Omgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten. Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest

Transcriptie

1 Omgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest

2 Van DSM IV naar DSM 5 DSM IV - somatisatie stoornis, - somatoforme stoornis NAO, - ongedifferentieerde somatoforme stoornis en - pijnstoornis DSM 5 - Somatic symptom disorder.

3 Somatic symptom disorder 1. Er zijn lichamelijke klachten 2. De patiënt heeft moeite om met lichamelijke klachten om te gaan. 3. Dat duurt langer dan zes maanden.

4 Somatic Symptom Disorder 1. Eén of meer lichamelijke klachten waar de betrokkene onder lijdt, of die het dagelijks leven in significante mate verstoren. 2. Excessieve gedachten, gevoelens of gedragingen samenhangend met de lichamelijke klachten of de hiermee gepaard gaande zorgen over de gezondheid, tot uiting komend in minstens één van de volgende kenmerken: 1. Disproportionele en persisterende gedachten over de ernst van de klachten 2. Een persisterende hoge mate van ongerustheid of angst over de gezondheid of de klachten 3. Het excessief veel tijd en energie besteden aan deze klachten of over de gezondheid. 3. Niet elke afzonderlijke lichamelijke klacht hoeft steeds aanwezig te zijn, maar het hebben van klachten op zich is wel persisterend ( meestal langer dan zes maanden)

5 Wat is er veranderd? Geen onderscheid tussen begrepen en onbegrepen klachten. brug tussen behavioural medicine en SOLK Verschuiving van oorzaak van de klacht naar de impact van de klacht. Ziekte als life event, leren omgaan met de gevolgen van de klacht.

6 Tekortkoming De DSM 5 kijkt alleen naar het ongemak en psychische problemen die een fysieke klacht met zich meebrengt. Houdt er geen rekening mee dat een disfunctionele manier van omgaan met de fysieke klacht deze kan verergeren.

7 Wetenschappelijke verantwoording van het protocol Twee reviews uit de Cochrane libery: Van Dessel et al. (2014): Gedragstherapie lijkt te helpen bij somatoforme stoornissen en somatisch onverklaarde klachten. Thomas & Page (2007): Diverse gedragstherapeutische interventies zijn effectief bij de behandeling van hypochondrie.

8 Wat voor gedragstherapie? voorlichting, cognitieve therapie, het stoppen van vermijding (exposure), stoppen van controles en rituelen (exposure responspreventie), probleemoplossende vaardigheden, het bevorderen van sociale steun, stressmanagement, traumabehandeling, leefstijl interventies, ontspanningsoefeningen.

9 Waarop werkt het? Outcome maten. vermindering van emotionele klachten, vermindering van fysieke klachten, verbetering van de kwaliteit van leven, verbetering op het gebied van sociaal functioneren, verminderde medische consumptie

10 Opbouw protocol somatisatie Visser & Reinders, 2015 Sessie 1: breng de klachten in kaart. Anamnese volgens gevolgenmodel, inventarisatie van de coping. Sessie 2: wat gaan we behandelen? presenteren van het cognitieve gedragsmatig model behandel rationale en psycho-educatie Sessie 3 Start cognitieve therapie. Start cognitieve therapie, uitleg cognitieve gedragstherapie. Sessie 4. Relativeren en uitdagen. oefenen cognitieve therapie Sessie 5. Experimenten en een hiërarchie. oefenen cognitieve therapie inventarisatie vermijdingsgedrag/zelfbescherming Sessie 6: Stoppen met de vermijding en de controles. opheffen vermijdingsgedrag, exposure oefeningen en responspreventie

11 Protocol vervolg Sessie 7. Blootstellen en nalaten. opheffen vermijdingsgedrag, exposure oefeningen en responspreventie Sessie 8. Blootstellen en nalaten. opheffen vermijdingsgedrag, exposure oefeningen en responspreventie Sessie 9: Vaardigheden in het omgaan met klachten oefenen met coping Sessie 10: Vaardigheden in het omgaan met klachten oefenen met coping Sessie 11: Zorgen voor jezelf oefenen met coping Huiswerk: leerpunten Sessie 12: Evaluatie: Hoe blijf ik op de rails? Recapitulatie leerpunten uit de therapie / terugvalplan Afsluiting en brief aan de huisarts

12 Gevolgenmodel Behandelcontract In kaart brengen van de problematiek

13 Gevolgenmodel Van Rood et al., 2011 Klacht Betekenis van de klacht Cognitieve en emotionele gevolgen Gedragsmatige gevolgen Lichamelijke gevolgen Sociale gevolgen

14 Cognitief gedragsmatig model (Salkovskis, 1994; Visser & Reinders, 2011) Lichamelijk verschijnsel vermijdings- fysiologische selectieve (catastrofale) gedrag arousal perceptie interpretaties negatieve emoties of angst

15 Casus Klaas.

16 Vaststellen behandeldoelen en holistische theorie Wat zijn behandeltargets? Filmpje uitvragen en verbanden leggen tussen klachtgebieden en gedrag en denken.

17 Cognitieve therapie Gedachten die veel spanning oproepen bij Klaas: -> Ik ben niet in staat mijn vriendin bij te staan bij de bevalling. -> Ik verlies mijn werk. -> Ik word nooit meer beter. Filmpje: meta-cognitieve benadering: afleiding is beter dan piekeren

18 Exposure en responspreventie Vermijding: exposure Geruststelling: responspreventie Controleren: responspreventie Filmpje: Stoppen met vragen om geruststelling

19 Voorbeeld van het stappenplan van Klaas: Uw eigen opdrachten om dingen te doen of te laten Moeilijkheidsgraad van Geen geruststelling meer vragen aan mijn vriendin (als ik het wel 80 doe geeft zij een standaard antwoord) Buiten geen zonnebril dragen als de zon niet schijnt 70 Niet iedere week naar de huisarts gaan voor geruststelling (is 70 met de huisarts besproken) Binnen geen zonnebril dragen 50 Een wandeling maken van een half uur overdag 40 Een wandeling maken van een kwartier s avonds (weinig licht) 30

20 Activeren Filmpje: stapsgewijs uitbreiden van activiteiten.

21 Coping Leren omgaan met de klachten: -> filmpje: oplossingen bedenken en leren hulpvragen

22 Copinglijst 1. Hulp vragen 2. Emotionele steun vragen 3. Grenzen stellen 4. Dingen naast je neerleggen 5. Omgaan met onzekerheid 6. Jezelf belangrijk genoeg vinden. 7. Loslaten van het verleden. 8. Steunende gedachten 9. Andere punten waarmee je moeilijk kan omgaan.. Tot slot: kies uit de lijst de drie punten die voor u het belangrijkst zijn...

23 Terugval Opdrachten blijken te moeilijk te zijn Te hoge verwachtingen van opdrachten Te snel succes verwachten Te snel opgeven Niet rekenen op terugval Het mag niet mislukken Het mag geen moeite kosten De lichamelijke klachten worden niet minder

24 Afsluiting met brief aan huisarts Terugval preventieplan Onderzoek consultation letter Brief aan huisarts en patiënt

25 Valkuilen Het starten van een behandeling enkel en alleen omdat er lichamelijke klachten zijn. -> formuleer duidelijke targets, - factoren die van invloed zijn op de klachten, - het gevolg zijn van de klachten (angst, depressie, maar ook disfunctionele cognities) - of het lastig maken om met de klachten om te gaan (vaardigheidstekorten, persoonlijkheidsfactoren.

26 valkuilen Gebrek aan consensus over de doelen van de behandeling. -> Neem de tijd om het samen eens te worden over de behandeldoelen.

27 Valkuilen Harder lopen dan de patiënt. -> Het gaat er om dat de patiënt de verbanden ziet tussen zijn gedrag en gedachten en de lichamelijke klachten.

28 Vragen?

29 Voor meer informatie