Prevalentie en behandeling van ADHD bij patiënten met een verslaving

Transcriptie

1 Prevalentie en behandeling van ADHD bij patiënten met een verslaving Katelijne van Emmerik van Oortmerssen Ellen Vedel Wim van den Brink Robert A. Schoevers

2 overzicht Achtergrond IASP prevalentie studie Geïntegreerd behandelprotocol voor verslaafde patiënten met comorbide ADHD 2 gevalsbeschrijvingen Conclusie

3 Achtergrond - prevalentie Prevalentie van ADHD in verslaafde patienten is 23%

4 Achtergrond - prognose Resultaat verslavingsbehandeling is slechter indien ook ADHD (Arias et al., 2008; Ercan et al, 2003) Resultaat medicamenteuze ADHD behandeling is slechter indien ook verslaving (Castells et al., 2011, Levin et al., 2007, Carpentier et al., 2005)

5 Achtergrond medicatie Geen positief effect van stimulantia op ADHD bij SUD: Castells et al, CNS Drugs 2011 Riggs et al, J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2011 Konstenius et al, Drug Alcohol Depend 2010 Levin et al, Drug Alcohol Depend 2007 Levin et al, Drug Alcohol Depend 2006 Carpentier et al, Addiction 2005 Maar: wel positief effect: Schubiner et al, Exp Clin Psychopharmacol 2002 Konstenius et al, Addiction 2013

6 Achtergrond - prognose Resultaat verslavingsbehandeling is slechter indien ook ADHD (Arias et al., 2008; Ercan et al, 2003) Resultaat medicamenteuze ADHD behandeling is slechter indien ook verslaving (Castells et al., 2011, Levin et al., 2007, Carpentier et al., 2005) Extra psychiatrische stoornissen komen ook vaak voor (persoonlijkheidsstoornissen, stemming, angst) (van Emmerik-van Oortmerssen et al., in press)

7 IASP study ICASA ICASA = International Collaboration on ADHD and Substance Abuse IASP = International ADHD in Substance use disorder Prevalence study.

8 IASP - vraagstelling Wat is de prevalentie van ADHD bij mensen die zich melden voor verslavingsbehandeling?

9 IASP - Methode Europa: Nederland (Jellinek), België, Frankrijk, Hongarije, Noorwegen, Spanje, Zweden, Zwitserland Buiten Europa: Verenigde Staten, Australië. Totaal 47 locaties (van de Glind et al., International Journal of Methods in Psychiatry, in press)

10 IASP - Methode Cross-sectionele studie Fase I: Screening bij intake (10 landen) -> ASRS Fase II: Diagnostisch interview na enkele weken (7 landen) -> CAADID

11 IASP resultaten steekproef Gescreend (n) Frankr. Hongar. Nederl. Noorw. Spanje Zweden Zwits. USA Belgie Austr. Totaal Positief op ASRS (%) Full assess ment (%) nvt 32.9 nvt 58.4 nvt

12 IASP - resultaten ADHD prevalentie Frankrijk 157 Hongarije 226 Nederland 129 Noorwegen 220 Spanje 222 Zweden 168 Zwitserl. 154 Totaal 1276 DSM- IV Child 21% ( ) 13% ( ) 15% ( ) 41% ( ) 10% ( ) 25% ( ) 15% ( ) 22% ( ) DSM-IV Adult 11% ( ) 5% ( ) 10% ( ) 31% ( ) 9% ( ) 20% ( ) 6% ( ) 14% ( ) Van de Glind et al, Drug and Alcohol Dependence, in press

13 IASP - resultaten ADHD prevalentie Vrouwen Mannen DSM- IV Child DSM-IV Adult 20% ( ) 14% ( ) 23% ( ) 15% ( )

14 IASP resultaten ADHD prevalentie Alcohol Drugs DSM- IV Child DSM-IV Adult 16% ( ) 9% ( ) 28% ( ) 20% ( )

15 IASP - conclusies ADHD komt voor bij 14% van de patiënten in verslavingsbehandeling. Prevalentie van ADHD is hoger onder mensen met een drugsverslaving dan onder alcoholverslaafden.

16 Achtergrond - CGT CGT behandeling van ADHD is effectief in volwassen ADHD patiënten zonder comorbiditeit JAMA 2010

17 Achtergrond - CGT CGT behandeling van ADHD is effectief in volwassen ADHD patiënten zonder comorbiditeit: Solanto et al., Am J Psychiatry 2010 Emilsson et al., BMC Psychiatry 2011 Weiss et al., BMC Psychiatry 2012

18 RCT vraagstelling ICBT versus TAU voor verslaafde patiënten met ADHD: Minder ADHD symptomen? Minder middelengebruik? Effect op depressieve en angst symptomen, kwaliteit van leven? Neuropsychologisch functioneren? Bij nameting en bij follow-up (na 2 maanden) Van Emmerik-van Oortmerssen et al., BMC Psychiatry 2013

19 RCT design RCT Inclusie criteria Patiënten die zich voor behandeling melden op de Jellinek (verslavingsbehandeling) in Amsterdam jaar Verslaving en ADHD (persisterend0 Ambulante behandeling Exclusie criteria Borderline persoonlijkheidsstoornis Ernstige neuro/psychiatrische ziekten Randomisatie: Geïntegreerde behandeling (verslaving en ADHD) of TAU (verslaving) Randomisatie na 4e sessie

20 RCT metingen voormeting, nameting en follow up meting Zelfrapportage vragenlijst aandachtsproblemen en hyperactiviteit Time Line Follow Back Method Beck Depression Inventory, Beck Anxiety Inventory EQ-5D TIC-P Neuropsychologische taken: Balloon Analogue Risk Task, Stroop Color- Word Task, Tower of London Task Urine controles en ademtest Screening en diagnostiek Voormeting Herhaling diagnostiek en randomisatie Nameting (na 10 of 15 sessies) Follow up meting (na 2 maanden) Fase 1 van behandeling Fase 2 van behandeling

21 Geïntegreerde behandeling Gebaseerd op Verslavingsbehandeling Safren s ADHD protocol (CBT) Individuele behandeling Wekelijkse sessies

22 Geïntegreerde behandeling Fase 1 Sessie 1 Sessie 2 Sessie 3 Sessie 4 Introductie, voor- en nadelenbalans Behandeldoelen en trainingsplan opstellen Zelfcontrole maatregelen Risico situaties

23 Geïntegreerde behandeling Fase 2 - TAU Sessie 5 Functie analyse Sessie 6 Sessie 7 Sessie 8 Sessie 9 Sessie 10 Omgaan met trek Terugval en noodplan Sociale druk Keuzethema Evaluatie

24 Geïntegreerde behandeling Fase 2 Geintegreerde behandeling Sessie 5 Sessie 6 Sessie 7 Sessie 8 Sessie 9 ADHD: cognitief model van ADHD, introductie agenda en takenlijst Functie analyse ADHD: probleem oplossen en overweldigende taken Omgaan met trek ADHD: verminderen van afleidbaarheid Sessie 10 Terugval en noodplan Sessie 11 ADHD: stemmingsproblemen Sessie 12 Sociale druk Sessie 13 ADHD: omgaan met papierwerk Sessie 14 Keuzethema Sessie 15 Evaluatie Elke sessie worden middelengebruik en ADHD besproken

25 Geïntegreerde behandeling Casus 1 Man, 31 jaar Toenemende alcohol problematiek ADHD in voorgeschiedenis Problemen op werk (te laat komen, inefficiënt werken)

26 Geïntegreerde behandeling Casus 1 DSM-IV alcohol afhankelijkheid en ADHD ADHD rating scale = heavy drinking days in 2 maanden voor intake Patiënt is gemotiveerd voor ICBT

27 Geïntegreerde behandeling Casus 1 Fase 1: behandeling van alcohol afhankelijkheid Na 4 sessies: abstinentie ADHD diagnose wordt bevestigd

28 Geïntegreerde behandeling Casus 1 Fase 2: behandeling van alcohol afhankelijkheid en ADHD Alternerende sessies Huiswerk Soms uitglijders in alcoholgebruik Vaardigheden om efficiënter te worden op werk

29 Geintegreerde behandeling Casus 1 Figure 1: ADHD rating scale score of patient 1 at baseline, post-treatment and follow-up assessment Figure 2: number of heavy drinking days of patient 1 in last 60 days at baseline, post-treatment and follow-up assessment

30 Geintegreerde behandeling Casus 2 Man, alleenstaand, 25 jaar Dagelijks fors cannabis gebruik ADHD symptomen in voorgeschiedenis Problemen op werk

31 Geintegreerde behandeling Casus 2 DSM-IV cannabis afhankelijkheid en ADHD (persisterend) ADHD rating scale = dagen van zwaar cannabisgebruik in 2 maanden voor intake Patient is gemotiveerd voor ICBT

32 Geintegreerde behandeling Casus 2 Fase I: 1 week detox als startpunt van ambulante therapie Medische screenings afspraak afgezegd Geen contact meer met patiënt

33 Geïntegreerde behandeling Conclusie Positieve effecten op diverse aspecten van dagelijks leven Vroege uitval is groot probleem

34 Take home message ADHD hoge prevalentie onder patienten met verslaving Patiënten met verslaving en ADHD extra moeilijke doelgroep Behandeling wordt nog onderzocht

35 Bedankt! Prof. Dr. Robert Schoevers (UMCG Groningen) Prof. Dr. Wim van den Brink (AIAR / AMC Amsterdam) Dr. Ellen Vedel (Jellinek, Amsterdam) Dr. Geurt van de Glind (Trimbos, Utrecht; ICASA) Dr. Maarten Koeter (AIAR / AMC, Amsterdam) ICASA deelnemers Floor Kramer (research assistent) Tello, Yvonne, Mieke, Lia, Nynke (therapeuten) Jellinek staf Alle deelnemende patiënten