Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek

Transcriptie

1 rapportage kenniscentrum Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Kenniscentrum Beroepsonderwijs Bedrijfsleven T&L

2 Rapportage Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek DISCLAIMER De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij VTL. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld en toestemming is gekregen. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van VTL. VTL aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden.

3 Voorwoord Voor u ligt de rapportage Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie van VTL, Kenniscentrum Beroepsonderwijs Bedrijfsleven Transport & Logistiek. Met deze rapportage informeren we het onderwijsen werkveld over de toekomstige kansen op de arbeidsmarkt en de perspectieven op de markt voor beroepspraktijkvormingsplaatsen (BPV-plaatsen). Deze kansen zijn van toepassing voor gediplomeerde schoolverlaters en voor deelnemers van de mbo-opleidingen in de sector transport en logistiek. De informatie bestrijkt alle binnen de sector transport en logistiek voorkomende branches, dus inclusief personenvervoer, varende beroepen en luchtvaart. Onderwijsinstellingen kunnen deze informatie gebruiken om hun opleidingsaanbod actueel te houden. Toekomstige leerling-werknemers kunnen de voorlichting laten meewegen in hun opleidingskeuze. Het bedrijfsleven kan gebruik maken van de kennis over de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt ten behoeve van hun personeelsbeleid. Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van kwantitatieve bronnen met betrekking tot arbeidsmarkt en het beroepsonderwijs. Daarnaast is gebruik gemaakt van rapportages en jaarverslagen van organisaties in de verschillende deelsectoren. Tenslotte zijn interviews uitgevoerd met experts in de verschillende deelsectoren. Onze dank gaat uit naar de alle deelnemers en organisaties die hun medewerking aan dit onderzoek hebben verleend. Wij danken ook het team van Ecorys dat de rapportage heeft opgesteld. Doe ook uw voordeel met de inzichten die deze rapportage u geeft! Jeroen Meulendijks Directeur VTL Alphen aan den Rijn, december 213

4 Inhoud Managementsamenvatting Inleiding Belang van arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie KBB T&L Doelstelling Onderzoekverantwoording Arbeidsmarkt Onderwijsmarkt BPV-markt Perspectieven gediplomeerde schoolverlaters Leeswijzer De nautische branches Inleiding Zeevaart Aantal vestigingen Werkgelegenheid in de zeevaart Vacatures Onderwijsmarkt zeevaart Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt zeevaart Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Visserij Aantal vestigingen in de visserij Werkgelegenheid in de visserij Vacatures Onderwijsmarkt visserij Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt visserij Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Waterbouw Aantal vestigingen Werkgelegenheid in de waterbouw Vacatures Onderwijsmarkt waterbouw Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt waterbouw Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Scheeps- en jachtbouw Aantal vestigingen in de scheeps- en jachtbouw Werkgelegenheid in de scheeps- en jachtbouw Onderwijsmarkt scheeps- en jachtbouw Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt scheeps- en jachtbouw Vacatures Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Beroepsgoederenvervoer Inleiding Arbeidsmarkt beroepsgoederenvervoer Aantal vestigingen Faillissementen Schaalvergroting Werkgelegenheid Vacatures Onderwijsmarkt beroepsgoederenvervoer Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt beroepsgoederenvervoer Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Logistieke dienstverlening Inleiding Arbeidsmarkt logistieke dienstverlening Aantal vestigingen Werkgelegenheid Vacatures Onderwijsmarkt logistieke dienstverlening Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt logistieke dienstverlening Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Inhoud Inhoud 3

5 5. Personenvervoer Inleiding Arbeidsmarkt personenvervoer Aantal vestigingen Werkgelegenheid Vacatures Onderwijsmarkt personenvervoer Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt personenvervoer Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Haven, op- en overslag Inleiding Arbeidsmarkt haven, op- en overslag Aantal vestigingen Werkgelegenheid Vacatures Onderwijsmarkt haven, op- en overslag: Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt haven, op- en overslag: Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Binnenvaart Inleiding Arbeidsmarkt binnenvaart Aantal vestigingen Werkgelegenheid Vacatures Onderwijsmarkt binnenvaart: Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt binnenvaart Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Vervoer door de lucht Inleiding Arbeidsmarkt vervoer door de lucht Aantal vestigingen Werkgelegenheid Vacatures Onderwijsmarkt vervoer door de lucht: Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt vervoer door de lucht Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Vervoer per spoor Inleiding Arbeidsmarkt vervoer per spoor Aantal vestigingen Werkgelegenheid Vacatures Onderwijsmarkt vervoer per spoor Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt vervoer per spoor Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Bijlage: deelnemersaantallen Bijlage: aantal opleidingsinstellingen per district per deelsector Bijlage: samenvatting beschikbaarheid BPV-plaatsen Bijlage: samenvatting beschikbaarheid arbeidsplaatsen Bijlage: Nederland verdeeld in UWV-districten Bronnen Interviews Over Ecorys Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 5

6 Managementsamenvatting De arbeidsmarkt Werkgelegenheid kent lichte daling, verwachtingen zijn positief Onderstaande figuur toont de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de periode in de sector Transport en Logistiek, en de verwachting voor 213 en verder. De daling van de werkgelegenheid die zich sinds het begin van de crisis in 28 voordoet, zet zich voort na een kleine opleving in 211. Vanaf 214 wordt weer lichte groei verwacht. Figuur 1.1: Aantal werkzame personen transport en logistiek (alle VTL-sectoren) (28-215; peildatum april 212) Transport en logistiek (alle deelsectoren) Bron: LISA (28-212) raming Ecorys ( ). Ontwikkeling beroepsgoederenvervoer: Pensioenfonds TKP (213) en raming Ecorys ( ). De ontwikkeling volgens LISA is geijkt op het cijfer van Pensioenfonds TKP van 213. De daling van de werkgelegenheid van de afgelopen jaren is in de meeste VTL-sectoren terug te zien, waaronder de grootste sector, het beroepsgoederenvervoer, maar ook in het personenvoervoer, de zeevaart, het vervoer door de lucht en per spoor en in de scheeps- en jachtbouw. Positieve uitzonderingen op deze trend waren de logistieke dienstverlening en de haven, op- en overslag. In de zeevaart, de visserij, de scheeps- en jachtbouw en het vervoer per spoor wordt voorlopig nog geen groei verwacht, althans niet van de werkgelegenheid in Nederland. Vraag door vergrijzing Dat er in niet alle sectoren sprake is groei, betekent niet altijd dat er in deze sectoren geen goede perspec tieven zijn voor gediplomeerde schoolverlaters. In een aantal sectoren en beroepen is het personeels bestand behoorlijk vergrijsd ten opzichte van de gehele werkende beroepsbevolking. Doordat werknemers die uitstromen naar pensioen vervangen moeten worden, is er toch (een hoge) vraag naar personeel. Dit wordt ervaren in het beroepsgoederenvervoer, de binnenvaart, het personenvervoer (met name touringcar) en de scheeps- en jachtbouw. Daarnaast is er in verschillende sectoren sprake van steeds hogere kwalificatie-eisen van werkgevers. Ondanks een dalende werkgelegenheid kan er daarom nog steeds sprake zijn van een vraag naar goed opgeleid personeel, terwijl de kansen voor laagopgeleiden beperkt zijn. Dit is bijvoorbeeld merkbaar in de sector haven, op- en overslag, en ook in de visserij zijn er ondanks de dalende werkgelegenheid signalen dat er kansen zijn voor personeel dat om kan gaan met nieuwe technieken. Hogere kwalificatie-eisen hebben niet alleen betrekking op technische competenties, maar ook op talenkennis (binnenvaart) of sociale vaardigheden (touringcarvervoer). Vooralsnog hebben bovengenoemde ontwikkelingen niet tot een toename van het aantal vacatures geleid. De trend in de ontwikkeling van het aantal vacatures voor beroepen in de sector transport en logistiek is in 212 vergelijkbaar met 211: in de eerste helft van het jaar neemt het aantal vacatures toe, waarna in de het tweede deel van het jaar sprake is van een afname. Het aantal werkzoekenden voor deze beroepen ontwikkelt zich precies tegengesteld: als er minder vacatures zijn, zijn er meer werkzoekenden. Dit betekent dat er meer concurrentie onder werkzoekenden op de arbeidsmarkt is. De verhouding werkzoekenden en vacatures was in juli 212 het laagst, wat er op duidt dat de kansen voor schoolverlaters in die periode relatief hoog waren. Dit zijn slechts indicaties: aantallen vacatures en werkzoekenden kunnen niet een op een met elkaar vergeleken worden, onder meer door verschillen in gevraagd en aangeboden kwalificatieniveau en door regionale verschillen. Uit gesprekken met vertegenwoordigers uit de sectoren en uit onderzoek naar wervingskanalen blijkt ook dat veel vacatures niet openbaar worden maar binnen bestaande netwerken worden vervuld. De voorzichtig positieve verwachtingen voor de toekomst gaan op voor onder meer het beroepsgoederenvervoer, het personenvervoer (met name touringcar) en de binnenvaart. In de logistieke dienstverlening en haven, op- en overslag zal de groei van de afgelopen jaren zich naar verwachting verder doorzetten. 6 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 7

7 managementsamenvatting Figuur 1.2: Ontwikkeling vacatures en werkzoekenden sector transport en logistiek Figuur 1.3: Aantal mbo-instellingen per T&L-deelsector, naar district (212/213) januari 212 april 212 juli 212 oktober 212 januari 213 Totaal (Vacatures) Totaal (Werkzoekenden) Bron: UWV WERKbedrijf Noord Oost Zuidoost Noordwest Middenwest Zuidwest Beroepsgoederenvervoer Logistieke dienstverlening Haven, op- en overslag Binnenvaart Personenvervoer Luchtvaart Spoor Visserij Waterbouw Koopvaardij/Zeevaart Scheepsbouw Bron: DUO Het onderwijs Onderwijsinstellingen Beroepsopleidingen voor T&L-sectoren kunnen worden gevolgd bij 38 publiek bekostigde onderwijsinstellingen, ROC s en vakscholen. De meeste instellingen geven opleidingen gericht op het beroepsgoederenvervoer, gevolgd door logistieke dienstverlening en luchtvaart. Voor scheeps- en jachtbouw kunnen leerlingen terecht bij twee instellingen, voor waterbouw bij één. Opleidingen voor beroepsgoederenvervoer, logistieke dienstverlening en luchtvaart worden in alle districten aangeboden voor het schooljaar De andere opleidingen zijn alleen in een beperkt aantal districten te volgen. Opleidingen in de scheeps- en jachtbouw komen bijvoorbeeld alleen voor in de districten Noord en Zuidwest (zie onderstaande figuur). Het district Zuidwest (Rotterdam e.o.) heeft een breed aanbod van opleidingen1. 1 In de bijlagen is het aantal instellingen uitgesplitst naar opleiding en leerweg. Deze aantallen en de aantallen in Figuur 1.3 zijn niet een op een vergelijkbaar, omdat de meeste instellingen meerdere opleidingen verzorgen. Het optellen van de aantallen in de bijlage zou leiden tot dubbeltellingen. Het aantal instellingen per district kan evenmin bij elkaar worden opgeteld, omdat sommige instellingen regio-overstijgend zijn of een combinatie van opleidingen in verschillende deelsectoren kunnen aanbieden. 8 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 9

8 managementsamenvatting Aantallen deelnemers en gediplomeerden stijgen Het aantal deelnemers en gediplomeerden in kwalificaties in de sector Transport en Logistiek is in 212 toegenomen ten opzichte van 28, met een piek in het aantal deelnemers in 21 en een piek in het aantal gediplomeerden in De aantallen worden mede beïnvloed doordat een deel van de werkenden in het beroepsgoederenvervoer en het personenvervoer voor bijscholing ingeschreven is geweest als bbl er 3. Figuur 1.4: Ontwikkeling aantal deelnemers en gediplomeerden in kwalificaties transport en logistiek4 Meeste deelnemers in het beroepsgoederenvervoer Voor het leerjaar 212/213 zijn er deelnemers ingeschreven voor een opleiding in de sector transport en logistiek. Dit is een daling van 2 procent ten opzichte van 211, toen er deelnemers waren. 3 procent van de deelnemers volgt een opleiding voor het beroepsgoederenvervoer. Deze deelsector is daarmee de grootste deelsector, gevolgd door de logistieke dienstverlening en de luchtvaart. De grote piek in 21 voor het personenvervoer is dit jaar niet te zien. Met 1.31 deelnemers vormt het personenvervoer nu 9 procent van de sector. Figuur 1.5 toont het aantal deelnemers per deelsector. 2 Figuur 1.5: Aantal deelnemers in beroepsopleidingen per T&L-deelsector Deelnemers Gediplomeerden Bron: DUO Bron: DUO 2 Het aantal gediplomeerden en aantal deelnemers kan men niet zonder meer met elkaar in verband brengen. De opleidingsduur kan per persoon verschillen, tussen instroom en uitstroom kunnen deelnemers uitvallen of naar een andere opleiding overstappen. De deelnemerscijfers geven aan hoeveel deelnemers er in een gegeven jaar ingeschreven staan. De diplomacijfers geven aan hoeveel deelnemers in een gegeven schooljaar ( ) zijn uitgestroomd met diploma. Fluctuaties in deelnemersaantallen, bijvoorbeeld een sterke stijging, maken het wel aannemelijk dat binnen enkele jaren het aantal gediplomeerden ook zal toenemen, waarbij het moment waarop dat zal gebeuren voornamelijk afhankelijk is van de duur van de opleiding. 3 Het exacte percentage deelnemers dat bijscholing volgt in het kader van de nascholing voor de Richtlijn vakbekwaamheid in een bbl-traject, en dus niet als zuivere nieuwe instroom op de arbeidsmarkt beschouwd kan worden, is niet bekend. In de cijfers zien we een toename in extranei, een teken dat deze groep in de toekomst beter te onderscheiden is van de instroom vanuit het reguliere voortraject. 4 DUO publiceert ieder jaar voorlopige cijfers, die na gecorrigeerd worden. In dit rapport maken we voor alle jaren (vanaf 28) gebruik van de definitieve cijfers van DUO, behalve voor 212. De definitieve cijfers voor 212 waren tijdens het schrijven van dit rapport nog niet beschikbaar. Door deze correctie kunnen er verschillen bestaan tussen dit rapport en voorgaande rapportages. 1 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 11

9 managementsamenvatting Opvallend veel gediplomeerden in het personenvervoer In het schooljaar 211/212 hebben leerlingen de opleiding verlaten met een diploma (tegen 6.48 in 21/211). De meeste daarvan hebben een kwalificatie behaald binnen het personenvervoer en het beroepsgoederenvervoer. In deze deelsectoren gaat het voor een belangrijk deel om een eenmalige piek veroorzaakt door zittend personeel dat scholing bij een bekostigde onderwijsinstelling heeft gevolgd. Kwalificaties waarin een sterke stijging te zien is, zijn chauffeur goederenvervoer en chauffeur personenvervoer (taxi). In de meeste overige deelsectoren was sprake van een lichte daling of stabilisatie van het aantal gediplomeerden ten opzichte van 211. BPV-markt Aantal erkende leerbedrijven In totaal zijn er vestigingen die door VTL erkend zijn als leerbedrijf (maart 213). In onderstaande grafiek is te zien hoe deze bedrijven verdeeld zijn over de verschillende sectoren. De meeste bedrijven zijn erkend voor kwalificaties in het beroepsgoederenvervoer (3.562). Ook voor de kwalificaties in de logistieke dienstverlening is er een groot aantal erkende leerbedrijven. De binnenvaart is de derde sector wat betreft het aantal door VTL erkende leerbedrijven. Figuur 1.6: Gediplomeerden per deelsector (212) Veel bedrijven zijn voor meerdere kwalificaties erkend. Kwalificaties vallen soms in meerdere deelsectoren: bedrijven met een erkenning voor kwalificaties in zowel het beroepsgoederenvervoer als logistieke dienstverlening. Daarom zijn de totalen per sector in de onderstaande grafiek niet zonder meer op te tellen tot een totaal voor heel Nederland. Figuur 1.7: Aantal erkende leerbedrijven per sector in Nederland Bron: DUO Beroepsgoederenvervoer Logistieke dienstverlening Personenvervoer Haven, op- en overslag Binnenvaart Zeevaart Visserij Waterbouw Scheepsbouw Vervoer door de lucht Vervoer per spoor Bron: VTL Leerbedrijvenbestand 5 Zoals aangegeven is in dit cijfer ook een onbekend aandeel van mensen met een baan opgenomen, die zijn ingeschreven voor een opleiding in het kader van bijscholing. Dit speelt in de sectoren beroepsgoederenvervoer en personenvervoer. Het gaat naar schatting om 1.9 personen, waarmee eigenlijke instroom op de arbeidsmarkt dus op 5.3 zou komen. Het aantal BPV-plaatsen kan van moment tot moment verschillen en is afhankelijk van de conjunctuur. In de sector transport en logistiek is het aanbod van het aantal stageplaatsen over het algemeen in evenwicht met de vraag, hoewel dit niet voor alle opleidingen en districten geldt. Tekorten doen zich voor enkele opleidingen vooral voor in de districten Noord, Oost en Zuidoost. 12 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 13

10 Arbeidsmarktperspectieven in de T&L-sectoren algemeen In de sector transport en logistiek zijn verschillende ontwikkelingen van invloed op het perspectief op de arbeidsmarkt van gediplomeerde schoolverlaters. Enerzijds was de afgelopen jaren in alle sectoren samen sprake van een dalende werkgelegenheid. Veel sectoren hebben last van de crisis. Anderzijds hebben meerdere sectoren te maken met een vergrijsd personeelsbestand. Vanwege de uitstroom van personeel dat de pensioengerechtigde leeftijd bereikt, is er ondanks de dalende werkgelegenheid vervangingsvraag. Daarbij komt dat de eisen die werkgevers aan personeel stellen steeds hoger worden. Voor laagopgeleid personeel zijn de kansen op de arbeidsmarkt in de sector T&L minder goed dan voor middelbaar en hoger opgeleid personeel. Dit maakt dat verschillende sectoren aangeven behoefte hebben aan goed opgeleide schoolverlaters, met name vanuit de hogere mbo-niveaus. Na een stijging van het aantal vacatures in de eerste helft van 212 is er over heel 212 per saldo sprake van een daling van het aantal bij UWV WERKbedrijf bekende vacatures voor beroepen in de sector transport en logistiek. Ondanks de dalende werkgelegenheid is het aantal gediplomeerden dat instroomt op de arbeidsmarkt licht gestegen. Bij het inschatten van de perspectieven op de arbeidsmarkt moeten gediplomeerden rekening houden met het feit dat er niet alleen kansen zijn in de sector waarmee de opleiding het meest verwant is, maar dat zij ook kunnen uitwijken naar andere sectoren. Zo kunnen gediplomeerden voor het beroepsgoederenvervoer ook terecht in de logistieke dienstverlening of in het eigen vervoer voor de groot- of detailhandel; voor gediplomeerden in de zeevaart zijn er kansen in de binnenvaart en waterbouw, ook voor gediplomeerden in de binnenvaart zijn er kansen in de waterbouw. Personen met een varende functie in de zeevaart of waterbouw vinden na verloop van tijd vaak werk aan de wal of in de haven. 1. Inleiding 1.1 Belang van arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie KBB T&L Kenniscentra beroepsonderwijs bedrijfsleven (KBB) dragen bij aan de bevordering van de beschikbaarheid en kwaliteit van de leerplaatsen waar de beroepspraktijkvorming (BPV) wordt verzorgd. Ook voeren kenniscentra een regelmatige beoordeling uit van de bedrijven die deze plaatsen faciliteren. Het Kenniscentrum Beroepsonderwijs Bedrijfsleven Transport en Logistiek (KBB T&L) vormt de brug tussen onderwijs en bedrijfsleven in de sector transport en logistiek en heeft de wettelijke taak voor voldoende opleidingsplaatsen te zorgen. Daarvoor heeft KBB T&L overleg met onderwijsinstellingen in het mbo en bedrijven over het aantal op te leiden deelnemers. KBB T&L moet als kenniscentrum zorgen voor voldoende beschikbare plaatsen voor beroepspraktijkvorming (BPV) voor de opleidingen in de sector transport en logistiek. Hiervoor erkent KBB T&L leerbedrijven waar deelnemers in de opleidingen een BPV-plaats kunnen vinden. Om voor een goede aansluiting tussen het onderwijs en het bedrijfsleven in de sector te zorgen is adequate informatie noodzakelijk. Om inzicht te geven in de stand van zaken op de arbeidsmarkt, de onderwijsmarkt en de beroepspraktijkvormingsmarkt (BPV-markt), stelt KBB T&L ieder jaar een rapportage op met relevante arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie. Met actuele informatie over de beschikbaarheid van BPV-plaatsen en de perspectieven op de arbeidsmarkt maakt KBB T&L de kansen na diplomering op een baan in de sector zichtbaar. 1.2 Doelstelling Het doel van deze rapportage is: Onderwijsinstellingen en overige belanghebbenden voorzien van goede informatie over het perspectief van het aantal arbeidsplaatsen en BPV-plaatsen in de sector transport en logistiek op branche- en regionaal niveau. Inzichtelijk is gemaakt of er te weinig of juist te veel deelnemers in een bepaalde opleidingsrichting worden opgeleid, gegeven de vraag naar arbeid in de sector transport en logistiek (T&L). Op basis van deze informatie kunnen onderwijsinstellingen in het mbo binnen de kwalificatiestructuur keuzes maken over bijvoorbeeld het starten van een nieuwe beroepsopleiding of mbo-leerlingen adviseren over het volgen van een opleiding in de sector transport en logistiek. In dit rapport zijn in de sector transport en logistiek acht deelsectoren onderscheiden. Enkele deelsectoren bestaan uit verschillende branches. De volgende deelsectoren worden onderscheiden, met tussen haakjes de branches. nautisch (branches: zeevaart, waterbouw, visserij, scheeps- en jachtbouw); beroepsgoederenvervoer over de weg; logistieke dienstverlening; 14 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 15

11 inleiding haven, op- en overslag; binnenvaart; personenvervoer (branches: taxivervoer, touringcarvervoer, openbaar vervoer); luchtvaart (logistieke dienstverlening ten behoeve van de luchtvaart); vervoer per spoor. De beschikbare informatie is zo veel mogelijk uitgesplitst naar deze acht deelsectoren. De opleiding in het vervoer per spoor (machinist railvervoer) is in het schooljaar 211/212 van start gegaan, waardoor hierover beperkt informatie beschikbaar is. 1.3 Onderzoekverantwoording Per deelsector is informatie opgenomen over de arbeidsmarkt en de onderwijsmarkt Arbeidsmarkt Voor elk van deze deelsectoren is ingegaan op de volgende onderwerpen: Aantal vestigingen (bedrijvigheid); Ontwikkeling van de werkgelegenheid tot nu toe; Prognose van de ontwikkeling van de werkgelegenheid. Knelpunten en perspectieven op de arbeidsmarkt zijn per deelsector beschreven. Voor informatie over de arbeidsmarkt is gebruik gemaakt van verschillende databronnen aangevuld met informatie uit interviews. Voor de ontwikkeling van de werkgelegenheid en het aantal bedrijfsvestigingen is gebruik gemaakt van het LISA-register, aangevuld met informatie van het pensioenfonds voor de sector transport- en logistiek 6. Voor de prognoses is gebruik gemaakt van de volgende bronnen: meest recente nationale ramingen van het CPB (Centraal Economisch Plan, maart 213); de ramingen van UWV WERKBedrijf (regionale ramingen juni 212, update voor heel Nederland januari 213); sectorramingen van ABN AMRO (Sectormonitor Transport en Logistiek, november 212) en ING (februari 213); Rabobank (Cijfers & Trends Transport, februari 213); TLN (Conjunctuurbericht 4e kwartaal 212, verschenen op 21 februari 213); CBR (Kwartaalcijfers 212, verschenen januari 213); een quick scan van de jaarverslagen van grote bedrijven Onderwijsmarkt Per deelsector is gekeken naar het aanbod van deelnemers op de arbeidsmarkt, specifiek naar deelnemers vanuit het onderwijs. Per deelsector is ingegaan op de onderwijsinstellingen die opleidingen in de T&L-sectoren aanbieden, de deelnemers in de opleidingen en de gediplomeerden. Cijfers zijn afkomstig van DUO. Over de sector vervoer per spoor is minder informatie beschikbaar, omdat de opleiding voor deze sector pas in 211 gestart is. Per deelsector zijn uitsplitsingen gemaakt naar districten van UWV WERKbedrijf: Noord, Oost, Middenwest, Noordwest, Zuidwest en Zuidoost BPV-markt Voor het in kaart brengen van het aantal erkende leerbedrijven is gebruik gemaakt van het leerbedrijvenbestand van VTL. Het leerbedrijvenbestand bevat een overzicht van de bedrijven die erkend zijn om leerplaatsen voor kwalificaties in de sector Transport en Logistiek aan te bieden. Een leerbedrijf kan leerplaatsen aanbieden voor meerdere kwalificaties en in meerdere deelsectoren. Het aantal leerplaatsen per leerbedrijf en per deelsector is niet bekend. Het aantal gerealiseerde BPV-plaatsen is evenmin bekend per bedrijf en per deelsector. Het perspectief op BPV-plaatsen is daarom op kwalitatieve wijze ingevuld door middel van persoonlijke en telefonische interviews met vertegenwoordigers van onderwijsinstellingen en met adviseurs buitendienst van VTL Perspectieven gediplomeerde schoolverlaters Per sector is aandacht voor de perspectieven op de arbeidsmarkt voor gediplomeerde schoolverlaters met kwalificaties in de sector transport en logistiek. De conclusies zijn gebaseerd op informatie over de arbeids- en onderwijsmarkt, aanvullende gegevens van UWV WERKbedrijf, recent onderzoek binnen de sectoren (uitgevoerd door onder meer Ecorys, ROA, UWV WERKbedrijf en TLN) en de uitkomsten van de persoonlijke en telefonische interviews met deskundigen uit de sector. Het aanbod op de arbeidsmarkt is in kaart gebracht door te kijken naar de trend in het aantal gediplomeerde schoolverlaters en het aantal niet-werkende werkzoekenden op basis van UWV gegevens. Er is geen aanvullende enquête afgenomen naar de personeelsbehoefte onder bedrijven. Voor de vraag op de arbeidsmarkt wordt daarom gekeken naar de (verwachte) ontwikkeling van de werkgelegenheid en waar mogelijk naar de vergrijzing in een sector of beroepsgroep. Aanvullend is gebruik gemaakt van de registratie van vacatures die bij het UWV WERKbedrijf zijn gemeld. Deze bron heeft als voordeel dat het regelmatig gedetailleerde en recente gegevens levert per sector. Het nadeel is dat deze bron een beperkt en selectief beeld geeft van de totale vraag naar personeel. Toch is het marktbereik van UWV WERKbedrijf voor transportpersoneel relatief hoog (5% in 26) 7, daarom wordt de ontwikkeling in het aantal vacatures dat bij UWV WERKbedrijf bekend is, gebruikt als een indicatie voor de ontwikkeling van de vraag naar arbeid. De trend in de vacatureontwikkeling is steeds vergeleken met de trend in de gehele sector Transport en Logistiek. Hiermee wordt een beeld verkregen hoe de VTL-sectoren het ten opzichte van elkaar doen. 6 De informatie van het pensioenfonds Vervoer (cijfers TKP) is gebruikt voor een schatting van de totale werkgelegenheid in het beroepsgoederenvervoer. 7 UWV WERKbedrijf (26), Vacatures in Nederland 26, Amsterdam. In de rapportages na 26 is geen uitsplitsing gemaakt van het marktbereik naar achtergrondkenmerken van bedrijven en vacatures. Mogelijk is het marktaandeel van UWV op dit moment beduidend lager. 16 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 17

12 1.4 Leeswijzer De rapportage is opgebouwd rondom de deelsectoren waar KBB T&L mee te maken heeft: nautisch; beroepsgoederenvervoer over de weg; logistieke dienstverlening; personenvervoer haven, op- en overslag; binnenvaart; luchtvaart (logistieke dienstverlening ten behoeve van de luchtvaart); spoor. 2. De nautische branches 2.1 Inleiding Er zijn in dit rapport vier nautische sectoren onderscheiden die relevant zijn voor kwalificaties van VTL. Het gaat om: De zeevaart (koopvaardij); De visserij; De waterbouw; De scheeps- en jachtbouw. Het gaat in deze sector over het algemeen om varende functies met vaak een belangrijke technische component. Te denken valt aan kapiteins, stuurlui, scheepswerktuigkundigen en technisch baggerpersoneel. Alleen in de scheeps- en jachtbouw gaat het om een technische functie aan land. 2.2 Zeevaart Aantal vestigingen Tussen 28 en 29, en tussen 21 en 211 was er sprake van groei in het aantal bedrijfsvestigingen in de zeevaart (rederijen). Desondanks is het aantal vestigingen over de gehele periode van gedaald met 4,5 procent tot 567 vestigingen. Met name tussen 211 en 212 is het aantal vestigingen relatief snel gedaald. 8 De redenen voor deze daling zijn niet eenduidig. Een verklaring is het aantal zelfstandigen in de zeevaart dat, in tegenstelling tot veel andere sectoren, is gedaald. Van schaalvergroting lijkt in de zeevaart geen sprake te zijn, aangezien de werkgelegenheid bij bedrijven tot 1 werknemers is gestegen, maar dat bij de bedrijven van 1 of meer werknemers ook sprake is van een daling. Daarom moet de economische crisis ook als verklaring worden aangemerkt, waardoor meer bedrijven failliet zijn gegaan. De zeevaart heeft door de crisis zware klappen opgelopen, maar is zich aan het herstellen 9,1. Ondanks de crisis wordt er in de zeevaart veel groeipotentieel ervaren 11,12. 8 Het aantal schepen onder Nederlandse vlag is in deze periode wel gestegen, met 38% tot ongeveer 1.3, wat met name komt door een stijging in de handelsvloot tot (ruim 75 schepen. Zie: Webers, H., et.al. (213), De Nederlandse maritieme cluster, monitor AMB AMRO Sectoren in de stress, ING Kwartaalbericht transport en logistiek februari Rabobank Transport februari ING Dutch Economic Outlook december Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 19

13 de nautische branches Figuur 2.1: Aantal vestigingen in de zeevaart (28-212; peildatum april 212) Figuur 2.2: Verdeling vestigingen in de zeevaart per UWV-district (peildatum april 212) Zeevaart Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Zeevaart Bron: LISA Bron: LISA Logischerwijs bevinden de meeste vestigingen in de zeevaartbranche zich in de kustgebieden. De meeste vestigingen bevinden zich dan ook in de districten Noord (27) en Zuidwest (21), goed voor respectievelijk 36,5 en 35,5 procent van het totaal aantal vestigingen. Dit wordt gevolgd door district Noordwest met 85 vestigingen, een aandeel van circa 15 procent. De overige districten hebben 12 tot 4 vestigingen Werkgelegenheid in de zeevaart Inclusief buitenlands personeel zijn volgens de Nederland Maritiemland (NML) monitor 212 circa 29. personen werkzaam in de zeevaart, waarvan circa 27. aan boord van schepen en circa 2. aan wal (in kantoorfuncties). 13 Van de zeevarenden zijn circa 23. afkomstig uit het buitenland. Het aantal Nederlanders in de zeevaart bedraagt circa 6. volgens de NML monitor: 2. aan wal en 4. aan boord van schepen. De Nederlanders aan boord van schepen zijn met name officieren (vaarbevoegd en technisch personeel) terwijl buitenlands personeel vooral werkzaam is in lagere functies aan boord. Binnen de zeevaart zijn personenvervoer (met name cruisevaart) en vrachtvervoer beide goed voor ongeveer de helft van de totale werkgelegenheid (inclusief buitenlanders). Het personeel in Nederlandse loondienst is in de zeevaart in meerderheid werkzaam in de vrachtvaart. 13 NML monitor Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 21

14 de nautische branches Volgens de gegevens van LISA zijn iets meer dan 8. Nederlandse personen werkzaam in de zeevaart (Figuur 2.3). Het verschil met de 6. van de NML monitor is te verklaren door verschillen in meetwijze. Bij LISA wordt de van uitzendbureaus of manning agencies ingehuurd personeel meegeteld, terwijl dat bij de CBS-gegevens op basis van de UWV polis-administratie die in de NML monitor wordt gebruikt, niet het geval is. In de zeevaart daalt het aantal werkzame personen op de Nederlandse loonlijst tussen 29 en 212. Inclusief buitenlands personeel is het aantal voor Nederlandse rederijen werkzaam personeel jaarlijks toegenomen, vooral door overnames van bedrijven in het buitenland (NML monitor 212). Tussen 212 en 213 laten de ontwikkelingen in de werkgelegenheid volgens een quickscan onder grote rederijen een gemengd beeld zien voor het personeel op de Nederlandse loonlijst. Voor 213 verwachten meerdere rederijen een toename van het personeel op deze loonlijst. Echter aan de andere kant zijn er ook bedrijven die activiteiten van Rotterdam naar het buitenland verplaatsen, en zijn recentelijk een aantal schepen failliet gegaan. Per saldo lijkt daarom te moeten worden gerekend op een lichte werkgelegenheidsdaling van enkele tientallen personen in 213 (een procent) en nulgroei in 214 bij het personeel op de Nederlandse loonlijst. Bij buitenlandse vestigingen van Nederlandse rederijen is in 213 en 214 wel een groei in het aantal banen te verwachten. Zij vinden voor een deel werk in walfuncties bij de rederij, maar vertrekken ook naar de havensector (zie ook hoofdstuk 6). Het verloop tussen 25 en 3 jaar is volgens CBS cijfers ongeveer twee keer zo hoog (35%). De relatief hoge uitstroom wordt voor een deel verklaard doordat zeevarend personeel afhaakt door lange perioden van afwezigheid van het thuisfront. In de zeevaart zorgt de vervangingsvraag daarom voor een blijvend hoge opleidingsbehoefte van hooggekwalificeerd personeel. Strenge opleidingseisen die internationaal zijn vastgelegd bemoeilijken de omscholing van personeel (NML monitor 212). Het grootste deel van de instroom in nautische functies is afkomstig van het reguliere onderwijs Vacatures Veel van de vacatures bij UWV WERKBedrijf binnen de nautische sector zijn afkomstig van de zeevaartsector (gemiddeld ruim 75%). Er is een toename in het aantal vacatures tot aan het derde kwartaal van 212. Figuur 2.4: Openstaande vacatures in de zeevaart 212, standcijfer bij aanvang kwartaal 6 Figuur 2.3: Aantal werkzame personen in de zeevaart ( peildatum april Zeevaart Bron: LISA (28-212), raming Ecorys ( ) januari 212 april 212 juli 212 oktober 212 januari 213 Zeevaart Totaal (x1) Bron: UWV WERKbedrijf Het jaarlijkse personeelsverloop bij het Nederlands personeel bedraagt op bedrijfsniveau tussen 15 en 2 procent in de periode ; van de uitstroom blijft circa 6 procent in de sector actief (NML monitor 212). Het verloop is vooral hoog bij zeevarend personeel Onderwijsmarkt zeevaart Voor de zeevaart zijn er drie kwalificaties, namelijk: 1. Koopvaardij officier alle schepen; niveau 4 2. Stuurman / werktuigkundige kleine schepen; niveau 3 3. Schipper / machinist beperkt werkgebied; niveau Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 23

15 de nautische branches Er zijn zeven instellingen in Nederland waar kwalificaties voor de zeevaart kunnen worden behaald, namelijk het Berechja College, Deltion College, Noorderpoort, ROC Kop van Noord-Holland, ROC Nova College, Scalda en het Scheepvaart en Transportcollege (STC) Deelnemersaantallen Met 1.56 deelnemers en 1 procent van de totale sector is de zeevaartsector een middelgrote sector binnen de totale sector Transport en Logistiek. Het aantal deelnemers in de sector is ten opzichte van 211 met 1 procent gestegen en ligt op het hoogste niveau sinds 28. De toename is vooral te danken aan de kwalificatie koopvaardijofficier alle schepen. Daar steeg het aantal deelnemers van 92 in 28 naar 1.67 in 212. Bij de opleiding stuurman / werktuigkundige kleine schepen zien we een stijging in 212 met 26 procent Deelnemers naar district Opleidingen voor de zeevaart kunnen in alle districten gevolgd worden, behalve in district Zuidoost. In Noordwest en Zuidwest zijn er twee instellingen, in de overige districten één. Het aantal deelnemers in Zuidwest is het grootst. Daar hebben STC en Scalda samen 918 deelnemers. In Noord zijn 114 deelnemers ingeschreven bij Noorderpoort, in Noordwest 31 leerlingen bij ROC Nova College. Figuur 2.6: Aantal deelnemers Zeevaart naar district (212) 7 6 Figuur 2.5: Aantal deelnemers per opleiding voor Zeevaart (28-212) Noord Oost Zuidoost Noordwest Middenwest Zuidwest Koopvaardij officier alle schepen Stuurman / werktuigkundige kleine schepen Schipper / machinist beperkt werkgebied Bron: DUO Koopvaardij officier alle schepen Stuurman / werktuigkundige kleine schepen Schipper / machinist beperkt werkgebied Bron: DUO 24 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 25

16 de nautische branches Gediplomeerden Het aantal gediplomeerden in de sector zeevaart is in 212 met 11 procent afgenomen en ligt met 37 iets onder het gemiddelde over de afgelopen vijf jaar (33). Bij alle kwalificaties is sprake van een daling. Figuur 2.7: Aantal gediplomeerden voor de sector Zeevaart (28-212) Figuur 2.8: Aantal erkende leerbedrijven binnen de zeevaart per district Noord Oost Zuidoost Noordwest Middenwest Zuidwest Bron: LISA Koopvaardij officier alle schepen Stuurman / werktuigkundige kleine schepen Schipper / machinist beperkt werkgebied Bron: DUO BPV-markt zeevaart In totaal zijn er in de sector zeevaart erkende leerbedrijven. De zeevaart biedt al jaren een stagegarantie voor mbo-leerlingen van maritieme opleidingen. Er zijn gemiddeld twee BPV-plaatsen beschikbaar per leerbedrijf. Er zijn iets meer plaatsen bij grotere dan middelgrote en kleinere bedrijven. Volgens betrokkenen in de sector is het moeilijker leerlingen te plaatsen dan een jaar geleden. Er zijn soms regionale aansluitingsproblemen. Er is bijvoorbeeld voldoende interesse van leerlingen in Groningen, waar soms te weinig BPV-plaatsen zijn. Om hun stage te volgen zouden de leerlingen dan naar bijvoorbeeld Rotterdam moeten gaan, waar wel plaatsen zijn. De ervaring is dat vanwege de afstand er niet veel leerlingen zijn die dit daadwerkelijk doen Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Het merendeel van de personen in de zeevaart bestaat uit laaggekwalificeerde personen uit het buitenland. De circa 6. Nederlanders die in de zeevaart werken, zijn echter in grote meerderheid hooggekwalificeerde vaarlieden of technici (mbo of hbo geschoold). 15 Het hoge personeelsverloop rond de leeftijd van 3 jaar maakt continue instroom vanuit de opleiding essentieel, waarbij de opleiding moet voldoen aan strenge internationale regels. Het aantal deelnemers aan zeevaartopleidingen is in het afgelopen jaar gestegen, met name in de opleiding koopvaardij officier alle schepen. De verwachting is dat de komende jaren er meer gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt zullen verschijnen. Hoewel er in de zeevaart veel niet-eu zeevarenden worden ingezet, blijft er vraag naar Nederlands personeel. Nederlandse (en Europese) zeevarenden blijven schaars ondanks vele promotiecampagnes. De groeiende vloot wordt steeds vaker bemand met niet-europeanen. Aan hen wordt een carrière-perspectief geboden zodat ze langer blijven varen Dit is inclusief minder dan 1 buitenlandse vestigingen die niet in de figuur zijn meegenomen % van het varend personeel is niet Nederlands. Van hen is 72% gezel of niet maritiem personeel. Zie: Webers, H. et.al. (213). De Nederlandse Maritieme Cluster, Monitor Webers, H. et.al. (213). De Nederlandse Maritieme Cluster, Monitor Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 27

17 de nautische branches De ervaring is dat niet-eu zeevarenden relatief lang in hun functie blijven en dat zij over het algemeen minder dan Nederlanders de ambitie hebben om door te groeien. Omdat Nederlanders vaak wel die ambitie hebben, zo blijkt uit interviews, hebben rederijen vaak voorkeur voor Nederlandse zeevarenden. Het aanbod van Nederlandse zeevarenden wordt echter onvoldoende geacht om aan de vraag te voldoen, waardoor rederijen meer op buitenlands personeel zijn aangewezen dan ze zouden willen. 2.3 Visserij Net als bij de binnenvaart en zeevaart zijn de meeste vestigingen in de visserij te vinden in de kustgebieden. De districten Oost en Zuidoost blijven met respectievelijk 5 en 7 vestigingen ver achter op Noord (122), Middenwest (146), Noordwest (192) en Zuidwest (25). Figuur 2.1: Verdeling vestigingen in de visserij per UWV-district (peildatum april 212) Aantal vestigingen in de visserij Hoewel de visserij het al jaren moeilijk heeft, kent de sector een groei in het aantal vestigingen. Met name tussen 28 en 21 is het aantal vestigingen sterk gestegen. Deze stijging nam iets af na 21 maar resulteerde desondanks in een toename van het aantal vestigingen over de gehele periode van tot 677 in 212, een stijging van meer dan 27 procent Deze stijging is opvallend aangezien de werkgelegenheid daalt in de visserij. Bij een groot aantal vestigingen gaat het dan ook om eenmanszaken. Dit aantal is in de periode meer dan verdubbeld (21%) terwijl het aantal bedrijven met 1 of meer werknemers is gedaald met 5 procent en het aantal bedrijven met 2 tot en met 9 werknemers zelfs met 1 procent. Het lijkt erop dat steeds meer vissers zich als zelfstandige laten inhuren. 1 5 Figuur 2.9: Aantal vestigingen in de visserij (28-212; peildatum april 212) 8 Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Visserij Bron: LISA Werkgelegenheid in de visserij In de commerciële visserij (exclusief sportvisserij) zijn zeevisserij, binnenvisserij (met name op het IJsselmeer), de garnalensector en aquacultuur belangrijke deelsectoren. De totale werkgelegenheid in de visserij bedraagt circa 2.4 werkzame personen. De langere termijn trend is dalend, wanneer wordt vergeleken met 26 (niet in de figuur). 17 In het jaarverslag over 211 wijst Productschap Vis 18 op de negatieve invloed van het sluiten van visgebieden (zeevisserij) en tijdelijke vangstverboden (IJsselmeer) op de werkgelegenheid. 2 1 Voor de zeevisserij zijn quota om overbevissing tegen te gaan van belang. De quota voor 213 zijn nog niet definitief vastgesteld wegens onderhandelingen met Noorwegen, maar over het algemeen worden Visserij Bron: LISA 17 NML monitor Productschap Vis, jaarverslag 211 (3 juli 212). 28 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 29

18 de nautische branches deze neerwaarts aangepast omdat vispopulaties zich minder snel herstellen dan verwacht. 19 Op Europees niveau wordt een visserijbeleid ontwikkeld, echter dit is niet voor 214 te verwachten. 2 In de garnalensector en in de binnenvisserij worden problemen ervaren door respectievelijk beperkingen naar aanleiding van de duurzaamheidsdiscussie en verboden op het vissen met staand want 21. Alleen in de aquacultuur is de werkgelegenheid stabiel (in 211) volgens het jaarverslag van productschap Vis. Zowel op korte als op langere termijn is daarom eerder een verdere afname van de werkgelegenheid te verwachten dan een herstel. De afname zal in snelheid wel minder worden 22. Aangezien er zijn geen algehele totaalverboden op visserij, is de verwachting dat op het moment dat de vispopulaties zich duurzaam hersteld hebben, ook de visserij zich zal herstellen. De sector kenmerkt zich door veel familiebedrijven en steeds meer door een groot aantal zelfstandigen. Monitoring van vacatures in deze sector is daarom geen betrouwbare methode om de vraag naar arbeid in kaart te brengen. De perspectieven worden daarom in kaart gebracht op basis van de ontwikkeling in de omvang van werkgelegenheid en wat er bekend is over de vervangingsvraag in de sector Onderwijsmarkt visserij In de visserij zijn er drie kwalificaties, namelijk: 1. Stuurman / werktuigkundige zeevisvaart SW6, niveau 2; 2. Stuurman / werktuigkundige zeevisvaart SW5, niveau 3; 3. Stuurman werktuigkundige zeevisvaart SW4, niveau 4. Deelnemers aan deze opleidingen volgen de BOL-variant. Figuur 2.11: Aantal werkzame personen in de visserij ( peildatum april) Er zijn in Nederland vier bekostigde onderwijsinstellingen met visserijopleidingen, namelijk het STC, Berechja College, Scalda en ROC Kop van Noord-Holland Deelnemersaantallen Het aantal deelnemers is in de afgelopen jaren gedaald van 29 (28) naar 149 (212). De daling is het sterkst bij stuurman / werktuigkundige zeevisvaart SW5: daar zijn nu 49 deelnemers minder ingeschreven dan in 28. De stuurman / werktuigkundige zeevisvaart SW4 is de kleinste kwalificatie, maar blijft in aantal wel stabiel. 2.3 Figuur 2.12: Aantal deelnemers per opleiding voor visserij (28-212) Visserij Bron: LISA (28-212), raming Ecorys ( ) Vacatures Het aantal bij UWV WERKbedrijf bekende vacatures voor functies in de visserij is laag (minder dan 1 vacatures voor heel Nederland gedurende heel 212, daarom is hiervan geen figuur opgenomen). Monitoring van vacatures is deze sector is lastig, omdat ook het aantal online vacatures in deze sector laag is De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 216, Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt, december Stuurman / werktuigkundige zeevisvaart SW6 Stuurman / werktuigkundige zeevisvaart SW5 Stuurman / werktuigkundige zeevisvaart SW4 Bron: DUO 3 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 31

19 de nautische branches Deelnemers naar district De instellingen waar kwalificaties kunnen worden behaald, bevinden zich in de districten Noordwest (1), Middenwest (1) en Zuidwest (2). Het grootste aantal deelnemers is te vinden in Zuidwest, waar Scalda en STC samen 97 deelnemers hebben Gediplomeerden Het aantal gediplomeerden ligt met 6 (212) op hetzelfde niveau als in 211. In 21 was er met 3 gediplo meerden een eenmalige piek voor stuurman / werktuigkundige zeevisvaart SW4: gemiddeld ligt dit aantal rond de vijf per jaar. Het aantal gediplomeerden is in 212 met 6 onder het niveau van 28 (72). Figuur 2.13: Aantal deelnemers visserij naar district (212) Figuur 2.14: Aantal gediplomeerden in de visserij (28-212) Noord Oost Zuidoost Noordwest Middenwest Zuidwest Stuurman / werktuigkundige zeevisvaart SW6 Stuurman / werktuigkundige zeevisvaart SW5 Stuurman / werktuigkundige zeevisvaart SW4 Bron: DUO Stuurman / werktuigkundige zeevisvaart SW6 Stuurman / werktuigkundige zeevisvaart SW5 Stuurman / werktuigkundige zeevisvaart SW4 Bron: DUO 32 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 33

20 de nautische branches BPV-markt visserij Doordat de vloot in de visserij krimpt is er een tekort aan BPV-plaatsen bij de leerbedrijven. Gezien de vergrijzing in de visserij blijft er een vervangingsvraag bestaan. Hierdoor blijft het noodzakelijk leerlingen een BPV-plaats te kunnen bieden. Sectorexperts geven aan dat leerlingen na het afronden van BPV en opleiding vrijwel altijd bij het stagebedrijf in dienst kunnen treden. In totaal zijn er in de sector visserij 88 erkende leerbedrijven 23. Figuur 2.15: Aantal erkende leerbedrijven binnen de visserij per district De visserij is een sector die bekend staat om het werven van personeel in eigen kring, met een beperkte rol van UWV WERKBedrijf of andere intermediaire partijen. Vacatures zijn er weinig, er zijn steeds meer zelfstandigen in de visserij. Tegelijkertijd wordt voor het werk in de visserij een steeds hoger opleidingsniveau verlangd. Op de schepen is sprake van vernieuwing in zowel techniek als milieubeheer. De aard van de werkzaamheden aan boord wordt complexer vanwege nieuwe vistechnieken. Het is daarom noodzakelijk dat het aanbod ook beter gekwalificeerd is. Voor goed opgeleide jongeren die nieuwe technieken beheersen zijn de perspectieven op de arbeidsmarkt naar verwachting goed. ROA geeft aan dat de upgradingssnelheid (snelheid waarmee vaardigheden van personeel verbeteren om te voldoen aan hogere kwalificatie-eisen van werkgevers) van personeel in de visserij in Nederland laag is. 25 Met name trawlerbedrijven en kottervissers werken steeds meer met buitenlandse werknemers, wegens een tekort aan goed geschoold personeel met nautische profielen. Al met al zijn de kansen op werk in de visserij beperkt. Echter, aangezien het aantal deelnemers en ook het aantal gediplomeerden in de kwalificaties daalt, blijven er mogelijkheden bestaan voor goed gekwalificeerd personeel in de sector Waterbouw Noord Oost Zuidoost Noordwest Middenwest Zuidwest Bron: LISA Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt De werkgelegenheid in de visserij vertoont een dalende trend, mede in samenhang met visquota. De verwachting is dat de dalende trend zich de komende jaren voortzet, zij het minder snel 24. De werkzame personen in de visserij hebben een iets bovengemiddelde leeftijd. Er zal opleidingsbehoefte blijven bestaan wegens vervanging van personeel. De daling reduceert de vervangingsbehoefte van personeel dat vertrekt wegens vergrijzing. Echter het beeld is wel dat er steeds iets minder jonge vissers beginnen met hun carrière dan er oudere vissers stoppen. 23 Inclusief minder dan 1 buitenlandse vestigingen die niet in de figuur zijn meegenomen. 24 Dit blijkt ook uit: ROA (211) De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 216. Maastricht: Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt. De waterbouw kent verschillende segmenten, waaronder landwinning, baggerwerken, kust- en overwerken, constructieve waterbouw en zandtransport. Een deel van de activiteiten vindt plaats in en rond binnenwateren en binnen Nederland. Daarnaast opereert de sector op zee. Een groot deel van de omzet is afkomstig van activiteiten in het buitenland. Het zijn vooral nautische en technische functies die van belang zijn in dit onderzoek. Een factor die van invloed is op de arbeidsmarkt voor waterbouwers is de inzet van buitenlands personeel op deze overzeese projecten. In sommige landen, zoals Australië of Brazilië, verlangen overheden dat een minimum percentage aan lokaal personeel op projecten wordt ingezet, wat nadelig zou kunnen zijn voor de inzet van Nederlands personeel. Echter, de vraag naar arbeid is groot genoeg, zodat deze voorwaarden geen nadelige effecten hebben voor de kansen op werk van Nederlands personeel. Inhoudelijk doen er zich geleidelijke veranderingen in waterbouwkundige functies voor. Deze veranderingen hebben te maken met internationale regelgeving op het gebied van milieu en met techniek. Wat betreft milieuzorg liggen verantwoordelijkheden per functie anders, hoewel sprake is van overlap. Voor de baggermeester geldt dat de impact van het baggerproces op de directe, maritieme omgeving van belang is. Werktuigkundigen moeten onder andere rekening houden met verontreiniging. De stuurman moet in het vaargedrag de uitstoot proberen te beperken. Inhoudelijke technische ontwikkelingen hebben te maken met een meer integrale benadering van de 25 ROA (211) De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 216. Maastricht: Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt. 34 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 35