Pathologisch huidpulken

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Pathologisch huidpulken"

Transcriptie

1 Pathologisch huidpulken DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING VAN PATHOLOGISCH HUIDPULKEN (SKIN PICKING DISORDER) BIJ EEN AUTISMESPECTRUMSTOORNIS EVA ENSCHEDE, PSYCHOLOOG IN OPLEIDING TOT GZ-PSYCHOLOOG

2 Skin picking disorder (excoriatiestoornis) DSM-5 Obsessieve-compulsieve en verwante stoornissen (APA, 2013). Casus Anne Jongvolwassen vrouw Autismespectrumstoornis Krabt overmatig aan wondjes op haar gezicht en hals Badkamer of woonkamer Schaamte, kostte veel tijd, minder contact met vriendinnen

3 Diagnostiek Skin Picking Scale (Keuthen et al., 2001a; Nederlandse versie: Schuck, Keijsers, & Rinck, 2011) Hoe vaak voelt u de drang tot huid krabben? Hoeveel tijd besteedt u aan het huid krabben? Skin Picking Impact Scale (Keuthen et al., 2001b) Ik denk dat mijn sociaal leven beter zou zijn als ik niet aan mijn huid zou krabben. (Schaal van 0-5) Ik voel me niet aantrekkelijk vanwege het huid krabben. (Schaal van 0-5) Observatie- en registratiemethoden 0 = geen 1 = mild, minder dan 1 uur/dag wordt besteed aan huid krabben of af en toe huid krabben 2 = middelmatig, 1-3 uur/dag wordt besteed aan huid krabben of frequent huid krabben 3 = erg veel, 3-8 uur/dag wordt besteed aan huid krabben of zeer frequent huid krabben 4 = extreem, meer dan 8 uur/dag wordt besteed aan huid krabben of bijna constant huid krabben

4 Behandeling Habit Reversal (Teng, Woods, & Twohig, 2006) Stap 1: Bewustwording Stap 2: Onverenigbare respons Stap 3: Betrekken van de omgeving Korte Cognitieve Gedragstherapie (Schuck, Keijsers, en Rinck, 2011) Psycho-educatie Cognitieve interventies Gedragstherapeutische interventies

5 Behandeling Anne Begonnen met het protocol voor ongewenste gewoonten (Hoogduin, Hagenaars & Keijsers, 2011) Overzicht maken positieve en negatieve gevolgen van het krabben Registreren van het krabben Beperking in tijd en plaats Tegenbeweging invoeren (onverenigbare respons) Onderzoeken wat het krabgedrag uitlokt Na vier sessies bleek de voortgang die Anne boekte, beperkt.

6 Functieanalyse Anne (Enschede, van Hout, Vet & van Dijken, 2015)

7 Behandeling Anne Aanvullende interventies: Cue exposure aan de drang te krabben en responspreventie Gedachteschema s maken van disfunctionele gedachten tav zelfbeeld en capaciteiten Briefjes ophangen op plaatsen waar Anne vaak krabde (vergroten van bewustzijn) Resultaten behandeling In 20 sessies van gemiddeld 280 minuten naar 47 minuten per dag Totaalscores Skin Picking Scale (12 9) en Skin Picking Impact Scale (21 20) Anne was nog niet tevreden over het behaalde resultaat dus de behandeling is voortgezet

8 Aanbevelingen behandeling bij een patiënt met een autismespectrumstoornis - 1 Omgeving van de patiënt betrekken Bewustwording: bijv. door patiënt erop te wijzen dat hij/zij krabt Generaliseren van het geleerde naar de thuissituatie door bijv. te helpen met oefenen of herinneren aan het huiswerk Inzicht krijgen in de triggers van het krabben Motiveren van de patiënt Meer gericht op de praktische concrete voordelen dan op de emotionele voordelen

9 Aanbevelingen behandeling bij een patiënt met een autismespectrumstoornis - 2 Heldere communicatie met de patiënt Heldere en eenduidige communicatie met de patiënt Checken of de patiënt het heeft begrepen Visuele ondersteuning bij de communicatie door bijv. gebruik van whiteboard Huiswerk expliciet en concreet opgeven Wanneer, hoelang, waar en hoe gaat de patiënt oefenen Mogelijk ook het huiswerk op papier meegeven of laten opschrijven

10 Aanbevelingen behandeling bij een patiënt met een autismespectrumstoornis - 3 Behandeling duurt vaak langer 12 sessies ipv 6 (Protocol ongewenste gewoonten; Hoogduin, Hagenaars en Keijsers, 2004) Foto s maken/ophangen Dagelijks foto s laten maken van de aangedane huid om het lange termijn doel wat meer naar voren halen mogelijk motivatie verhogend Foto s van de niet aangedane huid ophangen in huis om doel te visualiseren Bijvoorbeeld op plaatsen waar de patiënt vaak krabt

11 Meer informatie? Tijdschrift voor Gedragstherapie editie maart 2015

12 Samenwerking Lentis Wiljo van Hout, universitair docent klinische psychologie aan de RUG, GZ-psycholoog en cognitief gedragstherapeut VGCt bij de polikliniek dwangstoornissen (Jonx/Lentis). Leonieke Vet, klinisch psycholoog en cognitief gedragstherapeut VGCt bij de polikliniek dwangstoornissen (Jonx/Lentis). Sebina van Dijken, gezondheidszorgpsycholoog en cognitief gedragstherapeut VGCt bij de polikliniek dwangstoornissen (Jonx/Lentis). Rijksuniversiteit Groningen

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher. Bedankt voor het downloaden van dit artikel. De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding)

Nadere informatie

Word ook cognitief gedragstherapeut VGCt Informatie over de opleiding en registratie bij de VGCt

Word ook cognitief gedragstherapeut VGCt Informatie over de opleiding en registratie bij de VGCt Word ook cognitief gedragstherapeut VGCt Informatie over de opleiding en registratie bij de VGCt Informatie voor afgestudeerden in de psychologie en pedagogiek, voor GZ-psychologen en psychotherapeuten

Nadere informatie

Post-hbo opleiding cognitief gedragstherapeutisch

Post-hbo opleiding cognitief gedragstherapeutisch Post-hbo opleiding cognitief gedragstherapeutisch werker Volwassenen en ouderen mensenkennis Van onze klinisch psycholoog heb ik een groep cliënten overgenomen, bij wie ik de instrumenten uit de opleiding

Nadere informatie

HOARDING CARE. Hoarding. hoe te herkennen en hoe te behandelen. Ron de Joode Cognitief gedragstherapeutisch werker / verpleegkundig consulent

HOARDING CARE. Hoarding. hoe te herkennen en hoe te behandelen. Ron de Joode Cognitief gedragstherapeutisch werker / verpleegkundig consulent Hoarding hoe te herkennen en hoe te behandelen Ron de Joode Cognitief gedragstherapeutisch werker / verpleegkundig consulent Criteria volgens de DSM - 5 Er moet sprake zijn van duidelijk lijden en/of disfunctioneren

Nadere informatie

Omgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten. Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest

Omgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten. Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest Omgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest Van DSM IV naar DSM 5 DSM IV - somatisatie stoornis, - somatoforme

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie een effectieve psychotherapie

Cognitieve gedragstherapie een effectieve psychotherapie Cognitieve gedragstherapie een effectieve psychotherapie Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 3 Cognitieve gedragstherapie Een effectieve psychotherapie In deze brochure kunt u lezen

Nadere informatie

Werkdocument wikidot. Fetije Shala 1BaTPB. Mevr. Neckebroek

Werkdocument wikidot. Fetije Shala 1BaTPB. Mevr. Neckebroek Werkdocument wikidot Fetije Shala 1BaTPB Mevr. Neckebroek 2012-2013 Inhoudsopgave 1.Informatie over artikel... 2 1.2 Vindplaats:... 2 1.3 Referentie:... 2 1.4 Vak tijdschrift:... 2 1.5 Samenvatting Artikel:...

Nadere informatie

Sociale angst. Faalangst. Project Pasta. Sociale Angst & Faalangst bij Adolescenten. Risicofactoren. Interventies. Sociale Angst bij Jongeren

Sociale angst. Faalangst. Project Pasta. Sociale Angst & Faalangst bij Adolescenten. Risicofactoren. Interventies. Sociale Angst bij Jongeren Sociale Angst & Faalangst bij Adolescenten Sociale angst Risicofactoren Interventies Angst voor het oordeel van anderen Voor gek staan Uitgelachen te worden In verlegenheid gebracht te worden In de belangstelling

Nadere informatie

Waarom is het nuttig en prettig gezinsleden te betrekken bij uw behandeling?

Waarom is het nuttig en prettig gezinsleden te betrekken bij uw behandeling? Waarom is het nuttig en prettig gezinsleden te betrekken bij uw behandeling? Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 Waarom is het nuttig en prettig gezinsleden te betrekken bij uw behandeling?

Nadere informatie

Laten zitten compensatiegedrag bij eetstoornissen

Laten zitten compensatiegedrag bij eetstoornissen Laten zitten compensatiegedrag bij eetstoornissen Renee Beer Hermien Elgersma R.Beer& H.J.Elgersma TakeHome Message Exposure? DOEN! Responspreventie? OOK! Workshop Kader Vermijden en verleiden Wanneer

Nadere informatie

3 De G van Gebeurtenis 45 1 Verschillende soorten Gebeurtenissen 45 2 Keuze van te analyseren Gebeurtenissen: ernst en chronologie van de klacht 47

3 De G van Gebeurtenis 45 1 Verschillende soorten Gebeurtenissen 45 2 Keuze van te analyseren Gebeurtenissen: ernst en chronologie van de klacht 47 Voorwoord 9 Inleiding 11 1 Het G-schema 13 1 Het 4G-schema 13 2 Het 5G-schema: de functieanalyse 18 3 Het 5G-schema, SCEGS-model en Gevolgenmodel: overeenkomsten en verschillen 21 4 Het G-schema in het

Nadere informatie

Word ook cognitief gedragstherapeut VGCt. Volg de postmasteropleiding

Word ook cognitief gedragstherapeut VGCt. Volg de postmasteropleiding Word ook cognitief gedragstherapeut VGCt Volg de postmasteropleiding In deze brochure lees je wat de sterke kanten van cognitieve gedragstherapie zijn, wat het werk van een cognitief gedragstherapeut inhoudt,

Nadere informatie

Word ook cognitief gedragstherapeutisch werker VGCt! Informatie over de opleiding en registratie bij de VGCt

Word ook cognitief gedragstherapeutisch werker VGCt! Informatie over de opleiding en registratie bij de VGCt Word ook cognitief gedragstherapeutisch werker VGCt! Informatie over de opleiding en registratie bij de VGCt Voor HBO-afgestudeerden in de GGZ, zoals verpleegkundigen, sociotherapeuten, vaktherapeuten,

Nadere informatie

Voor de start van haar praktijk InZicht, was ze twaalf jaar werkzaam bij een polikliniek voor kinder- en jeugdpsychiatrie in Noord-Nederland.

Voor de start van haar praktijk InZicht, was ze twaalf jaar werkzaam bij een polikliniek voor kinder- en jeugdpsychiatrie in Noord-Nederland. Jiska Weijermans is als GZpsycholoog en cognitief gedragstherapeut gespecialiseerd in de diagnostiek en behandeling van angst en stemmingsstoornissen en trauma s bij kinderen, jongeren en volwassenen.

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik

Cognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik Cognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 Kortdurende motiverende interventie en cognitieve gedragstherapie Een effectieve behandeling

Nadere informatie

Modulaire opleiding cognitieve gedragstherapie

Modulaire opleiding cognitieve gedragstherapie Modulaire opleiding cognitieve gedragstherapie Cognitieve gedragstherapie is toonaangevend in de ggz van vandaag. Tijdens deze opleiding leer je niet alleen werken volgens de richtlijnen, maar ook op basis

Nadere informatie

Ontwikkelingen in de behandeling van volwassenen met een autismespectrum stoornis. Donderdag 23 januari 2014 Jaarbeurs Utrecht

Ontwikkelingen in de behandeling van volwassenen met een autismespectrum stoornis. Donderdag 23 januari 2014 Jaarbeurs Utrecht Ontwikkelingen in de behandeling van volwassenen met een autismespectrum Congres stoornis Donderdag 23 januari 2014 Jaarbeurs Utrecht Ontwikkelingen in de behandeling van volwassenen met een AUTISMESPECTRUMSTOORNIS

Nadere informatie

De behandeling van complexe rouw. Jantien Piekstra GZ psycholoog / cognitief gedragstherapeut

De behandeling van complexe rouw. Jantien Piekstra GZ psycholoog / cognitief gedragstherapeut De behandeling van complexe rouw Jantien Piekstra GZ psycholoog / cognitief gedragstherapeut Disclosure of interest Mogelijke belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven

Nadere informatie

Post-hbo cognitief gedragstherapeutisch werker. Kinderen en jeugdigen

Post-hbo cognitief gedragstherapeutisch werker. Kinderen en jeugdigen mensenkennis Post-hbo cognitief gedragstherapeutisch werker Kinderen en jeugdigen De docente geeft duidelijk en methodisch les, vertaalt vanuit eigen ervaring complexe theorie naar praktijk. Nu zet ik

Nadere informatie

NAH-poli Heliomare en E-mental health. Mechteld Dijkman, klinisch psycholoog coördinator NAH-poli

NAH-poli Heliomare en E-mental health. Mechteld Dijkman, klinisch psycholoog coördinator NAH-poli NAH-poli Heliomare en E-mental health Mechteld Dijkman, klinisch psycholoog coördinator NAH-poli Opzet workshop Wat doet de NAH-poli Heliomare? E-mental health: waarom en hoe? Ervaringen patiënten Ervaringen

Nadere informatie

Diagnostiek de Ambelt. Resultaat boeken. de Ambelt. Ons aanbod 2014-2015

Diagnostiek de Ambelt. Resultaat boeken. de Ambelt. Ons aanbod 2014-2015 Diagnostiek de Ambelt 2014-2015 Ons aanbod Resultaat boeken. de Ambelt Inhoudsopgave 1. Wie zijn wij?... 3 2. Aanbod Diagnostiek... 5 Consult gedragswetenschapper... 5 Traject Handelingsgerichte Diagnostiek...

Nadere informatie

Symposium Angststoornissen en? Den Haag, 10 oktober 2014. Chantal Dommanschet Klinisch psycholoog psychotherapeut PsyQ Angststoornissen Den Haag

Symposium Angststoornissen en? Den Haag, 10 oktober 2014. Chantal Dommanschet Klinisch psycholoog psychotherapeut PsyQ Angststoornissen Den Haag Symposium Angststoornissen en? Den Haag, 10 oktober 2014 Chantal Dommanschet Klinisch psycholoog psychotherapeut PsyQ Angststoornissen Den Haag Inleiding Videofragment ERP Theoretisch kader Rollenspellen

Nadere informatie

Van je nachtmerries af

Van je nachtmerries af Van je nachtmerries af 2 van je nachtmerries af Dit boek, Van je nachtmerries af, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor

Nadere informatie

Probleeminventarisatie. Behandelplan

Probleeminventarisatie. Behandelplan Probleeminventarisatie Behandelplan 1. PROBLEEMINVENTARISATIE EN BEHANDELPLAN 1.1. Inleiding Binnen de (cognitieve) gedragstherapie zijn er verschillende modellen om de klachten van cliënten overzichtelijk

Nadere informatie

Individuele Cognitieve Gedragstherapie bij Middelengebruik en Gokken. Dagdeel 2 2-1

Individuele Cognitieve Gedragstherapie bij Middelengebruik en Gokken. Dagdeel 2 2-1 Individuele Cognitieve Gedragstherapie bij Middelengebruik en Gokken Dagdeel 2 2-1 Wat stond in dagdeel 1 centraal? Introductie en protocol Motiveren tot gedragsverandering: Inventarisatie nadelen gebruik

Nadere informatie

Neem de regie over je depressie

Neem de regie over je depressie Neem de regie over je depressie Dit boek, Neem de regie over je depressie. Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie bij het leren omgaan met lichamelijke klachten

Cognitieve gedragstherapie bij het leren omgaan met lichamelijke klachten Meer informatie Bij de VGCt zijn meer brochures verkrijgbaar, voor volwassenen bijvoorbeeld over depressie, angststoornissen en alcoholverslaving. Speciaal voor kinderen zijn er brochures over veel piekeren,

Nadere informatie

prof. dr. Sako Visser dr. Michel Reinders Cognitieve gedragstherapie bij somatisatie

prof. dr. Sako Visser dr. Michel Reinders Cognitieve gedragstherapie bij somatisatie prof. dr. Sako Visser dr. Michel Reinders Cognitieve gedragstherapie bij somatisatie Dit boek, Cognitieve gedragstherapie bij somatisatie, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Bij deze titel

Nadere informatie

Directieve Therapie. Cure & Care Development organiseert in samenwerking met de Stichting Directieve Therapie en Uitgeverij Boom het symposium

Directieve Therapie. Cure & Care Development organiseert in samenwerking met de Stichting Directieve Therapie en Uitgeverij Boom het symposium Cure & Care Development organiseert in samenwerking met de Stichting Directieve Therapie en Uitgeverij Boom het symposium Directieve Therapie 13 September 2012 t Zand te Maarssen 1/6 SYMPOSIUM Directieve

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie bij eetstoornissen

Cognitieve gedragstherapie bij eetstoornissen FE 0807-1 Meer informatie Bij de VGCt zijn meer folders verkrijgbaar, voor volwassenen bijvoorbeeld over angst en depressie. Speciaal voor kinderen zijn er folders over veel piekeren, verlatingsangst,

Nadere informatie

CGW in de psychosezorg bezuiniging, investering of verrijking?

CGW in de psychosezorg bezuiniging, investering of verrijking? CGW in de psychosezorg bezuiniging, investering of verrijking? Petra Bervoets CGT bij psychose CGT werd al langer toegepast bij depressie en angst maar niet bij psychose Medio jaren 90 kwam CGT bij psychose

Nadere informatie

Preventieve psychotherapie

Preventieve psychotherapie Preventieve psychotherapie Dr. Dorien Nieman, klinisch psycholoog en cognitief gedragstherapeut Academisch Medisch Centrum, Afd. Psychiatrie, Amsterdam d.h.nieman@amc.nl Overzicht Belang van vroegdetectie

Nadere informatie

Meer informatie MRS 0610-2

Meer informatie MRS 0610-2 Meer informatie Bij de VGCt zijn meer brochures verkrijgbaar, voor volwassenen bijvoorbeeld over depressie en angststoornissen. Speciaal voor kinderen zijn er brochures over veel piekeren, verlatingsangst,

Nadere informatie

Gedragstherapie van tics

Gedragstherapie van tics Gedragstherapie van tics Cara Verdellen Marloes van der Wiel HSK Expertise Tics expertise-tics@hsk.nl 18 mei 2014 Workshop gedragstherapie Een kijkje in de HSK keuken Eerste keuzebehandeling voor tics

Nadere informatie

De behandeling van de dwangstoornis. Else de Haan & Lidewij Wolters UvA / AMC / De Bascule Veldhoven, VGCT, november 2013

De behandeling van de dwangstoornis. Else de Haan & Lidewij Wolters UvA / AMC / De Bascule Veldhoven, VGCT, november 2013 De behandeling van de dwangstoornis Else de Haan & Lidewij Wolters UvA / AMC / De Bascule Veldhoven, VGCT, november 2013 Programma Behandeling en behandelstrategieën Per fase in de behandeling: Mogelijke

Nadere informatie

Het schrijven van een N=1 studie voor de VGCt: tips en pitfalls

Het schrijven van een N=1 studie voor de VGCt: tips en pitfalls Dia 1 Het schrijven van een N=1 studie voor de VGCt: tips en pitfalls Erik ten Broeke & Kees Korrelboom Dia 2 Naspreking 2 Analyses en behandelplan Dia 3 In dit model wordt gekozen voor een functieanalyse

Nadere informatie

Jeukdagboek. Dermatologie

Jeukdagboek. Dermatologie Jeukdagboek Dermatologie Inhoudsopgave Omgaan met jeuk...4 Bewustwordingstraining...5 Krabbeheersingsprogramma...6 Ontspanningsoefeningen...8 Jeukdagboek...9 3 Omgaan met jeuk Jeukdagboek In een jeukdagboek

Nadere informatie

Basiscursus cognitieve gedragstherapie

Basiscursus cognitieve gedragstherapie mensenkennis Ik kan mijn werk meer structuur, overzicht en effectiviteit geven met de inhoud die tijdens de opleiding is aangereikt. Basiscursus cognitieve gedragstherapie Basiscursus cognitieve gedragstherapie

Nadere informatie

Insomnie. Een praktische aanpak. Boone Eva & Van Hevele Delphine Klinisch Psychologen Gedragstherapeuten - Slaappsychologen

Insomnie. Een praktische aanpak. Boone Eva & Van Hevele Delphine Klinisch Psychologen Gedragstherapeuten - Slaappsychologen Insomnie Een praktische aanpak Boone Eva & Van Hevele Delphine Klinisch Psychologen Gedragstherapeuten - Slaappsychologen Aanpak van slaapklachten en insomnie bij volwassenen in de eerste lijn. Domus Medica

Nadere informatie

Behandeling van de dwangstoornis bij kinderen en adolescenten

Behandeling van de dwangstoornis bij kinderen en adolescenten Behandeling van de dwangstoornis bij kinderen en adolescenten 1 2 Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit boek, Behandeling van de dwangstoornis bij kinderen en adolescenten, is onderdeel van de Kind en Adolescent

Nadere informatie

Opleiding voor de behandeling van PTSS en andere traumagerelateerde klachten bij kinderen. Trauma Focused Cognitive Behavior Therapy (TF-CBT)

Opleiding voor de behandeling van PTSS en andere traumagerelateerde klachten bij kinderen. Trauma Focused Cognitive Behavior Therapy (TF-CBT) Opleiding voor de behandeling van PTSS en andere traumagerelateerde klachten bij kinderen Trauma Focused Cognitive Behavior Therapy (TF-CBT) AMC-De Bascule organiseert opleidingen en trainingen speciaal

Nadere informatie

Psychiatrisch Centrum Broeders Alexianen Boechout Afdeling 2

Psychiatrisch Centrum Broeders Alexianen Boechout Afdeling 2 Psychiatrisch Centrum Broeders Alexianen Boechout Afdeling 2 De afdeling Drie eenheden: 2G: gesloten opname: 14 bedden 2O: open opname + behandeling bipolaire stoornissen: 14 bedden 2P: behandeling psychose:

Nadere informatie

Het geïntegreerd behandelen van verslavingsproblematiek en PTSS

Het geïntegreerd behandelen van verslavingsproblematiek en PTSS Het geïntegreerd behandelen van verslavingsproblematiek en PTSS Dag van de Inhoud Den Haag 28 september 2017 Ante Lemkes, GZ-psycholoog in opleiding tot Specialist Inleiding Introductie van mezelf, jullie

Nadere informatie

Basiscursus cognitieve gedragstherapie

Basiscursus cognitieve gedragstherapie mensenkennis Ik kan mijn werk meer structuur, overzicht en effectiviteit geven met de inhoud die tijdens de opleiding is aangereikt. Basiscursus cognitieve gedragstherapie BLENDED Basiscursus cognitieve

Nadere informatie

COMET bij negatief zelfbeeld. Edie symposium 2013. Kees Korrelboom Roos de Valk

COMET bij negatief zelfbeeld. Edie symposium 2013. Kees Korrelboom Roos de Valk COMET bij negatief zelfbeeld. Edie symposium 2013 Kees Korrelboom Roos de Valk Doel en ambitie Info over module zelfbeeld Wat doen we Waarom doen we dat Hoe bevalt dat Inzoomen op therapeutische attitude

Nadere informatie

Wetenschappelijk onderzoek naar somatisatie en somatoforme stoornissen

Wetenschappelijk onderzoek naar somatisatie en somatoforme stoornissen 9 Wetenschappelijk onderzoek naar somatisatie en somatoforme stoornissen Samenvatting Dit hoofdstuk geeft een overzicht van het wetenschappelijk onderzoek naar somatisatie en somatoforme stoornissen. De

Nadere informatie

EMDR bij adolescenten

EMDR bij adolescenten EMDR bij adolescenten Een vorm van traumabehandeling Marijke de Koning-Groothuizen ZMC Kinderen en Jongeren van de Gelderse Roos Voorbeelden uit de praktijk Sofie, 16 jaar. Klachten, sinds ongeveer een

Nadere informatie

dr. Ingrid Verbeek drs. Merijn van de Laar Behandeling van langdurige slapeloosheid

dr. Ingrid Verbeek drs. Merijn van de Laar Behandeling van langdurige slapeloosheid dr. Ingrid Verbeek drs. Merijn van de Laar Behandeling van langdurige slapeloosheid Dit boek, Behandeling van langdurige slapeloosheid, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Bij deze titel

Nadere informatie

De behandeling van paniekstoornis

De behandeling van paniekstoornis De behandeling van paniekstoornis Cognitieve gedragstherapie, SSRI of de combinatie van beide Najaarscongres VGCt 15 november 2013 Onderzoeksgroep: Franske J. van Apeldoorn, Wiljo J.P.J. van Hout, Peter

Nadere informatie

Resultaten Enquete Ervaringen, Meningen, Wensen over behandeling

Resultaten Enquete Ervaringen, Meningen, Wensen over behandeling Resultaten Enquete Ervaringen, Meningen, Wensen over behandeling Cara Verdellen Jolande van de Griendt Nelleke vd Berg LCD, 31 mei 2015 Tics Tourette syndroom Motorische en vocale tics Enkelvoudig en complex

Nadere informatie

VAN NACHTMERRIE TOT NACHTRUST: IMAGINATIE- EN RESCRIPTINGTHERAPIE VOOR NACHTMERRIES

VAN NACHTMERRIE TOT NACHTRUST: IMAGINATIE- EN RESCRIPTINGTHERAPIE VOOR NACHTMERRIES VAN NACHTMERRIE TOT NACHTRUST: IMAGINATIE- EN RESCRIPTINGTHERAPIE VOOR NACHTMERRIES WORKSHOP NTVP CONGRESS 27 NOVEMBER 2014 ANNETTE VAN SCHAGEN & JAAP LANCEE NACHTMERRIE Betekenis van nachtmerrie Merrie

Nadere informatie

BETER BIJ DE LES INFORMATIE

BETER BIJ DE LES INFORMATIE BETER BIJ DE LES INFORMATIE Training in executieve functies BROCHURE Beter bij de les is bedoeld voor kinderen op de basisschool vanaf 8 jaar en bestaat uit een Werkboek, een Handleiding en Trainingsmateriaal

Nadere informatie

Wanneer is ergotherapie bij Parkinson effectief?

Wanneer is ergotherapie bij Parkinson effectief? Wanneer is ergotherapie bij Parkinson effectief? Ingrid Sturkenboom, ergotherapeut-onderzoeker Radboudumc, Nijmegen Begeleiding vanuit Radboudumc: Promotoren: Ria Nijhuis- van der Sanden, Bas Bloem Co-promotoren:

Nadere informatie

Anke van den Beuken Straat Postcode Mail. De heer Jansen Kapittelweg EN Nijmegen. Horst,

Anke van den Beuken Straat Postcode Mail. De heer Jansen Kapittelweg EN Nijmegen. Horst, Anke van den Beuken Straat Postcode Mail De heer Jansen Kapittelweg 33 6525 EN Nijmegen Horst, 13-1-2017 Betreft: terugkoppeling behandeling meneer D*****, 12-**-1988 Geachte Meneer Jansen, Met toestemming

Nadere informatie

VERSLAVING EN TRAUMAGERELATEERDE STOORNISSEN

VERSLAVING EN TRAUMAGERELATEERDE STOORNISSEN STUDIEDAG PROJECT LiNK 22 maart 2012 - Niet te vatten! Verslaafd? Gestoord? Beperkt? VERSLAVING EN TRAUMAGERELATEERDE STOORNISSEN ANNE VERMEIRE - BIPE 1. Wat is TRAUMA? TRAUMA TRAUMATOGENE GEBEURTENIS

Nadere informatie

EXECUTIEVE FUNCTIES. Congres DONDERDAG 5 JUNI 2014 JAARBEURS UTRECHT

EXECUTIEVE FUNCTIES. Congres DONDERDAG 5 JUNI 2014 JAARBEURS UTRECHT EXECUTIEVE FUNCTIES Kinderen en adolescenten met problemen met inhibitie, cognitieve controle, emotieregulatie, werkgeheugen, motivatie en zelfregulatie thuis en op school Congres DONDERDAG 5 JUNI 2014

Nadere informatie

Behandelmogelijkheden van angst en dwang bij volwassenen met autisme

Behandelmogelijkheden van angst en dwang bij volwassenen met autisme Behandelmogelijkheden van angst en dwang bij volwassenen met autisme drs. Caroline Schuurman, gz-psycholoog Centrum Autisme, Leiden Congres angst en dwang NVA 14 maart 2009 Indeling Autisme angst en dwang

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie bij borderline persoonlijkheidsstoornis: schematherapie en dialectische gedragstherapie

Cognitieve gedragstherapie bij borderline persoonlijkheidsstoornis: schematherapie en dialectische gedragstherapie Cognitieve gedragstherapie bij borderline persoonlijkheidsstoornis: schematherapie en dialectische gedragstherapie Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 Cognitieve gedragstherapie:

Nadere informatie

Behandeling informatie.

Behandeling informatie. Behandeling informatie. Bij een wachttijd langer dan een maand wordt de mogelijkheid geboden om door te verwijzen naar een andere GBGGZ- aanbieder. Psychologenpraktijk NK heeft nauwe contacten met een

Nadere informatie

PTSS - diagnostiek en behandeling. drs. Mirjam J. Nijdam psycholoog / onderzoeker Topzorgprogramma Psychotrauma AMC De Meren

PTSS - diagnostiek en behandeling. drs. Mirjam J. Nijdam psycholoog / onderzoeker Topzorgprogramma Psychotrauma AMC De Meren PTSS - diagnostiek en behandeling drs. Mirjam J. Nijdam psycholoog / onderzoeker Topzorgprogramma Psychotrauma AMC De Meren Opbouw Diagnose PTSS Prevalentiecijfers PTSS en arbeid Preventie van PTSS Behandeling

Nadere informatie

Narratieve Exposure Therapie

Narratieve Exposure Therapie Narratieve Exposure Therapie MANP jubileumcongres Patricia Strijk Even voorstellen Wat doet Stichting Centrum 45: Diagnostiek en behandeling complexe psychotraumaklachten VS-GGZ: Werkzaam op de polikliniek

Nadere informatie

Omgaan met lichamelijke klachten

Omgaan met lichamelijke klachten Omgaan met lichamelijke klachten Dit Werkboek omgaan met lichamelijke klachten is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de

Nadere informatie

EXPOSURE BIJ KINDEREN EN JONGEREN. Eric Heyns

EXPOSURE BIJ KINDEREN EN JONGEREN. Eric Heyns EXPOSURE BIJ KINDEREN EN JONGEREN Eric Heyns Definitie exposure Een klasse van psychotherapeutische behandelingen met als centrale element dat de patiënt wordt blootgesteld aan een situatie die negatieve

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie. Afdeling Psychiatrie

Cognitieve gedragstherapie. Afdeling Psychiatrie Cognitieve gedragstherapie Afdeling Psychiatrie Cognitieve gedragstherapie Wat is cognitieve gedragstherapie? Cognitieve gedragstherapie bestaat uit twee onderdelen; cognitieve therapie en gedragstherapie.

Nadere informatie

Behandeling van ticstoornissen. Past, Present & Future. Cara Verdellen. HSK Expertise Tics expertise-tics@hsk.nl

Behandeling van ticstoornissen. Past, Present & Future. Cara Verdellen. HSK Expertise Tics expertise-tics@hsk.nl Behandeling van ticstoornissen Past, Present & Future Cara Verdellen HSK Expertise Tics expertise-tics@hsk.nl 15 november 2013 Tics Definitie tic Plotselinge, snelle, herhaalde, niet-ritmische motorische

Nadere informatie

Parallelsessies. Ronde 1 parallelsessies: 10.45 11.45 uur

Parallelsessies. Ronde 1 parallelsessies: 10.45 11.45 uur Parallelsessies Er zijn drie rondes met parallelsessies. U kunt vooraf inschrijven (via het online registratieformulier) voor drie sessies (een per ronde), het is dan handig om dit document bij de hand

Nadere informatie

Tics. Werkboek voor ouders. Cara Verdellen, Jolande van de Griendt, Sanne Kriens en Ilse van Oostrum. Uitgeverij Boom Amsterdam

Tics. Werkboek voor ouders. Cara Verdellen, Jolande van de Griendt, Sanne Kriens en Ilse van Oostrum. Uitgeverij Boom Amsterdam Tics Cara Verdellen, Jolande van de Griendt, Sanne Kriens en Ilse van Oostrum Werkboek voor ouders Uitgeverij Boom Amsterdam 2011, C. Verdellen p/a Uitgeverij Boom, Amsterdam Behoudens de in of krachtens

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 134 Nederlandse samenvatting De inleiding van dit proefschrift beschrijft de noodzaak onderzoek te verrichten naar interpersoonlijk trauma en de gevolgen daarvan bij jongeren in

Nadere informatie

Zorgprogramma Angststoornissen

Zorgprogramma Angststoornissen Zorgprogramma Angststoornissen Doelgroep Het Zorgprogramma Angststoornissen is bedoeld voor volwassenen die een angststoornis hebben. Mensen met een angststoornis hebben last van angsten zonder dat daar

Nadere informatie

Afdeling Dermatologie, locatie AZU. Krabben

Afdeling Dermatologie, locatie AZU. Krabben Afdeling Dermatologie, locatie AZU Krabben Inleiding In deze folder vindt u informatie die u kan helpen minder te krabben. Voor krabben uit gewoonte is een krabbeheersingsprogramma ontwikkeld. Bij het

Nadere informatie

Protocollaire behandelingen voor volwassenen met psychische klachten

Protocollaire behandelingen voor volwassenen met psychische klachten Cure & Care Development organiseert het symposium Protocollaire behandelingen voor volwassenen met psychische klachten 15 december 2011 t Zand te Maarssen SYMPOSIUM Protocollaire behandelingen voor volwassenen

Nadere informatie

Seks over de grens 26 januari 2009

Seks over de grens 26 januari 2009 Seks over de grens 26 januari 2009 STEPS STEPS Iva Bicanic & Astrid Kremers Iva Bicanic & Astrid Kremers Programma Voorstellen Informatie eenmalig seksueel geweld Algemene informatie STEPS DVD STEPS Gedetailleerde

Nadere informatie

Gelukkig ondanks pijn

Gelukkig ondanks pijn Gelukkig ondanks pijn Een online positieve psychologie interventie voor patiënten met chronische musculoskeletale pijn Elke Smeets, Madelon Peters, Marion Feijge, Steven Linton, & Gerhard Andersson Positieve

Nadere informatie

Inspiratiedag. De Basis GGz: Doen wat werkt. Zaterdag 13 september 2014 World Forum in Den Haag www.dagvandecgt.nl

Inspiratiedag. De Basis GGz: Doen wat werkt. Zaterdag 13 september 2014 World Forum in Den Haag www.dagvandecgt.nl Inspiratiedag De Basis GGz: Doen wat werkt Voor huisartsen, kaderhuisartsen GGz, praktijkondersteuners huisarts (POH GGz), psychologen werkzaam in de Basis GGz Zaterdag 13 september 2014 World Forum in

Nadere informatie

ANGST. Dr. Miriam Lommen. Zit het in een klein hoekje? Assistant professor Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie m.j.j.lommen@rug.

ANGST. Dr. Miriam Lommen. Zit het in een klein hoekje? Assistant professor Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie m.j.j.lommen@rug. ANGST Zit het in een klein hoekje? Dr. Miriam Lommen Assistant professor Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie m.j.j.lommen@rug.nl Wie is er NOOIT bang? Heb ik een angststoornis? Volgens

Nadere informatie

Hoogbegaafdheid in de praktijk

Hoogbegaafdheid in de praktijk Hoogbegaafdheid in de praktijk De ervaringen en meningen van ruim 2600 leraren basis en voortgezet onderwijs Paulien Bakker Talent Nico van Kessel ITS Nijmegen Robert Sikkes Het Onderwijsblad Februari

Nadere informatie

CONGRES DINSDAG 19 APRIL 2016 ANTROPIA DRIEBERGEN-ZEIST

CONGRES DINSDAG 19 APRIL 2016 ANTROPIA DRIEBERGEN-ZEIST Motivatie Wat weten we over de rol van motivatie bij kinderen en adolescenten met ADHD, ASS, gedragsproblemen, rekenproblemen en faalangst? CONGRES DINSDAG 19 APRIL 2016 ANTROPIA DRIEBERGEN-ZEIST motivatie

Nadere informatie

Protocollaire behandeling van tics bij kinderen & adolescenten

Protocollaire behandeling van tics bij kinderen & adolescenten Protocollaire behandeling van tics bij kinderen & adolescenten Jolande van de Griendt HSK Expertise Tics expertise-tics@hsk.nl Maastricht, 28 januari 2014 Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling

Nadere informatie

Omgaan met bloosangst

Omgaan met bloosangst Opm. Groepen-4.2011:opzet 08-11-2011 10:59 Pagina 41 D it is mijn groep In deze rubriek wil de redactie collegae aan het woord laten die aan de hand van een format hun groep beschrijven. Wilt u ook uw

Nadere informatie

Klinische behandeling

Klinische behandeling Klinische behandeling voor kinderen met ASS informatie voor cliënten, ouders en verwijzers september 2013 centrum voor autisme dr. leo kannerhuis verder met autisme Klinische behandeling voor kinderen

Nadere informatie

Kosten De kosten voor de registratie voor een periode van 5 jaar bedragen 175,- voor NVP leden en 250,- voor niet NVP leden.

Kosten De kosten voor de registratie voor een periode van 5 jaar bedragen 175,- voor NVP leden en 250,- voor niet NVP leden. Aanvraagformulier Register Supervisoren Psychotherapie Procedure De aanmeldingsprocedure verloopt in vier stappen: 1. U stuurt het ingevulde aanvraagformulier met alle bijbehorende bijlagen en bewijsstukken

Nadere informatie

Over de behandeling van angst Doen we de goede dingen en doen we de dingen goed? Colin van der Heiden in Dth 2017, nummer 1

Over de behandeling van angst Doen we de goede dingen en doen we de dingen goed? Colin van der Heiden in Dth 2017, nummer 1 Over de behandeling van angst Doen we de goede dingen en doen we de dingen goed? Colin van der Heiden in Dth 2017, nummer 1 Refereermiddag SCBS 21 december 2017 Máasja Verbraak GZ-psycholoog Cognitief

Nadere informatie

Cognitive Behavioral Analysis System of Psychotherapy (CBASP) voor de behandeling van chronische depressie

Cognitive Behavioral Analysis System of Psychotherapy (CBASP) voor de behandeling van chronische depressie dr. Jenneke Wiersma dr. Anneke van Schaik prof.dr. Patricia van Oppen Cognitive Behavioral Analysis System of Psychotherapy (CBASP) voor de behandeling van chronische depressie Dit boek, Cognitive Behavioral

Nadere informatie

congres dit IS adhd training werken Met ZELF PLANNEN Inschrijven via: www.lannoocampus-academie.nl Maandag 28 oktober 2013 Jaarbeurs Utrecht

congres dit IS adhd training werken Met ZELF PLANNEN Inschrijven via: www.lannoocampus-academie.nl Maandag 28 oktober 2013 Jaarbeurs Utrecht congres dit IS adhd RECENTE INZICHTEN IN BEHANDELING EN BEGELEIDING WEGENS SUCCES HERHAALD! Maandag 28 oktober 2013 Jaarbeurs Utrecht alles over: De nieuwste interventies en hun effectiviteit Praktische

Nadere informatie

1. Overzicht neuropsychologische revalidatie. 2. Ziekte inzicht. 3. casus. 4. Specifieke cognitieve problemen. 5. Relevante informatie

1. Overzicht neuropsychologische revalidatie. 2. Ziekte inzicht. 3. casus. 4. Specifieke cognitieve problemen. 5. Relevante informatie 18 mei 2017 1. Overzicht neuropsychologische revalidatie 2. Ziekte inzicht 3. casus 4. Specifieke cognitieve problemen 5. Relevante informatie Klinische Neuropsychologie wetenschappelijk onderzoek diagnostiek

Nadere informatie

IK-groep. voor jongeren

IK-groep. voor jongeren voor jongeren IK-groep Voel jij je regelmatig angstig, somber, onzeker of heb je veel lichamelijke klachten? Vind je het moeilijk om open te zijn in het contact met anderen en jezelf te laten zien? Vermijd

Nadere informatie

Boek Slapende honden? Wakker maken!

Boek Slapende honden? Wakker maken! Boek Slapende honden? Wakker maken! A.Struik, ontwikkelingspsycholoog/ systeemtherapeut Joany Spierings Drie testen Weinig theorie en veel praktijk CD-Rom/ werkbladen Formulier zes testen Geen protocol

Nadere informatie

Te bang voor behandeling Marietta van Mastrigt Klinisch psycholoog/psychotherapeut OuderenPsychiatrie Parnassia m.vanmastrigt@parnassia.

Te bang voor behandeling Marietta van Mastrigt Klinisch psycholoog/psychotherapeut OuderenPsychiatrie Parnassia m.vanmastrigt@parnassia. Te bang voor behandeling Marietta van Mastrigt Klinisch psycholoog/psychotherapeut OuderenPsychiatrie Parnassia m.vanmastrigt@parnassia.nl Bang Maak je dat wel eens mee? Hoe merk je dat Wat voor eerste

Nadere informatie

22 oktober R-Impuls. Therapie ter regulatie van impulsen. Kristen Vos Rudi Vanmarsenille

22 oktober R-Impuls. Therapie ter regulatie van impulsen. Kristen Vos Rudi Vanmarsenille 22 oktober 2015 R-Impuls Therapie ter regulatie van impulsen Kristen Vos Rudi Vanmarsenille Voorstelling Kristen Vos - Klinisch psychologe (volwassenen) - Postgraduaat Cognitieve Gedragstherapie KUL -

Nadere informatie

POSITIEVE PSYCHOTHERAPIE. Een geprotocolleerde behandeling van veertien sessies voor cliënten met een depressieve stoornis

POSITIEVE PSYCHOTHERAPIE. Een geprotocolleerde behandeling van veertien sessies voor cliënten met een depressieve stoornis POSITIEVE PSYCHOTHERAPIE Een geprotocolleerde behandeling van veertien sessies voor cliënten met een depressieve stoornis GRONDLEGGERS Positieve Psychotherapie werd in 2006 ontwikkeld door: Prof. Martin

Nadere informatie

DERMATOLOGIE. Krabbeheersingsprogramma

DERMATOLOGIE. Krabbeheersingsprogramma DERMATOLOGIE Krabbeheersingsprogramma Krabbeheersings-programma In deze folder vindt u informatie die u kan helpen minder te krabben. Normaal gesproken is krabben een reflex, maar het kan ook een (slechte)

Nadere informatie

BETER BIJ DE LES INFORMATIE-

BETER BIJ DE LES INFORMATIE- BETER BIJ DE LES INFORMATIE- Training in executieve functies BROCHURE Beter bij de les is bedoeld voor kinderen op de basisschool vanaf 8 jaar en bestaat uit een Werkboek, een Handleiding en Trainingsmateriaal

Nadere informatie

Denken, Kijken, Voelen en Ruiken!

Denken, Kijken, Voelen en Ruiken! Denken, Kijken, Voelen en Ruiken! Cognitieve Therapie vs. Cognitieve Therapie + Exposure voor Eetstoornissen: Design van een RCT Dr. Lotte Lemmens VGCT Najaarscongres 13 November 2015 CGT effectief voor

Nadere informatie

Cognitieve Gedragstherapie Kind en Jeugd (50 uur)

Cognitieve Gedragstherapie Kind en Jeugd (50 uur) Cognitieve Gedragstherapie Kind en Jeugd (50 uur) Een VGCt-vervolgcursus voor 50 uur (Vereniging voor Gedragstherapie en Cognitieve therapie). Cursusplaats: Amersfoort uitgangspunten van de cognitieve

Nadere informatie

Heeft positieve affectregulatie invloed op emotionele problemen na ingrijpende gebeurtenissen?

Heeft positieve affectregulatie invloed op emotionele problemen na ingrijpende gebeurtenissen? Heeft positieve affectregulatie invloed op emotionele problemen na ingrijpende gebeurtenissen? Lonneke I.M. Lenferink Rijksuniversiteit Groningen, Universiteit Utrecht Paul A. Boelen Universiteit Utrecht,

Nadere informatie

STAPPENPLAN PREVENTIE VAN EENZAAMHEID IN DE EERSTE LIJN

STAPPENPLAN PREVENTIE VAN EENZAAMHEID IN DE EERSTE LIJN STAPPENPLAN PREVENTIE VAN EENZAAMHEID IN DE EERSTE LIJN Doelen Het voorkomen, oplossen en/of verwerken van eenzaamheid bij ouderen: 1. Het vaststellen van de mate van eenzaamheid; 2. Het onderscheiden

Nadere informatie

BLINDISMEN VERVANGEN DOOR IETS MEER AANVAARDBAAR?

BLINDISMEN VERVANGEN DOOR IETS MEER AANVAARDBAAR? BLINDISMEN VERVANGEN DOOR IETS MEER AANVAARDBAAR? ENKELE INZICHTEN EN BEDENKINGEN VANUIT COGNITIEVE GEDRAGSTHERAPIE Guy Bosmans Overzicht van de presentatie 1. Wat is (Cognitieve) Gedragstherapie? 2. Cognitieve

Nadere informatie

BEHANDELING VAN ADHD: MEDICATIE OF NIET-MEDICAMENTEUS?

BEHANDELING VAN ADHD: MEDICATIE OF NIET-MEDICAMENTEUS? BEHANDELING VAN ADHD: MEDICATIE OF NIET-MEDICAMENTEUS? Drs. Carlijn Bergwerff & dr. Marleen Bink nr. Het begint met een idee DEEL 1: WETENSCHAPPELIJKE INZICHTEN Voorstellen ADHD Medicatie Alternatieven

Nadere informatie

Zelfregulatie. bij kinderen en CONGRES 10 APRIL 2018

Zelfregulatie. bij kinderen en CONGRES 10 APRIL 2018 Zelfregulatie bij kinderen en adolescenten CONGRES 10 APRIL 2018 Zelfregulatie Snel afgeleid zijn, woedeaanvallen, moeite om te plannen, huiswerk weer vergeten... Sommige kinderen hebben meer moeite dan

Nadere informatie

recidiverende en aanhoudende dwanggedachten (obsessies) die duidelijke angst

recidiverende en aanhoudende dwanggedachten (obsessies) die duidelijke angst Nederlandse samenvatting Patiënten met een obsessieve-compulsieve stoornis (OCS) hebben last van recidiverende en aanhoudende dwanggedachten (obsessies) die duidelijke angst veroorzaken. Om deze angst

Nadere informatie