Uitdagingen voor de arbeidsmarkt van morgen

Transcriptie

1 Uitdagingen voor de arbeidsmarkt van morgen Arbeidsmarktrapportage beroepsgoederenvervoer over de weg en logistiek Samenvatting voor FNV VTL Alpen aan de Rijn, 17 oktober

2 Disclaimer De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij VTL. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld en toestemming is gekregen. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van VTL. VTL aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. 2

3 Inhoud De sector Aantal bedrijven Flexibele schil Economisch klimaat en verwachting Vacaturegraad Benodigd personeel bij stijgende conjunctuur Werknemers in de sector Aantal werknemers Aantal chauffeurs Leeftijdsopbouw sector Leeftijdsopbouw chauffeurs Arbeidsmarktpotentieel en wervingsbehoefte chauffeurs Nieuw afgegeven rijbewijzen Niet-werkende werkzoekenden met een Rijbewijs C Vakbekwaamheid code Gezondheid in de sector Gezondheid Verzuim Wervingsbehoefte chauffeurs Uitdagingen voor de sector Behoud van werknemers voor de sector Verzekeren instroom voor de toekomst

4 Leeswijzer Omwille van de leesbaarheid is in deze samenvatting niet overal de bron vermeld. De belangrijkste bronnen die hier zijn gebruikt zijn het pensioenfonds vervoer, de VTL bedrijfsenquête, de conjunctuurenquête TLN, het NIWO, de RDW en het CBS. In het volledige rapport staan wel overal alle bronnen vermeld. 4

5 De sector 1.1 Aantal bedrijven Onder de sector wordt hier verstaan alle bedrijven met personeel in dienst die onder de SOOB CAO vallen. Tussen 2010 en 2013 is het aantal bedrijven in de sector gedaald met 300 van naar 6.100, zie ook figuur 1. In 2011 vroegen 191 bedrijven een faillissement aan, in 2012 waren dat er 245. Dat is een stijging van 28%. In de eerste 2 kwartalen van 2013 waren er 110 faillissementen. De stijging lijkt hiermee niet door te zetten in Figuur 1. Ontwikkeling aantal bedrijven (Bron: Pensioenfonds Vervoer, bewerking VTL en Policy Research) Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q Flexibele schil Veel bedrijven hebben naast het vaste personeel ook oproep- en uitzendkrachten in dienst. Hoe groter het bedrijf, des te vaker heeft men flexibel personeel in dienst. Gemiddeld heeft ongeveer een derde van de bedrijven in de sector een flexibele schil in de vorm van uitzend- of oproepkrachten. Bedrijven met meer dan 50 werknemers hebben vrijwel allemaal een flexibele schil. Daarnaast is er een flexibele schil van chauffeurs actief bij SOOB bedrijven. 1.3 Economisch klimaat en verwachting Het gaat nog steeds niet goed met de transportsector, maar het tweede kwartaal geeft hier en daar een lichtpuntje. De bedrijvigheid stijgt licht, evenals de winst en de omzet. De vrachtprijs blijft echter wel laag en daarmee de druk op de marges. Vooral het internationaal vervoer en het bouwvervoer van bouwmaterialen lijkt voorzichtig weer aan te trekken. Andere deelmarkten zoals het kiepautovervoer en het exceptionele vervoer, ook aan de bouw gerelateerd, laten ook voorzichtig een positiever geluid horen. 5

6 1.5 Vacaturegraad Figuur 2 laat de ontwikkeling van de vacaturegraad zien, van 2001 tot De vacaturegraad is het aantal vacatures in de sector per 100 werknemers. Het eerste kwartaal van 2013 was de vacaturegraad 0,7%. Op 100 werknemers was er dus nog niet eens 1 vacature. Dat is weleens anders geweest. In 2007, vlak voor de crisis, lag de vacaturegraad nog rond de 7%. De verwachting is, dat wanneer de economie weer aantrekt, de vacaturegraad weer snel zal stijgen. Figuur 2. Ontwikkeling vacaturegraad rijdend personeel (Bron: TLN, bewerking VTL) 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% Benodigd personeel bij stijgende conjunctuur Op dit moment zijn er weinig vacatures. Maar wanneer de economie weer aantrekt, is er snel weer veel werk en is nieuw personeel nodig, zoals bleek uit de vorige paragraaf. Transportbedrijven hebben dan vooral chauffeurs nodig, 73% van de bedrijven in het beroepsgoederenvervoer zegt als eerste chauffeurs nodig te hebben. Bij de logistieke bedrijven zijn naast chauffeurs, ook logistiek medewerkers nodig als de economie weer aantrekt. Figuur 3 geeft het overzicht. Figuur 3. In welke van de onderstaande functies heeft u als eerste personeel nodig wanneer de economie weer aantrekt? (Bron: VTL-bedrijfsenquête 2013) Chauffeur goederenvervoer Trekt dan geen nieuwe medewerkers aan Logistiek medewerker (Warehousemedewerker) Weet niet/wil niet zeggen Planner wegtransport 17% 10% 1% 21% 3% 5% 1% 10% 37% 73% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Beroepsgoederenvervoer Logistieke dienstverlening 6

7 2. Werknemers in de sector Dit hoofdstuk behandelt de werknemers in de sector. Gekeken wordt naar het totaal aantal werknemers en de grootste functiegroep, de chauffeurs. 2.1 Aantal werknemers Er werken bij alle SOOB bedrijven op dit moment ongeveer mensen. In de afgelopen drie kwartalen is het aantal werknemers met ruim afgenomen. De krimp in het aantal werknemers zet in het tweede kwartaal van 2013 niet door en het aantal werknemers in de sector stijgt weer, voor het eerst in 12 maanden. Hoewel ieder tweede kwartaal een stijging te zien is, lijkt nu sprake van het begin van licht herstel. Figuur 4 laat het aantal werknemers in de sector zien, per kwartaal, vanaf eind Figuur 4. Aantal werknemers in de sector (Bron: Pensioenfonds Vervoer, bewerking VTL en Policy Research) Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q Aantal chauffeurs Bijna tweede derde van de werknemers in de sector is een chauffeur. Halverwege 2011 waren nog chauffeurs actief in de sector, in het tweede kwartaal van 2013 waren het er rond de Dat is een daling van chauffeurs in anderhalf jaar. Echter, ook hier is de daling gestopt en neem het totaal aantal chauffeurs weer licht toe. Figuur 5. Aantal chauffeurs in de sector (Bron: Pensioenfonds Vervoer, bewerking VTL en Policy Research) Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q

8 2.3 Leeftijdsopbouw sector De sector transport en logistiek vergrijst, net als de rest van Nederland. Het percentage ouderen ten opzichte van het geheel wordt snel groter. Figuur 6 laat zien dat het aandeel werknemers in de categorie toeneemt van 4,1% in 2010 naar 15,1% in Figuur 6. Leeftijdsopbouw sector Tegenover vergrijzing, het percentage ouderen, staat ontgroening, het percentage jongeren. In de periode zien we een afname van het aantal jongeren. Rechtsonder in figuur 6, bij 2017, zien we het aantal jongeren als er tussen 2013 en 2017 geen enkele jongere instroomt. 8

9 2.4 Leeftijdsopbouw chauffeurs De vrachtwagenchauffeurs in de sector vergrijzen nog sneller dan de sector als geheel, het percentage ouderen ten opzichte van de rest groeit snel. In 2010 viel 1,6% van de chauffeurs in de leeftijdscategorie 61-64, in 2013 is dat al 6,2%. Dat is bijna 4 keer zoveel, in drie jaar tijd. Figuur 7. Leeftijdsopbouw chauffeurs Tegenover vergrijzing staat ontgroening, het percentage jongeren opzichte van de rest. De ontgroening is hier uitgebeeld voor 2010 en 2013 op basis van werkelijke getallen. Het getal van 2017 laat zien wat er gebeurd als er geen enkele jongere chauffeur instroomt de komende drie jaar. 9

10 3. Arbeidsmarktpotentieel en wervingsbehoefte chauffeurs 3.1 Nieuw afgegeven rijbewijzen Figuur 6 laat het aantal nieuw afgegeven rijbewijzen zien in de afgelopen jaren. Hier zitten alle potentiële chauffeurs in, inclusief de BBL-leerlingen die jaarlijks het mbo-diploma halen en iedereen die via een verkeerschool zijn rijbewijs en code 95 haalt. Figuur 8. Aantal afgegeven rijbewijzen C met code 95 (Bron: RDW, bewerking VTL) Niet-werkende werkzoekenden met een Rijbewijs C Bij het UWV stonden op 1 mei 2013 in totaal niet-werkende werkzoekenden ingeschreven met een geldig C-rijbewijs. Het gaat hier alleen om het rijbewijs zelf, een groot gedeelte hiervan heeft waarschijnlijk niet de verplichte code 95 op zijn rijbewijs. De regionale verschillen zijn echter groot. In Groningen en Friesland zitten relatief veel personen in de kaartenbak met een rijbewijs C. In deze regio s is echter relatief weinig bedrijvigheid. In Brabant en Limburg, regio s met veel bedrijvigheid, zijn er relatief weinig werklozen met een rijbewijs C ingeschreven bij het UWV. In figuur 11 hieronder staat het aantal per UWV regio. Een groot deel van deze groep bezit niet alle diploma s en is daarmee dus niet direct inzetbaar. Figuur 9. Werkloze werkzoekenden met een geldig rijbewijs C per regio (Bron: UWV, bewerking VTL) 10

11 3.3 Vakbekwaamheid code 95 Hierboven kwam al even de verplichte code 95 voorbij. Alle beroepschauffeurs die voor september 2009 hun rijbewijs hebben gehaald, moeten voor september uur nascholing hebben gedaan, anders is het rijbewijs niet meer geldig. Voor ieder uur nascholing krijg je 1 punt, bij 35 punten ben je klaar. Je zit als chauffeur op schema als je nu 21 of meer punten hebt. Figuur 12 laat zien dat 31% (10%+8%+13%) minder dan 21 punten heeft. Deze groep moet heeft dus nog wat in te halen. 24% heeft rond de 21 punten en 22% (15%+6%) heeft zelfs meer dan 21 punten. Als iedereen tot het laatst wacht met het halen van de punten, zullen er problemen ontstaan, bij de inzetbaarheid van chauffeurs en in opleidingscapaciteit. Figuur 10. Gemiddeld aantal punten code 95 richtlijn (Bron: VTL-bedrijfsenquête) 11

12 4. Gezondheid in de sector Dit hoofdstuk gaat over gezondheid in de sector. Alle cijfers hierover komen van Gezond Transport. Aan bod komen verzuim (naar leeftijd) en gezondheid in de sector. 4.1 Gezondheid Gezondheid is een belangrijk onderwerp in de sector. De leefstijl van een persoon heeft veel invloed op zijn of haar gezondheid. Deze leefstijl meten we met de BRAVO score. Dit staat voor: (Meer) Bewegen (Niet) Roken (Matig gebruik van) Alcohol (Gezonde) Voeding (Voldoende) Ontspanning In de sector heeft 50% van de werknemers een goede (gezonde) BRAVO score. In heel Nederland is dat 66%. De sector is dus minder gezond dan de gemiddelde Nederlandse werknemer. Het verschil zit vooral in het Roken en de Voeding. 40% van de werknemers in de sector rookt, terwijl maar 25% van Nederland als geheel rookt. Bovendien is het aandeel dat fors rookt in de sector bijna twee keer zo hoog als landelijk. Figuur 8 laat het rookgedrag zien, van Nederland en de sector. Figuur 11. Rookgedrag sector en Nederland (Bron: Gezond Transport en RIVM, bewerking VTL) Sector 59% 32% 9% Nederland 75% 20% 5% 0% 20% 40% 60% 80% 100% rookt niet rookt rookt fors Ongezond eten (en te weinig bewegen) leidt tot overgewicht. Een manier om overwicht in een cijfer te vangen is het BMI. Een BMI tussen is normaal, tussen de heb je licht overgewicht, bij meer dan 30 heb je zwaar overgewicht. In figuur 9 is het BMI van de sector vergeleken met dat van heel Nederland. Vooral de categorie BMI 30+ is veel groter in de sector dan in Nederland, en dat is nou juist de gevarenzone. Het overgewicht in de sector is hiermee een serieus gezondheidsrisico in de sector. Figuur 12. BMI sector en Nederland (Bron: Gezond Transport en RIVM, bewerking VTL) Sector 31% 47% 22% Nederland 49% 41% 10% 0% 20% 40% 60% 80% 100%

13 4.2 Verzuim Het ziekteverzuim ligt in de sector met 4% ongeveer even hoog als in Nederland als geheel. Wel waren werknemers gemiddeld langer ziek. In 2011 was het gemiddeld 25 dagen, in dagen. Met de jaren neemt het verzuim toe. In de leeftijdscategorie is het verzuim gemiddeld 2%, in de categorie is dat gestegen naar 7,5%. Figuur 11 laat dit zien. Figuur 13. 8,0% Verzuim naar leeftijd (Bron: Gezond Transport, RCW-bedrijven met verzuimarrangement) 7,5% 7,0% 6,4% 6,0% 5,4% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,6% 2,1% 2,5% 2,9% 3,5% 3,7% 4,0% 1,0% 0,0% t/m De Nederlandse werknemer wordt steeds ouder. Deze vergrijzing is in de sector transport en Logistiek nog sterker dan in andere sectoren. De komende jaren zal het totaal aantal werknemers dus steeds meer ouderen bevatten. Het totale verzuim zal daarmee dus stijgen, omdat ouderen een veel hoger verzuimpercentage hebben dan jongeren. Maatregelen rondom duurzame inzetbaarheid dempen dit hogere verzuim en worden dus steeds belangrijker. 13

14 5. Wervingsbehoefte chauffeurs Er zijn grofweg twee soorten van vraag naar werknemers, vervangingsvraag en uitbreidingsvraag. Vervangingsvraag gaat over nieuw personeel dat je nodig hebt omdat anderen de sector verlaten, uitbreidingsvraag gaat over nieuw, ofwel extra, personeel dat je nodig hebt omdat er meer werk is. Vanwege de economie verwachten we voorlopig geen uitbreidingsvraag. Hoewel dat, als de economie weer aantrekt, zo maar weer anders kan zijn. De komende jaren gaan er veel chauffeurs met pensioen, wat tot veel vervangingsvraag leidt. De vraag is, hoeveel nieuwe chauffeurs zijn de komende jaren nodig? Naast dat mensen met pensioen gaan, veranderen in de sector ook ongeveer mensen van baan. 1 Naast die die ander werk vinden, gaan er de komende jaren heel veel chauffeurs met pensioen. In 2011 waren dat er 617. Een jaar later, in 2012 waren dat er In 2013 zullen er minstens zoveel met pensioen gaan als in 2013, is verwachting. Figuur 16 zet de cijfers van zojuist op een rijtje. Figuur 14. Vervangingsvraag en extra vraag door vergrijzing Vervangingsvraag Extra vraag door vergrijzing Wat is de komende jaren de behoefte? Door de vergrijzing stoppen de komende jaren veel chauffeurs met werken. Dit leidt tot een extra behoefte aan chauffeurs, of de economie nou aantrekt of niet, deze extra behoefte komt er. Daar komt bij dat wanneer de economie weer aantrekt, de sector ineens veel mensen nodig heeft. De sector transport en logistiek is dan niet de enige die in deze vijver vist. Wat voor de sector Transport en Logistiek wel extra geldt, is dat opleiden kostbaar is en tijd kost. 1 Dit blijkt uit de data van het pensioenfonds vervoer. 14

15 6. Uitdagingen voor de sector De sector heeft twee hoofduitdagingen, het behoud van huidig personeel en hun kennis en kunde en zorgen voor voldoende instroom van nieuw personeel. Op basis van deze hoofduitdagingen hebben de sociale partners een aantal uitdagingen geformuleerd. 6.1 Behoud van werknemers voor de sector Duurzame inzetbaarheid De sector is meer vergrijsd dan de werkzame beroepsbevolking als geheel. Langer doorwerken vraagt ook om maatregelen die het mogelijk maken dat werknemers duurzaam inzetbaar blijven. Gezondheid Het verzuimpercentage in de sector ligt iets hoger dan op landelijk niveau, maar de verzuimduur stijgt aanzienlijk. Langdurig verzuim (langer dan een jaar) wordt een steeds groter knelpunt. Hier liggen uitdagingen voor de sector. Doorstroom De toename van werknemers uit andere lidstaten heeft de positie van de Nederlandse chauffeurs en logistiek medewerkers onder druk gezet. De uitdaging is om doorstroom binnen de sector te realiseren, bijvoorbeeld van logistiek medewerker naar chauffeur. Scholing huidig personeel De verplichte nascholing voor beroepschauffeurs is op gang gekomen. Een deel van de chauffeurs ligt echter nog achter. Als chauffeurs niet tijdig voldoen aan de verplichtingen kan hun inzetbaarheid onder druk komen te staan. 6.2 Verzekeren instroom voor de toekomst BBL Een evenwichtige opbouw qua leeftijd is belangrijk in verband met functioneren van bedrijven en collectieve voorzieningen. Het aantal BBL-leerlingen ten behoeve van nieuwe instroom in de sector is laag. Dit komt omdat leerlingen een aanzienlijke financiële bijdrage moeten leveren aan hun rijopleiding. De BBL- opleiding levert pas na 2 jaar gediplomeerde chauffeurs. Instroom buiten BBL (zij-instroom) Het aantal afgegeven rijbewijzen C lag een aantal jaren geleden op meer dan het dubbele aantal. Om de voor de toekomst noodzakelijke instroom te realiseren is, als er sprake is van onvoldoende doorstoom, over enkele jaren een stijging nodig. Instroom vanuit werkloosheid Het aantal bij het UWV ingeschreven werkzoekenden met een geldig rijbewijs C is aanzienlijk. Hierbij is echter sprake van een grote regionale spreiding van het aantal werklozen. Ook zijn er veel werklozen met alleen een rijbewijs C. Werklozen vormen ook een grote potentiële bron van instroom. Personen met een achterstand tot de arbeidsmarkt en nieuwe doelgroepen Het is van belang om personen met een afstand tot de arbeidsmarkt (oudere werklozen, wajongeren etc.) en nieuwe doelgroepen aan te trekken. Hierbij kan ook worden ingespeeld op de nieuwe wetgeving op het gebied van mensen met een achterstand op de arbeidsmarkt. 15