RAPPORTAGE Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport en Logistiek

Transcriptie

1 RAPPORTAGE Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport en Logistiek

2 Voorwoord In een economische crisis wordt het belang van betrouwbare arbeidsmarktinformatie meer dan ooit onderkend. Juist nu is informatie over perspectieven op de arbeidsmarkt voor gediplomeerde schoolverlaters essentieel. De minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) wil een arbeidsmarktrelevant en doelmatig opleidingenaanbod in het middelbaar beroepsonderwijs bevorderen, wil een betere aansluiting realiseren van het opleidingenaanbod op de arbeidsmarkt en een doelmatigere spreiding van het opleidingenaanbod. Een zo goed mogelijke aansluiting op de arbeidsmarkt vergroot de kansen van jongeren op het vinden van werk na hun studie. Werkloosheid aan het begin van de carrière kan immers vergaande negatieve gevolgen hebben voor de kans op een baan in de toekomst. Deze arbeidsmarktrapportage is opgesteld door het Kenniscentrum Beroepsonderwijs Bedrijfsleven Transport en Logistiek, als onderdeel van VTL. Sinds 1 juli 2014 is VTL, samen met Fuwa en Gezond Transport, opgegaan in het Sectorinstituut Transport en Logistiek. Vanuit deze rol willen wij onderwijs en bedrijfsleven informeren over actuele landelijke en regionale gegevens over de arbeidsmarkt en de beschikbaarheid van praktijkplaatsen voor de beroepspraktijk vorming. Onderwijsinstellingen kunnen de informatie gebruiken om hun opleidingsaanbod actueel te houden. Aankomende leerlingen kunnen de informatie laten meewegen in hun opleidingskeuze. De informatie bestrijkt de volgende branches: goederenvervoer over de weg, logistieke dienstverlening, haven, op- en overslag, personenvervoer, koopvaardij, waterbouw, visserij, scheepsbouw, vervoer door de lucht, binnenvaart en vervoer per spoor. Het bedrijfsleven kan uit deze rapportage gegevens halen ten hoeve van haar personeelsbeleid. Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van kwantitatieve bronnen met betrekking tot arbeidsmarkt en het beroepsonderwijs. Daarnaast is gebruik gemaakt van rapportages en jaarverslagen van organisaties in de verschillende deelsectoren. Bovendien zijn interviews uitgevoerd met experts uit de verschillende branches. Onze dank gaat uit naar de alle personen en organisaties die hun medewerking aan dit onderzoek hebben verleend, waaronder uiteraard alle geïnterviewden. Tevens danken wij het team van Ecorys dat de rapportage heeft opgesteld. Hans Konings Manager Kenniscentrum Beroepsonderwijs Bedrijfsleven Transport & Logistiek Gouda, december 2014

3 Inhoud Managementsamenvatting Inleiding Belang van arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie KBB T&L Doelstelling Onderzoekverantwoording Arbeidsmarkt Onderwijsmarkt BPV-markt Perspectieven gediplomeerde schoolverlaters Leeswijzer De nautische deelsectoren Inleiding Koopvaardij Aantal vestigingen Werkgelegenheid in de koopvaardij Vacatures Onderwijsmarkt koopvaardij Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt koopvaardij Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Visserij Aantal vestigingen Werkgelegenheid in de visserij Vacatures Onderwijsmarkt visserij Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt visserij Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Waterbouw Aantal vestigingen Werkgelegenheid in de waterbouw Vacatures Onderwijsmarkt waterbouw Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt waterbouw Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Scheeps- en jachtbouw Aantal vestigingen Werkgelegenheid in de scheeps- en jachtbouw Vacatures Onderwijsmarkt scheeps- en jachtbouw Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt scheeps- en jachtbouw Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Beroepsgoederenvervoer Inleiding Arbeidsmarkt beroepsgoederenvervoer Aantal vestigingen Werkgelegenheid Vacatures Onderwijsmarkt beroepsgoederenvervoer Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt beroepsgoederenvervoer Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Logistieke dienstverlening Inleiding Arbeidsmarkt logistieke dienstverlening Aantal vestigingen Werkgelegenheid Vacatures Onderwijsmarkt logistieke dienstverlening Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt logistieke dienstverlening Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Inhoud Inhoud 3

4 5. Personenvervoer Inleiding Arbeidsmarkt personenvervoer Aantal vestigingen Werkgelegenheid Vacatures Onderwijsmarkt personenvervoer Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt personenvervoer Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Haven, op- en overslag Inleiding Arbeidsmarkt haven, op- en overslag Aantal vestigingen Werkgelegenheid Vacatures Onderwijsmarkt haven, op- en overslag Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt haven, op- en overslag Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Binnenvaart Inleiding Arbeidsmarkt binnenvaart Aantal vestigingen Werkgelegenheid Vacatures Onderwijsmarkt binnenvaart Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt binnenvaart Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Arbeidsmarkt vervoer door de lucht Aantal vestigingen Werkgelegenheid Vacatures Onderwijsmarkt vervoer door de lucht Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt vervoer door de lucht Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Vervoer per spoor Inleiding Arbeidsmarkt vervoer per spoor Aantal vestigingen Werkgelegenheid Vacatures Onderwijsmarkt vervoer per spoor Deelnemersaantallen Deelnemers naar district Gediplomeerden BPV-markt vervoer per spoor Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt Bijlage: Deelnemersaantallen Bijlage: Aantal opleidings instellingen per district per deelsector Bijlage: Samenvatting beschikbaarheid BPV-plaatsen Bronnen Rapporten en artikelen Interviews 132 Databestanden 132 Over Ecorys Vervoer door de lucht Inleiding Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 5

5 Managementsamenvatting De arbeidsmarkt Figuur M1 toont de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de sector Transport en Logistiek in de periode , en een prognose voor de jaren De werkgelegenheid is na een stabiele periode tussen 2010 en 2012 gedaald met 2 procent tot ongeveer personen. De verwachting is dat deze daling doorgaat in 2014, maar dat er in de loop van 2015 weer sprake zal zijn van groei, als reactie op het economisch herstel dat zich in 2014 heeft ingezet. 1 Figuur M1 Aantal werkzame personen transport en logistiek (alle VTL-sectoren) ( ) Verschillende deelsectoren die te maken hebben met een dalend aantal werkzame personen zitten naar verwachting in 2014 op hun dieptepunt, waarbij de verwachting is dat in 2015 de werkgelegenheid zich weer zal herstellen. Dit geldt onder meer voor het beroepsgoederenvervoer, de binnenvaart en het personenvervoer. Een verdere daling wordt verwacht in onder meer de scheepsbouw en het vervoer door de lucht. De werkgelegenheid in de deelsectoren logistieke dienstverlening en haven, op- en overslag blijft naar verwachting op peil, of groeit licht door. Vraag naar arbeid De vraag naar personeel wordt niet alleen bepaald door de groei van de werkgelegenheid (uitbreidingsvraag). Vergrijzing is jarenlang ook een belangrijke stimulans geweest voor de vraag naar nieuw personeel (vervangingsvraag). De verhoging van de pensioenleeftijd heeft die vervangingsvraag uitgesteld. Ondanks het herstel van de economie, neemt in 2014 in Nederland de werkloosheid nog steeds toe, zie figuur M2. In januari 2014 is het aantal werkzoekenden met een transportberoep hoger dan een jaar eerder. Het aantal vacatures voor transportberoepen neemt in de eerste helft van 2013 toe, van ongeveer tot 3.300, waarna de vacatures weer licht dalen tot Dit patroon van een piek in vacatures in de zomermaanden vertoont zich ook in andere jaren. Figuur M2 Ontwikkeling vacatures en werkzoekenden sector transport en logistiek Bron: Pensioenfonds Vervoer (beroepsgoederenvervoer), Maritieme Monitor 2013 (nautisch, binnenvaart, haven, op- en overslag), LISA (logistieke dienstverlening, personenvervoer, vervoer de lucht, vervoer per spoor). De daling van het aantal werkzame personen in de sector transport en logistiek is op het conto te schrijven van het beroepsgoederenvervoer over de weg (-3.500), het personenvervoer (-2.300) en het vervoer door de lucht (-1.000). Dit verlies aan arbeidsplaatsen werd enigszins gecompenseerd door stijgingen in de haven, op- en overslag en het vervoer per spoor (beide ongeveer +400). Bron: UWV, bewerking door Ecorys. 1 Het aantal werkzame personen in de sector Transport en Logistiek is anders berekend dan in voorgaande jaren. In alle jaren waarover gerapporteerd ligt het aantal werkzame personen lager, wat wordt veroorzaakt door veranderingen in de bronnen en definiëring van de deelsectoren Haven, op- en overslag en Logistieke dienstverlening. 6 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 7

6 managementsamenvatting Onderwijs Onderwijsinstellingen Er zijn in schooljaar bekostigde mbo-instellingen waar opleidingen voor VTLkwalificaties gevolgd kunnen worden 2 (zie figuur M3). Voor een aantal deelsectoren is het aantal instellingen dat opleidingen aanbiedt toegenomen. Dit geldt onder meer voor het beroepsgoederenvervoer (meer instellingen in Oost, Zuidoost en Noordwest) en de logistieke dienstverlening (in Zuidoost, Noordwest en Zuidwest). Opleidingen voor het personenvervoer en de binnenvaart zijn nieuw in district Noord. Het aantal deelnemers in kwalificaties voor de sector transport en logistiek is na een piek in 2011 twee jaar achter elkaar gedaald, maar sinds 2013 is er weer sprake van een toename, zie figuur M4. Dit geldt niet voor de gediplomeerden: de daling in deelnemers in de afgelopen jaren heeft zich in 2013 geleid tot een afname van het aantal gediplomeerde schoolverlaters. Figuur M4 Ontwikkeling aantal deelnemers en gediplomeerden in kwalificaties transport en logistiek Figuur M3 Aantal mbo-instellingen per T&L-deelsector, naar district (2013/2014) 2 Dit is inclusief 1 instelling zonder deelnemers. 8 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 9

7 managementsamenvatting Figuur M5 toont het aantal deelnemers in beroepsopleidingen per deelsector. De meeste deelnemers zijn nog steeds te vinden in het beroepsgoederenvervoer, ondanks een daling van bijna 4 procent. Het gaat vooral om chauffeurs goederenvervoer. Daarna volgen de deelsectoren logistieke dienstverlening en luchtvaart. Beide deelsectoren zijn gegroeid, evenals de haven, op- en overslag en de koopvaardij. Het aantal deelnemers in het personenvervoer is sterk gedaald. Figuur M5 Aantal deelnemers in beroepsopleidingen per deelsector, Bij het aantal gediplomeerden in 2013 valt op dat er nog steeds relatief veel gediplomeerden in het personenvervoer zijn, hoewel dit aantal meer dan gehalveerd is ten opzichte van vorig jaar. Dit verklaart in belangrijke mate de daling van het aantal gediplomeerden in de gehele sector ten opzichte van vorig jaar. Figuur M6 Gediplomeerden per deelsector (2013) 10 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 11

8 managementsamenvatting BPV-markt Er zijn in totaal vestigingen als leerbedrijf erkend, waarvan er 192 vestigingen in het buitenland gevestigd zijn. De meeste bedrijven zijn erkend voor kwalificaties in het beroepsgoederenvervoer en de logistieke dienstverlening, zie figuur M7. Er is sprake van een zekere overlap tussen verschillende deelsectoren, omdat een bedrijf erkend kan zijn voor kwalificaties uit meerdere deelsectoren. Dit komt regelmatig voor bij bedrijven uit bijvoorbeeld de logistieke dienstverlening en het beroepsgoederenvervoer. De kansen op werk voor gediplomeerde schoolverlaters zijn over het algemeen goed. Verwacht wordt dat met het economisch herstel de vraag naar personeel in de sector als geheel weer zal toenemen. Een aantal deelsectoren waar in het verleden sprake was van grote tekorten aan personeel, is succesvol geweest in het werven van meer mbo ers. Dit geldt bijvoorbeeld voor de koopvaardij en de waterbouw, maar ook voor de logistieke dienstverlening. Aanbod van en vraag naar arbeid komen dichterbij elkaar te liggen, er ontstaat een situatie van evenwicht. Opleidingen waarvoor de kansen op werk zich iets minder goed ontwikkelen zijn opleidingen havenoperaties op niveau 2 en in de noordelijke regio s de logistieke dienstverlening en het beroepsgoederenvervoer. Over het algemeen zijn er voor alle kwalificaties voldoende leerplaatsen. Er zijn echter regionale uitzonderingen. In het noorden van het land is het soms moeilijk leerplaatsen te vinden voor deelnemers in het beroepsgoederenvervoer en de logistieke dienstverlening. In het midden van het land en in de provincie Noord-Brabant en Noord-Limburg zijn er soms te weinig leerlingen om het aantal plaatsen te vullen. In de luchtvaart blijkt het soms moeilijk om luchtvaartdienstverleners te plaatsen, wat vaak te maken heeft met de lage leeftijd van leerlingen. Figuur M7 Aantal erkende leerbedrijven 3 per deelsector Over het algemeen wordt niet verwacht dat de vraag naar personeel op niveau 2 zal verdwijnen, maar wel dat de groei van de vraag zich op niveau 3 en 4 zal concentreren. Een blijvende trend in veel deelsectoren is namelijk dat de vraag verschuift naar steeds hoger opgeleid personeel. In sommige deelsectoren betekent dit dat vooral de kansen voor personeel op niveau 3 en 4 goed zijn. Dit is onder meer zo in de haven, op- en overslag. De waterbouwopleidingen zijn alle op niveau 4. Hier is sprake van een verschuiving naar hbo-niveau, en wordt ook het hebben van een vaarbewijs belangrijker voor functies waarvoor dit in het verleden niet nodig was. Bron: VTL, bewerking door Ecorys. 3 Het gaat hier om het aantal leerbedrijven en niet het aantal BPV-plaatsen; onbekend is hoeveel BPV-plaatsen er per leerbedrijf beschikbaar zijn. 12 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 13

9 1. Inleiding 1.1 Belang van arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie KBB T&L De verantwoordelijkheid voor de beschikbaarheid en kwaliteit van de leerplaatsen voor beroepspraktijkvorming (BPV) ligt bij de Kenniscentra beroepsonderwijs bedrijfsleven (KBB). De kenniscentra voeren daartoe regelmatig beoordelingen uit van de bedrijven en organisaties die deze plaatsen accommoderen. Het Kenniscentrum Beroepsonderwijs Bedrijfsleven Transport en Logistiek (KBB T&L) vervult deze rol voor de sector transport en logistiek en fungeert als de brug tussen onderwijs en bedrijfsleven. KBB T&L heeft als kenniscentrum de wettelijke taak om te zorgen voor voldoende beschikbare plaatsen voor beroepspraktijkvorming (BPV) voor de opleidingen in de sector transport en logistiek. Hiervoor erkent KBB T&L leerbedrijven waar deelnemers in de opleidingen een BPV-plaats kunnen vinden. KBB T&L onderhoudt nauwe contacten met onderwijsinstellingen in het mbo en bedrijven over het aantal op te leiden deelnemers. Om voor een goede aansluiting tussen het onderwijs en het bedrijfsleven in de sector te zorgen is adequate informatie noodzakelijk. Om inzicht te geven in de stand van zaken op de arbeidsmarkt, de onderwijsmarkt en de beroepspraktijkvormingsmarkt (BPV-markt), stelt KBB T&L ieder jaar een rapportage op met relevante arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie. Met actuele informatie over de beschikbaarheid van BPV-plaatsen en de perspectieven op de arbeidsmarkt maakt KBB T&L de kansen na diplomering op een baan in de sector zichtbaar. 1.2 Doelstelling Het doel van deze rapportage is: Onderwijsinstellingen en overige belanghebbenden voorzien van goede informatie over het perspectief van het aantal arbeidsplaatsen en BPV-plaatsen in de sector transport en logistiek op deelsector- en regionaal niveau. Deze rapportage geeft inzicht in de verhouding tussen het aantal deelnemers in een bepaalde opleidingsrichting en de beschikbaarheid van BPV-plaatsen en de vraag naar arbeid in de sector transport en logistiek (T&L). Op basis van deze informatie kunnen onderwijsinstellingen in het mbo binnen de kwalificatiestructuur keuzes maken over bijvoorbeeld het starten van een nieuwe beroepsopleiding of mbo-leerlingen adviseren over het volgen van een opleiding in de sector transport en logistiek. In dit rapport zijn in de sector transport en logistiek elf deelsectoren onderscheiden. Enkele deelsectoren bestaan uit verschillende branches. De volgende deelsectoren worden onderscheiden, waarbij tussen haakjes de branches worden genoemd: Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 15

10 inleiding nautische deelsectoren (koopvaardij, waterbouw, visserij, scheepsbouw); beroepsgoederenvervoer over de weg; logistieke dienstverlening; haven, op- en overslag; binnenvaart; personenvervoer (branches: taxivervoer, touringcarvervoer, openbaar vervoer); luchtvaart (logistieke dienstverlening ten behoeve van de luchtvaart); vervoer per spoor. Voor de prognoses van de werkgelegenheid is gebruik gemaakt van: De meest recente nationale ramingen van het CPB (Centraal Economisch Plan, maart 2014). De ramingen van UWV (UWV sectorprofiel Vervoer en opslag, februari 2014, pagina 64). Sectorramingen van ABN AMRO (Branche Update Wegvervoer, november 2013) en ING (Transport en Logistiek, maart 2014). Rabobank (Sectorprognoses, mei 2014). TLN (Conjunctuurbericht 4e kwartaal 2013, verschenen op 6 februari 2014). Een quick scan van de jaarverslagen van grote bedrijven. De beschikbare informatie is zo veel mogelijk uitgesplitst naar deze deelsectoren. De opleiding in het vervoer per spoor (machinist railvervoer) is in het schooljaar 2011/2012 van start gegaan, waardoor hiervoor beperkt informatie beschikbaar is. 1.3 Onderzoekverantwoording Per deelsector is informatie opgenomen over de arbeidsmarkt en de onderwijsmarkt Arbeidsmarkt Voor elk van deze deelsectoren wordt ingegaan op de volgende onderwerpen: Aantal vestigingen (bedrijvigheid). Werkgelegenheidsontwikkeling tot nu toe. Prognose van de werkgelegenheidsontwikkeling. Knelpunten en perspectieven op de arbeidsmarkt zijn per deelsector beschreven. Voor informatie over de arbeidsmarkt is gebruik gemaakt van verschillende bestaande databronnen aangevuld met informatie uit interviews. Er is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van bronnen die in de deelsectoren het best herkend worden: Voor de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de nautische deelsectoren, binnenvaart en haven, op- en overslag is gebruikt gemaakt van de Maritieme Monitor Voor het meest recente jaar is een inschatting van de werkgelegenheid gemaakt op basis van het LISA-register. De werkgelegenheid in het beroepsgoederenvoervoer is gebaseerd op analyses van VTL van gegevens van het pensioenfonds voor de sector transport- en logistiek 4. De werkgelegenheid in de overige deelsectoren (logistieke dienstverlening, personenvervoer, luchtvaart en vervoer per spoor) is gebaseerd op het LISA-register. Informatie over de ontwikkeling van het aantal bedrijfsvestigingen is in alle deelsectoren afkomstig uit het LISA-register. 4 De informatie van het pensioenfonds Vervoer (cijfers TKP) is gebruikt voor een schatting van de totale werkgelegenheid in het beroepsgoederenvervoer Onderwijsmarkt Om de aanbodkant van schoolverlaters op de arbeidsmarkt in kaart te brengen is gebruik gemaakt van cijfers van DUO, voor de kwalificaties die behoren tot het domein van het KBB T&L. Per kwalificatie wordt gekeken naar het aantal ingeschreven deelnemers en naar het aantal gediplomeerde schoolverlaters. Tevens wordt het aantal locaties per regio in beeld gebracht waar een opleiding kan worden gevolgd. Deze regionale uitsplitsing is gebaseerd op de districten van UWV: Noord, Oost, Middenwest, Noordwest, Zuidwest en Zuidoost. Over de deelsector vervoer per spoor is minder informatie beschikbaar, omdat de opleiding voor deze deelsector pas in 2011 gestart is BPV-markt Voor het in kaart brengen van het aantal erkende leerbedrijven is gebruik gemaakt van het leerbedrijvenbestand van VTL. Het leerbedrijvenbestand biedt een overzicht van de bedrijven die erkend zijn om leerplaatsen voor kwalificaties in de sector Transport en Logistiek aan te bieden. Een leerbedrijf kan leerplaatsen aanbieden voor meerdere kwalificaties en in meerdere deelsectoren. Het aantal leerplaatsen per leerbedrijf en per kwalificatie is niet bekend. Het aantal gerealiseerde BPVplaatsen is evenmin bekend. Het perspectief op BPV-plaatsen is daarom ingevuld door een analyse van het aantal erkende leerbedrijven per deelsector en regio, op kwalitatieve wijze aangevuld door middel van persoonlijke en telefonisch interviews met vertegenwoordigers van onderwijsinstellingen en met buitendienstmedewerkers van VTL Perspectieven gediplomeerde schoolverlaters Per deelsector is er aandacht voor de perspectieven op de arbeidsmarkt voor gediplomeerde schoolverlaters met kwalificaties in de sector transport en logistiek. De conclusies zijn gebaseerd op informatie over de arbeids- en onderwijsmarkt, aanvullende gegevens van UWV, recent onderzoek binnen de deelsectoren (uitgevoerd door onder meer Ecorys, ROA, UWV en TLN) en de uitkomsten van de persoonlijke en telefonische interviews met (deel)sectordeskundigen. Het aanbod op de arbeidsmarkt is in kaart gebracht door te kijken naar de trend in het aantal gediplomeerde schoolverlaters en het aantal niet-werkende werkzoekenden op basis van UWV gegevens. Er zijn voor dit onderzoek geen bedrijven rechtstreeks benaderd met vragen over hun personeelsbehoefte. 16 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 17

11 Voor de vraag op de arbeidsmarkt wordt daarom gekeken naar de (verwachte) ontwikkeling van de werkgelegenheid en waar mogelijk naar de vergrijzing in een deelsector of beroepsgroep. Aanvullend is gebruik gemaakt van de registratie van vacatures die bij UWV zijn gemeld. Deze bron heeft als voordeel dat het regelmatig gedetailleerde en recente gegevens levert per deelsector. Het nadeel is dat deze bron een beperkt en selectief beeld geeft van de totale vraag naar personeel. De ontwikkeling in het aantal vacatures dat bij UWV bekend is, wordt daarom gebruikt als een indicatie voor de ontwikkeling van de vraag naar arbeid. De trend in de vacatureontwikkeling is steeds vergeleken met de trend in de gehele sector Transport en Logistiek. Hiermee wordt een beeld verkregen hoe de VTL-deelsectoren het ten opzichte van elkaar doen. 1.4 Leeswijzer De rapportage is opgebouwd rondom de deelsectoren van KBB T&L: 1. nautische deelsectoren (koopvaardij, waterbouw, visserij, scheepsbouw); 2. beroepsgoederenvervoer over de weg; 3. logistieke dienstverlening; 4. haven, op- en overslag; 5. binnenvaart; 6. personenvervoer (branches: taxivervoer, touringcarvervoer, openbaar vervoer); 7. luchtvaart (logistieke dienstverlening ten behoeve van de luchtvaart); 8. vervoer per spoor. In ieder hoofdstuk wordt aandacht besteed aan achtereenvolgens de ontwikkeling van de werkgelegenheid, vacatures, ontwikkelingen in het onderwijs (deelnemers, gediplomeerden en locaties), leerbedrijven en inschatting van de kansen op werk en een BPV-plaats. In de bijlage zijn in tabellen de kansen op werk en BPV-plaatsen verder uitgewerkt naar kwalificaties en regio s. 2. De nautische deelsectoren 2.1 Inleiding Er zijn in dit rapport vier nautische deelsectoren onderscheiden die relevant zijn voor kwalificaties van VTL. Het gaat om: koopvaardij; visserij; de waterbouw; de scheeps- en jachtbouw. Het gaat in deze deelsectoren over het algemeen om varende functies met vaak een belangrijke technische component. Te denken valt aan kapiteins, stuurlui, scheepswerktuigkundigen en technisch baggerpersoneel. Alleen in de scheeps- en jachtbouw gaat het om een technische functie aan land. 2.2 Koopvaardij In het onderstaande wordt ingegaan op de ontwikkelingen van het aantal vestigingen, de werkgelegenheid en de onderwijsmarkt in de koopvaardij Aantal vestigingen Verschillende bronnen geven aan dat er ongeveer 600 bedrijven actief zijn in de koopvaardij, en dat dit aantal enigszins fluctueert. Verschillen worden onder meer verklaard door het wel of niet meenemen van de passagiersvaart en de veerdiensten. Het grootste deel van de bedrijven is een bedrijf in de zee- en kustvrachtvaart en een zeer beperkt deel van de ondernemingen is actief in de sleepvaart. Het totaal aantal ondernemingen in de koopvaardij ligt redelijk stabiel over de jaren, met een sterke daling tussen , zie figuur 2.1. Het laatste jaar is het aantal vestigingen in de deelsector weer licht gestegen. Figuur 2.1 Aantal vestigingen in de koopvaardij (april 2013) Bron: LISA, bewerking door Ecorys. 18 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 19

12 de nautische deelsectoren De koopvaardij is het sterkst vertegenwoordigd in de districten Noord, Zuidwest en Noordwest. Dit zijn de districten waar de grote zeehavensteden liggen (Amsterdam, Rotterdam, IJmuiden). Van oudsher is de deelsector hier sterk vertegenwoordigd. De districten Oost en Zuidoost kennen het kleinste aantal vestigingen door hun ligging verder van de zee af. Figuur 2.2 Verdeling vestigingen in de koopvaardij per UWV-district (april 2013) Werkgelegenheid in de koopvaardij De werkgelegenheid van Nederlanders en niet-nederlanders in de koopvaardij in 2012 was volgens de Maritieme Monitor 2013 ruim Hiervan was het grootste deel ( werkzame personen) actief aan boord van schepen. De directe werkgelegenheid (alleen Nederlanders) bedroeg in 2012 zo n werkzame personen volgens de Maritieme Monitor In figuur 2.3 is het verloop van de directe werkgelegenheid in de koopvaardij te zien op basis van dezelfde basisgegevens. In figuur 2.3 wordt ook een prognose gegeven voor directe werkgelegenheid in de periode tot Figuur 2.3 Verloop directe werkgelegenheid in de koopvaardij ( ) en prognose tot 2016 Bron: LISA, bewerking door Ecorys. Bron: Maritieme Monitor 2013/LISA, bewerking Ecorys. Uit de LISA gegevens blijkt dat de zee- en kustvaart voor het eerst sinds de start van de crisis een herstel liet zien, met een toename van zo n 50 personen in de werkgelegenheid. Ondanks de negatieve prognose van vorig jaar (-2% voor heel Nederland) kende de deelsector een groei tussen 2012 en 2013 van 0,8 procent, die geheel voor rekening kwam van de vracht- en tankvaart in Amsterdam (+18%); in de rest van Nederland kromp de koopvaardij in 2013 met 1,2 procent. Voor de periode tot 2016 wordt een stagnatie van de werkgelegenheid in de koopvaardij verwacht. De verwachting is dat de werkgelegenheid zo rond de tot werkzame personen blijft, ondanks de lichte economische groei die verwacht wordt in deze periode. 5 Aa, R. van der et al. (2013), De Nederlandse Maritieme Cluster, Monitor 2013, 20 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 21

13 de nautische deelsectoren Vacatures In de periode januari 2013 januari 2014 telt de deelsector koopvaardij gemiddeld 26 vacatures in de UWV-administratie. Wanneer het eerste kwartaal van 2014 vergeleken wordt met het eerste kwartaal van 2013, blijkt dat er sprake is van een stijging van het aantal vacatures binnen de deelsector (+27%, zie figuur 2.4). Hetzelfde is het geval bij de totale sector transport en logistiek. Uit de interviews blijkt dat binnen de koopvaardij, eenmaal afgestudeerd, zeer grote kansen liggen op de arbeidsmarkt 6. Figuur 2.4 Openstaande vacatures in de koopvaardij en totaal T&L NL 2013, standcijfer bij aanvang kwartaal Er zijn zeven instellingen in Nederland waar kwalificaties voor koopvaardij kunnen worden behaald, namelijk het Berechja College, Deltion College, Noorderpoortcollege, ROC Kop van Noord-Holland, ROC Nova College, Scalda en het Scheepvaart en Transport College (STC) Deelnemersaantallen In schooljaar 2013/2014 telt het aantal deelnemers voor de opleidingen in de deelsector koopvaardij Met 78 procent van het totaal aan deelnemers in de nautische deelsectoren, telt de koopvaardij de meerderheid van het aantal deelnemers in deze sector. Het aantal deelnemers binnen de koopvaardij is sinds 2010 elk jaar toegenomen, zie figuur 2.5. Deze toename is voornamelijk het gevolg van de toename in het aantal leerlingen binnen de kwalificatie koopvaardij officier alle schepen. Het aantal deelnemers voor de overige twee kwalificaties is tussen 2012 en 2013 ook licht toegenomen. Figuur 2.5 Aantal deelnemers per opleiding voor koopvaardij ( ) Bron: UWV, bewerking door Ecorys Onderwijsmarkt koopvaardij Voor de koopvaardij zijn er zeven kwalificaties, te weten: 1. Schipper/machinist beperkt werkgebied, niveau Koopvaardij officier kleine schepen, niveau 3; met uitstroom stuurman werktuigkundige kleine schepen, scheepswerktuigkundige kleine schepen en stuurman kleine schepen. 3. Koopvaardij officier alle schepen, niveau 4; met uitstroom maritiem officier alle schepen, scheepswerktuigkundige alle schepen en stuurman alle schepen. Deelnemers aan deze opleidingen volgen de BOL-variant. 6 Interviews KVNR, VTL. 22 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 23

14 de nautische deelsectoren Deelnemers naar district Op district Zuidoost na, kunnen deelnemers in elk district opleidingen voor de koopvaardij volgen (zie figuur 2.6). In districten Zuidwest en Noordwest zijn twee instellingen gevestigd, in de overige districten één. Het aantal deelnemers is het grootst in district Zuidwest, waar zich tevens de meerderheid van de deelnemers onder de kwalificatie koopvaardij officier alle schepen en schipper/ machinist beperkt werkgebied bevindt. In totaal zijn er binnen het STC en Scalda deelnemers in district Zuidwest die een opleiding in de koopvaardij volgen in schooljaar 2013/ Gediplomeerden Het aantal gediplomeerden in de deelsector koopvaardij is vergeleken met 2012 in 2013 met 9 procent afgenomen van 358 naar 324 gediplomeerden, zie figuur 2.7. De afname in het aantal gediplomeerden is vooral zichtbaar binnen de kwalificatie stuurman/werktuigkundige kleine schepen. Gezien de toename in het aantal deelnemers is de verwachting dat het aantal gediplomeerden in de toekomst weer zal stijgen. Figuur 2.7 Aantal gediplomeerden voor koopvaardij ( ) Figuur 2.6 Aantal deelnemers per opleiding voor koopvaardij naar district (2013) 24 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 25

15 de nautische deelsectoren BPV-markt koopvaardij In totaal zijn er in de deelsector koopvaardij 319 erkende leerbedrijven, waarvan 7 gevestigd in het buitenland. De meerderheid van de leerbedrijven binnen de deelsector is gevestigd in district Zuidwest (zie figuur 2.8). In districten Oost en Zuidoost is het aantal leerbedrijven het laagst. Figuur 2.8 Aantal erkende leerbedrijven 7 binnen de koopvaardij per district (maart 2014) 2.3 Visserij In het onderstaande wordt ingegaan op de ontwikkelingen van het aantal vestigingen, de werkgelegenheid en de onderwijsmarkt in de visserij Aantal vestigingen De deelsector visserij zag een toename in het aantal vestigingen, ondanks dat de deelsector het al jaren moeilijk heeft, omdat de prijzen onder druk staan. Zoals te zien is in figuur 2.9 was er met name tussen 2011 en 2012 een sterke groei. Tussen 2012 en 2013 nam de stijging wel af. Over de gehele periode van 2009 tot 2013 was er een toename tot 651 vestigingen, een stijging van 33%. De toename van het aantal vestigingen in de visserij is opvallend, omdat het aantal werknemers in de deelsector al jaren daalt. Het lijkt er op dat steeds meer vissers zich als zelfstandige laten inhuren op schepen. Figuur 2.9 Aantal vestigingen in de visserij (april 2013) Bron: VTL, bewerking door Ecorys Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt De kansen op een baan binnen de koopvaardij voor gediplomeerde schoolverlaters zijn zeer groot 8. Er is met name vraag naar goed opgeleide kapiteins. Tijdens de stage werkt de KVNR nauw samen met de leerbedrijven en geeft hierbij vaak een stage-werkgarantie af. Daarnaast wordt er veel gedaan om het beroep binnen de koopvaardij te promoten. Zo is er onlangs een project zeebenen gezocht van start gegaan, en wordt er actief meegedaan aan open dagen, maar ook op basisscholen wordt het beroep als zeevarende gepromoot. Er bestaat zelfs de mogelijkheid voor (jonge) studiekiezers om een dag mee te varen. Bron: LISA, bewerking door Ecorys. 7 Het gaat hier om het aantal leerbedrijven en niet het aantal BPV-plaatsen; onbekend is hoeveel BPV-plaatsen er per leerbedrijf beschikbaar zijn. 8 Interview KVNR. 26 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 27

16 de nautische deelsectoren Net als bij andere nautische deelsectoren zijn de meeste vestigingen in de visserij te vinden in de kustgebieden, zie figuur De districten Oost en Zuidoost blijven met beiden 16 vestigingen ver achter op Noord (206), Middenwest (47), Noordwest (111) en Zuidwest (188). Wet- en regelgeving, en dan met name de visquota, wordt als een belangrijke factor gezien in de daling van de werkgelegenheid onder de vissers 9. Figuur 2.11 Werkgelegenheid in de visserij Figuur 2.10 Verdeling vestigingen in de visserij per UWV-district (april 2013) Bron: Maritieme Monitor 2013/LISA, bewerking Ecorys. Bron: LISA, bewerking door Ecorys Werkgelegenheid in de visserij De totale werkgelegenheid in de visserij bedraagt rond de personen. Dit is wederom een afname ten opzichte van het voorgaande jaar, een trend die zich al langer in de visserij voordoet, zie figuur In de commerciële visserij (exclusief sportvisserij) zijn zeevisserij, binnenvisserij (met name op het IJsselmeer), de garnalenbranche en aquacultuur belangrijke branches. Uit de gehouden interviews bleek dat met name de werkgelegenheid in de zeevisserij afgelopen jaar licht is afgenomen, terwijl de garnalenbranche iets is aangetrokken. De afname in de zeevisserij komt met name omdat de prijzen van zeevis verder onder druk zijn komen te staan, terwijl de slag naar brandstofreductie minder was. Ook zijn er in sommige gevallen geen vergunningen voor innovatieve vistechniek afgegeven, waardoor bedrijven noodgedwongen moesten stoppen. Voor 2014 wordt in de werkgelegenheid voor de zeevisserij een lichte toename verwacht door het hogere quotum voor schol (+15%). Hiertegenover staat echter wel een lager quotum voor haring (-2%), en de meeste overige visquota. Over IJsselmeervisserij in 2014 is nog geen besluit van het ministerie van Economische Zaken, daarom wordt uitstel verwacht tot 2015 (nulgroei in 2014). Tussen april 2015 en 2016 wordt alsnog krimp verwacht van circa 5 procent. Deze verwachting is gebaseerd op een redelijke kans dat het ministerie van Economische Zaken zal besluiten de visserij op het IJsselmeer sterk in te perken om de visstand te laten herstellen. Vanuit de gehouden interviews bleek ook dat er een verdere concentratie van bedrijven verwacht wordt, waardoor met minder schepen eenzelfde aantal dagen op zee wordt bereikt. Het personeel zal hierbij ploegendiensten gaan draaien. Deze trend is al zichtbaar in met name de Noordzeevisserij, maar vooral op Urk wordt nog een inhaalslag verwacht in de toekomst Interview VTL. 10 Interview Visned. 28 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 29

17 de nautische deelsectoren Vacatures Het aantal bij UWV bekende vacatures binnen de visserij is lager dan 10 per kwartaal en om deze reden niet in een figuur gepresenteerd. Aangezien het UWV slechts een beperkt beeld geeft van de kansen op de arbeidsmarkt (voorwaarde is dat de vacature online staat en/of bij UWV aangemeld wordt), worden de perspectieven voor leerlingen in kaart gebracht op basis van de ontwikkeling in de omvang van werkgelegenheid en wat er bekend is over de vervangingsvraag in de deelsector Onderwijsmarkt visserij Voor de visserij bestaan vier kwalificaties binnen het onderwijs, te weten: 1. Stuurman/werktuigkundige zeevisvaart SW6, niveau Visserijofficier met uitstroomkwalificaties: stuurman/werktuigkundige zeevisvaart SW5, niveau 3; stuurman zeevisvaart S4, niveau 4 en scheepswerktuigkundige zeevisvaart W4, niveau 4. Deelnemers aan deze opleidingen volgen de BOL-variant Deelnemersaantallen Het aantal deelnemers is sinds 2010 elk jaar afgenomen, zie figuur In 2009 telden de visserijopleidingen nog 220 deelnemers, in 2013 zijn dit 123 deelnemers, een daling van 44 procent. De daling is het sterkst binnen de opleiding stuurman/werktuigkundige zeevisvaart SW5, waar het aantal deelnemers in procent daalde vergeleken met Figuur 2.12 Aantal deelnemers per opleiding voor visserij ( ) 11 Er zijn in Nederland vier bekostigde onderwijsinstellingen die opleidingen bieden voor de visserij, namelijk het Berechja College, ROC Kop van Noord-Holland, Scalda en het STC. 11 Sinds 2013 is er uitsplitsing voor de opleiding Stuurman/werktuigkundige zeevisvaart SW4 naar S4 (stuurman) en W4 (werktuigkundige). Om vergelijking met eerdere jaren mogelijk te maken zijn aantallen in de grafiek samen weergegeven. 30 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 31

18 de nautische deelsectoren Deelnemers naar district De onderwijsinstellingen waar opleidingen voor de visserij gevolgd kunnen worden, bevinden zich in de districten Noordwest (1), Middenwest (1) en Zuidwest (2). Het grootste aantal deelnemers (60) bevindt zich in district Zuidwest, waar Scalda en het STC gevestigd zijn, zie figuur Figuur 2.13 Aantal deelnemers visserij naar district (2013) Gediplomeerden In 2013 zijn er 57 gediplomeerden die een kwalificatie voor de visserij hebben behaald. Het aantal gediplomeerden is daarmee het laagst in de periode In 2010 was er sprake van een piek van het aantal gediplomeerden binnen de opleiding stuurman/werktuigkundige zeevisvaart SW4. In 2012 kende ook de opleiding stuurman/werktuigkundige zeevisvaart SW5 een kleine piek in het aantal gediplomeerden. Doordat het aantal gediplomeerden binnen de visserij laag is, is de kans op een baan binnen deze deelsector vrij groot. De ervaring is dat er bij de werkgevers voldoende vraag naar gediplomeerde schoolverlaters is om iedereen een werkplek te kunnen bieden 12. Figuur 2.14 Aantal gediplomeerden in de visserij ( ) 12 Interviews STC, VTL. 32 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 33

19 de nautische deelsectoren BPV-markt visserij De visserij telt in totaal 126 erkende leerbedrijven. In district Middenwest zijn de meeste leerbedrijven gevestigd (54), zie figuur In de districten Oost en Zuidoost zijn geen bedrijven gevestigd die erkende BPV-plaatsen bieden voor de visserij. Het aantal stageplaatsen in de visserij is ongeveer gelijk gebleven. Voor de visserij geldt dat er goede kansen zijn op het vinden van een BPV-plaats 13. Er zijn volgens kenners van de deelsector genoeg bedrijven die stageplaatsen zouden willen aanbieden, maar de voorwaarden om leerbedrijf te kunnen worden zijn volgens hen onvoldoende bekend. Deze zouden, ten onrechte, nogal eens als beperkende factor ervaren worden Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt De kansen op de arbeidsmarkt voor gediplomeerde schoolverlaters zijn redelijk gunstig, al dan niet binnen de deelsector visserij. Gediplomeerde schoolverlaters hebben een degelijke maritieme opleiding afgerond. Vanwege het lage salaris en de zware werkomstandigheden binnen de visserij, is het voor schoolverlaters vaak aantrekkelijk om een beroep te kiezen in een andere maritieme deelsector, bijvoorbeeld de offshore-industrie. Op dit moment wordt vooral een tekort aan deksmannen bij trawlers geconstateerd. Een oplossing hiervoor zou een simpele opleiding tot deksman zijn voor degenen die graag willen vissen. Iemand die dat nu wil, valt op dit moment tussen wal en schip. 16 Figuur 2.15 Aantal erkende leerbedrijven 15 binnen de visserij per district (maart 2014) 13 Interview VTL. 14 Interview VisNed. 15 Het gaat hier om het aantal leerbedrijven en niet het aantal BPV-plaatsen; onbekend is hoeveel BPV-plaatsen er per leerbedrijf beschikbaar zijn. 16 Interview Visned. 34 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 35

20 de nautische deelsectoren 2.4 Waterbouw In deze paragraaf wordt ingegaan op de ontwikkelingen van het aantal vestigingen, de werkgelegenheid en de onderwijsmarkt in de waterbouw. De districten Zuidwest en Noordwest zijn het sterkst vertegenwoordigd in de deelsector als het gaat om het aantal vestigingen, zie figuur District Zuidoost blijft sterk achter bij de andere districten in Nederland Aantal vestigingen Er waren in Nederland in 2013 bijna 160 bedrijven die waterbouw tot hun hoofdactiviteit rekenden. In de deelsector is er over de periode een stijging in het aantal vestigingen te zien, met name tussen 2010 en Het aantal vestigingen is, wanneer 2013 met 2009 vergeleken wordt, toegenomen met 9 procent (zie figuur 2.16). Figuur 2.17 Verdeling vestigingen in de waterbouw per UWV-district (april 2013) Een aantal grote en middelgrote waterbouwbedrijven is actief op de Europese en wereldmarkt. Zij voeren veelal grootschalige projecten uit, zoals de aanleg en het onderhoud van havens en vaarwegen en de aanleg van nieuw land in zee en kust- en oeverbescherming. De groei in het aantal vestigingen komt vooral door de groeiende internationale markt. De internationale markt voor de waterbouwers ziet er ook op de langere termijn goed uit, omdat de gevraagde havencapaciteit (greenfield en uitbreiding) mondiaal gezien nog verder zal toenemen 17. Figuur 2.16 Aantal vestigingen in de waterbouw (april 2013) Bron: LISA, bewerking door Ecorys Werkgelegenheid in de waterbouw De stijging in het aantal vestigingen vertaalt zich niet rechtstreeks door in het aantal banen in Nederland. Dit komt met name doordat de werkgelegenheid alleen de Nederlandse werkgelegenheid betreft en niet de werkgelegenheid van niet-nederlanders. Vooral op de grote internationale projecten zijn echter ook veel niet-nederlanders actief. Landen als Australië en Brazilië, waar veel waterbouwprojecten worden uitgevoerd, stellen strenge eisen over de minimum inzet van lokaal personeel. 18 Bron: LISA, bewerking door Ecorys. 17 Maritieme Monitor, Interview Vereniging van Waterbouwers. 36 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 37

21 de nautische deelsectoren In 2013 waren er ruim mensen direct werkzaam in de deelsector waterbouw 19 (zie figuur 2.18). Dit is een daling van zo n 3% ten opzichte van 2012, zie figuur Eén van de verklaringen hiervoor is dat de werkzaamheden aan de Maasvlakte II in Nederland inmiddels zijn afgerond, terwijl er zeker tot 2016 geen grote projecten meer op de planning staan. Niet alleen de grote bedrijven, maar ook het MKB merkt dat dit project voorbij is. Het MKB heeft ook als onderaannemer meegewerkt aan Maasvlakte II, en ervaart tevens meer concurrentie op andere projecten. Daarom wordt er tot 2015 daling van de hoeveelheid banen verwacht, bij zowel grote bedrijven als het MKB. Vanaf 2016 wordt weer groei verwacht, omdat de lange termijn vooruitzichten gunstig zijn (meer investeringsplannen voor dijken, maritieme infrastructuur). Tevens vindt er bij de grote waterbouwbedrijven een verschuiving plaats van waterbouw- naar offshore-activiteiten, dat heeft een positief effect op de werkgelegenheid. Werknemers worden bij de bedrijven die ook offshore-activiteiten ontplooien op zowel waterbouw- als offshore-activiteiten ingezet. 20 Figuur 2.18 Werkgelegenheid in de waterbouw Vacatures Het aantal vacatures in de waterbouw dat bekend is bij UWV is laag. In het eerste kwartaal steeg het aantal vacatures nog van 12 naar 18, maar daarna zijn er minder van 10 vacatures voor beroepen in deze deelsector bij UWV bekend. Vacatures bij UWV zijn voor deze deelsector geen goede indicatie van ontwikkeling van de vraag naar arbeid. De deelsector zelf geeft aan dat er nog steeds veel vraag naar personeel is, en dat deze vraag steeds meer verschuift naar hoogopgeleid personeel Onderwijsmarkt waterbouw Er bestaan twee kwalificaties binnen de deelsector waterbouw met in totaal drie uitstroomprofielen, te weten: 1. Maritiem waterbouwer met uitstroomprofielen: scheepswerktuigkundige waterbouw, niveau 4 en stuurman waterbouw, niveau 4; 2. Baggermeester, niveau 4. De waterbouwopleidingen zijn alleen in de BOL-variant te volgen. De opleiding tot scheepswerk tuig kundige en de opleiding tot stuurman behoren zijn uitstroomprofielen die behoren tot het dossier maritiem waterbouwer. In het vervolg van deze paragraaf worden ze wel als afzonderlijk gepresenteerd. Er is één publiek bekostigde onderwijsinstelling die opleidingen voor de waterbouw aanbiedt, namelijk het Scheepvaart en Transportcollege (STC). Bron: Maritieme Monitor 2013/LISA, bewerking Ecorys. 19 Ontwikkeling grotendeels op basis van jaarverslagen Van Oord en Boskalis Nederlandse werkgelegenheid. 20 Interview Vereniging van Waterbouwers. 21 Interview Vereniging van Waterbouwers. 38 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 39

22 de nautische deelsectoren Deelnemersaantallen Sinds 2009 is het totaal aantal deelnemers van waterbouwopleidingen steeds toegenomen (zie figuur 2.19). In 2009 telden de opleidingen tezamen 93 deelnemers, in 2013 is dit aantal toegenomen naar 155. In 2013 is met name het aantal deelnemers van de opleiding stuurman waterbouw in vergelijking met 2012 toegenomen (+27%) Deelnemers naar district Aangezien het STC de enige publiek bekostigde instelling is die opleidingen biedt voor de deelsector waterbouw, zijn alle deelnemers geconcentreerd in district Zuidwest, waar het STC gevestigd is, zie figuur Figuur 2.20 Aantal deelnemers per opleiding waterbouw naar district (2013) Figuur 2.19 Aantal deelnemers per opleiding waterbouw naar district (2013) 40 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 41

23 de nautische deelsectoren Gediplomeerden In 2013 kenden de drie opleidingen voor de deelsector waterbouw 13 gediplomeerden. Hiermee is het aantal gediplomeerden vergeleken met 2012 gedaald van 19 naar 13. Het aantal gediplomeerden voor de opleiding baggermeester nam in tegenstelling tot de andere twee opleidingen wel toe vergeleken met 2012 (van 3 naar 6). De verwachting is dat het aantal gediplomeerden in de komende jaren zal stijgen, gezien de toename in het aantal deelnemers sinds Figuur 2.21 Aantal gediplomeerden waterbouw ( ) BPV-markt waterbouw In totaal zijn er 15 leerbedrijven die erkende BPV-plaatsen bieden voor de waterbouw, zie figuur De meerderheid van deze leerbedrijven is gevestigd in district Zuidwest (8). De kansen op een stageplaats in de deelsector zijn goed: bedrijven bieden voor deelnemers een stage- en werkgarantie. Dankzij de flinke groei van het aantal deelnemers zijn vraag en aanbod op de BPV-markt dichter bij elkaar komen te liggen. Er is op dit moment geen sprake meer van een tekort aan studenten. Vraag in aanbod zijn in evenwicht. In een enkel geval blijkt het weleens lastig een student te plaatsen, maar hier zijn er uitwijkmogelijkheden naar de offshore waar deelnemers aan een deel van hun stageverplichtingen kunnen voldoen. 23 Figuur 2.22 Aantal erkende leerbedrijven 24 binnen de waterbouw per district Bron: DUO en STC (2013), bewerking door Ecorys. Bron: VTL, bewerking door Ecorys. 22 Cijfers 2013 aangepast naar aanleiding van informatie van het STC over het aantal afgestudeerden in 2013; de voorlopige cijfers van DUO voor 2013 vallen lager uit telde tevens één gediplomeerde bakschipper/dekknecht, die niet in de figuur is opgenomen. 23 Interviews STC en Vereniging van Waterbouwers. 24 Het gaat hier om het aantal leerbedrijven en niet het aantal BPV-plaatsen; onbekend is hoeveel BPV-plaatsen er per leerbedrijf beschikbaar zijn. 42 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 43

24 de nautische deelsectoren Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt De kansen op werk voor gediplomeerde schoolverlaters zijn nog steeds goed. Gediplomeerden komen goed aan het werk en bedrijven in de deelsector bieden nog steeds een baan- en stage-garantie. Voor de stuurman en baggermeester lijken vraag en aanbod met elkaar in evenwicht, voor de scheepswerktuigkundige is het aanbod nog steeds niet helemaal toereikend om aan de vraag te voldoen. De verwachting is dat de vraag naar de baggermeester op termijn minder zal worden, vanwege de integratie van functies aan boord. Het is nadelig dat de opleiding tot baggermeester niet opleidt voor een vaarbevoegdheid. In het algemeen kan gesteld worden dat de kwalificatie-eisen van bedrijven steeds hoger worden. 2.5 Scheeps- en jachtbouw In deze paragraaf komen de ontwikkelingen van het aantal vestigingen, de werkgelegenheid en de onderwijsmarkt in de scheeps- en jachtbouw aan de orde Aantal vestigingen In 2013 zijn er in de scheepsbouw 413 bedrijfsvestigingen, een afname van bijna 20 procent sinds De afname van het aantal vestigingen komt met name door de versterkte concurrentie vanuit het buitenland, waar werven soms ook staatssteun ontvangen. 25 De verwachting is dat deze sterke concurrentie ook in 2014 aanhoudt, maar dat vanaf 2015 een herstel te zien zal zijn. Voor de toekomst wordt ook verwacht dat Nederlandse werven zich vooral zullen gaan richten op nichemarkten zoals werkschepen en offshore support. Figuur 2.23 Aantal vestigingen in de scheepsbouw (april 2013) Bron: LISA, bewerking door Ecorys. 25 Rabobank, Branche-informatie scheepsbouw. 44 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 45

25 de nautische deelsectoren Met name het district Zuidwest is een belangrijk district voor de scheeps- en jachtbouw, hier zijn 160 vestigingen in de scheeps- en jachtbouw te vinden, op ruime afstand gevolgd door de districten Noord, Noordwest en Middenwest (zie figuur 2.24). Figuur 2.24 Aantal vestigingen in de scheepsbouw (april 2013) Werkgelegenheid in de scheeps- en jachtbouw De werkgelegenheid in de scheeps- en jachtbouw is het afgelopen jaar met zo n 200 personen gedaald tot ruim werknemers. Deze daling in de werkgelegenheid komt met name doordat de orderintake van de bedrijven sterk terug liep. Hierdoor zijn er in 2013 minder schepen opgeleverd dan in 2012, wat zijn neerslag heeft op het aantal werkzame personen. De neergaande trend in de werkgelegenheid is overigens al in 2009 ingezet, met een kleine opleving tussen 2011 en 2012, zie figuur Voor de toekomst wordt verwacht dat er vooral veel concurrentie komt in de scheepsbouw vanuit de lage lonen landen. Voor de reparatie van schepen en jachten wordt echter verwacht dat deze stabiel blijft, omdat de bestaande vloot veroudert 26. De verwachting is per saldo dat de werkgelegenheid in deze deelsector daalt tot zo n werkzame personen in Figuur 2.25 Werkgelegenheid in de scheeps- en jachtbouw Bron: LISA, bewerking door Ecorys. Bron: Maritieme Monitor 2013//LISA, bewerking Ecorys. 26 Rabobank, Brancheinformatie scheepsbouw. 46 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 47

26 de nautische deelsectoren Vacatures Binnen de scheeps- en jachtbouw fluctueert het aantal openstaande vacatures, zoals geregistreerd bij het UWV, sterk, zie figuur Er is een dip in de zomer, maar na de zomer is er sprake van een sterke stijging, tot boven het niveau van januari Deelnemersaantallen Het aantal deelnemers bleef in de periode nagenoeg hetzelfde. In 2013 is het aantal deelnemers toegenomen van 182 in 2012 naar 210, een stijging van 15 procent. Figuur 2.27 Aantal deelnemers per opleiding voor scheeps- en jachtbouw ( ) Figuur 2.26 Openstaande vacatures in de scheeps- en jachtbouw 2013 en totaal T&L NL, standcijfer bij aanvang kwartaal Bron: UWV, bewerking door Ecorys Onderwijsmarkt scheeps- en jachtbouw Voor de deelsector scheeps- en jachtbouw bestaat er één kwalificatie binnen het publiek bekostigd onderwijs, te weten scheeps- en jachtbouwkundige, niveau 4. Deze kwalificatie wordt alleen in de BOL-variant aangeboden. ROC Friese Poort en het STC zijn de twee instellingen die deze opleiding aanbieden. 48 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 49

27 de nautische deelsectoren Deelnemers naar district In 2013 staan er 174 deelnemers geregistreerd bij het STC en 36 bij ROC Friese Poort. ROC Friese Poort is gevestigd in district Noord en het STC in district Zuidwest. Figuur 2.28 Aantal deelnemers per opleiding scheeps- en jachtbouw naar district (2013) Gediplomeerden Het aantal gediplomeerden is vergeleken met 2011 en 2012 in 2013 afgenomen. In 2013 behaalden 40 deelnemers van de opleiding scheeps- en jachtbouwkundige hun diploma. Doordat het aantal deelnemers groeit, wordt voor de komende jaren ook weer een stijging van het aantal gediplomeerden verwacht. Figuur 2.29 Aantal gediplomeerden scheeps- en jachtbouw ( ) 50 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 51

28 2.5.8 BPV-markt scheeps- en jachtbouw De scheeps- en jachtbouw telt in totaal 118 erkende leerbedrijven in Bijna de helft van deze leerbedrijven is gevestigd in district Zuidwest, zie figuur Er worden voor deze opleiding geen problemen ervaren in het vinden van BPV-plaatsen voor de deelnemers. 27 Figuur 2.30 Aantal erkende leerbedrijven 28 binnen de scheeps- en jachtbouw per district 3. Beroepsgoederenvervoer 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk staan de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en in de mbo-opleidingen voor de deelsector beroepsgoederenvervoer centraal. Bedrijven in het beroepsgoederenvervoer voeren transport over de weg uit voor derden. Deze bedrijven waar dit hoofdstuk betrekking op heeft, zijn aangesloten bij de cao Beroepsgoederenvervoer. Cijfers zijn onder meer afkomstig van VTL, op basis van analyses van het Pensioenfonds Vervoer. 3.2 Arbeidsmarkt beroepsgoederenvervoer In het onderstaande wordt ingegaan op de ontwikkelingen van het aantal bedrijven en van de werkgelegenheid in het beroepsgoederenvervoer Aantal vestigingen Het beroepsgoederenvervoer kent de laatste jaren een gestage afname van het aantal bedrijven, zie figuur3.1. Tussen 2009 en 2013 is het aantal vestigingen per saldo afgenomen met ruim 6 procent. Tot de tweede helft van 2012 was er wel sprake van een toename van het aantal werknemers per bedrijf, maar sinds het vierde kwartaal van 2014 is ook hierin sprake van een afname. Dit zien we terug in een daling van de werkgelegenheid (zie paragraaf 3.2.2). Figuur 3.1 Aantal bedrijven in het beroepsgoederenvervoer (excl. zzp ers) en het gemiddeld aantal werknemers per bedrijf Bron: VTL, bewerking door Ecorys Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt De perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters van de opleiding Scheeps- en jachtbouwkundige zijn zeer goed: de vraag is groter dan het aanbod. De opleiding bestaat nog niet lang, in Friesland zijn er nog geen gediplomeerden. Momenteel worden veelal werktuigbouwkundigen aangenomen, voor plekken waar bedrijven liever een scheepsbouwkundigen zouden hebben. Scheepsbouwkundigen onderscheiden zich met een meer integrale, multidisciplinaire blik, gericht op de bouw van een schip. 27 Interviews STC en Netherlands Maritime Technology. 28 Het gaat hier om het aantal leerbedrijven en niet het aantal BPV-plaatsen; onbekend is hoeveel BPV-plaatsen er per leerbedrijf beschikbaar zijn. Aantal bedrijven (linkeras), gemiddeld aantal werknemers (rechteras). Bron: Pensioenfonds vervoer, bewerking door VTL. 52 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 53

29 beroepsgoederenvervoer Experts in de deelsector geven aan dat in het beroepsgoederenvervoer het gevoel bestaat dat de bodem inmiddels bereikt is. Dit blijkt ook uit de berichtgeving van werkgeversorganisatie TLN (Transport en Logistiek Nederland) en de jongste prognoses van UWV. 29 Experts zien een licht opgaande trend in de eerste twee kwartalen van 2014 voor de meeste branches binnen het beroepsgoederenvervoer. Het bouw-gerelateerde goederenvervoer blijft echter sterk achter bij deze ontwikkeling. De fijnmazige distributie doet het beter. Deze positieve ontwikkeling van de fijnmazige distributie hangt sterk samen met de ontwikkeling van internetverkopen. Het aantal korte ritten neemt hierdoor toe, wat is terug te zien in de gemiddelde ritlengte, die afneemt. Tevens wordt het aantal lange ritten minder, door modal shift en doordat op ritten naar het buitenland veelal buitenlandse chauffeurs worden ingezet. Chauffeurs hebben hierdoor vaker klantcontact, waar ze op voorbereid moeten zijn. 30 Het aantal bedrijven in het beroepsgoederenvervoer is het grootst in districten Zuidoost en Oost. Deze districten tellen ruim bedrijven in het beroepsgoederenvervoer. Maar ook de andere districten kennen een sterke vertegenwoordiging van de deelsector, zie figuur 3.2. Alleen districten Noord en Noordwest blijft verhoudingsgewijs iets achter in het aantal bedrijven. Figuur 3.2 Verdeling bedrijven in de beroepsgoederenvervoer 32 per UWV-district Een andere trend is dat bedrijven uit het beroepsgoederenvervoer steeds meer activiteiten ontplooien op het gebied van Value-Added-Logistics, waarbij bedrijven steeds meer de samenwerking met elkaar zoeken. De deelsector ziet dat bedrijven die dit niet doen het steeds moeilijker gaan krijgen. Hierdoor komen het beroepsgoederenvervoer en de logistieke dienstverlening steeds dichter bij elkaar te liggen en vindt er steeds meer overlap tussen de deelsectoren plaats. 31 Bron: VTL, bewerking door Ecorys. 29 TLN (2014). Conjunctuurbericht 1e kwartaal 2014; UWV (2014). UWV Arbeidsmarktprognoses Interviews TLN, VTL. 31 Interviews TLN, VTL. 32 Het gaat hier om bedrijven die zijn aangesloten bij SOOB. 54 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 55

30 beroepsgoederenvervoer Werkgelegenheid De werkgelegenheid in het beroepsgoederenvervoer is de laatste jaren sterk afgenomen 33. Deze ontwikkeling hangt sterk samen met de afgenomen vraag naar vervoer over de weg. De verwachting van de deelsector is dat het dieptepunt in zicht is, en dat er een licht positieve trend ingezet gaat worden. Figuur 3.3 Werkgelegenheid in het beroepsgoederenvervoer Vacatures Ongeveer een vijfde van de openstaande vacatures voor beroepen in de sector transport en logistiek, zoals geregistreerd bij het UWV, betreft vacatures voor beroepen in het beroepsgoederenvervoer. Net als voor de totale sector transport en logistiek geldt voor het beroepsgoederenvervoer dat het aantal vacatures in het eerste kwartaal van 2013 laag was vergeleken met de andere kwartalen. Dit is weergegeven in figuur 3.4. Vervolgens is het aantal vacatures toegenomen, met een piek in het derde kwartaal van Het ging om 759 openstaande vacatures, waarvan de helft voor vrachtwagenchauffeurs binnenland. Ook TLN ziet een toename van het aantal vacatures. Hoewel de vacaturegraad nog altijd laag is (1,3% in het eerste kwartaal van 2014), is het wel de hoogste vacaturegraad sinds het derde kwartaal van Ook UWV geeft in zijn prognoses aan dat de transportsector een van de sectoren met het snelst groeiend aantal vacatures is. 36 Figuur 3.4 Openstaande vacatures beroepsgoederenvervoer 2013 en totaal T&L NL, stand bij aanvang kwartaal Bron: VTL/Pensioenfonds Vervoer, bewerking Ecorys. De verwachte groei van de omzet in het vervoer in 2014 is gelijk aan de verwachte groei van het BBP in 2014 (+0.75%), omdat de olieprijs naar verwachting op hetzelfde hoge niveau van rond $110 per vat blijft. De verwachte groei omzet in 2014 en 2015 leidt nog niet direct tot banengroei. Vooral in internationaal verkeer worden wellicht eerder meer buitenlandse chauffeurs geworven. Dit beeld van verdringing van Nederlandse chauffeurs wordt ook door de deelsector erkend. Vanuit de interviews bleek verder dat er zichtbaar is dat er weer meer oudere chauffeurs worden aangenomen. De deelsector verwacht verder dat de fijnmazige distributie zal toenemen en dat als er meer huizen verkocht gaan worden, ook het vervoer van bouwmaterialen weer iets zal gaan aantrekken. Bron: UWV, bewerking door Ecorys. Op kantoor is er bij de transportbedrijven sprake van een gestage toename van de automatisering. Dit betekent onder meer dat het aantal chauffeurs per planner steeds verder toeneemt: de arbeidsproductiviteit van de planner neemt dus toe Cijfers op basis van Pensioenfonds Vervoer. 34 Interview VTL. 35 TLN (2014). Conjunctuurbericht 1e kwartaal UWV (2014). UWV Arbeidsmarktprognoses Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 57

31 beroepsgoederenvervoer 3.3 Onderwijsmarkt beroepsgoederenvervoer Het beroepsgoederenvervoer kent drie kwalificaties 37 binnen het publiek bekostigd onderwijs, te weten: 1. Chauffeur goederenvervoer, niveau Planner wegtransport, niveau Manager transport en logistiek, niveau Deelnemersaantallen Het aantal deelnemers in het onderwijs voor de deelsector beroepsgoederenvervoer is gestegen van in 2009, naar in 2013, zie figuur 3.6. Deze groei vond met name plaats bij de opleiding chauffeur goederenvervoer, waar het aantal deelnemers met 38 procent is gestegen sinds Figuur 3.6 Aantal deelnemers per opleiding voor beroepsgoederenvervoer ( ) 38 De kwalificaties worden in zowel de BOL- als BBL-variant aangeboden. Er zijn 30 publiek bekostigde onderwijsinstellingen die opleidingen voor beroepsgoederenvervoer bieden. Het grootst aantal instellingen bevindt zich in de districten Oost (7) en Zuidoost (6). Figuur 3.5 Aantal mbo-instellingen per district voor opleidingen in beroepsgoederenvervoer (2013) 38 In 2011 was er een sterke stijging te zien ten opzichte van 2010 bij de opleiding chauffeur goederenvervoer. Een verklaring hiervoor is dat een deel van de deelnemers in de opleiding zittende werknemers zijn. Deze werknemers worden nageschoold in het kader van code 95. Zonder nascholing zouden er ongeveer deelnemers zijn in 2011, 37 De opleiding tot specialist gevaarlijke stoffen is opgeheven. vergelijkbaar met het niveau van Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 59

32 beroepsgoederenvervoer Deelnemers naar district In district Zuidoost bevinden zich de meeste deelnemers van de opleiding beroepsgoederenvervoer (40%). Dit zijn voornamelijk deelnemers van de opleiding chauffeur goederenvervoer. Het gaat hier echter niet alleen om nieuwe instroom voor de sector, een groot gedeelte van deze deelnemers betreft deelnemers aan nascholing. Het grootste aantal instellingen dat opleidingen voor het beroepsgoederenvervoer aanbiedt, bevindt zich in district Oost (7), zie figuur 3.7. District Zuidoost telt 6 instellingen. Figuur 3.7 Aantal deelnemers per opleiding beroepsgoederenvervoer naar district (2013) Gediplomeerden Na een forse toename van het aantal gediplomeerde chauffeurs goederenvervoer tussen 2011 en 2012, is het aantal gediplomeerden van deze opleiding weer afgenomen van in 2012 naar in 2013 (-22%), zie figuur 3.8. Het aantal gediplomeerden manager transport en logistiek bleef in 2013 gelijk aan Het aantal gediplomeerden specialist gevaarlijke stoffen nam tussen 2012 en 2013 toe van 10 naar 15 gediplomeerden. De relatief grootste daling van het aantal gediplomeerden tussen 2012 en 2013 vond plaats binnen de kwalificatie planner wegtransport: het aantal nam van 95 in 2012 af naar 37 in 2013 (-61%). Ruim 10 procent van de vacatures bij UWV voor banen binnen het beroepsgoederenvervoer heeft echter betrekking op planners wegtransport. Figuur 3.8 Aantal gediplomeerden beroepsgoederenvervoer ( ) 60 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 61

33 beroepsgoederenvervoer 3.4 BPV-markt beroepsgoederenvervoer In totaal zijn er erkende leerbedrijven die BPV-plaatsen bieden voor opleidingen binnen het beroepsgoederenvervoer (waarvan 15 in het buitenland gevestigd). Zoals te zien in figuur 3.9 is bijna de helft van deze leerbedrijven gevestigd in district Oost of Zuidoost (46% van de Nederlandse vestigingen). District Noordwest heeft het laagst aantal erkende leerbedrijven (387), alsook het laagst aantal deelnemers van opleidingen binnen het beroepsgoederenvervoer. Figuur 3.9 Aantal erkende leerbedrijven 39 in het beroepsgoederenvervoer per district (maart 2014) Voor leerlingen van mbo niveau 3 en 4 zijn er volop kansen en weinig werkloosheid. Vaak worden deze scholieren aangenomen bij een bedrijf na een stage. De stageplaatsen zijn hier makkelijker te vinden. Dit komt doordat deze leerlingen een hoger scholingsniveau hebben. De sociale partners in de sector verwachten tekorten op de arbeidsmarkt op het moment dat de economie weer gaat aantrekken, onder meer door vergrijzing. De transportsector wordt naast onder meer overheid, onderwijs en zorg gezien als een van de meest vergrijsde bedrijfstakken. 41 Met het sectorplan van de sociale partners wordt daarom onder meer ingezet op het vergroten van het aantal leerlingen en leerwerkplekken (800 extra leerwerkplekken in 2014). 42 In het westen, zuiden en midden van het land zijn meer mogelijkheden voor het vinden van stages. Hier is meer bedrijvigheid, en komt het voor dat stageplaatsen niet ingevuld kunnen worden. Met name in het noorden is het moeilijker. Dit geldt zowel voor de provincies Groningen, Friesland en Drenthe als voor de Kop van Noord-Holland. Dit ligt niet alleen aan de beperktere bedrijvigheid, maar ook aan het feit dat hier vaker specialistische vakgebieden (bijv. zeetransport) gevraagd worden. 3.5 Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt De kansen voor gediplomeerde schoolverlaters binnen de deelsector beroepsgoederenvervoer zijn sterk afhankelijk van de economische ontwikkelingen. Met name de chauffeurs met een mbo opleiding op niveau 2 hebben het moeilijk wanneer zij hun diploma hebben behaald. Dit komt ook doordat er verdringing plaatsvindt door personeel uit Midden- en Oost-Europa (MOE-landers). De gediplomeerden met mbo niveau 3 en 4 hebben minder moeite met het vinden van een baan binnen de deelsector. Een deel van hen vindt werk binnen de logistieke dienstverlening en niet zozeer in het beroepsgoederenvervoer. De scheidingslijn tussen de twee deelsectoren wordt door het toevoegen van waarde in de keten overigens steeds smaller. Bron: VTL, bewerking door Ecorys. Het plaatsen van leerlingen van opleidingen op niveau 2 blijkt soms moeilijk, omdat er vaak een discrepantie zit tussen wat deze leerlingen kunnen en mogen en wat ze willen. Daar komt bij dat begeleiden van stagiairs moeite kost en er sprake is van verdringing door MOE-landers 40 die meer ervaring meebrengen en hetzelfde kosten. Mede hierdoor is een BBL er soms moeilijk te plaatsen. Er wordt wel veel moeite gedaan door de deelsector en het lukt nu wel om de meeste leerlingen te plaatsen. Ongeveer de helft van de leer-werkplekken is nu bezet. 39 Het gaat hier om het aantal leerbedrijven en niet het aantal BPV-plaatsen; onbekend is hoeveel BPV-plaatsen er per leerbedrijf beschikbaar zijn. 40 MOE-landers zijn personen afkomstig uit Midden- en Oost-Europa, zoals Polen en Bulgarije. 41 UWV (2014). UWV Arbeidsmarktprognoses TLN, FNV Bondgenoten, CNV Vakmensen, VVT (2013). Hoofdlijnen sectorplan transport en logistiek. 62 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 63

34 4. Logistieke dienstverlening 4.1 Inleiding Logistieke dienstverlening is een activiteit die door bedrijven uit verschillende deelsectoren wordt uitgevoerd. Veel bedrijven uit het beroepsgoederenvervoer over de weg en de haven bieden logistieke dienstverlening aan. Daarnaast hebben groothandels vaak uitgebreide logistieke processen en bijbehorende distributiecentra. In dit hoofdstuk richten wij ons op de logistieke dienstverlening als sector: bedrijven die logistieke dienstverlening als hoofdactiviteit hebben. Het gaat om distributiecentra, opslag in tanks en koelhuizen. De beroepen die hier centraal staan zijn onder meer logistiek medewerkers, teamleiders en supervisors. 4.2 Arbeidsmarkt logistieke dienstverlening In het onderstaande wordt ingegaan op de ontwikkelingen van het aantal vestigingen en van de werkgelegenheid in de logistieke dienstverlening Aantal vestigingen Het aantal vestigingen in de logistieke dienstverlening is over de periode 2009 tot 2013 toegenomen, namelijk met 4 procent tot (zie figuur 4.1). Figuur 4.1 Aantal vestigingen in de logistieke dienstverlening (april 2013) Bron: LISA, bewerking door Ecorys. 64 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 65

35 logistieke dienstverlening Deze toename is vooral te danken aan een groeiende behoefte aan VAL 43 -activiteiten in het logistieke proces. Hierbij worden niet enkel producten vervoerd, maar worden zij bijvoorbeeld ook verpakt en gestickerd voor uitlevering aan de klant. Door de groei van het aantal internetverkopen worden deze activiteiten steeds belangrijker. Als producten namelijk op een later tijdstip klantspecifiek worden gemaakt, kan er een hogere omzet behaald worden omdat er meer wordt ingespeeld op de wensen van de klant 44. Ook is er een grote groei in het aantal retourladingen. Kansen zijn er voor ondernemers die deze werkzaamheden overnemen van hun klanten 45. Door de grotere vraag naar in time delivery is het steeds meer van belang om een sterkere verwevenheid van vervoer en logistieke dienstverlening te verkrijgen. Deze verwevenheid is de afgelopen jaren steeds sterker geworden, volgens experts in het veld. Steeds meer bedrijven uit het beroepsgoederenvervoer en de logistieke dienstverlening zoeken elkaar op om op deze manier elkaar te versterken en de klant beter te bedienen Werkgelegenheid De werkgelegenheid in de logistieke dienstverlening is het afgelopen jaar stabiel gebleven na een sterke stijging in de periode tot 2012, zoals te zien in figuur 4.3. In de deelsector was vooral een sterke vraag in flexibel en laaggeschoold personeel waarmee flexibele contracten werden afgesloten. Tussen april 2012 en 2013 is volgens LISA een eind gekomen aan de groei in de werkgelegenheid. Deze stabilisering komt volgens ABN AMRO mede door het feit dat verladers zo flexibel mogelijk opereren en daarom langetermijncontracten mijden. Dat is een uitdaging in een deelsector waar het veel om lange termijn investeringen draait, met name in moderne faciliteiten die snel en flexibel in te richten zijn, met lage kosten aan energie en onderhoud. Voor de oudere faciliteiten verwacht de ABN daarentegen toenemende leegstand. 46 Figuur 4.3 Werkgelegenheid in de logistieke dienstverlening Het aantal vestigingen in de logistieke dienstverlening is het grootst in de districten Zuidwest en Noordwest. District Noord heeft het kleinste aantal logistieke vestigingen. Figuur 4.2 Verdeling vestigingen in de logistieke dienstverlening per UWV-district (april 2013) Bron: LISA, bewerking door Ecorys. Bron: LISA, bewerking door Ecorys. 43 Value Added Logistics: alle activiteiten die waarde toevoegen aan het product in de vorm van een fysieke handeling (b.v. verpakken, labellen of assembleren) of een bijkomende dienst (bijvoorbeeld kwaliteitscontrole, customer service of financiële afhandeling) DOS100898W/. 45 Rabobank, Sectorprognose Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 67

36 logistieke dienstverlening Voor de prognose voor de werkgelegenheid vanaf 2013 voorspelt CPB op korte termijn nog een licht dalende consumptie (-0.25%). 47 Vanaf 2015 wordt een lichte groei (+0.5%) verwacht. Er liggen vooral kansen in de wederuitvoer (zie bredere deelsector haven, op- en overslag) Vacatures Bijna de helft (49%) van de vacatures geregistreerd bij UWV in de totale sector transport en logistiek is gericht op functies binnen de logistieke dienstverlening. Het aantal vacatures is, wanneer het eerste kwartaal van 2014 vergeleken wordt met het eerste kwartaal van 2013, toegenomen (zie figuur 4.4). Net als het geval is voor de gehele sector transport en logistiek, was er in het derde kwartaal van 2013 sprake van een piek in het aantal vacatures voor de logistieke dienstverlening. De meeste genoemde functienamen zijn magazijnmedewerkers/logistiek medewerkers. 4.3 Onderwijsmarkt logistieke dienstverlening De logistieke dienstverlening kent vier kwalificaties binnen de deelsector: 1. Assistent logistiek medewerkers, niveau Logistiek medewerker, niveau Logistiek teamleider, niveau Logistiek supervisor, niveau 4. Alle vier de opleidingen worden in zowel de BOL- als de BBL-variant aangeboden. Er zijn 28 publiek bekostigde onderwijsinstellingen die opleidingen voor de logistieke dienstverlening aanbieden. Het grootst aantal onderwijsinstellingen bevindt zich in de districten Oost en Zuidoost (beiden 6). Figuur 4.4 Openstaande vacatures logistieke dienstverlening en totaal T&L NL 2013, standcijfer bij aanvang kwartaal Figuur 4.5 Aantal mbo-instellingen per district voor opleidingen in de logistieke dienstverlening (2013) Bron: UWV, bewerking door Ecorys. 47 CPB, Centraal Economisch Plan, maart Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 69

37 logistieke dienstverlening Deelnemersaantallen Het aantal deelnemers van opleidingen in de logistieke dienstverlening is tussen 2009 en 2013 toegenomen met 86 procent. Deze toename is vooral zichtbaar bij de opleidingen logistiek medewerker (+70%) en logistiek teamleider (+214%), zie figuur 4.6. Het aantal deelnemers binnen de opleiding assistent logistiek medewerker is daarentegen afgenomen. De opleiding telde in deelnemers tegenover 119 deelnemers in Deelnemers naar district Op district Noord na, wordt in elk district de vier opleidingen voor de logistieke dienstverlening aangeboden 48. In district Noord wordt de opleiding assistent logistiek medewerker niet aangeboden. De meeste deelnemers bevinden zich in districten Zuidoost (790) en Zuidwest (667). Dit is opvallend omdat in district Oost (samen met Zuidoost) de meeste onderwijsinstellingen gevestigd zijn, maar niet het hoogst aantal leerlingen. Figuur 4.6 Aantal deelnemers per opleiding in de logistieke dienstverlening ( ) Figuur 4.7 Aantal deelnemers per opleiding logistieke dienstverlening naar district (2013) 48 Voor district Noordwest is het aantal assistent logistiek medewerkers bijna nihil. 70 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 71

38 logistieke dienstverlening Gediplomeerden Na een toename van het aantal gediplomeerden in de jaren 2009 t/m 2012, is het aantal gediplomeerden in 2013 met 3 procent gedaald vergeleken met het voorgaande jaar, naar gediplomeerden. Dit wordt met name veroorzaakt door een daling in het aantal gediplomeerden binnen de kwalificatie logistiek medewerker: het aantal gediplomeerden daalde van 777 in 2012 naar 623 in 2013 (-20%), zie figuur 4.8. Het aantal gediplomeerden binnen de kwalificaties logistiek supervisor en logistiek teamleider nam in 2013 wel toe vergeleken met Met name de stijging van het aantal gediplomeerden voor de kwalificatie logistiek supervisor is opvallend: in totaal zijn er in gediplomeerden, terwijl dit er in waren. 4.4 BPV-markt logistieke dienstverlening Er zijn erkende leerbedrijven die BPV-plaatsen bieden voor de logistieke dienstverlening. Hiervan zijn er 5 gevestigd in het buitenland. Bijna de helft van de leerbedrijven in Nederland (48%) is gevestigd in de districten Oost en Zuidoost. In het midden en het zuiden van het land zijn er over het algemeen voldoende BPV-plaatsen beschikbaar. Voor het plaatsen van BBL-deelnemers op niveau 2 worden soms wel problemen ervaren. Bedrijven lijken niet altijd bereid in een BBL-er te willen investeren. Op de niveaus 3 en 4 worden weinig problemen ervaren in het vinden van BPV-plaatsen. 49 Figuur 4.9 Aantal erkende leerbedrijven 50 in de logistieke dienstverlening per district (maart 2014) Figuur 4.8 Aantal gediplomeerden in de logistieke dienstverlening (2013) Bron: VTL, bewerking door Ecorys. 49 O.a. interviews VTL, STC. 50 Het gaat hier om het aantal leerbedrijven en niet het aantal BPV-plaatsen; onbekend is hoeveel BPV-plaatsen er per leerbedrijf beschikbaar zijn. 72 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 73

39 4.5 Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt De perspectieven voor gediplomeerden met een opleiding in de logistieke dienstverlening zijn goed. Ondanks de toename van het aantal deelnemers, is de ervaring dat gediplomeerden nog steeds goed een baan vinden. De ervaring is dat dit geldt zowel voor BBL ers als BOL ers op niveau 2, maar in het bijzonder voor de gediplomeerden met een opleiding op niveau 3 of 4. Het is wel zo dat door de stijging in de deelnemersaantallen, en de stabiliserende werkgelegenheid, de verwachting is dat vraag en aanbod meer bij elkaar in de buurt komen te liggen en dat het gemak waarmee werk in deze deelsector wordt gevonden in de komende jaren iets zal afnemen. 5. Personenvervoer 5.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de arbeidsmarkt voor buschauffeurs in het openbaar vervoer en de touringcarbranche en chauffeurs in het taxivervoer. 5.2 Arbeidsmarkt personenvervoer In deze paragraaf wordt ingegaan op de ontwikkelingen van het aantal vestigingen en van de werkgelegenheid in het personenvervoer Aantal vestigingen In totaal waren er in 2013 ruim bedrijfsvestigingen in het personenvervoer. Over de gehele periode 2009 tot 2013 kende de deelsector personenvervoer een sterke toename in het aantal vestigingen, zie figuur 5.1. Vooral het aantal zelfstandigen in de taxibranche en het niet-georganiseerd personenvervoer is sterk toegenomen, met name in de regio Groot-Amsterdam. Dit komt doordat er bij grote bedrijven een groot aantal werknemers ontslagen is, die zichzelf als zelfstandige hebben ingeschreven. Figuur 5.1 Aantal vestigingen in het personenvervoer (april 2013) Bron: LISA, bewerking door Ecorys. De deelsectorexperts gaven aan dat de deelsector het moeilijk heeft. Dit komt met name door de teruglopende vraag naar speciaal vervoer in de taxibranche. Deze worden normaal gesproken aanbesteed vanuit gemeenten, maar hierop is bezuinigd. Hierdoor is er een overcapaciteit in de deelsector personenvervoer met taxibusjes ontstaan. 74 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 75

40 personenvervoer Aanhoudend hevige concurrentie en steeds maar stijgende kosten laten hun sporen na op de winstgevendheid (en vermogenspositie) van de taxiondernemingen. In het geval van de touringcars is er de laatste jaren vooral minder vraag naar kortere reisjes. Dit komt doordat oudere generaties steeds vaker met eigen vervoer op vakantie gaan. Er is ook sprake van stevige concurrentie uit landen binnen de EU waar de salarissen lager liggen. Hierdoor is er ook in de zomerperiode een overcapaciteit van touringcars 51. District Noordwest is het sterkst vertegenwoordigd in het personenvervoer. Hier zijn bijna bedrijven gevestigd. In district Noord zijn de minste vestigingen in het personenvervoer gevestigd Werkgelegenheid De werkgelegenheid in de deelsector is sterk afgenomen de afgelopen jaren, mede door de sterke bezuinigingen bij de overheid op leerlingenvervoer en speciaal vervoer. Ook in het openbaar vervoer is afgelopen jaren fors bezuinigd door gemeenten bij aanbestedingen 52 waardoor het aantal werkzame personen niet is gestegen. Tussen 2012 en 2013 was er volgens gegevens van LISA een krimp zichtbaar van -2,9% in het aantal banen, vooral in het stads- en streekvervoer. In de touringcarbranche bleef de werkgelegenheid lange tijd stabiel, gevolgd door een daling in 2013 ten gevolge van het faillissement van OAD. Figuur 5.3 Werkgelegenheid in het personenvervoer Figuur 5.2 Verdeling vestigingen personenvervoer per UWV-district (april 2013) Bron: LISA, bewerking door Ecorys. Bron: LISA, bewerking Ecorys. Er wordt in het personenvervoer niet snel een verbetering van de werkgelegenheid verwacht, ten gevolge van de overcapaciteit in de deelsector en de steeds grotere druk om goedkoper aan te besteden bij overheden. 53 Voor de touringcarbranche wordt wel een voorzichtige toename verwacht omdat de mobiliteitsbehoefte in het algemeen toeneemt 54. Een aantal grote aanbestedingen bij het openbaar vervoer is inmiddels getekend (voor o.a. Rotterdam, Utrecht en Den Haag). Hierdoor wordt op korte termijn een stabilisatie van de werkgelegenheid in deze deelsector verwacht. 52 UWV, Interview Sociaal Fonds Taxi. 51 UWV, UWV, Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 77

41 personenvervoer De economische teruggang van de afgelopen jaren wordt als belangrijkste oorzaak aangemerkt van de dalende werkgelegenheid binnen de touringcarbranche 55. Desalniettemin verwacht men de komende jaren een lichte stijging binnen deze branche, dit komt door de toenemende vergrijzing Vacatures Ongeveer een kwart van de vacatures binnen de totale sector transport en logistiek zoals geregistreerd bij UWV, is gericht op functies binnen het personenvervoer. Wanneer het eerste kwartaal van 2014 vergeleken wordt met het eerste kwartaal van 2013, is een stijging te zien van het aantal vacatures voor het personenvervoer van 20 procent, zie figuur 5.4. Voor de totale sector transport en logistiek was er sprake van een stijging van 11 procent. Figuur 5.4 Openstaande vacatures in het personenvervoer en totaal T&L NL 2013, standcijfer bij aanvang kwartaal 5.3 Onderwijsmarkt personenvervoer Het personenvervoer kent vijf kwalificaties binnen de deelsector: 1. Touringcarchauffeur, niveau Chauffeur personenvervoer (taxi), niveau Chauffeur personenvervoer (OV), niveau Chauffeur personenvervoer, niveau Touringcarchauffeur/reisleider, niveau 3. Alle vijf de opleidingen worden in de BBL-variant aangeboden. Er zijn 7 publiek bekostigde onderwijsinstellingen die opleidingen voor het personenvervoer aanbieden, te weten: MBO Amersfoort, het Noorderpoortcollege, ROC Da Vinci College, ROC de Leijgraaf, ROC Gilde Opleidingen, ROC Midden Nederland, ROC Nijmegen e.o., ROC Tilburg, ROC van Twente, ROC West-Brabant, Summa College en Zadkine. Op de districten Noord en Noordwest na, is er in alle districten minimaal een onderwijsinstelling waar opleidingen voor het personenvervoer worden aangeboden. Figuur 5.5 Aantal mbo-instellingen per district voor opleidingen in het personenvervoer (2013) Bron: UWV, bewerking door Ecorys. 55 Interview FSO. 78 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 79

42 personenvervoer Deelnemersaantallen Het aantal deelnemers is in 2013 fors gedaald vergeleken met eerdere jaren. In totaal zijn er nog 431 deelnemers die opleidingen volgen voor het personenvervoer, terwijl er in de afgelopen jaren een piek was, met als hoogtepunt ruim deelnemers in In die jaren ging het veelal om de scholing van zittend personeel. Een van de oorzaken van de daling is dat de scholing van werknemers in het verleden liep via de Wet Vermindering Afdracht (WVA). Per 1 januari 2014 loopt dit via de subsidieregeling Praktijkleren. Voor het doen van een BBL-opleiding geldt een minimum onderwijstijd van 200 uur 56. De deelsector probeert het beroep van touringcarchauffeur zo veel mogelijk te promoten 57. Op verzoek van de touringcarbranche heeft de overheid in het kader van de mogelijkheid die de Europese regelgeving biedt- de leeftijd middels een tijdelijk experiment verlaagd van 21 naar 18 jaar. De reden hiervan is om vooral jonge mensen te blijven stimuleren om voor het vak van touringcarchauffeur te kiezen. Dit mede met het oog op de komende sterke vergrijzing van het personeel binnen de touringcarbranche. Daarnaast wordt er veel gepromoot op beurzen en wordt er momenteel gewerkt aan een instrument om meer zicht te krijgen op de openstaande vacatures binnen deze branche Deelnemers naar district In de districten Noord en Noordwest zijn geen publiek bekostigde instellingen die opleidingen in het personenvervoer aanbieden. Zoals te zien in figuur 5.7 hebben de districten Oost (220) en Zuidoost (114) de meeste deelnemers. Dit laatste is opvallend, omdat in Oost één onderwijsinstelling gevestigd zit met opleidingen voor het personenvervoer, terwijl in de districten Zuidoost, Middenwest en Zuidwest elk twee onderwijsinstellingen gevestigd zijn. In de districten Zuidoost, Middenwest en Zuidwest zijn in totaal minder deelnemers (211) dan in district Oost (220). Figuur 5.7 Aantal deelnemers per opleiding naar district (2013) Figuur 5.6 Aantal deelnemers per opleiding voor personenvervoer ( ) 56 Interview VTL. 57 Interview FSO. 80 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 81

43 personenvervoer Gediplomeerden Net als het aantal deelnemers is het aantal gediplomeerden per opleiding voor het personenvervoer fors gedaald van 2013 op 2012 (-60%), zie figuur 5.8. Met gediplomeerden ligt het aantal wel nog hoger dan het aantal gediplomeerden in 2009 (432). De daling van het aantal gediplomeerden ten opzichte van 2012 is relatief het grootst voor de opleidingen chauffeur personenvervoer (daling van 388 naar 1; -100%) en chauffeur personenvervoer (taxi) (daling van naar 508; -61%). Figuur 5.8 Aantal gediplomeerden per opleiding voor personenvervoer ( ) 5.4 BPV-markt personenvervoer In totaal zijn er 248 erkende leerbedrijven die BPV-plaatsen bieden binnen het personenvervoer. In district Oost zijn naar verhouding de meeste leerbedrijven gevestigd (30% van het totaal). In de deelsector Personenvervoer/touringcarchauffeur is een grote behoefte aan jongeren, maar het plaatsen van een BPV-er is niet altijd makkelijk. Bepaalde bedrijven werken liever niet graag samen met jongeren/zij-instromers 58. Figuur 5.9 Aantal erkende leerbedrijven 59 binnen het personenvervoer per district (maart 2014) Bron: VTL, bewerking door Ecorys. 58 Interview FSO. 59 Het gaat hier om het aantal leerbedrijven en niet het aantal BPV-plaatsen; onbekend is hoeveel BPV-plaatsen er per leerbedrijf beschikbaar zijn. 82 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 83

44 5.5 Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt De kansen op de arbeidsmarkt zijn op korte termijn niet gunstig voor gediplomeerde schoolverlaters. Het personenvervoer is een deelsector die onder druk staat. Het aantal werknemers daalt al jaren en voor de korte termijn wordt weinig herstel verwacht. Er is een groot aantal werknemers ontslagen afgelopen jaren en zij zijn veelal voor zichzelf begonnen als zzp er. Het aantal deelnemers aan opleidingen is sterk gedaald, met name voor chauffeur personenvervoer. Voor de touringcarbranche wordt echter wel verwacht dat de markt verbetert de komende jaren, waardoor de kansen op werk toenemen. Mede doordat deze branche te maken heeft met een sterk vergrijzende arbeidspoule. Voor vervoer per taxi wordt herstel niet verwacht de komende jaren, de kansen op de arbeidsmarkt zullen hier beperkt blijven. 6. Haven, op- en overslag 6.1 Inleiding Binnen de deelsector haven, op- en overslag worden laad-, los en overslagactiviteiten uitgevoerd, zowel voor de zeevaart als voor andere vervoersmodaliteiten. Ook activiteiten van cargadoors, expediteurs en bevrachters en activiteiten op het gebied van weging en meting worden tot deze deelsector gerekend. Bedrijven in deze deelsector zijn te vinden in de zeehavengebieden, maar ook op plaatsen in het binnenland waar overslag plaatsvindt, zoals binnenhavens. In deze deelsector worden operationele en havenlogistieke functies onderscheiden. 6.2 Arbeidsmarkt haven, op- en overslag In het onderstaande wordt ingegaan op de ontwikkelingen van het aantal vestigingen en van de werkgelegenheid in de deelsector haven, op- en overslag Aantal vestigingen Het aantal vestigingen in de deelsector haven, op- en overslag is sterk toegenomen in de periode 2009 tot 2013, met name tussen 2009 en 2010, zie figuur 6.1. Ondanks de recente afname in de wereldhandel en de economische onzekerheid kende de deelsector na een beperkte daling tussen 2011 en 2012 kende de periode tussen 2012 en 2013 weer een stijging. In 2013 staat het aantal vestigingen op 3.358, een stijging van bijna 6% over de periode Figuur 6.1 Aantal vestigingen in de haven, op- en overslag (april 2013) Bron: LISA, bewerking door Ecorys. 84 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 85

45 haven, op- en overslag Vestigingen in de deelsector haven, op- en overslag zijn vooral te vinden in de buurt van de grote havens van Nederland: Rotterdam en Amsterdam. Daarom zijn de districten Zuidwest en Noord West sterk vertegenwoordigd in de deelsector, zie figuur 6.2. Echter, ook in de regio s die niet aan de kust liggen zijn er bedrijfsvestigingen in deze deelsector. Dit onder andere vanwege de overslag tussen de modaliteiten binnenvaart, spoor en wegvervoer. Figuur 6.2 Verdeling vestigingen in de haven, op- en overslag per UWV-district (april 2013) Werkgelegenheid In de deelsector haven, op- en overslag zijn in 2013 ruim werkzame personen 60. Dit is een toename ten opzichte van het jaar ervoor, een trend die zich al langer voordoet. Het aantal werkzame personen volgt nauw het volume van overslag. De sterke groei in de deelsector is vooral te danken aan een sterke toename van overslag in de haven van Amsterdam, dat sterk is in droge massagoederen zoals kolen, ijzererts en agribulk. Dat waren juist de groeisegmenten van Figuur 6.3 Werkgelegenheid in de haven, op- en overslag (peildatum april) Bron: LISA, bewerking door Ecorys. Bron: LISA en Maritieme Monitor 2013, bewerking Ecorys. Het CPB voorspelt een sterke groei van de wederuitvoer, waardoor de vooruitzichten voor de haven gunstig blijven. Voor de toekomst wordt een verdere groei van de overslag verwacht, zeker in de containeroverslag. In de Rotterdamse haven vindt een capaciteitsverschuiving plaats van oude naar nieuwe terminals op de Maasvlakte II. Over de vraag of dit ook per saldo tot een toename van de werkgelegenheid leidt, zijn experts uit de sector het niet eens. Door de verdergaande automatisering van de overslag op de nieuwe terminals zal de aard en het niveau van het werk zal door de automatisering wel anders zijn. De automatisering zorgt voor een grotere behoefte aan middelbaar en hoger personeel. Het aandeel aan laaggeschoolde arbeid wordt minder, maar blijft per saldo volgens de meeste experts gelijk of neemt wellicht iets af Het gaat om bedrijven die zich bezig houden met laad-, los- en overslagactiviteiten, expediteurs en weging & meting in heel Nederland. 61 UWV, interview Deltalinqs en Port of Rotterdam, VTL. 86 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 87

46 haven, op- en overslag Vacatures Het aantal vacatures zoals geregistreerd bij het UWV voor functies in de haven, op- en overslag is tussen het eerste kwartaal van 2013 en het eerste kwartaal van 2014 afgenomen, zie figuur 6.4. Dit is in tegenstelling tot de ontwikkeling van de vacatures voor de totale sector transport en logistiek. Gemiddeld lag het aantal vacatures voor de haven, op- en overslag rond de 20. In het tweede kwartaal was er sprake van een piek in het aantal vacatures binnen de deelsector. Figuur 6.4 Openstaande vacatures in de haven, op- en overslag en totaal T&L NL 2013, standcijfer bij aanvang kwartaal Er zijn twee publiek bekostigde onderwijsinstellingen die opleidingen voor de haven-, op en overslag bieden, te weten: Scalda en STC. 97 procent van de deelnemers van opleidingen binnen de haven-, op en overslag volgt de opleiding bij het STC Deelnemersaantallen Het aantal deelnemers van opleidingen binnen de deelsector haven, op- en overslag is vergeleken met eerdere jaren toegenomen. In 2013 zijn er deelnemers geregistreerd tegenover de ruim deelnemers in de periode De stijging is met name zichtbaar bij de opleidingen manager havenlogistiek en medewerker havenlogistiek. Binnen deze opleidingen nam het aantal deelnemers tussen 2012 en 2013 toe met respectievelijk 29 en 61 procent. Figuur 6.5 Aantal deelnemers per opleiding voor haven, op- en overslag ( ) 62 Bron: UWV, bewerking door Ecorys. 6.3 Onderwijsmarkt haven, op- en overslag Binnen het bekostigd onderwijs zijn er zes kwalificaties te onderscheiden voor de deelsector haven, op- en overslag: 1. Medewerker havenlogistiek, niveau Medewerker havenoperaties, niveau Coördinator havenoperaties, niveau Coördinator havenlogistiek, niveau Manager havenlogistiek, niveau Manager havenoperaties, niveau 4. Bijna alle opleidingen worden in de BBL-variant aangeboden. Alleen de opleiding manager havenlogistiek wordt alleen in de BOL-variant geboden. De opleidingen medewerker havenlogistiek en coördinator havenlogistiek worden in zowel de BOL- als de BBL-variant aangeboden. 62 In 2009 kende de kwalificatie assistent operationeel medewerker op- en overslag 3 deelnemers. Deze is buiten beschouwing gelaten in de grafiek. 88 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 89

47 haven, op- en overslag Deelnemers naar district De twee bekostigde onderwijsinstellingen die opleidingen bieden voor de haven, op- en overslag met deelnemers zijn gevestigd in district Zuidwest. Hierdoor zijn alle deelnemers geconcentreerd in één district. Figuur 6.6 Aantal deelnemers per opleiding voor haven, op- en overslag naar district (2013) Gediplomeerden Het aantal gediplomeerden is, na een stijging in de jaren tussen 2009 en 2012, in 2013 sterk afgenomen, zoals te zien in figuur 6.7. In 2012 waren er 634 gediplomeerden, in 2013 waren dit er nog maar 397 (-37%). Deze daling is met name zichtbaar voor de opleiding coördinator havenlogistiek waar het aantal gediplomeerden afnam van 111 in 2012 naar 15 in 2013 (-86%) en de opleiding medewerker havenlogistiek waar het aantal gediplomeerden afnam van 111 in 2012 naar 47 in 2013 (-58%). De opleiding manager havenoperaties kende daarentegen een kleine groei in het aantal gediplomeerden: het aantal gediplomeerden nam toe van 22 in 2012 naar 24 in Figuur 6.7 Aantal gediplomeerden in de haven, op- en overslag ( ) 6.4 BPV-markt haven, op- en overslag Er zijn 554 erkende leerbedrijven die BPV-plaatsen bieden voor de haven, op- en overslag. Van deze zijn 7 bedrijven die zijn gevestigd in het buitenland. 90 procent van de Nederlandse leerbedrijven is gevestigd in district Zuidwest. In de districten Noord, Oost en Zuidoost zijn weinig leerbedrijven die BPV-plaatsen bieden voor deelnemers van opleidingen in de haven, op- en overslag. Door de ontwikkeling van terminals in het binnenland ontstaat er wel meer vraag naar personeel voor havenlogistieke en operationele functies, waardoor er in de toekomst ook behoefte aan leerbedrijven wordt verwacht. 90 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 91

48 Voor de opleidingen op niveau 3 en 4 worden geen problemen ervaren in het vinden van BPVplaatsen. Voor de BBL-opleiding medewerkers havenoperaties en havenlogistiek op niveau 2 is dit wel het geval: het aantal leerlingen is groter dan het aantal plaatsen. De ervaring is dat bedrijven in de regio Rijnmond huiverig zijn om te investeren in BBL ers op dit niveau. Over het algemeen ontwikkelt het aanbod van leerwerkplekken voor BBL opleidingen zich met gelijke tred als het aantal vacatures. 63 Figuur 6.8 Aantal erkende leerbedrijven 64 binnen de haven, op- en overslag naar district (april 2013) 7. Binnenvaart 7.1 Inleiding De belangrijkste branche binnen de deelsector binnenvaart is het goederenvervoer via waterwegen (droge bulk, containers en tankvaart), maar ook de passagiervaart en rondvaartboten vallen hier onder. In dit hoofdstuk gaat de aandacht uit naar de in de deelsector werkzame kapiteins, schippers en matrozen. 7.2 Arbeidsmarkt binnenvaart In het onderstaande wordt ingegaan op de ontwikkelingen van het aantal vestigingen en van de werkgelegenheid in de binnenvaart Aantal vestigingen Het aantal vestigingen in de deelsector binnenvaart daalt de afgelopen jaren gestaag, zie figuur 7.1. Het gaat met name om een sterke afname van schepen met kleinere tonnages, terwijl er ook een toevoeging is van grotere schepen, met grote tonnages. De deelsector binnenvaart kent ondanks een afname in het aantal vestigingen een overcapaciteit, waardoor de prijzen gedrukt worden 65. Kenmerkend en ook problematisch voor de binnenvaart is dat schepen bij faillissement en openbare verkoop niet uit de vaart verdwijnen, maar worden teruggekocht en tegen lagere exploitatiekosten weer in de markt gebracht worden 66. Het gedrag van de schippers om bij lagere prijzen harder en meer uren te gaan varen werkt hierin versterkend 67. Als we kijken naar de branches heeft vooral de tankvaart het de afgelopen jaren redelijk gedaan, terwijl andere branches, in het bijzonder de droge bulk, het moeilijk hadden. Figuur 7.1 Aantal vestigingen in de binnenvaart (april 2013) Bron: VTL, bewerking door Ecorys. 6.5 Perspectieven voor gediplomeerde schoolverlaters op de arbeidsmarkt De verwachte groei in de overslag leidt ook tot een groeiende werkgelegenheid in de deelsector haven, op- en overslag. Dit gebeurt ondanks de verdergaande automatisering die onder meer te zien is op de nieuwe terminals op de Maasvlakte II in de haven van Rotterdam. Er vindt door deze automatisering wel een verschuiving plaats naar een behoefte aan middelbaar en hoger opgeleid personeel. Het personeel op niveau 2 verhuist waarschijnlijk wel mee naar Maasvlakte II, maar hier wordt geen groei verwacht. De kansen op de arbeidsmarkt zijn met name goed voor gediplomeerden vanuit de opleidingen op niveau 3 en 4 in de havenlogistiek. Ook in de havenoperaties wordt groei verwacht op niveau 3 en 4. Voor niveau 2, met name de havenoperaties, blijft de vraag achter. 63 Interviews STC, Deltalinqs. 64 Het gaat hier om het aantal leerbedrijven en niet het aantal BPV-plaatsen; onbekend is hoeveel BPV-plaatsen er per leerbedrijf beschikbaar zijn. Bron: LISA, bewerking door Ecorys. 65 Rabobank, Sector analyse binnenvaart: ec ea-bc9a-e1c56b6d4bcd. 66 ING, Rabobank, Sector analyse binnenvaart: ec ea-bc9a-e1c56b6d4bcd. 92 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 93

49 binnenvaart Voor de nabije toekomst wordt verwacht dat de binnenvaart maar beperkt kan mee profiteren van de te verwachten economische groei in Wel zijn de prijzen sinds het laatste kwartaal van 2013 aan het stijgen en de overcapaciteit is verminderd door het inkopen van capaciteit door beladers en bevrachters. Maar het herstel is broos en de prijzen zijn nog niet op het niveau van voor de crisis, zodat het lange termijnperspectief nog erg onzeker is. Komend jaar zal uitwijzen of dit stabiliseert en verbetert en de vloot weer in staat is aan al haar financiële verplichtingen te voldoen. Voor de lange termijn wordt overigens wel een positieve invloed verwacht door een groei in containertransport met de komst van de Tweede Maasvlakte en werkzaamheden aan de Beneluxlijn 68. De groeiverwachtingen voor de droge bulk zijn matig, terwijl de groeiverwachting van de tankladingen sterk afhankelijk zijn van de vraag naar olie 69. Het grootste aantal vestigingen in de binnenvaart is gevestigd in district Zuidwest. De overige vestigingen in de binnenvaart zijn redelijk gelijkmatig over de verschillende UWV-districten verdeeld. Figuur 7.2 Verdeling vestigingen in de binnenvaart per UWV-district (april 2013) Bron: LISA, bewerking door Ecorys. 68 Rabobank, Sector analyse binnenvaart: ec ea-bc9a-e1c56b6d4bcd. 69 ING, Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 95

50 binnenvaart Werkgelegenheid De binnenvaart wordt gekenmerkt door relatief veel kleine familiebedrijven. In totaal waren er in 2013 in de deelsector ruim mensen werkzaam, ongeveer net zoveel als in Tussen 2009 en 2011 is er een groei geweest in het aantal werkzame personen, maar vanaf 2011 is deze groei omgezet in een daling, zie figuur 7.3. Deze daling is met name te wijten aan de overcapaciteit in de deelsector. Figuur 7.3 Werkgelegenheid in de binnenvaart (peildatum april) Vacatures Het aantal openstaande vacatures voor functies in de binnenvaart, zoals geregistreerd bij UWV, is na een piek van 64 vacatures in het tweede kwartaal van 2013, gedaald naar 19 vacatures in het eerste kwartaal van 2014, zie figuur 7.4. Het aantal vacatures is daarmee tussen begin 2013 en 2014 gedaald met 58 procent, terwijl het totaal aantal vacatures voor de gehele sector transport en logistiek in die periode is toegenomen met 11 procent. Figuur 7.4 Openstaande vacatures in de binnenvaart en totaal T&L NL 2013, standcijfer bij aanvang kwartaal Bron: LISA en Maritieme Monitor 2013, bewerking Ecorys. Bron: UWV, bewerking door Ecorys. Vanaf 2014 wordt echter verwacht dat de deelsector zich weer zal gaan stabiliseren, ondanks dat de enkelwandige tankvaart gefaseerd uit de vaart moeten worden genomen in de periode tot Wanneer de vraag ook weer wat aantrekt door verbeterde marktomstandigheden zal de overcapaciteit verminderen en zullen de tarieven stijgen. Hierdoor wordt een stabilisering en zelfs een zeer lichte groei verwacht tot Deze groei is wel veel minder sterk dan bij het vrachtvervoer per spoor (zie hoofdstuk 9). 7.3 Onderwijsmarkt binnenvaart Binnen het bekostigd onderwijs zijn er vijf kwalificaties te onderscheiden voor de deelsector binnenvaart, te weten: 1. Matroos binnenvaart, niveau Schipper rondvaartboot beperkt vaargebied, niveau Schipper binnenvaart, niveau Bootman, niveau Kapitein binnenvaart, niveau Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 97

51 binnenvaart Alle vijf de opleidingen worden aangeboden in de BBL-variant. Daarnaast kan binnen de kwalificaties kapitein binnenvaart en schipper binnenvaart tevens de BOL-variant gevolgd worden. Er zijn vier publiek bekostigde onderwijsinstellingen die opleidingen voor de binnenvaart bieden, te weten: Berechja College, ROC Nova College, Scalda en STC Deelnemersaantallen Het aantal deelnemers van opleidingen voor de binnenvaart is in de periode elk jaar toegenomen. In 2013 telt het aantal deelnemers 1.007, in 2009 waren dit er 870 (+16%). Wanneer het aantal deelnemers van 2013 vergeleken wordt met het aantal van 2012, is met name een groei te zien van het aantal deelnemers voor de opleiding matroos binnenvaart (+15%) en bootman (+30%). De enige afname van het aantal deelnemers vond plaats voor de opleiding schipper rondvaartboot beperkt vaargebied, waar in 2013 geen deelnemers meer voor geregistreerd staan Deelnemers naar district In de districten Noord, Oost en Zuidoost zijn geen publiek bekostigde onderwijsinstellingen gevestigd die opleidingen voor de binnenvaart bieden. In district Zuidwest, waar Scalda en het STC gevestigd zijn, kunnen bijna alle opleidingen voor de deelsector binnenvaart gevolgd worden. Alleen de opleiding schipper rondvaartboot beperkt werkgebied niet. De meeste deelnemers die een opleiding voor de binnenvaart volgen, volgen deze opleiding tevens in dit district, zie figuur 7.6. In district Noordwest kunnen drie van de vijf kwalificaties behaald worden en in district Middenwest twee van de vijf. Dit laatste district telt het kleinst aantal deelnemers in 2013 (26). Figuur 7.6 Aantal deelnemers per opleiding voor de binnenvaart naar district (2013) Figuur 7.5 Aantal deelnemers per opleiding voor binnenvaart ( ) 98 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 99

52 binnenvaart Gediplomeerden Het aantal gediplomeerden is na een daling tussen 2010 en 2012 in 2013 weer toegenomen, zie figuur 7.7. Het aantal gediplomeerden nam toe van 361 in 2012 naar 371 in 2013 (+3%). De stijging van het aantal gediplomeerden is met name zichtbaar voor de opleidingen matroos binnenvaart (+5%) en schipper binnenvaart (+13%). Het aantal gediplomeerden nam daarentegen wel af voor de opleidingen bootman en schipper rondvaartboot beperkt vaargebied (respectievelijk -38% en -55%). Figuur 7.7 Aantal gediplomeerden in de binnenvaart ( ) 7.4 BPV-markt binnenvaart In totaal zijn er erkende leerbedrijven die BPV-plaatsen bieden voor de binnenvaart. Hiervan zijn er 38 gevestigd in het buitenland. Ruim de helft van de Nederlandse leerbedrijven is gevestigd in district Zuidwest (713). Werkgevers in de binnenvaart geven aan graag stagiairs in te zetten. Nederlands personeel heeft voordelen in de communicatie. Signalen dat het moeilijker wordt om stageplaatsen te vinden, omdat schippers onvoldoende werk hebben, worden niet door alle betrokkenen in het veld herkend. 70 Figuur 7.8 Aantal erkende leerbedrijven 71 binnen de binnenvaart per district (maart 2014) Bron: VTL, bewerking door Ecorys. 70 Interviews CBRB, Onderwijscentrum Binnenvaart, SCT. 71 Het gaat hier om het aantal leerbedrijven en niet het aantal BPV-plaatsen; onbekend is hoeveel BPV-plaatsen er per leerbedrijf beschikbaar zijn. 100 Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek Arbeidsmarkt- en Onderwijsinformatie Transport & Logistiek 101