1) helemaal niet akkrd tt (7) helemaal akkrd. De respndenten mesten dus in eerste instantie de mate beschrijven dat de beschreven straf schuld- en schaamtegevelens zu pwekken. Om deze schaamte en schuld te meten werden de schuld en schaamte schaal gebruikt van Rseman, Wiest en Swartz (1994). Dr ervaringen van negatieve emties te laten beschrijven dr testpersnen en het beantwrden van vragenlijsten kwamen de nderzekers tt karakteristieken die gerelateerd zijn aan verschillende emties waarnder schaamte en schuld. De schaal van Rseman et al. (1994) is een veelgebruikte methde mdat ze gebaseerd is p ervaringsgerichte emties (Steenhaut & Van Kenhve, 2006). De items zijn namelijk gebaseerd p de therie dat emties kunnen wrden nderscheiden p basis van vijf categrieën: gevelens, gedachten, actietendensen, actie en emtivatinele delen (delen die gepaard gaan met de emtie). Vr elke van deze categrieën werden er twee items pgenmen in de schaal. In de vragenlijst werd de Nederlandse versie van de schuld en schaamte schaal, die reeds vertaald werd dr Steenhaut en Van Kenhve (2006), gebruikt. De beschrijvingen werden dr de respndenten telkens berdeeld p een 7- punten Likertschaal gaande van (1) helemaal niet akkrd tt (7) helemaal akkrd. Vrbeelden van schuld items zijn: ik zu wreging hebben, ik zu denken dat ik iets verkeerd heb gedaan, etc. (Crnbach alfa = 0,82) en van schaamte items: Ik zu me waardels velen, ik zu denken dat ik een mislukkeling ben, etc. (Crnbach alfa = 0,83). In bijlage 5 zijn de rsprnkelijke schuld en schaamte schaal terug te vinden van Rseman (1994) alsk de vertaalde van Steenhaut en Van Kenhve (2006). Vervlgens werd in dezelfde vraag de intentie tt winkeldiefstal van de persn die diefstal pleegde gemeten. Hierbij werd gebruik gemaakt van de intentie-items die werden gebruikt vr het nderzek van Beck en Ajzen (1991). Respndenten kregen in dit nderzek vragen (met betrekking tt de Thery f Planned Behavir) ver spiekgedrag, winkeldiefstal en liegen m een pdracht niet te den. Deze werden dan vergeleken met de zelf gerapprteerde intentie van de persnen. Deze items zijn in dezelfde studie getest (via een lngitudinaal nderzek) en men vnd geen significante verschillen tussen het gedrag en de aangegeven intenties. Men kwam dus tt de cnclusies dat deze items gede vrspellers waren vr het werkelijke gedrag. Deze (zelf rapprtering) intentie items werden Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 17

gebruikt in deze masterpref. Na vertaling naar het Nederlands zijn vlgende drie intentieitems gebruikt: (1) Deze persn zal nit meer stelen, (2) Deze persn zal waarschijnlijk in de tekmst ng stelen en (3) Deze persn zal als hij/zij de kans heeft ng stelen (Crnbach alfa = 0,81). De items werden berdeeld dr de respndenten p een 7-punten Likertschaal gaande van (1) helemaal niet akkrd tt (7) helemaal akkrd. Ten sltte werden er bij dezelfde vraag, he de persn zich zu gedragen bij het krijgen van de straf, ng enkele nrmincrpratie-items ingeslten. Aan de hand van een 7- punten Likertschaal werd aan de respndenten gevraagd he de nrmen van de persn in hun gen gewijzigd zijn. De nrmincrpratieschaal mvat twee uitspraken namelijk (1) Deze persn zal na de straf inzien dat hij verkeerd was en (2) Na de straf ziet de persn in dat winkeldiefstal fut is (Crnbach alfa=0,78). De antwrden gingen van (1) helemaal niet akkrd tt (7) helemaal akkrd. De vragenlijst werd afgeslten met tal van sci-demgrafische variabelen. Hier werd eerst het geslacht, leeftijd, studiejaar en studierichting bevraagd. Smmige studies wijzen er p dat vruwen, eerder dan mannen, geneigd zijn winkeldiefstal te plegen (Krasnvsky & Lane, 1998). Andere studies kwamen tt het mgekeerde besluit (Tnglet, 2002; Mschis et al., 1987; Cx et al., 1990). In het nderzek hebben 28 adlescenten reeds gestlen in het afgelpen jaar, 16 mannen en 12 vruwen. De χ²-tets geeft aan dat er in dit nderzek geen verschil is tussen het reeds gepleegd hebben van winkeldiefstal bij mannen en vruwen, χ²(1, N = 28) = 0,57; p > 0,05. De Witte et al. (2000) beslten na hun nderzek bij Vlaamse jngeren dat adlescenten uit het Algemeen Secundair Onderwijs significant minder stelen dan jngeren uit het Bereps Secundair Onderwijs en Technisch Secundair Onderwijs. Het huidig nderzek bevestigt deze bevindingen niet. Na een χ²-tets blijkt dat adlescenten uit het Algemeen Secundair nderwijs significant reeds meer hebben gestlen dan de andere studierichtingen, χ²(2, N = 28) = 15,5, p < 0,05. De variabelen geslacht, leeftijd en studiejaar werden als cvariaat pgenmen in de analyses. Aan de adlescenten werd k gevraagd f ze reeds gestlen hebben. Wanneer men gestlen heeft werd gevraagd he vaak ze gestlen hebben in het afgelpen jaar en f men reeds betrapt is geweest. In nderzek van De Witte et al. (2000) zegt bijna de helft (47,8%) van de Vlaamse jngeren het afgelpen jaar niet gestlen te hebben. Van degene die hebben gestlen heeft 51,5 prcent dit één enkele keer gedaan. Maar liefst 80,4 prcent werd nit ntdekt. Slecht 9,3% (N = 28) van de respndenten in het huidig nderzek zegt in het afgelpen jaar gestlen te hebben, slechts 1 respndent (0,3%) zegt betrapt te zijn geweest p winkeldiefstal in het afgelpen jaar. Dit ligt dus niet in lijn met de bevindingen Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 18

van De Witte et al. (2000). In tabel 6 is de frequentie weergegeven van winkeldiefstal bij de respndenten. Zals bij De Witte et al. (2000) heeft de meerderheid slechts eenmaal gestlen. De reeds gestlen variabele werd als cvariaat pgenmen in de verschillende statistische tetsen. Aantal keren gestlen Prcentueel N 1 73,1 19 2 7,7 2 3 11,5 3 5 7,7 2 Ttaal 100 26 Tabel 6: Aantal keren gestlen Brn: Eigen werk Er werd k gepeild naar het aantal vrienden dat reeds gestlen heeft. Hierbij werd k gevraagd f men veel praat ver winkeldiefstal met vrienden, f deze vrienden hen al hebben uitgedaagd m winkeldiefstal te plegen en f ze hun vrienden al hebben zien stelen. Deze variabelen werden pgenmen als cvariaat in de analyses. Vrnamelijk geen enkele (N = 153) en smmige (N = 133) vrienden hebben reeds gestlen. De ndervraagden praten zelden (N = 111) tt nit (N = 157) met hun vrienden ver winkeldiefstal. Wanneer men veel spreekt ver winkeldiefstal zu dit aanzetten tt het effectief plegen ervan (Mschis et al., 1987; Cx et al., 1990). Dezelfde trend is terug te vinden in het huidig nderzek, 25% van de adlescenten die reeds gestlen hebben praten veel ver winkeldiefstal met hun vrienden in vergelijking met 8,2% van de adlescenten die niet gestlen hebben. Ok druk van vrienden is vlgens studies een psitief gecrreleerd verklarende variabele van winkeldiefstal (Cx et al.,1990; Krasnvsky & Lane, 1998). Deze resultaten wrden k bevestigd in deze studie. Van diegene die niet hebben gestlen heeft bij 1,1% de vrienden de adlescent al veel uitgedaagd. Vr diegene die wel reeds gestlen hebben is dit 14,3%. Over het algemeen dagen de vrienden de adlescenten nit (N = 263) uit m iets mee te nemen uit een winkel znder ervr te betalen. De grte meerderheid (N = 224) heeft zijn vrienden dan k ng nit zien stelen. Daarnaast werd k het diplma en berep van de uders bevraagd en de thuissituatie (tweeuder gezin, vgd, etc.). De adlescenten wnen hfdzakelijk in een tweeudergezin met brer(s) en/f zus(sen) (N = 219). Enkele studies stellen dat he grter het gezin is, he meer kans er is p het plegen van winkeldiefstal (Mshis et al., 1987; Cx Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 19

et al., 1990). Anderen vnden dan weer geen relatie (De Witte et al. 2000). Ok in deze studie werd geen relatie gevnden. Er is geen verschil in het reeds gestlen hebben wanneer men in een klein gezin (9,1%) f in een grt gezin (9,3%) wnt. Het pleidingsniveau van de uders blijkt in verschillenden nderzeken geen invled te hebben (De Witte et al. 2000; Cx et al., 1990). Krasnvsky en Lane (1998) wezen er dan weer p dat bepaalde auteurs een licht negatieve relatie hebben gevnden. De jngeren wisten ver het algemeen niet wat het hgst behaalde diplma van hun vader (N = 141) f hun meder is (N = 142). Er waren dan k te weinig (N = 14) respndenten die reeds gestlen hadden die hiervan p de hgte waren m hier relevantie cnclusies uit te kunnen trekken. Ok het berep van de uders werd als variabele pgenmen in de vragenlijst. De vaders van de adlescenten zijn ver het algemeen arbeiders (N = 97) en bedienden (N = 56), terwijl de meders verwegend bedienden zijn (N = 107). Ten sltte werd k gepeild naar de taal die thuis gesprken wrdt en de huidige natinaliteit. Vlgens De Witte et al. (2000) is afkmst geen verklarende variabele vr winkeldiefstal. Een ander nderzek tnt aan dat men meer waarschijnlijk vervalt in afwijkend gedrag wanneer het raciaal en cultureel verschil grt is met het land van de misdaad (Klemke, 1991). De adlescenten in dit nderzek spreken thuis verwegend Nederlands (N = 289) en zijn Belg (N = 289). Dr het lage aantal allchtnen (N = 8) kunnen hier geen verdere cnclusies ver wrden getrkken. 2.2.2. Resultaten Om te testen f geldbetes leiden tt een hger gevel van geanticipeerde schuld in vergelijking met schaamte (eerste hypthese) en f sciale straffen leiden tt een hger gevel van geanticipeerde schaamte in vergelijking met schuld, werd een ANCOVA uitgeverd. Als afhankelijke variabelen werden de mate van schaamte f schuld (i.e. mate van schaamte mate van schuld) gebruikt, als nafhankelijke variabele de straf (i.e. geldbete van 50 eur, geldbete van 200 eur, één week werken in een dienst van de gemeente, twee maanden werken in een dienst van de gemeente). De vlgende cvariaten werden in de analyse ingeslten: geslacht (gecdeerd als 0 vr man en 1 vr vruw), leeftijd, studiejaar, reeds gestlen (gecdeerd als 0 vr neen en 1 vr ja), heveel vrienden hebben reeds gestlen, praten met vrienden ver winkeldiefstal, uitdagen van vrienden en vrienden al zien stelen. Resultaten van deze ANCOVA tnen aan dat er geen verschil is tussen de mate van schuld en schaamte gevelens tussen de verschillende straffen; F(3) = 0,39; p > 0,05. In tabel 7 zijn de gemiddelden en standaardafwijkingen terug te vinden per straf. Geen van de cvariaten had een significante invled (p > 0,05). Daarna Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 20

werd een t-tets vr het gemiddelde uitgeverd met als test variabele de mate van schaamte f schuld (i.e. mate van schaamte mate van schuld) en nul als teststatistiek. Deze gaf aan dat er een significant hger schuldgevel dan schaamtegevel is (M = -0,66; SD = 0,86); t(299) = -13,29; p < 0,05. Er kan dus wrden beslten dat sciale straffen, net als geldbetes leiden tt een hger gevel van geanticipeerde schuld in vergelijking met schaamte. De eerste hypthese kan bijgevlg niet wrden verwrpen p 95% significantieniveau, de tweede hypthese wel. Gekregen straf M SD Geldbete 50 eur -0,57 0,85 Geldbete 200 eur -0,66 0,81 Eén week werken vr een dienst van de gemeente -0,73 0,91 Twee maanden werken vr een dienst van de gemeente -0,70 0,90 Tabel 7: Gemiddelden en standaardafwijkingen per straf (H1 en H2) Brn: Eigen werk Bij de derde hypthese wrdt er verwacht dat een geldbete tt minder nrmincrpratie zal leiden dan een sciale straf en dat een geldbete de winkeldiefstalintentie minder zal den dalen dan bij een sciale straf. Vlgens de vierde hypthese zu een sciale straf tt meer nrmincrpratie leiden dan een geldbete en zal een sciale straf de winkeldiefstalintentie meer den dalen dan bij een geldbete. Deze hypthesen werden getetst aan de hand van een ANCOVA met als nafhankelijke variabele de gekregen straf (i.e. geldbete van 50 eur, geldbete van 200 eur, één week werken in een dienst van de gemeente, twee maanden werken in een dienst van de gemeente) en als afhankelijke variabele de graad van nrmincrpratie en de vlgende cvariaten: geslacht (gecdeerd als 0 vr man en 1 vr vruw), leeftijd, studiejaar, reeds gestlen (gecdeerd als 0 vr neen en 1 vr ja), heveel vrienden hebben reeds gestlen, praten met vrienden ver winkeldiefstal, uitdagen van vrienden en vrienden al zien stelen. Deze tets wees erp dat er geen significante verschillen bestaan tussen de nrmincrpratiegraad bij de verschillende straffen; F(3) = 1,20; p > 0,05. In tabel 8 zijn de gemiddelden en standaardafwijkingen terug te vinden per straf. Geen van de cvariaten had een significante invled (p > 0,05). Hypthese 3a en 4a wrden bijgevlg verwrpen. Een mediatieanalyse van de relatie tussen straf en nrmincrpratie ver schaamte en schuld is bijgevlg niet meer mgelijk. Een t-tets vr het gemiddelde uitgeverd met als test variabele de nrmincrpratie en vier als teststatistiek geeft aan dat de nrmincrpratie (M = 4,67; SD = 1,28) hg is (significant hger dan vier); t(299) = 9,11; p < 0,05. Men kan dus stellen dat de verschillende straffen zrgen vr hgere nrmincrpratie. Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 21

Gekregen straf M SD Geldbete 50 eur 4,74 1,36 Geldbete 200 eur 4,66 1,25 Eén week werken vr een dienst van de gemeente 4,45 1,23 Twee maanden werken vr een dienst van de gemeente 4,71 1,28 Tabel 8: Gemiddelden en standaardafwijkingen per straf (H3a en H4a) Brn: Eigen werk Een tweede ANCOVA met als nafhankelijke variabele de gekregen straf (i.e. geldbete van 50 eur, geldbete van 200 eur, één week werken in een dienst van de gemeente, twee maanden werken in een dienst van de gemeente) en als afhankelijke variabele de graad van winkeldiefstalintentie en de als cvariaten geslacht (gecdeerd als 0 vr man en 1 vr vruw), leeftijd, studiejaar, reeds gestlen (gecdeerd als 0 vr neen en 1 vr ja), heveel vrienden hebben reeds gestlen, praten met vrienden ver winkeldiefstal, uitdagen van vrienden en vrienden al zien stelen gaf geen significante resultaten. Met andere wrden er is geen verschil in de winkeldiefstalintentie vr de verschillende straffen; F(3) = 0,55; p > 0,05. In tabel 9 zijn de gemiddelden en standaardafwijkingen terug te vinden per straf. Geen van de cvariaten had een significante invled (p > 0,05). Er kan dus wrden beslten dat hypthese 3b en 4b verwrpen mgen wrden. Een mediatieanalyse van de relatie tussen straf en winkeldiefstalintentie ver schaamte en schuld is bijgevlg niet meer mgelijk. Hierbij werd k een t-tets vr het gemiddelde met als test variabele de winkeldiefstalintentie en vier als teststatistiek uitgeverd. Uit deze t-tets vlgt dat de winkeldiefstalintentie (M = 4,14; SD = 1,14) hg is (significant hger dan vier); t(299) = 2,17; p < 0,05. Hieruit kan men besluiten dat de verschillende straffen (i.e. geldbete van 50 eur, geldbete van 200 eur, één week werken in een dienst van de gemeente, twee maanden werken in een dienst van de gemeente) niet zrgen vr een lagere winkeldiefstalintentie. Gekregen straf M SD Geldbete 50 eur 4,02 1,13 Geldbete 200 eur 4,21 1,01 Eén week werken vr een dienst van de gemeente 4,21 1,28 Twee maanden werken vr een dienst van de gemeente 4,13 1,16 Tabel 9: Gemiddelden en standaardafwijkingen per straf (H3b en H4b) Brn: Eigen werk Bij de vijfde hypthese werd er verwacht dat een gevel van schuld tt minder nrmincrpratie leidt dan een gevel van schaamte (H5a) en dat bij een gevel van schuld de winkeldiefstalintentie minder zal dalen dan bij een gevel van schaamte (H5b). De zesde Cherline Plvie Preventie van winkeldiefstal 22