Door dwang gegijzeld. (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen. Roos C. van der Mast

Transcriptie

1 Door dwang gegijzeld (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen Roos C. van der Mast

2 OCS bij ouderen De obsessieve-compulsieve stoornis is een persisterende en stabiele diagnose die zelden op oudere leeftijd begint! Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 2

3 OCS bij ouderen: Hoe vaak komt het voor? % 4 Life-time prevalentie % % Current prevalentie, alg. bevolking idem, > 65 jaar Life-time prevalentie > 65 jaar % % Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 3

4 OCS bij ouderen: hoe vaak komt het voor? 4 % van de polipatiënten met een OCS is > 60 jaar Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 4

5 Laat-begin OCS bij ouderen? % > 65 jaar neemt de prevalentie van OCS af; prevalentie > % Laat-begin OCS komt vooral voor bij vrouwen, met leeftijdsgerelateerde kenmerken Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 5

6 Achtergrond Leeftijdsopbouw Nederland 2008 Nederland telt op 28 december inwoners Vanaf het 65-ste jaar is er een toenemend vrouwenoverschot Aantal ouderen 65 is 14.8% van de totale populatie In 2040 zal het percentage ouderen 65 jaar 25% zijn Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 6

7 Achtergrond Leeftijdsopbouw Nederland 2008 The demographic age-shift PYRAMIDE UI BLOK Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 7

8 Achtergrond Kenmerken van ouderen Somatische ziekten Polyfarmacie Cognitieve functiestoornissen Zintuigstoornissen Functionele beperkingen in mobiliteit en ADL 3 e en 4 e levensfaseproblemen Lange levensgeschiedenis Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 8

9 OCS bij ouderen: verschillend van OCS bij jongeren? Bij afhankelijkheid problemen door het niet meer uit kunnen voeren van rituelen OCS bij ouderen: verschillend van OCS bij jongeren? Kohn et al. Clinical features of OCD in elderly patients. Am J Geriatr Psychiatry 1997;5: Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 9

10 OCS bij ouderen: verschillend van OCS bij jongeren? obsessieve angst om te zondigen en de behoefte om zaken op te biechten OCS bij ouderen: verschillend van OCS bij jongeren? Kohn et al. Clinical features of OCD in elderly patients. Am J Geriatr Psychiatry 1997;5: Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 10

11 OCS bij ouderen: verschillend van OCS bij jongeren? handenwas-rituelen, angst voor vuil, vermijding besmetting en grote schoonmaakdrift OCS bij ouderen: verschillend van OCS bij jongeren? Kohn et al. Clinical features of OCD in elderly patients. Am J Geriatr Psychiatry 1997;5: Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 11

12 OCS bij ouderen: Diagnostiek en classificatie OCS bij ouderen: verschillend van OCS bij jongeren? Geen meetinstrumenten specifiek voor ouderen! Bruikbaarheid en validiteit bij ouderen? Somatische comorbiditeit? Vaak slecht leesbaar door klein lettertype, lange zinnen en weinig contrast! Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 12

13 Risicofactoren voor OCS bij ouderen OCS OCS OCS OR=7.7 (95% BI=1-58) ZOALS BIJ JONGEREN: FAMILIE ANAMNESE VAN OCS Beekman et al. Anxiety disorders in later life: A report from the LASA. Int J Geriatr Psychiatry 1998;13: Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 13

14 Risicofactoren voor OCS bij ouderen OCS Verlies van partner Chronische ziekte en Verlies van partner slechte gezondheid ZOALS BIJ DEPRESSIE EN ANDERE ANGSTSTOORNISSEN! Beekman et al. Anxiety disorders in later life: A report from the LASA. Int J Geriatr Psychiatry 1998;13: Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 14 Alleen met herinneringen

15 Laat-begin OCS bij ouderen Gevalsbeschrijvingen (n= 9): begin OCS gerelateerd aan hersenaandoening in basale gangliën (nucleus caudatus) of fronto-orbitaal Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 15

16 OCS en neurologische ziekten Onsteking, hypoxie, trauma frontaal of basale ganglieën Syndroom van Gilles de la Tourette Ziekte van Huntington Ziekte van Parkinson Chorea van Sydenham Supranucleaire Palsy Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 16

17 Laat-begin OCS bij ouderen Gevalsbeschrijvingen (n=4), waarbij optreden OCS geassocieerd is met stressvolle gebeurtenis Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 17

18 Behandeling van OCS bij ouderen MULTIDISCIPLINAIRE RICHTLIJN ANGSTSTOORNISSEN ADDENDUM OUDEREN CONCEPT Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 18

19 MULTIDISCIPLINAIRE RICHTLIJN ANGSTSTOORNISSEN ADDENDUM OUDEREN Behandeling van OCS: nauwelijks onderzoek! Geen systematische, gecontroleerde onderzoeken naar effect van farmacotherapie of psychotherapie Gevalsbeschrijvingen laten effect zien van fluoxetine en clomipramine, en van ERP Een vergelijkend onderzoek toont dat ouderen met OCS even goed op ERP reageren als jongeren (60% versus 70% respons) Er wordt in het ADDENDUM OUDEREN verwezen naar behandeling van OCS bij jongere volwassenen Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 19

20 MULTIDISCIPLINAIRE RICHTLIJN ANGSTSTOORNISSEN ADDENDUM OUDEREN Behandeling: waarmee in het algemeen rekening te houden! Bij vroeg-begin stoornis lange klachtenduur, veel ziekteervaring en gewenning Terughoudendheid bij ouderen jegens hulpverlening voor psychologische klachten en symptomen Slechte mobiliteit en logistieke problemen hierbij Comorbide somatische aandoeningen (met pijn, snelle vermoeibaarheid,...) Afgenomen sensore functies (slechte visus, doofheid,..) Cohort met vaak lage schoolopleiding; afnemend cognitief functioneren (traagheid, geheugen...) Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 20

21 MULTIDISCIPLINAIRE RICHTLIJN ANGSTSTOORNISSEN ADDENDUM OUDEREN Aanpassingen bij farmacotherapie FARMACOTHERAPIE 1. Houd rekening met grootschalig, chronisch benzodiazepinegebruik onder ouderen 2. Houd rekening met vertraagd metabolisme en grotere kans op bijwerkingen van psychotrope medicatie Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 21

22 MULTIDISCIPLINAIRE RICHTLIJN ANGSTSTOORNISSEN ADDENDUM OUDEREN Aanpassingen bij farmacotherapie FARMACOTHERAPIE 3. Houd rekening met polyfarmacie en interacties van psychotrope medicatie met andere medicaties 4. Ook SSRI s en TCA s verhogen de kans op vallen en gaan gepaard met cognitieve bijwerkingen. Vooral SSRI s kunnen bovendien een serotonerg syndroom veroorzaken Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 22

23 MULTIDISCIPLINAIRE RICHTLIJN ANGSTSTOORNISSEN ADDENDUM OUDEREN Aanpassingen bij farmacotherapie FARMACOTHERAPIE 5. Begin met lagere dosering, bouw langzamer op, maar streef naar een zelfde einddosering 6. Stel gerust en geef goede en herhaalde voorlichting over medicatie en mogelijke bijwerkingen Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 23

24 MULTIDISCIPLINAIRE RICHTLIJN ANGSTSTOORNISSEN ADDENDUM OUDEREN Aanpassingen bij psychotherapie PSYCHOTHERAPIE 1. Meer aandacht voor psycho-educatie, motivatie, leer- en geheugensteuntjes 2. Meer zittingen en tussentijdse, telefonische contacten met therapeut 3. Behandeling in groep, maar als nodig thuis of in huisartspraktijk (eerstelijns-psycholoog) 4. Gebruik van minder beladen psychologische termen 5. Betrekken van belangrijke anderen Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 24

25 Conclusie Behandeling van OCS bij Ouderen PSYCHOTHERAPIE ERP en CGT Farmacotherapie: SSRI s, clomipramine, additie van atypisch antipsychoticum Zowel farmacotherapie als psychotherapie zijn waarschijnlijk effectief bij de behandeling van OCS bij ouderen. Er moet rekening gehouden worden met leeftijdsspecifieke en cohortspecifieke kenmerken van ouderen. Overweeg bij laat-begin OCS een nieuwe hersenaandoening en/of stressvolle gebeurtenissen! Symposium Door dwang gegijzeld 2008, RC vd Mast 25