Somatoforme stoornissen - diagnostiek en behandelprincipes -

Transcriptie

1 sen - diagnostiek en behandelprincipes Interne Geneeskunde Polikliniek Bert van Hemert psychiater epidemioloog Huisartspraktijk 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 1 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 2 / 50 Onderwerpen Wat zegt een naam? 1. Algemene typering Epidemiologie 4. Co morbiditeit 5. Behandeling Zou niet een roos, w anneer zij anders heette even lieflijk ruiken Shakespeare Romeo & Julia (II,ii) Shakespeare 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 3 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 4 / 50 Lichamelijke klachten Door de dokter niet verklaard door pathologische bevindingen Door de patiënt toegeschreven aan een ziekte W aarvoor medisch hulp w ordt gevraagd Lipowski 1988 als proces Lichamelijke ziekte w ordt veroorzaakt door verkeerde kanalisatie van mentale energie Wilhelm Stekel Lichamelijke klachten kunnen een symbolische interpretatie zijn van een onbew ust intrapsychisch conflict Sigmund Freud september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 5 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 6 / 50 1

2 als proces Meervoudige lichamelijke klachten w orden veroorzaakt door een overbew egelijke uterus (hysterie) Hippocrates v. Chr sen (DSM-IV) Lichamelijke klachten Suggestie van een lichamelijke aandoening Niet volledig verklaard door een lichamelijke aandoening of door een andere psychische (bijvoorbeeld een paniek) Functionele beperkingen Ziekteduur 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 7 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 8 / 50 sen Lichamelijke klachten Ziektegedrag Geen lichamelijke ziekte Functionele beperkingen Ziekteduur sen Er is een verschil van inzicht tussen de dokter en de patient over de oorzaak van een lichamelijke klachtenpresentatie 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 9 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 10 / 50 sen 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 11 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 12 / 50 2

3 Ongedifferentieerde somatof. Pijn Hypochondrie Stoornis in de lichaamsbeleving Conversie Nagebootste Simulatie 1. Lichamelijk onverklaarde klachten 2. angst 3. Psychisch verklaarde lichamelijke klachten NAO 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 13 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 14 / 50 Onverklaarde lichamelijke klachten Ongedifferentieerde somatoforme Pijn Onverklaarde lichamelijke klachten Ongedifferentieerde somatoforme Pijn angst Hypochondre Stoornis in de lichaamsbeleving 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 15 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 16 / 50 Psychisch verklaarde lichamelijke klachten Conversie Nagebootste Simulatie Epidemiologie Pro d u ctie Mo tief Co nv ers ie Onbewust Onbewust Nag eb o o ts te sto o rn is Bewust Onbewust Sim ulatie Bewust Bewust 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 17 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 18 / 50 3

4 Populaties Populaties Algemene bevolking Speciallist Algemeen ziekenhuis Huisartsconsult stoorni ssen Kliniek P olikliniek Huisarts Psychiatrie Algemene bevolking 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 19 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 20 / 50 Prevalentie Lichamelijke Klachten Lichamelijk Onverklaarde Klachten (LOK) Lichamelijke klachten Lichamelijke Klachten Vragenlijst (LKV) 51 lichamelijke klachten in de afgelopen week Geen, soms, geregeld, vaak Bevolking Huisarts Internist DSM I V sen Mannen Vrouw en 2,5 4,3 4,0 5,7 9,5 12,0 Totaal 3,6 5,1 10,9 Universiteit Leiden 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 21 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 22 / 50 Lichamelijk onverklaarde klachten DSM-IV sen Consulten bij de huisarts I nterne Geneeskunde polikliniek 30% 51% Lichamelijke klachten Geen lichamelijke ziekte Ziektegedrag Specialistische poliklinieken 37% 66% Functionele belemmeringen Ziekteduur C Nimnuan et al, 2000 JHE Stakenburg, 1999 AM van Hemert et al, september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 23 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 24 / 50 4

5 DSM-IV somatoforme sen in de eerste lijn DSM-IV somatoforme sen in de eerste lijn Universiteit Leiden 3% 13% Ongedifferentieerd Pijn Hypochondrie Conversie Lichaamsbeleving MWM de Waal, IA Arnold, JAH Eekhof, AM van Hemert. Somatoform disorders in general practice. Br J Psych iatry 2004 Ongediff. Somatof. Stoorn. Pijn Hypochondrie Conversie Universiteit Leiden 13,0% 1,6% 1,1% 0,5% 0,2% MWM de Waal, IA Arnold, JAH Eekhof, AM van Hemert. Somatoform disorders in general practice. Br J Psych iatry september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 25 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 26 / 50 Co-morbiditeit Co-morbiditeit Ongedifferentieerde Pijn Hypochondrie Stoornis in de lichaamsbeleving Andere psychische Angst Obsessieve compulsieve Dissociatieve Psychotische Persoonlijkheid Conversie 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 27 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 28 / 50 Co-morbiditeit Co-morbiditeit Ongedifferentieerde 25% 40% of angst OR: ± 3,5 Hypochondrie 30% 20% Angst? Obsessieve compul.? Psychotische 70% Conversie 15% Neurologische aandoening 30% Angst 30% 65% Persoonlijkheid 20% Paniek 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 29 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 30 / 50 5

6 Afgrenzing tussen psychische sen Co-morbiditeit: causaal sen 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 31 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 32 / 50 Co-morbiditeit: causaal Co-morbiditeit: circulair 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 33 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 34 / 50 Co-morbiditeit: prototype Samenhang angst, depressie, stress 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 35 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 36 / 50 6

7 Lichamelijke klachten, lichamelijke ziekte en stress filterhypothese Universiteit Leiden 100,0 80,0 60,0 40,0 Cortex Interpretatie perceptie 20,0 0,0 20,0 Gezond Ziek Stress Ziek en stress Limbisch systeem Hypothalamus MWM de Waal, IA Arnold, Spinhoven Ph, JAH Eekhof, AM van Hemert The reporting of s pecific physical symptoms for mental dis tress in general practice 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie J Psychosom Res / 50 signalen Naar Barsky: Somatosensory amplification Damasio: Somatic marker hypothesis 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 38 / 50 filterhypothese filterhypothese Cortex Interpretatie perceptie Cortex Interpretatie perceptie Limbisch systeem Hypothalamus Limbisch systeem Hypothalamus signalen Naar Barsky: Somatosensory amplification Damasio: Somatic marker hypothesis 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 39 / 50 signalen Naar Barsky: Somatosensory amplification Damasio: Somatic marker hypothesis 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 40 / 50 Behandeling Behandeling Therapeutische relatie Medicatie Behandelmodel Aktiveren Ontspanningsoefeningen Cognitieve gedragstherapie Relatiemanagement Verwijzen 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 41 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 42 / 50 7

8 Therapeutische relatie Erkenning Adequaat medisch onderzoek Klachten nooit zonder goede gronden benoemen als psychisch Delen van de machteloosheid Medicatie Diagnostiek Angstsen sen Psychotische sen SSRI SSRI Neuroleptica Samenwerken! 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 43 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 44 / 50 Behandelmodel - gevolgenmodel Gevolgenmodel Oorzaak Oorzaak Klachten Klachten Gevolgen 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 45 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 46 / 50 Gevolgenmodel Gevolgenmodel - interventies [Oorzaak] [Oorzaak] Klachten Klachten Gevolgen Inaktiviteit Spierspanning Misinterpretaties Gevolgen Aktiveren Ontsp.oefening Cogitieve interv. 25 september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 47 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 48 / 50 8

9 Relatiemanagement Erkenning Vaste retourafspraken Alleen gericht onderzoek Vragen 50% reductie van kosten Smith GR, Monson RA, Ray DC. Psychiatric consultation in somatization disorder. A randomized controlled study. N Engl J Med 1986; 314: september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 49 / september 2007 Nascholing Opleidingscluster Psychiatrie 50 / 50 9