Rapportage Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie Transport & Logistiek 2012

Transcriptie

1 Rapportage Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie Transport & Logistiek 212 VTL helpt je vooruit

2

3 Over Ecorys Met ons werk willen we een zinvolle bijdrage leveren aan maatschappelijke thema s. Wij bieden wereldwijd onderzoek, advies en projectmanagement en zijn gespecialiseerd in economische, maatschappelijke en ruimtelijke ontwikkeling. We richten ons met name op complexe markt-, beleids- en managementvraagstukken en bieden opdrachtgevers in de publieke, private en not-for-profit sectoren een uniek perspectief en hoogwaardige oplossingen. We zijn trots op onze 8-jarige bedrijfsgeschiedenis. Onze belangrijkste werkgebieden zijn: economie en concurrentiekracht; regio s, steden en vastgoed; energie en water; transport en mobiliteit; sociaal beleid, bestuur, onderwijs, en gezondheidszorg. Wij hechten grote waarde aan onze onafhankelijkheid, integriteit en samenwerkingspartners. Ecorys-medewerkers zijn betrokken experts met ruime ervaring in de academische wereld en adviespraktijk, die hun kennis en best practices binnen het bedrijf en met internationale samenwerkingspartners delen. Ecorys Nederland voert een actief MVO-beleid en heeft een ISO141-certificaat, de internationale standaard voor milieumanagementsystemen. Onze doelen op het gebied van duurzame bedrijfsvoering zijn vertaald in ons bedrijfsbeleid en in praktische maatregelen gericht op mensen, milieu en opbrengst. Zo gebruiken we 1% groene stroom, kopen we onze CO2-uitstoot af, stimuleren we het OV-gebruik onder onze medewerkers, en printen we onze documenten op FSC- of PEFC-gecertificeerd papier. Door deze acties is onze CO2-voetafdruk sinds 27 met ca. 8% afgenomen. ECORYS Nederland BV Watermanweg GG Rotterdam Postbus AD Rotterdam Nederland T F E netherlands@ecorys.com K.v.K. nr W Ecorys Arbeid & Sociaal Beleid T F i

4 Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie Transport & Logistiek 212 ii

5 Voorwoord Ecorys Nederland BV heeft in opdracht van VTL een rapportage arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie opgesteld voor de sector transport en logistiek. Het doel van deze rapportage is het onderwijs- en werkveld te informeren over perspectieven op de arbeidsmarkt voor gediplomeerde schoolverlaters en de perspectieven op de markt voor beroepspraktijkvormingsplaatsen (BPV-plaatsen) voor deelnemers in de mbo-opleidingen in de sector transport en logistiek. Onderwijsinstellingen kunnen de informatie gebruiken om hun opleidingsaanbod actueel te houden. Aankomende leerlingen kunnen de informatie laten meewegen in hun opleidingskeuze. De informatie bestrijkt alle binnen de sector transport en logistiek voorkomende branches, dus inclusief personenvervoer, varende beroepen en luchtvaart. Het bedrijfsleven kan gebruik maken van de informatie over de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt ten behoeve van het personeelsbeleid. Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van kwantitatieve bronnen met betrekking tot arbeidsmarkt en het beroepsonderwijs. Daarnaast is gebruik gemaakt van rapportages en jaarverslagen van organisaties in de verschillende deelsectoren. Tenslotte zijn interviews uitgevoerd met experts in de verschillende deelsectoren. De belangrijkste conclusie van dit onderzoek is dat economische crisis er toe heeft geleid dat bedrijven terughoudender zijn in het aannemen van personeel en er voor het vinden van BPV-plaatsen in enkele deelsectoren meer moeite gedaan moet worden. Deze negatieve effecten gelden vooral op de korte termijn. Op de lange termijn zijn de perspectieven op de arbeidsmarkt in de meeste deelsectoren goed vanwege de vergrijzing van het personeel en de investeringen in de infrastructuur. Onze dank gaat uit naar de alle personen en organisaties die hun medewerking aan dit onderzoek hebben verleend, waaronder uiteraard alle geïnterviewden. Tevens danken wij Gera de Vries en Daan Ouwens voor de inhoudelijke input en de begeleiding van het onderzoek vanuit VTL. Het projectteam, Annemieke Biesma Peter Donker van Heel Martin van der Ende Karel Kans iii

6 Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie Transport & Logistiek 212 iv

7 Managementsamenvatting Doel van deze rapportage Met deze rapportage worden onderwijsinstellingen en overige belanghebbenden voorzien van actuele informatie over het perspectief van het aantal arbeidsplaatsen en BPV-plaatsen in de sector transport en logistiek op regionaal niveau. Deze rapportage informeert het onderwijsveld over perspectieven op de arbeidsmarkt en de markt voor beroepspraktijkvormingsplaatsen (BPV-plaatsen) in de sector transport en logistiek. Het opdoen van praktijkervaring is voor deelnemers in het mbo essentieel voor een soepele overgang van opleiding naar werk. De beroepspraktijkvorming vindt plaats bij daarvoor erkende leerbedrijven. KBB T&L draagt als Kenniscentrum Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (KBB) van de sector transport en logistiek zorg voor voldoende en kwalitatief goede opleidingsplaatsen binnen de sector. Op basis van de informatie uit dit rapport kunnen mbo-instellingen binnen de kwalificatiestructuur beslissingen nemen over hun opleidingsaanbod, en kunnen (aankomend) deelnemers in het mbo geadviseerd worden in hun opleidingskeuze. De informatie bestrijkt alle binnen de sector transport en logistiek voorkomende deelsectoren en branches, namelijk: beroepsgoederenvervoer over de weg logistieke dienstverlening haven, op- en overslag binnenvaart personenvervoer (branches: taxivervoer, touringcarvervoer, openbaar vervoer) nautische sector (branches: zeevaart, waterbouw, visserij, scheepsbouw) luchtvaart (logistieke dienstverlening ten behoeve van de luchtvaart) vervoer per spoor. De arbeidsmarkt De tekenen van herstel die de economie liet zien in 21 na de crisis van 29 waren in de sector transport en logistiek (T&L) zichtbaar. De werkgelegenheid in de sector bleef van 21 op 211 gelijk. Vergeleken met 27 is er wel sprake van een lichte daling van 2 procent. In totaal zijn er in de sector in 211 ruim 36.5 personen werkzaam. Een derde van het aantal werkzame personen in de sector T&L is werkzaam in het beroepsgoederenvervoer, wat daarmee de grootste deelsector is. Daarna zijn de haven, op- en overslag en het personenvervoer de grootste sectoren. Deelsectoren die sinds 27 het meest zijn gegroeid (1%) zijn de haven, op- en overslag en logistieke dienstverlening (tussen 21 en 211 resp. +3% en % groei). Van een daling sinds 27 was sprake in de nautische sectoren en het beroepsgoederenvervoer. In het laatste jaar is de werkgelegenheid in het beroepsgoederenvervoer stabiel. De bedrijvigheid in de sector is wel toegenomen. Tussen 21 en 211 groeide het aantal vestigingen met 1 procent (sinds 27 zelfs met 4 procent). Vooral in de logistieke dienstverlening en in de visserij waren er in 211 meer vestigingen dan in 27. Een verklaring hiervoor kan zijn de toename van het aantal eenmansbedrijven. Minder vestigingen waren er voor in de scheepsbouw en het vervoer per spoor. De verwachting is dat de recessie waarin Nederland in de tweede helft van 211 belandde een negatieve invloed zal hebben op de ontwikkeling van de werkgelegenheid in 212 (-1,6%), maar dat in 213 de werkgelegenheid in de sector weer zal groeien (+,9%). Voor 212 wordt alleen voor de logistieke dienstverlening een positieve ontwikkeling verwacht, voor de overige deelsectoren wordt een afname van de werkgelegenheid verwacht. v

8 In 213 zullen vooral de deelsectoren logistieke dienstverlening, luchtvaart en haven, op- en overslag zich positief ontwikkelen. De werkgelegenheid in de overige deelsectoren zal ongeveer gelijk blijven met 212. De onderwijsmarkt Het aantal deelnemers in de kwalificaties voor de sector T&L neemt al enkele jaren sterk toe. Tussen schooljaar 21/211 en 211/212 is het aantal deelnemers gestegen met 15 procent tot ruim Een deel van de stijging wordt veroorzaakt door scholing van zittend personeel in met name beroepsgoederenvervoer en in mindere mate het personenvervoer bij bekostigde instellingen (bij personenvervoer was er vooral in 21 een piek van het aantal deelnemers). De stijging van het aantal deelnemers zal zich daarom niet één op één vertalen in een toename van het aanbod van nieuwe gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt. Ook in alle andere deelsectoren (behalve de visserij) deed zich een toename van het aantal deelnemers voor tussen 21 en 211. Ook in het aantal gediplomeerde schoolverlaters was er sprake van een stijging. De bijna verdriedubbeling van het aantal gediplomeerden in het personenvervoer (diplomering van zittend personeel door scholing in 21) zorgt hierbij echter voor een vertekening. Als het personenvervoer buiten beschouwing wordt gelaten is er namelijk sprake van een daling van het aantal gediplomeerde schoolverlaters. Deze daling deed zich in alle deelsectoren voor, behalve in de luchtvaart en de scheepsbouw en in het eerder genoemde personenvervoer. De meeste deelnemers in opleidingen voor de sector T&L zijn te vinden in Zuidwest Nederland. Perspectieven op de BPV-markt Het aanbod van BPV-plaatsen ontwikkelt zich over het algemeen parallel aan de conjunctuur. In meerdere sectoren wordt ervaren dat het meer moeite kost BPV-plaatsen voor alle deelnemers te vinden. In sectoren waar beleid wordt gevoerd om de gevolgen van de vergrijzing op de vangen worden extra inspanningen gedaan om BPV-plaatsen te bieden. Daar worden geen tekorten ervaren. Het kost meer moeite om een BPV-plaats te vinden voor deelnemers in het beroepsgoederenvervoer (vooral voor de chauffeur goederenvervoer), de chauffeur personenvervoer, de luchtvaartdienstverlener en voor verschillende kwalificaties in de haven, op- en overslag. In de binnenvaart worden met het oog op de vergrijzing inspanningen verricht om leerlingen een stageplaats te bieden, waarvoor hier geen problemen worden verwacht. Ook in de nautische sectoren zijn er voldoende plaatsen: in de zeevaart en de waterbouw bieden de bedrijven in principe voor alle deelnemers een stageplaats. De visserij is hierop een uitzondering, deze deelsector heeft te maken met de krimp van de vloot. Voor de machinist railvervoer verwacht de aanbieder van de opleiding (STC) op korte termijn geen problemen in het vinden van BPV-plaatsen. Perspectieven op de arbeidsmarkt In de sector transport en logistiek was er in de eerste helft van 211 in de meeste deelsectoren sprake van een toename van het aantal vacatures dat bij UWV bekend was. In de tweede helft van 211, toen de Nederlandse economie in een recessie belandde, nam het aantal vacatures weer af. Dit is een indicatie voor de minder goede perspectieven op de arbeidsmarkt op de korte termijn. De sector T&L is echter over het algemeen een tamelijk vergrijsde sector, waardoor op de langere termijn de perspectieven beter zijn. Ook de investeringen in de infrastructuur, zoals de Tweede Maasvlakte, dragen bij aan betere perspectieven in verschillende sectoren op de langere termijn. Het beroepsgoederenvervoer is een sector waar op de korte termijn de perspectieven minder goed zijn, maar op de langere termijn onder andere vanwege de vergrijzing van het personeel er weer voldoende vraag naar personeel zal zijn om gediplomeerde schoolverlaters een baan te bieden. De ontwikkeling van de werkgelegenheid in de logistieke dienstverlening is gunstiger dan gemiddeld in de sector T&L, waardoor ook in deze sector er een blijvende vraag naar personeel wordt verwacht. Nadelig voor de gediplomeerde schoolverlaters is het feit dat in deze sector relatief veel flexibel personeel wordt ingezet, dat de vergrijzing minder is dan andere deelsectoren en dat de aanwas van gediplomeerde schoolverlaters waarschijnlijk toeneemt. Andere sectoren waar onder andere vanwege vergrijzing de perspectieven op de lange termijn goed zijn, zijn de binnenvaart, de haven, op- en overslag, de waterbouw, de zeevaart. De kansen op werk in het personenvervoer zijn redelijk, ook vanwege de vergrijzing. Deze deelsector Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie Transport & Logistiek 212 vi

9 Managementsamenvatting heeft echter wel te kampen met bezuinigingen door de overheid. Het personeelsverloop in de taxibranche is hoog, wat ook mogelijkheden biedt voor schoolverlaters. De kansen op werk in de luchtvaart zijn beperkt, in het bijzonder voor de luchtvaartdienstverlener. De vraag naar personeel is laag. De sector is relatief jong, waardoor er geen grote uitstroom van zittend personeel wordt verwacht. Voor de luchtvaartlogisticus en de aviation operations officer zijn de verwachtingen iets beter. De ingebruikname van de Tweede Maasvlakte biedt mogelijkheden voor een groei van het goederenvervoer per spoor van de haven naar het achterland. Omdat de opleiding recent gestart is, is er nog geen informatie beschikbaar over het gemak waarmee de gediplomeerden hun weg naar de arbeidsmarkt vinden. vii

10 Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie Transport & Logistiek 212 viii

11 Inhoud Over Ecorys i Voorwoord iii Managementsamenvatting v Doel van deze rapportage v De arbeidsmarkt v De onderwijsmarkt vi Perspectieven op de BPV-markt vi Perspectieven op de arbeidsmarkt vi 1. Inleiding Belang arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie KBB T&L Doelstelling Leeswijzer Een beschrijving van de arbeidsmarkt Inleiding Arbeidsmarkt beroepsgoederenvervoer Aantal vestigingen Werkgelegenheid Verloop personeel Conclusie arbeidsmarkt Arbeidsmarkt logistieke dienstverlening Aantal vestigingen Werkgelegenheid Verloop personeel Conclusie arbeidsmarkt Arbeidsmarkt personenvervoer Aantal vestigingen Werkgelegenheid Verloop Conclusie arbeidsmarkt ix

12 2.5 Arbeidsmarkt haven, op- en overslag Aantal vestigingen Werkgelegenheid Verloop Conclusie arbeidsmarkt Arbeidsmarkt binnenvaart Aantal vestigingen Werkgelegenheid Conclusie arbeidsmarkt Arbeidsmarkt nautische sectoren Zeevaart Visserij Waterbouw Scheepsbouw Personeelsverloop in de visserij, binnenvaart, scheepsbouw en waterbouw Conclusie arbeidsmarkt nautische sectoren Arbeidsmarkt vervoer door de lucht Aantal vestigingen vervoer door de lucht Werkgelegenheid in het vervoer door de lucht Verloop in het vervoer door de lucht Conclusie arbeidsmarkt vervoer door de lucht Arbeidsmarkt vervoer per spoor Aantal vestigingen vervoer per spoor Werkgelegenheid vervoer over het spoor Verloop vervoer over het spoor Conclusie arbeidsmarkt vervoer over het spoor Samenvatting Een beschrijving van de onderwijsmarkt Inleiding De T&L-sector als geheel Beroepsgoederenvervoer Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden Logistieke dienstverlening Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie Transport & Logistiek 212 x

13 3.5 Personenvervoer Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden Haven, op- en overslag Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden Binnenvaart Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden Nautische sectoren Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden Vervoer door de lucht Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden Vervoer per spoor Samenvattende conclusie Perspectieven op de BPV-markt Inleiding Aantal erkende leerbedrijven BPV-plaatsen beroepsgoederenvervoer BPV-plaatsen logistieke dienstverlening BPV-plaatsen personenvervoer BPV-plaatsen haven, op- en overslag BPV-plaatsen binnenvaart BPV-plaatsen nautische sectoren Zeevaart Visserij Waterbouw Scheepsbouw BPV-plaatsen vervoer door de lucht BPV-plaatsen vervoer per spoor Conclusie xi

14 5. Perspectief voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Inleiding Arbeidsmarktperspectieven in de T&L-sectoren algemeen Arbeidsmarktperspectieven beroepsgoederenvervoer Arbeidsmarktperspectieven logistieke dienstverlening Arbeidsmarktperspectieven personenvervoer Arbeidsmarktperspectieven haven, op- en overslag Arbeidsmarktperspectieven binnenvaart Arbeidsmarktperspectieven nautische sectoren Zeevaart Visserij Waterbouw Scheepsbouw Arbeidsmarktperspectieven vervoer door de lucht Arbeidsmarktperspectieven vervoer over het spoor Conclusies Conclusies Bijlagen Beschikbaarheid arbeidsplaatsen naar deelsector, kwalificatie en regio Beschikbaarheid BPV-plaatsen naar deelsector, kwalificatie en regio Nederland verdeeld in UWV-districten Onderzoeksverantwoording Bronnen Overzicht van figuren en tabellen Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie Transport & Logistiek 212 xii

15 1. Inleiding

16

17 Inleiding 1.1 Belang arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie KBB T&L Kenniscentra beroepsonderwijs bedrijfsleven dragen bij aan de bevordering van de beschikbaarheid en kwaliteit van de leerplaatsen waar de beroepspraktijkvorming wordt verzorgd. Ook voeren kenniscentra een regelmatige beoordeling uit van de bedrijven en organisaties die deze plaatsen accommoderen. Het Kenniscentrum Beroepsonderwijs Bedrijfsleven Transport en Logistiek (KBB T&L) vormt de brug tussen onderwijs en bedrijfsleven in de sector transport en logistiek en heeft de wettelijke taak om voor voldoende opleidingsplaatsen te zorgen. Daarvoor heeft KBB T&L overleg met onderwijsinstellingen in het mbo en bedrijven over het aantal op te leiden deelnemers. Om voor een goede aansluiting tussen het onderwijs en het bedrijfsleven in de sector te zorgen is adequate informatie noodzakelijk. Om inzicht te geven in de stand van zaken op de arbeidsmarkt, de onderwijsmarkt en de beroepspraktijkvormingsmarkt (BPV-markt), stelt KBB T&L ieder jaar een rapportage op met relevante arbeidsmarkten onderwijsinformatie. Deze wordt, samen met de rapportages van andere kenniscentra, door de stichting Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB) aan het werkveld aangeboden. Met actuele informatie over de beschikbaarheid van BPV-plaatsen en de perspectieven op de arbeidsmarkt maakt KBB T&L de kansen op een baan in de sector zichtbaar. 1.2 Doelstelling Het doel van deze rapportage is: Onderwijsinstellingen en overige belanghebbenden voorzien van goede informatie over het perspectief van het aantal arbeidsplaatsen en BPV-plaatsen in de sector transport en logistiek op regionaal niveau. Inzichtelijk wordt gemaakt of er te weinig of juist te veel deelnemers in een bepaalde opleidingsrichting worden opgeleid, gegeven de werkgelegenheidssituatie in de sector transport en logistiek (T&L). Op basis van deze informatie kunnen onderwijsinstellingen in het mbo binnen de kwalificatiestructuur keuzes maken over bijvoorbeeld het starten van een nieuwe beroepsopleiding of mbo-leerlingen adviseren over het volgen van een opleiding in de sector transport en logistiek. In dit rapport worden in de sector transport en logistiek zeven deelsectoren onderscheiden. Enkele deelsectoren bestaan uit verschillende branches. De volgende deelsectoren worden onderscheiden, waarbij tussen haakjes de branches worden genoemd. beroepsgoederenvervoer over de weg logistieke dienstverlening haven, op- en overslag binnenvaart personenvervoer (branches: taxivervoer, touringcarvervoer, openbaar vervoer) nautische sector (branches: zeevaart, waterbouw, visserij, scheepsbouw) luchtvaart (logistieke dienstverlening ten behoeve van de luchtvaart) vervoer per spoor. De beschikbare informatie is zo veel mogelijk uitgesplitst naar deze acht deelsectoren. De opleiding in het vervoer per spoor (machinist railvervoer) is in het schooljaar 211/212 van start gegaan, waardoor hiervoor beperkt informatie beschikbaar is. Om de kansen op BPV-plaatsen en op de arbeidsmarkt inzichtelijk te maken is gebruik gemaakt van diverse bronnen, die niet in alle gevallen volledig op elkaar aansluiten. De wijze waarop de sector transport en logistiek en de verschillende deelsectoren gedefinieerd zijn, kunnen per bron van elkaar verschillen. 1.3 Leeswijzer De rapportage is opgebouwd rondom de drie markten waar KBB T&L mee te maken heeft: de arbeidsmarkt (hoofdstuk 2) de onderwijsmarkt (hoofdstuk 3) de BPV-markt (hoofdstuk 4). Het rapport behandelt zowel de aanbod- als de vraagzijde van deze drie markten. De arbeidsmarktperspectieven in de verschillende deelsectoren komen in hoofdstuk 5 aan de orde. In de afsluitende conclusie (hoofdstuk 6) wordt het BPV-perspectief in relatie tot het arbeidsperspectief besproken. Hier worden de consequenties inzichtelijk gemaakt voor het aantal deelnemers en daarmee samenhangend het aantal BPV-plaatsen, zowel ten behoeve van de deelsector als ten behoeve van het onderwijs. 3

18 Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie Transport & Logistiek 212 4

19 2. Een beschrijving van de arbeidsmarkt

20

21 Een beschrijving van de arbeidsmarkt 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk komen ontwikkelingen in de arbeidsmarkt voor de sector transport en logistiek aan de orde. Binnen deze sector worden de volgende deelsectoren onderscheiden: beroepsgoederenvervoer (1.2), logistieke dienstverlening (1.3), personenvervoer (1.4), haven, op- en overslag (1.5), binnenvaart (1.6), nautische sectoren (1.7), vervoer door de lucht (1.8) en vervoer per spoor (1.9). Voor elk van deze deelsectoren is ingegaan op de volgende onderwerpen: Aantal vestigingen (bedrijvigheid) Werkgelegenheidsontwikkeling tot nu toe Prognose van de werkgelegenheidsontwikkeling Verloop van personeel. Op knelpunten en perspectieven op de arbeidsmarkt wordt in hoofdstuk 5 ingegaan. Voor dit hoofdstuk is gebruik gemaakt van bestaande databronnen aangevuld met informatie uit interviews. Voor de ontwikkeling van de werkgelegenheid en het aantal bedrijfsvestigingen is gebruik gemaakt van het LISA-register. Voor de prognoses is gebruik gemaakt van de meest recente nationale ramingen van het CPB (CEP, maart 212), de regionale ramingen van UWV WERKBedrijf (juni 211), en de sectorramingen van ABN AMRO (Sectormonitor Transport en Logistiek, januari 212). Gegevens over het verloop zijn gebaseerd op de Enquête Beroepsbevolking (CBS) Arbeidsmarkt beroepsgoederenvervoer Het beroepsgoederenvervoer is een conjunctuurgevoelige branche die de effecten van de crisis in de laatste jaren heeft gevoeld. De werkgelegenheid in de branche als geheel is in 21 en tot het voorjaar van 211 gelijk gebleven. Uit signalen uit sector en de ontwikkeling van de vacaturegraad blijkt dat vooral na de zomer de economische situatie in de sector slechter is geworden. Het effect van de verslechterde economie op de werkgelegenheidsontwikkeling in het tweede deel van 211 en het begin van 212 is nu nog onbekend. De signalen geven geen aanleiding om aan te nemen dat de werkgelegenheid weer zal groeien in 212 en 213. Er bestaan wel verschillen tussen de verschillende branches binnen het beroepsgoederenvervoer. Zo hebben de verhuizers en het vervoer van bouwmaterialen meer last van de crisis dan bij- voorbeeld de bevoorraders van supermarkten. 2 Het internationaal vervoer ondervindt veel concurrentie uit andere Europese landen met lagere loonkosten. Nederlandse vervoerders worden hierdoor minder op langere afstanden ingezet Aantal vestigingen Het aantal vestigingen in het beroepsgoederenvervoer heeft zich na een daling sinds 28 in 21 vrijwel gestabiliseerd tot vestigingen in april 211. Uiteindelijk is het aantal vestigingen in procent lager dan in 27. De daling van het aantal vestigingen kan te maken hebben met het verdwijnen van bedrijven (bv. faillissementen) of samenvoeging van vestigingen (schaalvergroting). Een aanvullende analyse laat zien dat schaalvergroting niet als (enige) oorzaak kan worden aangewezen van de daling van het aantal vestigingen. Vooral het aantal vestigingen met 2 tot en met 19 werknemers is afgenomen, terwijl het aantal vestigingen met 2 of meer medewerkers grotendeels gelijk blijft. Daar waar de eenmansbedrijven in grote opkomst waren tussen 25 en 28, stopte deze groei na 29. Figuur 1. Aantal vestigingen in het beroepsgoederenvervoer ( peildatum 1 april) Bron: LISA Beroepsgoederenvervoer Er is meer bedrijvigheid in het beroepsgoederenvervoer beneden de grote rivieren dan in de noordelijke helft van Nederland. 4 De districten Zuidoost en Zuidwest zijn wat betreft vestigingen dan ook groot. De regio met het grootste aantal vestigingen is de regio Oost. 1 Met uitzondering van het spoorvervoer, daarvoor is gebruik gemaakt van het jaarverslag 21 van de NS. 2 Interview Dhr Tellekamp, Dhr Gouw en Dhr Ceelen. Zie ook TLN Conjunctuurbericht 4 e kwartaal Interview Dhr Gouw. 4 Interview R. Tellekamp, VTL. 7

22 Figuur 2. Verdeling vestigingen beroepsgoederenvervoer per UWV district (peildatum 1 april 211) Bron: LISA Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Beroepsgoederenvervoer Werkgelegenheid Tussen 28 en 21 is het aantal werkzame personen in het beroepsgoederenvervoer ten gevolge van de crisis gedaald. In de loop van 21 en de eerste maanden van 211 is de werkgelegenheid weer gestabiliseerd ten opzichte van de periode daarvoor. In 211 zijn er bijna 121. personen in het beroepsgoederenvervoer werkzaam. Deze stabilisering blijkt ook uit gegevens van het Pensioenfonds Vervoer. Tussen 21 en 211 heeft er geen significante daling plaatsgevonden van het aantal actieve deelnemers in het fonds. Het jaar 211 kende een goede start, waarin het personeelsbestand fors werd uitgebreid. Dat uit zich in een opgaande lijn tussen 211 en 212. De lijn verhult echter dat aan het eind van 211 Nederland in een recessie belandde. Voor 212 verwacht het CPB (maart 212) dat de economie met driekwart procent krimpt. Zowel de uitvoer als de binnenlandse bestedingen nemen af, en daarmee de vervoersbehoefte. Binnen het beroepsgoederenvervoer over de weg is met name het containervervoer gevoelig voor de ontwikkelingen in de (internationale) handel. Voor 213 verwacht het CPB dat de Nederlandse economie met ruim een procent aantrekt. Te verwachten valt daarom dat bedrijven het beste personeel behouden in 212 ook al is er minder werk. De verwachte krimp van de werkgelegenheid in 212 is daardoor iets minder sterk dan de verwachte krimp van de omzet, maar ook het aantal banen zal in 213 naar verwachting minder sterk herstellen dan de omzet. Figuur 3. Aantal werkzame personen in het beroepsgoederenvervoer ( peildatum april) Beroepsgoederenvervoer over de weg Bron: LISA (27-211) en raming Ecorys ( ) De noodzaak van het opleiden van nieuwe chauffeurs goederenvervoer blijft bestaan. Hiervoor zijn drie redenen aan te geven. Ten eerste is de conjunctuurgevoeligheid van de sector van belang: zodra de economie weer aantrekt, zal er snel voldoende personeel beschikbaar moeten zijn. Ten tweede is ongeveer 45 procent van het personeel 45 jaar of ouder. 5 In transportberoepen is de vergrijzing hoog in vergelijking met andere beroepsgroepen. 6 Nieuwe jonge instroom is daarom in de nabije toekomst noodzakelijk. Ten derde is in het kader van de code 95 nog veel bijscholing nodig. De vraag naar chauffeurs speelt op de iets langere termijn. Op de korte termijn zijn er ook planners nodig. 7 Op de arbeidsmarktkansen voor de verschillende beroepsgroepen wordt in hoofdstuk 5 ingegaan Verloop personeel Het personeelsverloop in de sector was lange tijd circa 16 procent per jaar. 8 Hiervan bestaat ongeveer de helft uit personeel dat vertrekt naar een baan bij een andere werkgever en voor de helft uit personeel dat de arbeidsmarkt verlaat. Voor chauffeurs, de belangrijkste beroepsgroep in de deze sector, gaat circa 8 procent van de baanwisselaars naar een andere werkgever in het beroepsgoederenvervoer over de weg. Er zijn dus betrekkelijk weinig vrachtwagenchauffeurs die voor het eigen vervoer (geen transport voor derden) gaan rijden of buschauffeur worden. 5 Op basis van TKP cijfers actieve deelnemers. 6 ROA (211) De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot Interview Dhr Gouw en Dhr Ceelen. 8 CBS, Enquête Beroepsbevolking. Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie Transport & Logistiek 212 8

23 Een beschrijving van de arbeidsmarkt In 29 nam de uitstroom naar de categorie overig iets toe van 7 procent per jaar in tot 8 procent in 29; dit komt door een iets hogere uitstroom naar de werkloosheid. Toch nam het totale personeelsverloop af van 16 procent in tot 14 procent doordat minder mensen overstapten naar een nieuwe werkgever. Tabel 1. Personeelsverloop beroepsgoederenvervoer over de weg Periode Verloop Naar nieuwe werkgever Overig % 9% 7% % 9% 7% % 9% 7% 29 14% 6% 8% 21 15% % % % Bron: Enquête Beroepsbevolking, bewerking Ecorys ( ), raming Ecorys (21-213) Het verwachte verloop van personeel van 15 procent in 212 geeft aan dat het belangrijk blijft om personeel te werven en op te leiden, zelfs al neemt de werkgelegenheid in 212 naar verwachting af. Conclusie arbeidsmarkt Het beroepsgoederenvervoer over de weg is een sector die in hoge mate conjunctuurgevoelig is. De werkgelegenheid in het beroepsgoederenvervoer vertoont de laatste jaren een dalende tendens, hoewel in 21 en de start van 211 sprake is van een stabilisering. Eind 211 is Nederland in een recessie beland. De precieze gevolgen hiervan op de omvang van de werkgelegenheid in het beroepsgoederenvervoer zijn nog onbekend. In de komende jaren houdt de vraag naar personeel in het goederenvervoer aan. Transportpersoneel is in hoge mate een vergrijsde beroepsgroep. Voor uitstromend ouder personeel zal vervanging moeten komen. Daarnaast is het beroepsgoederenvervoer een sector die sterk afhankelijk is van de conjunctuur. Om snel te kunnen reageren op het economisch herstel, dat in 213 wordt verwacht, is blijvende instroom van (jong) personeel noodzakelijk. 2.3 Arbeidsmarkt logistieke dienstverlening De logistieke dienstverlening bestaat uit onder meer uit dienstverlening voor vervoer, opslag in tanks, koelhuizen en distributiecentra. Ondanks de financiële crisis is er de afgelopen jaren voldoende vraag geweest naar logistieke dienstverlening dat deze sector geen krimp heeft ondervonden, waarbij er wel verschillen zijn tussen verschillende branches binnen de logistieke dienstverlening. Zo hebben bijvoorbeeld de opslag van tanks en chemicaliën een moeilijkere tijd dan opslag in koelhuizen Aantal vestigingen Het aantal vestigingen in de logistieke dienstverlening is tussen 27 en 211 met 17 procent ruim gegroeid tot De groei tussen 21 en 211 deed zich zowel voor bij eenmansbedrijven als bij bedrijven met meer dan 2 werkzame personen. Het aantal vestigingen met 2 tot 2 personen bleef gelijk. Figuur 4. Aantal vestigingen in de logistieke dienstverlening ( peildatum 1 april) Bron: LISA Logistieke dienstverlening Logistieke dienstverlening is anders over het land verspreid dan het beroepsgoederenvervoer over de weg. Het zwaartepunt voor deze sector ligt in de districten Noordwest en Zuidwest. In de districten Zuidoost en Oost, waar het beroepsgoederenvervoer sterk vertegenwoordigd is, zijn minder bedrijfsvestigingen in de logistieke dienstverlening te vinden. Figuur 5. Verdeling vestigingen logistieke dienstverlening per UWV district (211 peildatum 1 april) Bron: LISA Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Logistieke dienstverlening 9 Interviews met Dhr Tellekamp. 9

24 2.3.2 Werkgelegenheid De werkgelegenheid in de logistieke dienstverlening is tussen 28 en 21 blijven groeien en tussen 21 en 211 nagenoeg gelijk gebleven met ongeveer 28.2 werkzame personen, en een verwachte lichte groei tot april 212. Bedrijven in de opslag (waaronder distributiecentra) noteren de grootste groei in het aantal medewerkers. Met bijna 1 procent groei onder het aantal medewerkers heeft de logistieke dienstverlening een bovengemiddelde groei in vergelijking met andere sectoren in Nederland gemaakt. 1 De logistieke dienstverlening is een sterke sector. De signalen uit de sector zijn optimistischer dan in het beroepsgoederenvervoer. Ondanks de verwachte krimp van de economie zijn er kansen voor de sector. Als de vraag naar producten afneemt, zal de voorraadvorming namelijk toenemen, en daarmee in potentie de vraag naar opslag en de daarbij behorende logistieke dienstverlening. Daarnaast trekt de sector een toenemend deel van de internationale handelsstromen naar zich toe door een sterk ketenmanagement. In 213 zal de wederuitvoer naar verwachting weer sterk toenemen, en daarmee de werkgelegenheid in de sector. Vanaf 212 wordt daarom een lichte groei in de werkgelegenheid verwacht. lijk. 11 Uit een recentere bron blijkt dat flexibele arbeid door werkgevers in de logistieke sector nog steeds belangrijk wordt gevonden. Voor 211 verwachtten meer bedrijven een stijging (33 procent) dan een daling (16 procent) van de inzet van ingehuurde uitzenden detacheringskrachten. Tevens blijkt dat nog steeds een op de vijf werkzame personen binnen de bedrijven in de logistieke dienstverlening uitzendkracht of gedetacheerd is. Zestien procent heeft een tijdelijk contract Verloop personeel In de logistieke dienstverlening wordt relatief veel met jong en flexibel personeel gewerkt waarvan een deel nog in opleiding zit. Vooral in jaren waarin de sector sterk groeit, neemt de inzet van flexibel personeel toe. Volgens de Logistics Survey 211 daalde het aantal ingehuurde uitzend- en detacheringskrachten in 21 bij 24 procent van de bedrijven en nam dit aantal toe bij 3 procent van de bedrijven. Voor 211 verwachtte 16 procent van de bedrijven dat het aantal ingehuurde uitzend- en detacheringskrachten zou dalen en 33 procent dat de inleen zou stijgen. In de jaren waarin de sector minder sterk groeit zoals in 29, wordt minder flexibel personeel ingezet 13 en is het personeelsverloop lager. Figuur 6. Aantal werkzame personen in de logistieke dienstverlening ( peildatum april) Tabel 2. Personeelsverloop logistieke dienstverlening Periode Verloop Naar nieuwe werkgever Overig % 7% 9% % 7% 5% % 7% 1% 29 12% 5% 7% 21 12% % % % Bron: Enquête Beroepsbevolking, bewerking Ecorys Logistieke dienstverlening Bron: LISA (27-211), raming Ecorys ( ) In de logistieke dienstverlening is het aandeel uitzendkrachten relatief groot. In 27 was 25 procent van de medewerkers in de logistieke sector uitzendkracht. Sinds de economische crisis is de flexibele schil van uitzendkrachten bij bedrijven in de logistieke dienstverlening snel afgenomen, namelijk naar 12 procent en 9 procent in 28 en 29 respectieve- 1 Lisa 211. De groei van de werkgelegenheid in 212 en 213 zal voor een deel gepaard gaan met de inzet van flexibel personeel en het daarbij behorende relatief hoge personeelsverloop. 11 Ecorys (21), De arbeidsmarkt in de logistieke dienstverlening Logistics Labour Survey 211. Op basis van een enquête onder 448 werkgevers in de logistieke dienstverlening 13 Ecorys (21), Labour hoarding door bedrijven. Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie Transport & Logistiek 212 1

25 Een beschrijving van de arbeidsmarkt Conclusie arbeidsmarkt De logistieke dienstverlening heeft minder te lijden gehad onder de economische crisis dan bijvoorbeeld het beroepsgoederenvervoer. Er is in de jaren tot 21 een stijging van de werkgelegenheid geweest. Tussen 21 en het voorjaar van 211 is sprake van een stabilisering van de werkgelegenheid. De sector kenmerkt zich door jong en veel flexibel personeel. De verwachte groei van de werkgelegenheid in de komende jaren zal waarschijnlijk vooral zijn terug te zien in een toename van de inzet van flexibel personeel. 2.4 Arbeidsmarkt personenvervoer Het personenvervoer bestaat uit openbaar vervoer (niet per spoor), taxivervoer en touringcarvervoer. Vooral de laatste twee hebben de afgelopen jaren de recessie gevoeld in het aanbod van werk, al begint het voor de touringcars langzaam maar zeker terug te komen. 14 Daarnaast geven zowel de touringcarvervoerders als de taxichauffeurs aan dat er structurele veranderingen in ontwikkeling zijn die tot vermindering van werk kunnen leiden. 15 In het geval van de touringcars, is er de laatste jaren minder vraag naar vooral de kortere reisjes doordat de oudere generaties steeds vaker met eigen vervoer op vakantie gaan, en ook door concurrentie uit landen binnen de EU waar de salarissen lager liggen. Hierdoor is er ook in de zomerperiode overcapaciteit van touringcars. 16 Voor de taxichauffeurs is er met name een daling in werk door bezuinigingen bij de gemeentes in het leerlingenvervoer, wat goed was voor 16 procent van het taxivervoer in Aantal vestigingen Ondanks de negatieve geluiden over de ontwikkeling van de werkgelegenheid is er in de laatste vijf jaar een groei te zien in het aantal vestigingen in het personenvervoer in Nederland. Tussen 27 en 211 steeg het aantal bedrijven met 7 procent. Op basis van het aantal vestigingen is het personenvervoer met meer dan 5. bedrijven in Nederland, binnen de sector transport en logistiek de een na grootste branche na het beroepsgoederenvervoer. Het merendeel (87%) van de vestigingen valt binnen het taxivervoer, waar er veel eenmansbedrijven zijn. Figuur 7. Aantal vestigingen in het personenvervoer ( peildatum 1 april) Bron: LISA Personenvervoer Bedrijfsvestigingen in het persoonsvervoer zijn er in heel Nederland. De meeste bedrijven zijn echter te vinden in district Noordwest (39%) en Middenwest (22%). Deze verdeling vestigingen van over districten is een redelijke reflectie van de verdeling van het aanbod van werk over Nederland, volgens de branche vertegenwoordigers. Een verklaring voor het grote aantal vestigingen in de regio noordwest is het grote belang van het toerisme in met name Amsterdam en het grote aantal zzp ers onder de taxichauffeurs in deze stad (in Amsterdam is het aantal straattaxi s, die 2 procent van de werkgelegenheid in de taxibranche uitmaken en waaronder zich veel zzp ers bevinden, twee keer zo hoog als in Rotterdam). 18 Touringcarbedrijven hebben in de Randstad minder problemen om werk binnen te halen dan in de provincies Limburg, Drenthe, Friesland, Groningen. Verwacht wordt dat in deze gebieden de vraag naar arbeid in de nabije toekomst onveranderd zal blijven. Werkgevers zijn dan ook minder geneigd personeel te werven Gebaseerd op interviews Dhr. Disveld. 15 Gebaseerd op interviews Dhr. Disveld, Dhr. de Haan. 16 Gebaseerd op interviews. Dhr. Disveld. 17 Taxibrancheonderzoek 29/21 (Sociaal fonds taxi/nea). 18 Taxibrancheonderzoek 29/21 (Sociaal fonds taxi/nea). 19 Op basis van interviews. Dhr Disveld. 11

26 Figuur 8. Verdeling vestigingen personenvervoer per UWV district (211 peildatum 1 april) Bron: LISA Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Personenvervoer Werkgelegenheid Na een stevige groei tussen 27 en 29 in het aantal werkzame personen in het personenvervoer, is de werkgelegenheid sindsdien gestabiliseerd en bedraagt ruim 69. personen. In totaal zijn er in 211 uiteindelijk 4 procent meer werknemers dan in 27. De verwachting voor 212 is een lichte daling. Op basis van het aantal werkzame personen is het personenvervoer de een na grootste branche in de sector transport en logistiek. De prognose voor het personenvervoer over de weg is niet gunstig. In 211 nam de werkgelegenheid reeds licht af. Voor 212 is vooral een afname van personeel te verwachten bij de vervoerders in de grote steden. De gemeentelijke vervoersbedrijven bieden bij de nieuwe aanbesteding lagere prijzen aan, wat niet zonder gevolgen blijft voor het personeel. In 213 blijft de werkgelegenheid naar verwachting stabiel. Figuur 9. Aantal werkzame personen in het personenvervoer ( peildatum april) Personenvervoer Bron: LISA (27-211), raming Ecorys ( ) Personenvervoer wordt gekenmerkt door veel gebruik van oproepkrachten en zzp ers en vergrijzend personeel. Bovendien staat een deel van de bedrijven onder druk om al het personeel voor 215 een nascholing voor code 95 te laten volgen. 2 Veel van de werknemers in het personenvervoer werken niet in vaste dienstverbanden. Daar waar wel vaste dienstverbanden waren in het verleden, lopen nu ook de aantallen terug. Onder de taxibedrijven had slechts 31 procent personeel in dienst in Er wordt meer gebruik gemaakt van oproepkrachten in plaats van vast personeel, dit geldt ook voor de touringcars. De gemiddelde leeftijd in het personenvervoer is per bedrijfstak verschillend, maar in alle gevallen boven de 45. Taxichauffeurs waren gemiddeld 49 jaar in 21, 22 terwijl de gemiddelde leeftijd voor de touringcarchauffeurs opliep tot 55 jaar in (zie figuur). In het algemeen heeft het personenvervoer daarom een vergrijzingsprobleem waardoor werving van jongeren een belangrijke plaats heeft in deze branche. Figuur 1. Aantal werkzame personen in de touringcarbranche op basis van geboortejaar en contracttype (211) aantal geboortejaar ft ot 1 pt ot 2 ft bt 3 pt bt 4 mup 5 eig 6 zzp 7 uitz 8 Bron: Callisto, via STO, (ft ot) fulltime onbepaalde tijd, (pt ot) parttime onbepaalde tijd, (ft bt) fulltime bepaalde tijd, (pt bt) parttime bepaalde tijd, (mup) uitgestelde prestatieverplichting, (eig) eigenaar, (zzp) zelfstandige zonder personeel, (uitz) uitzendkracht. In het personenvervoer bestaat de behoefte om personeel langer in te zetten. Ten eerste is heeft dit te maken met de uitstroom van personeel, wat leidt tot vervangingsvraag. Ten tweede worden oudere chauf- 2 Code 95 is van toepassing op chauffeurs van bussen en niet van taxi s. 21 Taxibrancheonderzoek 29/21 (sociaal fonds taxi/nea). 22 Taxibrancheonderzoek 29/21 (sociaal fonds taxi/nea). 23 Ecorys berekeningen op basis van STO geleverde data van het Aantal werkzame personen (incl. zzp ers & uitzendkrachten) Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie Transport & Logistiek

27 Een beschrijving van de arbeidsmarkt feurs over het algemeen erg gewaardeerd binnen de branche en, in het geval van de taxi s, actief benaderd omdat men verwacht dat zij de juiste sociale vaardigheden hebben om met personenvervoer om te gaan. Het aanmoedigen van bijscholing door middel van vergoedingen is dan ook zeker van toepassing voor het oudere personeel. 24 Voor chauffeurs met rijbewijs D is het in 215 noodzakelijk middels nascholing de code 95 te behalen. In dit kader zijn er sinds 28 extra programma s ingezet (waaronder ESF) om chauffeurs nascholing te bieden. Vooral de grote bedrijven bieden deze nascholing aan voor hun personeel. In het geval van kleinere bedrijven moet het personeel vaak zelf voor deze kwalificatie zorgen. 25 In het begin van 212 heeft ongeveer 3 procent van de chauffeurs binnen het personenvervoer, waarop de kwalificatie van toepassing is, nascholing gevolgd en de code behaald. Verwacht wordt dat nog eens 1 procent deze code zal behalen voor het einde van 212. Dit betekent dat er een achterstand bestaat in het behalen van de doelstelling dat voor 215 alle chauffeurs de code 95 behaald moeten hebben Verloop Het personenvervoer over de weg kent een relatief laag verloop van personeel naar een andere werkgever. Een verklaring hiervoor is dat er bij het openbaar vervoer veelal maar één werkgever is in een bepaalde regio. Toch nam het personeelsverloop tussen 25 en 28 sterk toe, van 15 procent per jaar tussen 21 en 24 tot 18 procent per jaar tussen 25 en 28. Op het eerste gezicht lijkt het vertrek van personeel naar een nieuwe werkgever in die periode te zijn afgenomen terwijl het vertrek van personeel om overige redenen toeneemt. Mogelijk zit hier een bepaald patroon achter rond de aanbesteding van het regionale openbaar vervoer. Als het vervoer naar een andere werkgever gaat, verliest veel personeel hun baan, maar vindt het mogelijk later bij de nieuwe regionale vervoerder alsnog werk. In interviews geeft de touringcarbranche een hoog verloop van personeel naar het openbaar vervoer. Echter het aantal werkzame personen bij touringcarbedrijven van circa 6. personen is slechts 1 procent van de totale werkgelegenheid van ruim 69. personen in het personenvervoer over de weg. Tabel 3. Personeelsverloop personenvervoer over de weg Periode Verloop Naar nieuwe werkgever Overig % 6% 8% % 8% 8% % 5% 13% 29 9% 3% 6% 21 15% % % % Bron: Enquête Beroepsbevolking, bewerking Ecorys De afslanking van personeel leidt in 212 ook tot een eenmalige piek in het personeelsverloop van 18 procent; voor 213 wordt een verloop van 15 procent geraamd. Conclusie arbeidsmarkt De werkgelegenheid in het personenvervoer over de weg heeft zich in de afgelopen jaren, na een sterke groei tussen 27 en 28, tussen 29 en 211 gestabiliseerd. Voor het vervolg van 211 en voor 212 wordt een daling van de werkgelegenheid verwacht. Naar verwachting zal deze daling zich in 213 nog versnellen, maar daarna niet verder doorzetten. Het personenvervoer is een vergrijsde sector, waardoor er in de komende jaren een behoorlijke vervangingsvraag wordt verwacht. Echter er worden in de sector ook bewust oudere werknemers geworven, onder andere vanwege hun betere sociale vaardigheden, die in het personenvervoer zeer gewenst zijn. 2.5 Arbeidsmarkt haven, op- en overslag In de deelsector haven, op- en overslag worden laad-, los en overslagactiviteiten uitgevoerd, zowel voor de zeevaart als voor andere vervoersmodaliteiten. Ook activiteiten van cargadoors, expediteurs en bevrachters en activiteiten op het gebied van weging en meting worden tot deze deelsector gerekend Aantal vestigingen Bedrijvigheid in de haven, op- en overslag is de laatste vijf jaar toegenomen. Vooral tussen 27 en 29 groeide het aantal vestigingen in Nederland sterk, daarna is sprake van een afvlakkende groei, met tussen 29 en 21 een lichte daling in het aantal vestigingen. Over de gehele periode is sprake van een 24 Interview Dhr De Haan. 25 Interviews met Dhr Duursma en Dhr Disveld. 26 Interviews met Dhr Gouw en Dhr Disveld. 13