Er zijn deeloplossingen voor de verschillende architectuurterreinen beschikbaar, zoals de Unified Modeling Language (UML) voor softwaremodellering
|
|
- Tessa Kok
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 business alignmen case Overkoepelende aal en echnieken ArchiMae-mehode verbind archiecuurdomeinen In juli 2002 sare een aanal Nederlandse insiuen en bedrijven he projec ArchiMae. He doel is een aal voor de beschrijving van enerprisearchiecuren op hoofdlijnen. Marc Lankhors, Leon van der Torre, Hugo er Does en Andries Sam 34 Er zijn deeloplossingen voor de verschillende archiecuurerreinen beschikbaar, zoals de Unified Modeling Language (UML) voor sofwaremodellering (Booch, Rumbaugh & Jacobson; 1999). Deze richen zich echer op een deailbeschrijving van een beperk deel van een enerprisearchiecuur en nie op de hoofdlijnen en de samenhang van de verschillende gebieden. Een beekenisvolle beschrijvingswijze voor he in kaar brengen van al die verschillende gebieden en hun onderlinge relaies onbreek. He Archi- Mae-projec onwikkel een dergelijke archiecuuraal. Figuur 1 laa een vereenvoudigd voorbeeld zien van een archiecuurmodel uigedruk in die aal; he beschrijf de koppeling ussen he claimverwerkingsproces en de onderseunende applicaies van he (ficieve) verzekeringsbedrijf ArchiSurance. He is nie de bedoeling me deze archiecuuraal modelleeralen zoals UML e vervangen. Dergelijke alen zijn vaak serk op hun deelerrein, maar missen de relaie me andere domeinen. Da is precies waar ArchiMae zich op rich: vanui modellen op een overkoepelend niveau kunnen relaies gelegd worden me meer gedeailleerde modellen in besaande alen. Zo zou bijvoorbeeld een applicaieconcep kunnen worden gekoppeld aan een gedeailleerd UML-model da de sofwarearchiecuur van die applicaie beschrijf; een proces da die applicaie gebruik zou bijvoorbeeld in meer deail in de Business Process Modeling Noaion (BPMI, 2003) kunnen worden gemodelleerd. De koppeling ussen die wee deailmodellen kan je echer in UML en BPMN nie goed beschrijven. Via he ArchiMae-model kan he verband ussen de verschillende domeinen wel worden gelegd (figuur 2). Services In he archiecuurdenken is he servicebegrip serk in opkoms. He beschouwen van de newerkinfrasrucuur als een service aan he applicaieniveau is allang gemeengoed. Op da applicaieniveau zelf zijn webservices op di momen de groe belofe (of hype). Webservices vormen een manier om applicaiefuncies via sandaardproocollen over he inerne oegankelijk e maken. Di maak he koppelen van applicaies en de inegraie van sysemen van verschillende leveranciers veel eenvoudiger. Ook de manier waarop bedrijven me hun omgeving samenwerken word in oenemende mae in services en service level agreemens uigedruk. En binnen bedrijven worden businessservices seeds belangrijker;
2 Er is behoefe aan een meer geïnegreerde benadering van archiecuur, die aandach beseed aan de samenhang ussen verschillende oepassingsgebieden en aan de communicaie over archiecuren me alle belanghebbenden. Om in deze behoefe e voorzien sare in juli 2002 he ArchiMaeprojec, een samenwerkingsverband van he Telemaica Insiuu, Ordina, ABN AMRO, de Siching Pensioenfonds ABP, de Belasingdiens, he Cenrum voor Wiskunde en Informaica, de Universiei Leiden en de Kaholieke Universiei Nijmegen. veel groe informaieverwerkende bedrijven zijn bijvoorbeeld bezig me he inrichen van shared services, waarmee ze de back-office kunnen sroomlijnen en inegreren zonder da he fronoffice van gezich hoef e veranderen. Een algemeen servicebegrip, da op verschillende niveaus een specifieke invulling krijg, is een belangrijk onderwerp van onderzoek. We zien services als de manier bij uisek om de inegraie zowel binnen als ussen die niveaus e beschrijven. Zoals in figuur 3 word geïllusreerd, speel he servicebegrip een cenrale rol in he relaeren en inegreren van de verschillende archiecuurniveaus. Di was ook al e zien in he voorbeeld van figuur 2. Views Verschillende belanghebbenden hebben elk hun eigen informaiebehoefe bij een archiecuur. De achergrond van de doelgroep is bepalend voor zowel de inhoud als de gewense vorm waarin die informaie word gepreseneerd. Wa de geschikse views zijn voor de verschillende belanghebbenden en hoe deze gerealiseerd Applicaies, via services gekoppeld aan he bedrijfsproces schadeclaims verwerken 1 35
3 business alignmen Een ArchiMae-model als brug ussen andere modellen 2 Services als linking pins ussen archiecuurlagen 3 kunnen worden, zijn belangrijke onderzoeksvragen. Een belangrijk uigangspun is he viewpoin begrip ui de IEEE 1471-sandaard. Een viewpoin geef een gezichspun op een archiecuur en een view is de weergave van de archiecuur vanui di gezichspun. Figuur 4 illusreer de relaie ussen archiecen en hun modellen, views en analyses hiervan, en de presenaie van de resulaen aan belanghebbenden. Figuur 5 laa een voorbeeld van zo n view zien: een landschapskaar (zie Van der Sanden e.a.; 1999) waarin de applicaies van onze voorbeeldverzekeraar Archi- Surance worden weergegeven en opziche van de producen en bedrijfsfuncies van di bedrijf. Door die visualisaies e koppelen me een onderliggend model word he mogelijk op een consisene manier de diverse belanghebbenden van de juise informaie e voorzien. Omgekeerd zouden sommige visualisaies zelfs ineracief kunnen worden gebruik om de modellen aan e passen of om veranderingen ui de proberen. Wanneer je in de landschapskaar bijvoorbeeld de grenzen van een applicaie kun veranderen en deze 36
4 verandering op he onderliggende model door kun laen rekenen, word he eenvoudiger om de impac van zo n wijziging e bepalen. Voor archiecen, managers en anderen die een geïnegreerde visie op hun bedrijf willen vormen, zijn di soor analyses een belangrijk hulpmiddel. Impacanalyse Goede analyseechnieken die gebruik maken van de samenhang en relaies in een archiecuur kunnen he effec van veranderingen van hoog o laag doorrekenen. Zo kan bijvoorbeeld worden bepaald welke bedrijfsprocessen en applica- Presenaie archiecuren als brug ussen archiecen en belanghebbenden 4 Voorbeeld van een landschapskaar me i-applicaies 5 37
5 38 business alignmen case ies moeen worden aangepas als een bedrijf een nieuw produc aan zijn porfolio wil oevoegen. Doorda in een goed enerprisearchiecuurmodel de verschillende lagen in hun onderlinge samenhang beschreven zijn (bijvoorbeeld me behulp van services, zoals in figuur 3) kunnen de effecen voor he gehele bedrijf in kaar gebrach worden. Bij een impac-of-changeanalyse worden de gevolgen van een verandering op de huidige archiecuur beschreven, bijvoorbeeld door de geraake enieien volgens van e voren beschreven regels op e laen lichen. Bij beslissingsonderseunende sysemen kan de gebruiker een aanal veranderingen uiproberen en de uikomsen vergelijken. De resulaen hiervan kunnen worden weergegeven doorda bijvoorbeeld de berokken elemenen van kleur veranderen of op een andere manier. Figuur 6 is een voorbeeld van een impacanalyse over verschillende lagen van een enerprisearchiecuur: alles wa word geraak door he falen van een server is donker weergegeven. Een impac-of-changeanalyse is nie simpel een kwesie van door een plaaje lopen. Om ech aan veranderingen van een archiecuur e kunnen rekenen, moe een analyseechniek de beekenis (semaniek) van de gebruike modelconcepen kennen. He acherliggende en algemeen aanvaarde idee van impac-of-changeanalyse is da een archiecuurbeschrijving meer is dan een aanal associaies ussen concepen die gevisualiseerd kunnen worden. Onwerponderseuning Impac-of-changeanalyses dienen nie alleen om meer inzich e geven in de effecen van veranderingen. Ook helpen ze de archiec zelf bij he opsellen van archiecuurmodellen. Om de archiec e onderseunen in he onwerpproces is he zinvol die modellen ijdens he onwerpen e conroleren op consisenie en welgevormdheid. Verder haneren bedrijven vaak archiecuurprincipes of onwerpregels waaraan bedrijfsvoering, processen en sysemen zich moeen houden. UML voorzie in deze behoefe me de Objec Consrain Language (OCL) (Warmer & Kleppe; 1999), die word gebruik om exra eisen op e leggen aan UML-diagrammen. In ArchiMae word een vergelijkbare aanpak onwikkeld: de modellen worden veraald naar een beschrijvingslogica (analoog aan OCL) waaraan vervolgens de exra eisen worden oegevoegd uigedruk in dezelfde logica. Vervolgens leid een redeneermechanisme af of he model voldoe aan de eisen. Sel da een archiec een syseem heef gemodelleerd me drie acoren A, B en C, en een consrain die zeg da A en B deel moeen uimaken van dezelfde andere acor, C in di geval. Sel vervolgens da acor C word opgedeeld in wee acoren D en E, op zo n manier da A en B nie meer deel ui van dezelfde acor. Dan word de consrain overreden. Door de business rules van een bedrijf onafhankelijk van de concree archiecuurbeschrijvingen als logische regels weer e geven en deze auomaisch e laen conroleren, word de archiec veel werk ui handen genomen. Direc of indirec Binnen impac-of-changeanalyse zijn wee aanpakken de direce en de indirece mehode e onderscheiden. Bij de direce mehode word de impac van een verandering op een archiecuur direc beschreven, door bijvoorbeeld de relaies in de archiecuur af e wandelen om de berokken objecen e vinden. Bij de indirece mehode word er een onderscheid gemaak ussen drie sappen. 1. Je neem de huidige archiecuur als uigangspun en bereken de impac van een verandering als nieuwe archiecuur, onafhankelijk van wa je gaa meen (verandering). 2. Je mee de nieuwe en de oude archiecuur (meeinsrumenen). 3. Je vergelijk de oorspronkelijke archiecuur me de nieuwe archiecuur (visualisaie en vergelijking van meeresulaen). De eerse echniek is vooral bruikbaar om aler e kunnen reageren op veranderingen binnen of buien he bedrijf. Een snelle impacanalyse leer dan welke onderdelen van he bedrijf worden geraak en waar dus maaregelen moeen worden geroffen. De weede echniek is meer geschik voor he vergelijken van alernaieve mogelijkheden (archiecuurmodellen) en he uizeen en beheersen van veranderingsrajecen. Afhankelijk van de gekozen se meeinsrumenen word een ander aspec van de verandering geanalyseerd.
6 Voorbeeld van een impacanalyse 6 Er is nog nie veel bekend over welke echniek he bese voor welke problemen gebruik kan worden en wa de voor- en nadelen van beide echnieken zijn. Een voordeel van de direce mehode is da analysemehoden sneller onwik- keld kunnen worden. Een nadeel is echer da de aanpak nogal ad hoc is en da er elke keer opnieuw bekeken moe worden hoe een analyseaak gemodelleerd kan worden. Een ander nadeel is da he moeilijk is om de analysevraag e 39
7 business alignmen case 40 valideren: is deze wel logisch correc? Neem bijvoorbeeld een analyse die bedoeld is om e bepalen wa de impac is van een verandering in een acor A en daarom vraag welke andere acoren deel uimaken van A. Effecen van die verandering kunnen zich echer ook uisrekken o de acoren waarin A zelf weer beva is, dus deze analysevraag is onvolledig, onafhankelijk van he model waarop hij word oegepas. De weede aanpak heef een aanal heoreische voordelen. Zo is er de mogelijkheid o een verdeel-en-heerssraegie, zoals bij elke composiionele aanpak. Ook kunnen de verandering en de meeinsrumenen apar gees worden, wa de kans op fouen in analysevragen verminder. Verder zijn er vaak al meeinsrumenen die hergebruik kunnen worden. Ten sloe zou je meeinsrumenen ui andere modellen kunnen hergebruiken; di kan een eerse sap zijn om nie alleen de modellen maar ook de analysemehoden van aanpakken als Tesbed, Proos en UML e inegreren. To slo Samenvaend kunnen we sellen da een goede archiecuurprakijk een belangrijke bijdrage kan leveren aan de besuurbaarheid van een organisaie. He gebruik van een goed gefundeerde aal en echnieken voor he bedrijfsbreed beschrijven en analyseren van archiecuren help de belanghebbenden om de gevolgen van beslissingen en veranderingen over de gehele breede van hun organisaie e overzien, e plannen en e communiceren. He onwikkelen van deze echnieken is de onderzoeksuidaging van he ArchiMaeprojec. De resulaen worden nie alleen door de deelnemende parijen in de prakijk en in he onderwijs ingeze, maar worden ook zoveel mogelijk publiek beschikbaar gemaak. ArchiMae werk hierin onder meer samen me he Nederlands Archiecuur Forum en me diverse leveranciers van modelleerools. Meer informaie is e vinden op de websie van he projec: archimae.elin.nl. Lierauur Booch, G., J. Rumbaugh & I. Jacobson (1999). The Unified Modeling Language User Guide. Addison-Wesley. BPMI (2003). Business Process Modeling Noaion, Working Draf (1.0) Augus 25, Business Process Managemen Iniiaive (BPMI). IEEE (2000). IEEE Sd : IEEE Recommended Pracice for Archiecural Descripion of Sofware-Inensive Sysems. IEEE Compuer Sociey. Jonkers, H., e al. (2003). Towards a Language for Coheren Enerprise Archiecure Descripions. In Proc. 7h IEEE Inernaional Enerprise Disribued Objec Compuing Conference (EDOC 2003). Brisbane, Ausralia: IEEE Compuer Sociey. Sanden, W.A.M. van der, P. Bergman, J.C. Campschroer & H.R. de Reus (1999). Realisaie van flexibele informaievoorziening. Informaie januari 1999, pp Warmer, J.B., & A.G. Kleppe (1999). The Objec Consrain Language, Precise Modeling wih UML. Addison-Wesley. Dr.ir. Marc M. Lankhors is onderzoeker bij he Telemaica Insiuu en projecmanager van ArchiMae. marc.lankhors@elin.nl. Dr. Leon W.N. van der Torre is onderzoeker bij he Cenrum voor Wiskunde en Informaica. orre@cwi.nl. Dr.ir. Hugo er Does is onderzoeker bij he Telemaica Insiuu. hugo.erdoes@elin.nl. Drs. Andries Sam is consulan bij Ordina. andries.sam@ordina.nl.
Master data management
meadaa Maser daa Aanpak voor opzeen van maserdaa-programma De kwaliei van de oenemende hoeveelheid daa in ondernemingen is van groo belang. Om die kwaliei e waarborgen kan maser daa worden oegepas. De
Nadere informatieEvolueren met portfoliomonitoring
sofware-engineering Evolueren me porfoliomonioring Toolki analyseer en visualiseer sofwaresysemen Door gebrek aan inzich beschouwen bedrijven hun sofwareporfolio vaak als weerbarsige en onbeheersbare doos
Nadere informatieTransparantie: van bedreiging tot businessmodel
rends Impac op organisaie en informaievoorziening Transparanie: van bedreiging o businessmodel Transparanie is een rend die zowel in he bedrijfsleven als in de publieke secor langzaam maar zeker in krach
Nadere informatieTesten aan de voorkant
esen als kriische Tesen aan de voorkan Opimaal rendemen halen ui s De meese organisaies zien esen als noodzakelijke en effecieve maaregel om de kwaliei van sysemen e bepalen en fouen erui e halen voorda
Nadere informatiehaarlemmerolie van de IT? Tobias Kuipers en Per John
Complexiei onder conrole, kosen inzichelijk? Naar een diensbare Gezien de populariei van is he goed eens erug e gaan naar de basis en e kijken naar wa SOA eigenlijk is, wa de redenen zijn om he in e voeren,
Nadere informatieDe essenties van drie jaar NK ICT Architectuur
Trends in de inzendingen De essenies van drie jaar NK ICT Archiecuur He Nederlands Kampioenschap ICT Archiecuur is voor he eers georganiseerd in 2004 en heef o nu oe geleid o 25 archiecuurbeschrijvingen.
Nadere informatiePrivacy en cloud computing
legale kaders Privacy en cloud compuing Beveiliging van persoonsgegevens in de cloud E-mail leen zich goed als cloudservice. He voordeel is da de ICT-afdeling geen eigen mailserver hoef op e zeen, wa efficiëner
Nadere informatieErnst de Boer en Albert Kleinjan
archiecuur verzekeringen Inernaionale afsemming archiecuur noodzakelijk Archiecuurimpac van rends in de verzekeringswereld In de voorbije jaren is archiecuur vaak synoniem geworden aan beheersing : conroleren
Nadere informatiecase Gelaagde berichtenuitwisseling strafrechtsketen Respect voor verschillen en uiteenlopende bevoegdheden xml/integratie Brian Dommisse
xml/inegraie Respec voor verschillen en uieenlopende bevoegdheden Gelaagde berichenuiwisseling in de srafrechskeen He programma epv houd zich bezig me elekronische berichenuiwisseling in de srafrechskeen.
Nadere informatieOutsourcing. in control. kracht geworden. Ad Buckens en Dennis Houtekamer
IT-audi & Ousourcing in conrol Leveranciersmanagemen en hird pary reporing Via ousourcing van sandaardprocessen proberen veel organisaies hun diensverlening aan de klan e verbeeren. Om in conrol e blijven
Nadere informatieGebruiksvriendelijke compiler voor het onderwijs
Helium moe funcioneel programmeren onderseunen Gebruiksvriendelijke compiler voor he onderwijs Foumeldingen van compilers zijn vaak moeilijk e inerpreeren. Om he programmeeronderwijs e verbeeren word aan
Nadere informatieEen risico- en kostengedreven aanpak voor architectuur
Een risico- en kosengedreven aanpak voor archiecuur Risico- en kosenmanagemen als primair businessdoel Archiecuur is e beschouwen als een discipline die gedreven word door risico s en kosen. Risico- en
Nadere informatieWie is er bang voor zijn pensioen? Pleidooi voor een vraaggerichte aanpak van pensioenvoorlichting
Wie is er bang voor zijn pensioen? Pleidooi voor een vraaggeriche aanpak van pensioenvoorliching ERIK VAN DER SPEK De laase jaren is pensioenvoorliching vaak negaief in he nieuws gewees. Ui verschillende
Nadere informatieManu De Backer en Carlos De Backer
service-oriened archiecure Inleiding in BPMN Karakerisieken en mogelijkheden van de modelleringsaal Bedrijfsprocessen kunnen beschreven worden aan de hand van de gesandaardiseerde grafische noaie Business
Nadere informatieCloud computing: waar begin je aan?
cloud compuing Cloud compuing: waar begin je aan? Succesfacoren voor cloud compuing Cloud compuing is er en gaa nie meer weg. In 2010 sond he helemaal bovenaan in Garners hype cycle. Da geef aan da er
Nadere informatieSTICHTING HET ZELFSTANDIG GYMNASIUM STICHTING HET ZELFSTANDIG GYMNASIUM. Protocol Collegiale Visitaties
1 STICHTING HET ZELFSTANDIG GYMNASIUM Proocol Collegiale Visiaies Inleiding Aanleiding projec collegiale visiaie De gymnasia van de SHZG werken seeds inensiever samen aan de kwaliei van de gymnasiumopleiding,
Nadere informatieMultidisciplinair veranderen
archiecuur Innovaief simuleer he verandervermogen Mulidisciplinair veranderen Zorgverzekeraars hebben voordurend e maken me veranderingen in regelgeving en producen. Di vereis een goede afsemming ussen
Nadere informatieSoftwarearcheologie als basis voor strategie
sofware legacy Besuurlijke grip op sofware Sofwarearcheologie als basis voor sraegie Als he managemen grip wil krijgen op de sofware binnen de organisaie, kan onderzoek door onafhankelijke expers uikoms
Nadere informatieHoe goed bent u in control over de robuustheid van uw ICT-keten?
IT-audi & Hoe goed ben u in conrol over de robuusheid van uw ICT-keen? Mehodiek voor bepalen van mae van beheersing van robuusheid in ICT-keens ICT-keens worden enerzijds seeds complexer en anderzijds
Nadere informatiesoftware Architectuur en dynamiek van productsoftware Architectuur productsoftware ontwikkelt evolutionair architectuur
archiecuur sofware Archiecuur producsofware onwikkel evoluionair Archiecuur en dynamiek van producsofware Producsofwareonwikkeling ken een voorgeschreven dynamiek waarin produc- en procesverbeeringen een
Nadere informatieEfficiënter zakendoen en innoveren met mobiele communicatie
Whiepaper One Ne Efficiëner zakendoen en innoveren me mobiele communicaie One Ne is een complee oplossing voor hosed elefonie die kosen helder en beheersbaar maak, zorg voor eenvoud en de bereikbaarheid
Nadere informatieZeven stappen naar succesvolle offshore uitbesteding
globalisaie Zeven sappen naar succesvolle offshore uibeseding Een beheers proces voorkom eleursellingen Offshore uibeseding is een complexe manier van werken en er zijn veel verschillende onderwerpen die
Nadere informatieTuinstijlen. Tuinstijlen. Het ontstaan van tuinstijlen. Formele tuinstijl. Informele tuinstijl. Moderne tijd
Tuinsijlen Tuinsijlen He aanleggen van een uin word voorafgegaan door he maken van een uinonwerp. Om de uin o een geheel e maken moe u in he onwerp rekening houden me een bepaalde uinsijl. Door allerlei
Nadere informatieDe Droomstroom. Het project/document-beheerprogramma van Het Digitale Huis
De Droomsroom He projec/documen-beheerprogramma van He Digiale Huis In he bouwvoorbereidingsproces spelen seeds meer gegevens een rol. We produceren als bezeenen informaie me een keur aan compuerprogramma
Nadere informatieTestgedreven projectvoering
esen Tesgedreven projecvoering Uiloop en budgeoverschrijding voorkomen In veel i-projecen worden fouen in requiremens en documenaie pas bij de esvoorbereiding ondek. Di is duur omda de fouen pas laa in
Nadere informatieDe Woordpoort. De besteksverwerker van Het Digitale Huis
De Woordpoor De beseksverwerker van He Digiale Huis Een STABU-beseksverwerker zonder weerga. Verfrissend eenvoudig en och me meer mogelijkheden dan welke andere beseksverwerker ook. Zeer uigebreide mogelijkheden
Nadere informatieDe Knaakbaak. Het begrotingsprogramma van Het Digitale Huis
De Knaakbaak He begroingsprogramma van He Digiale Huis De Knaakbaak - gemaak door De Twee Snoeken Auomaisering - is een nieuwkomer in begroingsland, waarvan he markaandeel gesaag begin e groeien. He programma
Nadere informatieVan metadata naar kennis
meadaa Een onologie creëren me Topic Maps Van meadaa naar kennis Soms zijn meadaa e beperk om een documen gemakkelijk erug e vinden en zouden de meadaa eigenlijk me meer kennis verrijk moeen worden. Me
Nadere informatieMaatschappelijk verantwoorde
groene IT MVO Meer dan alleen maar groene IT Maaschappelijk veranwoorde informaievoorziening en IT Organisaies zijn seeds meer bezig me duurzaamheid en maaschappelijk veranwoord ondernemen (mvo). De aueurs
Nadere informatieDoor middel van deze memo informeren wij u over de stand van zaken met betrekking tot het dossier hoogspanningslijnen.
Gemeene Ede Memo Aan : Gemeeneraad Van : College van burgemeeser en wehouders Daum : 5 okober 203 Zaaknummer : 594 Opgeseld door : Rikker Sniselaar, Adviseur geluid, luchkwaliei en exerne veiligheid Bijlagen
Nadere informatieVan grijs naar groen. Richtlijnen voor energiebesparingen in het rekencentrum. groene IT MVO. Esther Molenwijk
Van grijs naar groen Richlijnen voor energiebesparingen in he rekencenrum Ook binnen de ICT-branche word men zich seeds bewuser van de invloed van hun acivieien op he klimaa. Seeds meer ICT-managers houden
Nadere informatieSimulatiestudie naar Methodebreuken in het Onderzoek Verplaatsingen in Nederland
Simulaiesudie naar Mehodebreuken in he Onderzoek Verplaasingen in Nederland Bianca Wouers Cenraal Bureau voor de Saisiek bias@cbs.nl Jan van den Brakel Cenraal Bureau voor de Saisiek jbrl@cbs.nl Bijdrage
Nadere informatieSalarisschaal: LC Werkterrein: Onderwijsproces -> Leraren. Salarisschaal: LB. Werkterrein: Onderwijsproces -> Leraren Activiteiten: Beleids- en
Leraar basisonderwijs LA Leraar basisonderwijs LB Leraar speciaal (basis)onderwijs LB Leraar speciaal (basis)onderwijs LC Salarisschaal: LA Salarisschaal: LB Salarisschaal: LB Salarisschaal: LC Werkerrein:
Nadere informatieWat is een training? Het doel van een trainingssessie is om met het team en de spelers vastgestelde doelstellingen te bereiken.
Wa is een raining? He doel van een rainingssessie is om me he eam en de spelers vasgeselde doelsellingen e bereiken. De doelselling van de raining bepaal de inhoud van de rainingssessie. De keuze van de
Nadere informatieVoorkom onzichtbare verspilling: energiebehoefte
Voorkom onzichbare verspilling: energiebehoefe van sofware Energie besparen dankzij zuinigere sofware De afgelopen jaren is de energie-efficiënie van ICT-sysemen al serk oegenomen als gevolg van de behoefe
Nadere informatieIn dít artike] wordt ingegaan op ontwikkelingen in de informatie technologie (IT) en de consequenties die dit heeft voor
Sae of he ar van securiy echnologie nvloed van veranderingen in de infornøie eclnologie op beveiliging Àueur: ir. Paul Overbeek Fysisch en Elekronísch Laboraoriu n - TNO Posbus 96864, 2509,JG Den Haag
Nadere informatieAandacht voor allochtone studenten in het hoger onderwijs
Aandach voor allochone sudenen in he hoger onderwijs Inhoudsopgave Samenvaing en conclusies 5 1 Inleiding 15 1.1 Achergrond van he onderzoek 15 1.2 Opze van he onderzoek 16 1.3 Analyse van de nonrespons
Nadere informatieStudiekosten of andere scholingsuitgaven
Bij voorlopige aanslag inkomsenbelasing 2013 IB 275-1T31FD Volg u in 2013 een opleiding of een sudie voor uw (oekomsige) beroep? Of had u kosen voor een EVC-procedure (Erkenning Verworven Compeenies)?
Nadere informatieFinanciële hulpaanvragen, hoe gaat u er mee om? Keuzewaaier: Handleiding voor de diaconie, ZWO- of zendingscommissie
Financiële hulpaanvragen, hoe gaa u er mee om? Keuzewaaier: Handleiding voor de diaconie, ZWO- of zendingscommissie Ieder jaar word in uw gemeene een collecerooser vasgeseld. Daarin is plaas voor projecen
Nadere informatieCorrectievoorschrift VWO 2015
Correcievoorschrif VWO 205 ijdvak wiskunde C (pilo) He correcievoorschrif besaa ui: Regels voor de beoordeling 2 Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel 5 Inzenden scores Regels voor
Nadere informatieUw auto in 3 simpele stappen
Uw auo in 3 simpele sappen 1 Als financieringsmaaschappij van Fia Group Auomobiles SA is Fia Financial Soluions als geen ander op de hooge van he Ialiaanse auoaanbod. Daarnaas beschik Fia Financial Soluions
Nadere informatiePda s in de organisatie
mobiel werken Handvaen voor mobiel beleid Pda s in de organisaie He gebruik van pda s in organisaies is aanrekkelijk omda werknemers daarmee alijd en overal over de laase informaie kunnen beschikken. De
Nadere informatieGebouwautomatisering. Science Park. Drie gebouwen, één systeem, of toch niet?
Gebouwauomaisering WKO Amserdam Science Park Drie gebouwen, één syseem, o och nie? B+U 2 2014 33 In de bouw is men gewend e wheelen en e dealen binnen besaande siuaies. Zo ook was he geval bij de realisaie
Nadere informatieImpressie bijeenkomst provinciaal netwerk d.d
Impressie bijeenkoms provinciaal newerk d.d. 11-11-16 Op 11 november jl. was he provinciale newerk bewonersiniiaieven op he gebied van wonen, welzijn en zorg e gas bij Luneen Wil Wel. Cenraal hema was
Nadere informatieLees deze bijsluiter op een rustig moment aandachtig door, ook als dit geneesmiddel al eerder aan u werd toegediend. De tekst kan gewijzigd zijn.
I B2.4. Onwerp van de bijsluier voor HepBQuin Informaie voor de paiën Lees deze bijsluier op een rusig momen aandachig door, ook als di geneesmiddel al eerder aan u werd oegediend. De eks kan gewijzigd
Nadere informatieCONVE NANT KI N DEROPVANG EN ONDERWIJS
CONVE NANT K N DEROPVANG EN ONDERWJS { ( ì 'h!\ irl Ëf \- 'v 1, û \ e a i '.* L(l. ìli-, \ i, ù. * qr 'L,i /,! 2. \ al> - ç Di convenan beschrijf de samenwerkingsafspraken ussen de aanbieders van Kinderopvang
Nadere informatiestand van zaken. Guido Bayens
archiecuur overheid Gecompliceerde pas de deux De elekronische overheid word onder archiecuur gebouwd De overheid saa voor de groe uidaging haar elekronische diensverlening ui e breiden en e opimaliseren.
Nadere informatie2.4 Oppervlaktemethode
2.4 Opperlakemehode Teken he --diagram an de eenparige beweging me een snelheid an 10 m/s die begin na 2 seconden en eindig na 4 seconden. De afgelegde weg is: =. (m/s) In he --diagram is de hooge an de
Nadere informatieJuli 2003. Canonpercentages Het vaststellen van canonpercentages bij de herziening van erfpachtcontracten
Canonpercenages He vassellen van canonpercenages bij de herziening van erfpachconracen Juli 23 SBV School of Real Esae Drs. L.B. Uienbogaard Drs. J.P. Traudes Inhoud Blz. 1. Inleiding... 3 2. Toeliching
Nadere informatieWerkboek. meer. check! Geluk. in 3Weken! Marjan van de Bult
Werkboek meer Geluk J check! in 3Weken! Marjan van de Bul www.gelukfabriek.nl Unlock your Luck vormgeving www.somehingilse.nl Alsjeblief! Hier is jouw eigen werkboek voor meer geluk in 3 weken. Misschien
Nadere informatieADOBE ACROBAT 9-PRODUCTREEKS
ACROBAT 9-DUCTREEKS DUCTVERGELIJKING Me Acroba 9 kun u beer dan ooi communiceren me PDF, de sandaard voor de uiwisseling van elekronische documenen. Aan de hand van di vergelijkend overzich kun u bepalen
Nadere informatieEen methodische aanpak voor legacy
Een mehodische aanpak voor legacy Assessmens resuleren in vier mogelijke sraegieën Legacysysemen vormen een acuu probleem als onderhoud onmogelijk word door verdwijnende kennis of beëindigde onderseuning
Nadere informatieFibbe Advocaten. Wilhelminastraat 66. 2011 VP Haarlem
Fibbe Advocaen Wilhelminasraa 66 2011 VP Haarlem Wij, Fibbe Advocaen e Haarlem, doen ons bes om u zoveel mogelijk van diens e zijn. Daarom willen wij u vragen mee e werken aan een klanevredenheidsonderzoek.
Nadere informatieOnderzoek naar waarschuwingsniveaus voor de dekkingsgraad op marktwaardebasis
Onderzoek naar waarschuwingsniveaus voor de dekkingsgraad op markwaardebasis Jasper Holke Klein Juni 2009 Vrije Universiei Faculei der Exace Weenschappen Sudieriching Bedrijfswiskunde en Informaica De
Nadere informatiewww.aarde nu Voor een profielwerkstuk over de aarde Tweede Fase havo/vwo Leerlingenboekje wiskunde
Voor een profielwerksuk over de aarde www.aarde nu In opdrach van: Vrije Universiei Amserdam Universiei van Amserdam Technische Universiei Delf Universiei Urech Wageningen Universiei Teksen: Gerard Heijmeriks
Nadere informatieUitwerkingen Toets 1 IEEE, Modules 1 en 2
Uiwerkingen Toes IEEE, Modules en Daum: 9 sepember 007 Tijd: 0.40.0 (90 minuen) Opgave I) Di is een warmmakerje. In woorden is V is de serieschakeling van, en (de parallelschakeling van 3 en 4) of V =
Nadere informatieInvesteringsbeslissingen
Inveseringsbeslissingen 1. Begrippen 1.1. Wa is inveseren? Een dadelijke (zekere) beschikbare koopkrach inruilen egen: 1. een oekomsige onzekere inkomenssroom; 2. besparingen van uigaven; 3. een nie-financieel
Nadere informatieLean IT: hype of volgend niveau?
procesverbeering Op naar groere klanevredenheid me Lean IT Lean IT: hype of volgend niveau? De Lean-filosofie is succesvol gebleken in de producieindusrie en lijk op he eerse gezich ook direc oe e passen
Nadere informatiewiskunde A bezem havo 2017-I
Disribuieriem Een disribuieriem is een geribbelde riem die in een moderne verbrandingsmoor van een auo zi. Zo n riem heef en opziche van een keing voordelen: hij maak minder lawaai en er is geen smering
Nadere informatieStudiekosten of andere scholingsuitgaven
12345 20 Aanvullende oeliching Bij voorlopige aanslag inkomsenbelasing 20 Volg u in 20 een opleiding of een sudie voor uw (oekomsige) beroep? Dan mag u de uigaven hiervoor, zoals lesgeld en de uigaven
Nadere informatieGemeente Geertruidenberg
Z22DÖ\B Erfgoedinspecie.a.v. drs. J.R.M. Magdelijns Posbus 16478 2500 BL Den Haag Raamsdonksveer, 0 % m m Uw brief : 28 juni 2010 Uw kenmerk : EGI/219387 Onderwerp : Besuurlijke reacie op rappor van de
Nadere informatieVANAF DE MET RACHT! Me Wiskrach werk je helemaal op maa van de derde de ISBN voor geallenken meekunde en meend rekenen
ZORG: IEDEREEN EEN KANJER! Niveauverschillen zijn er in élke klas. Daarvoor heef een volledig aanbod aan kan-en-klaar zorgmaeriaal. Di uigebreid zorgpakke bied jou alle hulp bij leerlingen die exra aandach
Nadere informatielsolatieboxen met of zonder sluis?
lsolaieboxen me of zonder sluis? Modelonderzoek naar he risico voor kruisinfecies bij verschillende bouwkundige onwerpen voor een medium-care verpleegafdeling in he Wilhelmina Kinderziekenhuis e Urech
Nadere informatiet Ik bekijk de plaatjes, de titel en de tussenkopjes.
2.1 LWB 7A-20 Les: Geen vis INFORMATIE Leeseks Teks 1: informaieve eks over walvissen. Teks 1: oud AVI 9; nieuw AVI M6. Zie ook sofware. Cenrale sraegie/leerdoel Teks inerpreeren: je bedenk de hoofdvraag
Nadere informatieEen nieuwe model van bekostigen van Shared Services
Een nieuwe model van bekosigen van Shared Services Thierry Bruyneel Harold den Heijer Agenda Inroducie Rene Burgler 5 min Inroducie B&M 5 min The sripped down problem Succes facoren Discovery our van de
Nadere informatieVoorwoord. editie juli 2014
ediie juli 2014 Voorwoord Graag vraag ik uw aandach voor deze nieuwsbrief. Opnieuw zoals u van ons gewend ben een nieuwsbrief vol lezenwaardige zaken. Ook een nieuwsbrief die op een bijzonder momen uikom.
Nadere informatieInformatiebeveiliging. in de mobiele wereld. Risico s van mobiel werken. devices on the go. Willem Kossen
devices on he go Risico s van mobiel werken Informaie beveiliging in de mobiele wereld Mobiel werken is al lang geen hype meer. Inmiddels is he zakelijk gebruik van mobiele apparauur vrijwel volledig ingeburgerd.
Nadere informatieExamen beeldverwerking 10/2/2006
Richlijnen Examen beeldverwerking 10/2/2006 Di is een gesloen boek examen. Communicaieapparauur en beschreven of bedruk papier of andere voorwerpen zijn dus nie oegelaen. Schrijf je naam op elk blad. Schrijf
Nadere informatieWind en water in de Westerschelde. Behorende bij de Bacheloropdracht HS
Behorende bij de Bacheloropdrach HS Door: Julia Berkhou Lena Jezuia Sephen Willink Begeleider: Prof.dr. A.A. Soorvogel Daum: 17 juni 2013 Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 2 Achergrondinformaie 3 2.1 He geij.................................
Nadere informatieEindexamen wiskunde A 1-2 vwo 2002-I
Eindexamen wiskunde A 1-2 vwo 2002-I Vogels die voedsel zoeken Vogels die voedsel zoeken op de grond veronen vaak een karakerisiek paroon van lopen en silsaan. In iguur 1 is di paroon voor wee vogelsooren
Nadere informatieRekenen banken te veel voor een hypotheek?
Rekenen banken e veel voor een hypoheek? J.P.A.M. Jacobs en L.A. Toolsema Me enige regelmaa word door consumenen en belangenorganisaies gesuggereerd da banken de hypoheekrene onmiddellijk naar boven aanpassen
Nadere informatieDelegate MAS in energiedistributie
Delegae MAS in energiedisribuie Leo Ruen leo.ruen@kuleuven.be 28/11/2016 Leo Ruen leo.ruen@kuleuven.be Delegae MAS in energiedisribuie EMAUT 1 / 19 Agenda 1 Inleiding 2 Opselling experimen 3 Conclusies
Nadere informatieHet wiskunde B1,2-examen
Ger Koole, Alex van den Brandhof He wiskunde B,2 examen NAW 5/4 nr. 2 juni 2003 65 Ger Koole Faculei der Exace Weenschappen, Afdeling Wiskunde, Vrije Universiei, De Boelelaan 08 a, 08 HV Amserdam koole@cs.vu.nl
Nadere informatieExamen beeldverwerking 30/1/2013
Richlijnen Examen beeldverwerking 30//03 Di is een gesloen boek examen. Communicaieapparauur en beschreven of bedruk papier of andere voorwerpen zijn dus nie oegelaen. Schrijf je naam op elk blad. Schrijf
Nadere informatieVoorwoord. nuoktober. 1 Voorwoord voorzitter pensioenfonds. 2 Update van de financiële positie. 3 Eerste baan?
acuele informaie voor alle deelnemers, gewezen deelnemers en gepensioneerden van he pensioenfonds o Voorwoord nuoober Veel pensioenfondsen vereren in zwaar weer door de financiële crisis, vooral door de
Nadere informatieDit document beschrijft de methode voor de waarneming van de Dienstenprijzen; commerciële dienstverlening (Dienstenprijzenindex, DPI).
1. nleiding Di documen beschrijf de mehode voor de waarneming van de Diensenprijzen; commerciële diensverlening (Diensenprijzenindex, DP). 2. Doel De DP heef als doel om de gemiddelde prijsonwikkeling
Nadere informatieTijdelijke inpasmethode werkzame beroepsbevolking
Cenraal Bureau voor de aisiek Divisie Macro-economische saisieken en publicaies ecor Onwikkeling en onderseuning Posbus 4000 70 JM Voorburg Tijdelijke inpasmehode werkzame beroepsbevolking Ria Okkerse-Ruienberg,
Nadere informatieCorrectievoorschrift VWO
Correcievoorschrif VWO 009 ijdvak wiskunde A, He correcievoorschrif besaa ui: Regels voor de beoordeling Algemene regels 3 Vakspecifieke regels 4 Beoordelingsmodel 5 Inzenden scores Regels voor de beoordeling
Nadere informatiestjosephbuurt type begijn
sjosephbuur ype begijn sjosephbuur Buur me karaker Welkom in de nieuwe sjosephbuur. Een buur op hisorische grond, ook een buur me veel woon- en werkvoorzieningen. Me behoud van karaker, maar wel een nieuw
Nadere informatieOVERZICHT. De Raad 09-12-2014 Aanvang: 19:00. Vermeerzaal 1.03. Tijd. Molendijkzaal 0.01. Raadzaal 1.02. Het Plein 19:00
OVERZICHT De Raad 0--0 anvang: :00 Tijd Raadzaal.0 Molendijkzaal 0.0 Vermeerzaal.0 He Plein :00 :0 Tweerichingenvarian omgeving Kersenbaan vrz: Dijkserhuis pfh: Buijelaar secr: Bongers Onwikkeling groenvisie
Nadere informatieStichting NIOC en de NIOC kennisbank
Siching NIOC Siching NIOC en de NIOC kennisbank Siching NIOC (www.nioc.nl) sel zich conform zijn sauen o doel: he realiseren van congressen over informaica onderwijs en voors al hegeen me een en ander
Nadere informatieStudiekosten of andere scholings uitgaven
20 Aanvullende oeliching bij aangife inkomsenbelasing 20 Sudiekosen of andere scholings uigaven Volgde u in 20 een opleiding of een sudie voor uw (oekomsige) beroep? Of had u kosen voor een EVCprocedure
Nadere informatieGemeenteraadsvergadering Neerijnen BESLUITENLIJST
Gemeeneraadsvergadering Neerijnen (16046\...) BESLUITENLIJST Daum : donderdag 25 april 2013 Tijd : 19.30 uur Plaas : raadzaal gemeenehuis Neerijnen Aanwezig : mevrouw P. van Kuilenburg (GBN), de heer C.
Nadere informatienr. 833 OMBOUWSET NS 2530 De Bisschop
Deze bouwse beva beselnr. - 55 cabine NS 2530-5556 huif NS 2530-5558 bufferbalk open (2x) - 5559 bufferbalk dich; virine (2x) - 5560 vacuüm gevormde cabine ramen - 5561 geës rooser.b.v. venilaor op huif
Nadere informatie. Tijd 75 min, dyslecten 90min. MAX: 44 punten 1. (3,3,3,3,2,2p) Chemische stof
RUDOLF STEINERCOLLEGE HAARLEM WISKUNDE HAVO CM/EM T112-HCMEM-H579 Voor elk onderdeel is aangegeven hoeveel punen kunnen worden behaald. Anwoorden moeen alijd zijn voorzien van een berekening, oeliching
Nadere informatieDeel 2. Basiskennis wiskunde
Deel 2. Basiskennis wiskunde Vraag 26 Definieer de funcie f : R R : 7 cos(2 ). Bepaal de afgeleide van de funcie f in he pun 2π/2. (A) f 0 ( 2π/2) = π (B) f 0 ( 2π/2) = 2π (C) f 0 ( 2π/2) = 2π (D) f 0
Nadere informatie--- thuis voor elk talent --- Schoolgids 2015-2016
--- huis voor elk alen --- Schoolgids 2015-2016 Schoolgids Camminghaschool Schooljaar 2015 2016 1 WELKOM bij ons op school Wij zijn een school waar ieders alen opimaal de ruime krijg en we saan open voor
Nadere informatie4.9 Berekening van dragend metselwerk onderworpen aan verticale belasting
De radioaciviei die mogelijk word uigesraald in consrucies, is hoofdzakelijk e wijen aan de aanwezigheid van radium (Ra 226) en/of horium (Th 232) in de kelder en in de gebruike maerialen. Ui de ondersaande
Nadere informatieLeveringsvoorwaarden voor werken van beeldende kunst Beroepsvereniging van Beeldende Kunstenaars BBK Amsterdam
Leveringsvoorwaarden voor werken van beeldende kuns Beroepsvereniging van Beeldende unsenaars BB Amserdam Gedeponeerd er griffie van de Arrondissemens-Rechbank e Amserdam d.d. 23-6-1983 onder nummer 174/1983
Nadere informatieJ A A R R A P P O R T 2 0 1 3
J A A R R A P P O R T 2 0 1 3 2013 H R P u b l i c I S H A R I N G K N O W L E D G E A N D E X P E R I E N C E 1 2013 D e v o o r z i e r a a n h e w o o r d Philippe Lenaers HR Public is in 2013 als organisaie
Nadere informatieStudiekosten en andere scholings uitgaven
20 Aanvullende oeliching bij aangife inkomsenbelasing 20 IB 266-1T12FD (2576) Sudiekosen en andere scholings uigaven Volgde u in 20 een opleiding of een sudie voor uw (oekomsige) beroep? Of had u kosen
Nadere informatieBINDEND ADVIES. : A te B in deze vertegenwoordigd door C te D vs E te F : No-claimteruggave : : 7 november 2007
STICHTING KLACHTEN EN GESCHILLEN ZORGVERZEKERINGEN A BINDEND ADVIES Parijen Zaak Zaaknummer Ziingsdaum : A e B in deze veregenwoordigd door C e D vs E e F : No-claimeruggave : 20070983 : 7 november 2007
Nadere informatieStappenplan. Winning Aardwarmte voor Glastuinbouw. Ammerlaan Grond & Hydrocultuur VOF. Voor een krachtige klimaatneutrale glastuinbouw.
December 2013 Sappenplan Winning Aardwarme voor Glasuinbouw Rik van den Bosch: Ben Flipse: Radboud Vorage: Vleesomaenbedrijf A+G van den Bosch Ammerlaan Grond & Hydroculuur VOF GreenhouseGeoPower 1 Voor
Nadere informatie64% 70% 94% 85% 87% 73% 67% 75% 93% 60% 70% 100% 90% 100% 75% 70% 85% 100% Groen Vrij Internet Partij. Stelling CDA VVD D66 PvdA Groen Links
Semwijzer COC Nederland Gayvoe parijvergelijking 2006 www.gayvoe.nl Parij is he zeer oneens Parij is he oneens Parij voel er wel wa voor Parij is posiief Selling CDA VVD D66 PvdA Algehele score Gelijke
Nadere informatieEtagevloeren. Ruimte creëren doe je met Nolte Opslag Systemen. www.nolteopslagsystemen.nl
Eagevloeren Ruime creëre g Sysemen g Sysemen is gespecialiseerd in de producie en levering van Eagevloeren. Een eagevloer ook wel enresol, mezzanine, ussenvloer, verdiepingsvloer of bordes genoemd, is
Nadere informatieScreen. Voordelen van de fusie zoveel mogelijk benutten. mei 2010. Highlights
Screen mei 2010 Voordelen van de fusie zoveel mogelijk benuen Voor u lig he nieuwe magazine Screen van Bevolkingsonderzoek Zuid-Wes. In di magazine willen we de parijen die bij he bevolkingsonderzoek naar
Nadere informatieTentamen Golven en Optica
Tenamen Golven en Opica woensdag 9 juni 011, 15.00-18.00 uur Maak elke opgave op een apar vel voorzien van uw naam en sudennummer. Gebruik van een (grafische) rekenmachine is oegesaan. Verdeel uw ijd opimaal
Nadere informatieGebruik van condensatoren
Gebruik van condensaoren He spanningsverloop ijdens he laden Als we de schakelaar s sluien laden we de condensaor op. De condensaorspanning zal oenemen volgens een exponeniële funcie en de spanning over
Nadere informatieStudiekosten of andere scholingsuitgaven
12345 Aanvullende oeliching bij aangife inkomsenbelasing IB 266-1T02FD (2464) Sudiekosen of andere scholingsuigaven Volgde u in een opleiding of een sudie voor uw (oekomsige) beroep? Dan mag u de uigaven
Nadere informatieStudiekosten en andere scholings uitgaven
bij aangife inkomsenbelasing 20 IB 266-1TFD (2576) Sudiekosen en andere scholings uigaven Volgde u in 20 een opleiding of een sudie voor uw (oekomsige) beroep? Of had u kosen voor een EVCprocedure (Erkenning
Nadere informatie