Regionale Arbeidsmarkt Informatie Limburg update juni 2013

Transcriptie

1 Regionale Arbeidsmarkt Informatie Limburg update juni Inleiding In 2012 hebben Etil en Research voor Beleid in opdracht van de Provincie Limburg de ontwikkeling van de Limburgse arbeidsmarkt onderzocht en in beeld gebracht. De bevindingen zijn vastgelegd in het rapport Regionale Arbeidsmarkt Informatie Limburg (RAIL) De prognoses in RAIL 2012 hebben betrekking op de periode en de actuele cijfers hebben betrekking op het jaar Nu, ruim een jaar later, vindt er een update van enkele basisgegevens plaats. Hierbij wordt vooral ingegaan op de gerealiseerde ontwikkelingen in Economisch kader In RAIL 2012 zijn prognoses gemaakt voor de periode Het uitgangspunt voor deze prognoses was de Decemberraming 2011 van het Centraal Planbureau (CPB). Volgens de Decemberraming 2011 zou de economie in 2012 krimpen met 0,5%. Inmiddels zijn we anderhalf jaar verder en heeft het CPB zijn economische vooruitzichten voor 2012 meerdere keren bijgesteld. Het CPB is het afgelopen anderhalf jaar telkens negatiever geworden over de economische groei in Uiteindelijk is de krimp in 2012 volgens het Centraal Economische Plan 2013 (CEP) uitgekomen op -0,9%. Dat is 0,4 procentpunt lager dan wat werd verwacht in de Decemberraming Dit heeft natuurlijk gevolgen voor de gerealiseerde ontwikkeling op de arbeidsmarkt in Vraagzijde van de arbeidsmarkt De economische krimp werkt enigszins vertraagd door op de vraag naar arbeid. In deze paragraaf wordt ingegaan op de vraagzijde van de arbeidsmarkt. Hierbij worden de gerealiseerde gegevens gepresenteerd van de werkgelegenheid in In RAIL wordt werkgelegenheid gedefinieerd als de totale vraag naar de productiefactor arbeid. Het betreft het aantal bezette arbeidsplaatsen van minimaal één uur per week (inclusief arbeidsplaatsen bezet door zelfstandigen). 3.1 Limburgse werkgelegenheid daalt met 1,3% in 2012 In tabel 3.1 is de ontwikkeling van de werkgelegenheid weergegeven. In Limburg was er in 2012 sprake van een afname van het aantal arbeidsplaatsen. In 2011 waren er nog arbeidsplaatsen, in 2012 nam dit aantal af met 1,3% tot arbeidsplaatsen. Hiermee reageert de werkgelegenheid op de economische achteruitgang. De economie groeit namelijk al niet meer sinds het tweede kwartaal van 2011, hetgeen in 2012 tot uiting is gekomen in de werkgelegenheidscijfers. In Zuid-Limburg was de afname nog groter, namelijk -1,9%. In zowel Noord- als Midden-Limburg daalde de werkgelegenheid met 0,5%. In bijlage 1 zijn twee uitgebreidere tabellen opgenomen over de ontwikkeling van de werkgelegenheid in Nederland, Limburg en de drie Corop-gebieden. RAIL update 7 juni

2 Tabel 3.1 Ontwikkeling werkgelegenheid, , Nederland, Limburg, Corop-gebieden Ontwikkeling % Nederland ,7% Limburg ,3% Noord-Limburg ,5% Midden-Limburg ,5% Zuid-Limburg ,9% Bron: VRL (Etil) 3.2 Werkgelegenheid alleen gegroeid in zorg en welzijn, overige sectoren kenden werkgelegenheidsdaling in 2012 Het totaal aantal arbeidsplaatsen in Limburg daalde in 2012 met (figuur 3.1). Sectoraal gezien daalde de werkgelegenheid in nagenoeg alle sectoren. Enige uitzondering was de sector zorg en welzijn: daar groeide het aantal arbeidsplaatsen in 2012 met De grootste dalers waren de bouw ( arbeidsplaatsen) en de horeca ( arbeidsplaatsen). Vervolgens staat de stijging en daling van het aantal arbeidsplaatsen naar sector aangegeven. In vergelijking met Nederland. is de genoemde werkgelegenheidsstijging in de zorg en de daling in de bouw en horeca in Limburg sterker dan landelijk (zie ook bijlage 1). Figuur 3.1 Absolute en relatieve mutatie aantal arbeidsplaatsen naar sector, Limburg, 2012 ten opzichte van 2011 (tussen haakjes uiteindelijke aantal arbeidsplaatsen 2012) Zorg en welzijn (92.850) Bank- en verzekeringswezen (11.300) Energie (5.290) Overige diensten (22.370) Metaal en elektrotechniek (29.470) Voeding (5.350) Onderwijs (32.120) Overige industrie (29.040) Overheid (27.090) Chemie (12.600) Handel en reparatie (91.190) Transport en communicatie (39.090) Zakelijke dienstverlening (55.440) Landbouw en visserij (18.370) Horeca (27.300) Bouw (23.920) Totaal ( ) Bron: VRL (Etil) -20 (-0,2%) -50 (-0,9%) -80 (-0,4%) -120 (-0,4%) -140 (-2,6%) -380 (-1,2%) -380 (-1,3%) -440 (-1,6%) -680 (-5,1%) -940 (-1,0%) -980 (-2,4%) (-1,8%) (-5,3%) (-3,8%) (-5,1%) (-1,3%) (2,0%) RAIL update 7 juni

3 4. Aanbodzijde van de arbeidsmarkt Naast de werkgelegenheid wordt ook het arbeidsaanbod beïnvloedt door de economische crisis. In deze paragraaf wordt daarom achtereenvolgens ingegaan op de gerealiseerde cijfers voor de potentiële beroepsbevolking, de arbeidsparticipatie en de beroepsbevolking in Limburg. 4.1 Potentiële beroepsbevolking in Limburg daalt met 0,7% in 2012 In tabel 3.1 is de ontwikkeling weergegeven van de potentiële beroepsbevolking, oftewel het aantal jarigen, in Te zien is dat de potentiële beroepsbevolking in Limburg in 2012 met 0,7% is afgenomen tot personen. Deze daling is groter dan de landelijke afname van 0,3%. Regionaal is het aantal jarigen het meest gedaald in Zuid-Limburg, eveneens met 0,7%. Deze daling wordt zowel veroorzaakt door vergrijzing als ontgroening. Tabel 4.1 Ontwikkeling potentiële beroepsbevolking, , Nederland, Limburg, Corop-gebieden Ontwikkeling % Nederland ,3% Limburg ,7% Noord-Limburg ,6% Midden-Limburg ,6% Zuid-Limburg ,7% Bron: CBS, CPB, Etil/Research voor Beleid 4.2 Beroepsbevolking stijgt echter met 0,7%, als gevolg van toename arbeidsparticipatie tot 67,9% De arbeidsparticipatie geeft aan welk deel van de potentiële beroepsbevolking tot de beroepsbevolking behoort. De economische crisis heeft hierop een belangrijke invloed. Over het algemeen is er in tijden van laagconjunctuur sprake van een ontmoedigingseffect. Dit houdt in dat bepaalde groepen zichzelf weinig kans geven op het vinden van een baan, waardoor zij afzien van het zoeken ernaar. Hierdoor daalt de arbeidsparticipatie en wordt de groei van de beroepsbevolking gedrukt. In 2012 was er echter een tegengesteld effect waarneembaar: in plaats van een dalende arbeidsparticipatie, nam de participatie juist toe, zowel in Nederland als in Limburg. In tabel 4.2 is te zien dat de arbeidsparticipatie in 2012 in Limburg is toegenomen tot 67,9%. In 2012 was met name een toename zichtbaar van de arbeidsparticipatie van jongeren en ouderen. Waar jongeren aan het begin van de economische crisis besloten om langer door te studeren, kunnen zij de toetreding tot de arbeidsmarkt niet alsmaar blijven uitstellen. Ouderen daarentegen moeten langer doorwerken (tot hun 65ste en verder), vanwege de versobering van pensioensuitkeringsregelingen, en omdat er onzekerheid bestaat over de hoogte van toekomstige pensioensuitkeringen. Hierdoor bieden ook steeds meer ouderen zich aan op de arbeidsmarkt. Verder is er een toenemend aantal vrouwen dat zich aanbiedt op de arbeidsmarkt, juist vanwege de crisis. Ondanks de stijging in 2012 ligt de participatie in Limburg (67.9%) nog altijd lager dan landelijk (71,1%). Regionaal is de participatie het hoogst in Noord-Limburg (71,1%) en het laagst in Zuid-Limburg (65,8%). RAIL update 7 juni

4 Tabel 4.2 Ontwikkeling arbeidsparticipatie, , Nederland, Limburg, Corop-gebieden Verschil (procentpunt) Nederland 70,1% 71,1% 1,0 Limburg 67,0% 67,9% 0,9 Noord-Limburg 70,1% 71,1% 1,0 Midden-Limburg 68,8% 69,8% 1,0 Zuid-Limburg 64,9% 65,8% 0,9 Bron: CBS, CPB, Etil/Research voor Beleid Samen met de potentiële beroepsbevolking bepaalt de arbeidsparticipatie de ontwikkeling van de beroepsbevolking. Doordat de toename van de arbeidsparticipatie in 2012 groter is dan de afname van de potentiële beroepsbevolking, neemt ook de beroepsbevolking toe. In Limburg nam de beroepsbevolking in 2012 toe met 0,7%, tot personen (tabel 3.3). In Midden-Limburg was de groei met 0,8% nog iets groter, terwijl Zuid-Limburg met 0,6% een iets kleinere groei kende. Tabel 4.3 Ontwikkeling beroepsbevolking, , Nederland, Limburg, Corop-gebieden Ontwikkeling % Nederland ,0% 0,0 Limburg ,7% Noord-Limburg ,7% Midden-Limburg ,8% Zuid-Limburg ,6% Bron: CBS, CPB, Etil/Research voor Beleid 5. Stijgende werkloosheid Zoals ook in RAIL 2012 staat beschreven, treffen de vraag naar en het aanbod van arbeidskrachten elkaar op de arbeidsmarkt. Vaak sluiten in de praktijk vraag en aanbod op de arbeidsmarkt niet precies op elkaar aan, waardoor discrepanties ontstaan, zowel kwantitatief als kwalitatief. Discrepanties aan de aanbodzijde van de arbeidsmarkt worden in beeld gebracht met behulp van werkloosheidscijfers. Werkloosheid wordt uitgedrukt in het aantal niet-werkende werkzoekenden (NWW) geregistreerd bij het UWV. Om de regionale te kunnen vergelijken met het landelijk gemiddelde wordt het aantal nietwerkende werkzoekenden uitgedrukt als percentage van de beroepsbevolking. Landelijk was het NWW-percentage in % 1. In Limburg was het NWW-percentage in ,9%. In Zuid- Limburg was dit 8%, in Noord-Limburg 6,2% en in Midden-Limburg 5%. Vervolgens laat figuur 5.1 de ontwikkeling van het aantal bij het UWV geregistreerde niet-werkende werkzoekenden zien. 1 Het betreft hier een jaargemiddelde. RAIL update 7 juni

5 Figuur 5.1 Ontwikkeling niet werkende werkzoekenden (NWW), Limburg, Corop-gebieden, januari 2012-april Januari April Juli Oktober Januari April Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg Limburg Bron: UWV (Etil) De figuur laat zien dat het aantal NWW ers in Limburg met name in het laatste deel van 2012 snel is opgelopen. Zo waren er in januari NWW ers, vergeleken met in oktober 2012, een stijging van ruim 16%. In de drie Corop-gebieden doet zich eenzelfde ontwikkeling voor. De groei van het aantal NWW ers heeft zich ook in de eerste maanden van 2013 doorgezet. Zo steeg het aantal NWW ers in april met bijna 10% tot ruim , vergeleken met januari. In april 2013 kende het NWW-bestand in Limburg de volgende kenmerken: - 54% was man. - 42,2% was korter dan een half jaar werkloos. - 12% was jonger dan 27%, 38,3% was 50 jaar of ouder. Vergeleken met april 2012 is daarmee zowel het aandeel jongeren (11,2% in april 2012) als het aandeel ouderen (39,9% in april 2012) licht gedaald. Absoluut gezien is het aantal NWW ers in beide groepen wel toegenomen. - bijna 40% van de werklozen is opgeleid op mbo-niveau. 14% is opgeleid op hbo- of woniveau. 6. Realisatie arbeidsmarkt 2012 vergeleken met het rapport RAIL 2012 In deze notitie is voor 2012 een update gegeven van de belangrijkste arbeidsmarktgegevens in Limburg. Hierna wordt voor de afzonderlijke thema s kort ingegaan op hoe deze realisatiecijfers afwijken van de prognoses in RAIL Tot slot wordt kort vooruitgeblikt naar de economische situatie in RAIL update 7 juni

6 Vraag In 2011 waren er nog arbeidsplaatsen, in 2012 nam dit aantal af met 1,3% tot arbeidsplaatsen. In RAIL 2012 werd voor 2012 rekening gehouden met een iets kleinere afname: -0,7% tot arbeidsplaatsen. Zoals reeds beschreven diende de Decemberraming 2011 van het CPB als uitgangspunt voor deze prognoses in RAIL Sinds de publicatie van de Decemberraming 2011 heeft het CPB haar verwachtingen voor de economische groei in 2012 meerdere malen naar beneden bijgesteld. Als gevolg van de hoger uitgevallen economische krimp in 2012 is ook de werkgelegenheid iets harder gedaald. Aanbod In 2012 daalde de potentiële beroepsbevolking in Limburg met 0,7% tot personen. Doordat de arbeidsparticipatie echter steeg tot 67,9%, groeide de beroepsbevolking met 0,7% tot personen. In RAIL 2012 werd uitgegaan van een daling van de potentiële beroepsbevolking in 2012 van 0,8%. De afname van het Limburgse aantal jarigen past daarmee in de lijn zoals die in RAIL 2012 is opgenomen. Deze daling is onderdeel van een structurele afname van de potentiële beroepsbevolking, die als gevolg van vergrijzing en ontgroening al in de jaren negentig is ingezet. Ook de komende jaren blijft de potentiële beroepsbevolking dalen. Voor wat betreft de arbeidsparticipatie was in RAIL 2012 te zien dat in ,2% van de potentiële beroepsbevolking deelnam aan het arbeidsproces. Voor 2011 werd uitgegaan van een participatie van 67,1% en voor 2012 van 68,0%. Daarmee wijken de realisatiecijfers voor 2011 en 2012 slechts een procentpunt af van de prognoses zoals afgegeven in RAIL Naar verwachting zet de komende periode de groei van de arbeidsparticipatie door, zoals ook aangegeven is in RAIL In het rapport zijn ook de verklarende factoren voor de groeiende participatie terug te vinden. Als gevolg van de stijgende arbeidsparticipatie neemt de beroepsbevolking de komende jaren nog toe. In RAIL 2012 werd voor 2012 uitgegaan van een groei van de beroepsbevolking met ruim 0,4% tot personen. In werkelijkheid groeide de beroepsbevolking met 0,7% tot Als gevolg van de toenemende arbeidsparticipatie zal de beroepsbevolking op de middellange termijn nog toenemen. Momenteel spelen hier met name conjuncturele effecten een rol, maar ook structurele trends beïnvloeden de arbeidsparticipatie. Op de lange termijn zal de beroepsbevolking echter gaan dalen, als gevolg van demografische trends (de afnemende potentiële beroepsbevolking). Discrepanties In Limburg is het NWW-percentage in 2012 uitgekomen op 6,9% (jaargemiddelde). In RAIL 2012 werd nog uitgegaan van een jaargemiddelde van 7,3% in Daarmee is het NWWpercentage in 2012 dus lager uitgekomen dan eerder werd gedacht. Toch kunnen hier twee kanttekeningen bij geplaatst worden. Ten eerste betreft het NWW-percentage een jaargemiddelde. In de eerste 3 kwartalen van 2012 is het aantal werklozen in Limburg redelijk stabiel gebleven. Hetgeen een dempende werking heeft op het uiteindelijke NWWpercentage voor Ten tweede is het aantal werklozen in het laatste kwartaal van 2012 snel opgelopen. Zoals eerder beschreven heeft deze groei zich ook in 2013 voortgezet. Zo groeide het aantal NWW ers in Limburg in januari 2013 met 16%, ten opzichte van oktober RAIL update 7 juni

7 7. Vooruitblik 2013 Nederland zit nog steeds in een recessie. Volgens het CBS is de Nederlandse economie in het eerste kwartaal van 2013 gekrompen met 0,1%. De economie krimpt daarmee al voor het derde kwartaal op rij. In het Centraal Economisch Plan (CEP) van maart 2013 ging het CPB voor heel 2013 uit van een economische krimp van 0,5%. Een jaar eerder werd in het CEP voor 2013 nog uitgegaan van een economische groei van 1,25%. Het CPB heeft haar verwachtingen voor 2013 dus behoorlijk naar beneden bijgesteld. Ook het UWV publiceerde afgelopen week haar arbeidsmarktprognoses Hierin gaan ze uit van een krimp van 0,5% in Etil gaat er inmiddels vanuit dat de economie in heel 2013 krimpt met 0,75%. Hiervoor wordt aangesloten bij de inzichten van het CPB, het UWV en de grote banken. Deze economische krimp heeft uiteraard gevolgen voor de arbeidsmarkt. Zo zal de werkgelegenheid naar verwachting nog dalen tot en met Pas in 2014 wordt landelijk zeer voorzichtig herstel verwacht van de economie, hetgeen in 2015 leidt tot een lichte groei van de werkgelegenheid. Doordat de werkgelegenheid voorlopig nog daalt, zal de werkloosheid tot 2015 blijven oplopen. Volgens de prognoses uit RAIL 2012 ontstaan er op de arbeidsmarkt in Limburg tekorten aan arbeidskrachten. Het is echter de vraag wanneer deze krapte in de praktijk gevoeld gaat worden. Door de economische neergang is er momenteel sprake van een ruime arbeidsmarkt (enkele uitzonderingen natuurlijk daargelaten) en juist geen tekort aan arbeidskrachten. Door een krimpende werkgelegenheid is in veel sectoren de uitbreidingsvraag vrijwel nihil tot zelfs negatief. Daarnaast groeit de werkgelegenheid in de sector zorg en welzijn veel minder dan voorheen door de bezuinigingsmaatregelen van de landelijke overheid. Beide ontwikkelingen maken dat meer mensen hun baan verliezen waardoor de werkloosheid oploopt. Werkgevers hebben momenteel dus een ruime keuze op het moment dat ze wel willen uitbreiden of vervangen. Een ander neveneffect van de recessie is de toename van de groep 55-plussers in het arbeidsproces. Deze groep werkt steeds vaker en langer door. Naast langer doorwerken bieden ook steeds meer ouderen zich aan op de arbeidsmarkt. Deze trends hebben tot gevolg dat het moment van uittreden van ouderen wordt uitgesteld, en daarmee dus ook de vervangingsvraag en de daarmee gepaard gaande tekorten op de arbeidsmarkt. Ondanks deze ontwikkelingen staat wel vast dat gegeven de leeftijdsopbouw van de huidige beroepbevolking op termijn tekorten aan arbeidskrachten zullen ontstaan. Deze tekorten zullen versneld tot uiting komen op het moment dat de economie weer aantrekt. RAIL update 7 juni

8 BIJLAGE 1 EXTRA GEGEVENS ONTWIKKELING WERKGELEGENHEID Tabel B1 Ontwikkeling werkgelegenheid, , Nederland en Limburg Nederland Sectoren (abs) Limburg (%) (abs) Landbouw en visserij ,5% ,3% Voeding ,0% ,6% Chemie ,6% ,1% Metaal en elektrotechniek ,2% ,4% Overige industrie ,1% ,3% Energie ,2% ,9% Bouw en onroerend goed ,1% ,1% Handel en reparatie ,1% ,0% Horeca ,1% ,8% Transport en communicatie ,6% ,4% Bank- en verzekeringswezen ,6% ,2% Zakelijke dienstverlening ,2% ,8% Overheid ,9% ,6% Onderwijs ,4% ,2% Zorg en welzijn ,1% ,0% Overige diensten ,2% ,4% Totaal ,7% ,3% Bron: VRL (Etil) (%) RAIL update 7 juni

9 Tabel B2 Ontwikkeling werkgelegenheid, , Corop-gebieden Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg Sectoren (abs) (%) (abs) (%) (abs) Landbouw en visserij ,9% ,8% ,6% Voeding ,3% ,0% ,5% Chemie ,1% ,6% ,5% Metaal en elektrotechniek ,8% ,5% ,4% Overige industrie ,5% ,4% ,5% Energie ,4% ,1% ,9% Bouw en onroerend goed ,1% ,2% ,6% Handel en reparatie ,8% ,9% ,0% Horeca ,1% ,6% ,0% Transport en communicatie ,9% ,8% ,2% Bank- en verzekeringswezen ,0% ,6% ,1% Zakelijke dienstverlening ,0% ,2% ,6% Overheid ,9% ,0% ,9% Onderwijs ,0% ,6% ,8% Zorg en welzijn ,8% ,2% ,9% Overige diensten ,9% ,2% ,3% Totaal ,5% ,5% ,9% Bron: VRL (Etil) (%) RAIL update 7 juni