De Nederlandse Maritieme Arbeidsmarkt

Transcriptie

1 De Nederlandse Maritieme Arbeidsmarkt Monitor 2015 Ruud van der Aa Jeroen Kleingeld Lisa van Beek

2

3

4

5 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1 1. Inleiding 3 2. Belangrijkste uitkomsten 5 3. Omvang en samenstelling werkgelegenheid Omvang werkgelegenheid Samenstelling werkgelegenheid 9 4. Verwachte werkgelegenheid en vacatures Verwachte ontwikkeling werkgelegenheid Vacatures Opleiding en scholing Stage en opleidingsplaatsen Scholing van personeel Innovatie en de verwachte personele gevolgen Inleiding Innovatie gehele cluster Binnenvaart Maritieme toeleveranciers Offshore Scheepsbouw Waterbouw Watersportindustrie / jachtbouw Zeevaart Marine Responsoverzicht 28

6

7 1. Inleiding In opdracht van Nederland Maritiem Land (NML) en de aangesloten branches heeft Ecorys de maritieme arbeidsmarktenquête 2015 uitgevoerd. In 2015 is niet voor elke branche afzonderlijk een rapportage opgesteld. In plaats daarvan is een overkoepelende rapportage opgesteld, waarin naast het clusterbrede beeld aandacht is voor de uitkomsten per branche. Dataverzameling De dataverzameling heeft plaatsgevonden in de periode januari maart 2016, middels een online enquête. De volgende branches hebben deelgenomen aan het onderzoek; de binnenvaart, de marine, de maritieme toeleveranciers, de offshore, de scheepsbouw, de waterbouw, de watersportindustrie / jachtbouw, en de zeevaart. Behalve de binnenvaart en de marine zijn alle branches via een direct uitgenodigd om deel te nemen aan het onderzoek. De binnenvaart is benaderd via haar eigen nieuwsbrief, de marine heeft de resultaten op papier ingevuld. Tenzij anders aangegeven zijn alle data afkomstig uit de online enquêtes. Respons In totaal zijn, in nauwe samenwerking met de brancheorganisaties in de maritieme cluster, 3851 lidbedrijven aangeschreven met het verzoek om de online enquête in te vullen. In totaal hebben 370 van de 3851 benaderde bedrijven deelgenomen aan het onderzoek, wat een overal respons op bedrijfsniveau geeft van 9,6%. Tussen de branches onderling zijn aanzienlijke verschillen in respons. Zo is de respons bij de marine 100%, maar bij de binnenvaart heeft slechts 3% van de ondernemingen deelgenomen aan het onderzoek. Wanneer wordt gekeken naar het aantal werknemers dat werkzaam is bij de deelgenomen bedrijven, komt dit gemiddeld uit op 50%. Samenvattend hebben dus 9.6% van de bedrijven deelgenomen aan de enquête, maar dit vertegenwoordigt wel 50% van de werkzame personen in de sector. Wij zijn verheugd om te zien dat met de hogere respons in vergelijking met de arbeidsmarktmonitor 2014 de zeggingskracht van de rapportage aanzienlijk is verhoogd. Toch is met 16 ondernemingen de respons in de waterbouw laag te noemen. Voor de binnenvaart en de waterbouw zijn enkele resultaten dan ook indicatief. In de rapportage zal dit expliciet genoemd worden als het aan de orde is. De cijfers over de absolute omvang van de werkgelegenheid in de branches zijn afkomstig van de tellingen van het CBS en daarmee representatief. Focus op maritiem-technisch personeel Met de totale werkgelegenheid als vertrekpunt wordt in deze monitor ingezoomd op de maritiem-technische en maritiem-nautische functies. De administratieve en overige werkzaamheden blijven hiermee grotendeels buiten schot.

8 Dit jaar extra aandacht voor innovatie en verwachte personele gevolgen daarvan Naast de jaarlijkse onderwerpen (samenstelling werkgelegenheid, vacatures, toekomstverwachtingen, opleiding en scholing) is dit jaar alle branches gevraagd naar de drie innovaties waar men verwacht mee te maken te krijgen en wat daarvan mogelijk de personele gevolgen zijn. Leeswijzer Nadat de belangrijkste uitkomsten aan bod zijn gekomen wordt in het eerste hoofdstuk de omvang en samenstelling van de werkgelegenheid besproken. In het tweede hoofdstuk komt de verwachte werkgelegenheid aan bod, alsmede de vacatures in de branche. Het derde hoofdstuk staat in het teken van opleiding en scholing en in het vierde hoofdstuk worden de verwachte personele gevolgen van innovatie in de branches besproken.

9 2. Belangrijkste uitkomsten Omvang werkgelegenheid Voor de gehele cluster is een kleine toename in werkzame personen te zien van 2013 op Deze is 0,65%, in absolute getallen is het verschil 710 personen. In de periode zijn de waterbouw, de offshore, de zeevaart en maritieme toeleveranciers gestegen in het aantal werkzame personen. In dezelfde periode lieten de watersportindustrie / jachtbouw, de scheepsbouw en de marine een dalende trend zien voor wat betreft het aantal werkzame personen. De binnenvaart is redelijk stabiel gebleven tussen 2006 en Samenstelling werkgelegenheid De samenstelling van de werkgelegenheid komt tot uiting in de verhouding meewerkende eigenaren en gezinsleden, de werknemers in loondienst en de ingehuurde krachten. Het aandeel meewerkende gezinsleden is relatief hoog in de watersportindustrie / jachtbouw en binnenvaart, terwijl in de offshore het aandeel ingehuurde krachten relatief groot is. Over de gehele cluster bezien is het aandeel ingehuurde krachten in 2015 gedaald met 2,4% ten opzichte van De groep werknemers in loondienst is onderverdeeld in personen in vaste dienst en in tijdelijke dienst. De zeevaart en de marine hebben ongeveer de helft in tijdelijke dienst, voor de overige branches geldt dat men 15% tot 25% van de werknemers in tijdelijke dienst heeft. Over de gehele cluster bezien is het aandeel personen in tijdelijke dienst in 2015 gestegen met 1.3% ten opzichte van 2014 Verwachte werkgelegenheid en vacatures Alle branches is gevraagd naar de verwachte werkgelegenheid in de periode Drie branches verwachten een stijging in de werkgelegenheid. Dit zijn de maritieme toeleveranciers, de scheepsbouw en de offshore. De overige branches verwachten een daling in de werkgelegenheid de komende drie jaar De cijfers over de omvang van de werkgelegenheid zijn afkomstig van het CBS en ten tijde van deze rapportage waren de cijfers over 2015 nog niet bekend.

10 Vacatures In de zeevaart, watersportindustrie / jachtbouw en binnenvaart lag het vacaturepercentage in november 2015 hoger dan een jaar eerder. In de waterbouw, offshore, de maritieme toeleveranciers en de scheepsbouw is het vacaturepercentage teruggelopen. Over de gehele cluster bezien is het vacaturepercentage in de periode gestegen met 0,8%. Een groot deel van de vacatures in de maritieme branches is moeilijk vervulbaar. In de zeevaart en de scheepsbouw geldt dat bij benadering zelfs voor 8 van de 10 vacatures. In de overige branches ligt dat lager, maar ook daar betreft het een substantieel deel van de vacatures. In absolute zin is het aantal vacatures niet heel hoog. Opleiding en scholing In 2015 boden vrijwel alle bedrijven in de zeevaart, de scheepsbouw en de marine opleidingsplaatsen / stageplaatsen aan. In de watersportindustrie / jachtbouw, de maritieme toeleveranciers en de binnenvaart ligt het percentage bedrijven dat stageplaatsen aanbiedt lager. Ten opzichte van 2014 is, bezien over de gehele cluster, het aantal bedrijven dat stageplaatsen aanbiedt met 9,2% gedaald. Voor de meeste branches geldt dat vrijwel alle beschikbare stageplaatsen vervuld kunnen worden. In de zeevaart en de watersportindustrie / jachtbouw ligt het percentage vervulde stageplaatsen ten opzichte van het totaal lager. Over de gehele cluster bezien heeft in % van de bedrijven één of meerdere personen met een technische functie deelgenomen aan scholing. Tussen de branches zijn er verschillen. In de scheepsbouw heeft bij 87% van de bedrijven het personeel in 2015 deelgenomen aan scholing, in de waterbouw is dat 7%. In de zeevaart, de waterbouw en de offshore zijn de meeste trainingen verplicht. In de overige branches is het grootste deel van de trainingen niet verplicht. Innovatie De belangrijkste innovatiethema s over de gehele cluster bezien zijn technologie/ automatisering en emissie vermindering / groenere aandrijving. De meest genoemde personele gevolgen zijn meer samenwerking met externe partijen, specialisatie binnen vakgebieden of functies en een groeiende behoefte aan meer multi-inzetbare.

11 3. Omvang en samenstelling werkgelegenheid 3.1 Omvang werkgelegenheid De onderzochte branches hadden in 2014 in totaal personen in dienst 2. Een kleine stijging ten opzichte van 2013 toen in totaal personen werkzaam waren in de cluster. Figuur 3.1 laat per branche de omvang in werkzame personen zien. De offshore is veruit de grootste sector, gevolgd door de maritieme toeleveranciers en de binnenvaart. Figuur 3.1 Omvang werkgelegenheid 2013 en 2014 (bron:cbs) Zeevaart Watersport Waterbouw Scheepsbouw Offshore Maritieme toeleveranciers Marine Binnenvaart De cijfers over de omvang van de werkgelegenheid zijn afkomstig van het CBS en ten tijde van deze rapportage waren de cijfers over 2015 nog niet bekend.

12 De personele ontwikkeling in de periode is weergegeven in Figuur 3.2. De data zijn weergegeven als een index cijfer, met 2006 als eerste meting. Te zien is dat de waterbouw, de offshore, de zeevaart en de maritieme toeleveranciers een stijgende werkgelegenheid laten zien. De binnenvaart is de meest stabiele branche, terwijl de watersportindustrie / jachtbouw, de scheepsbouw en de marine een dalende werkgelegenheid kennen. Figuur 3.2 Ontwikkeling aantal werkzame personen (index, 2006 = 100) (bron: cbs) Binnenvaart Marine Maritieme toeleveranciers Offshore Scheepsbouw Waterbouw Watersport Zeevaart

13 3.2 Samenstelling werkgelegenheid De samenstelling van het personeelsbestand is een indicator van de economische ontwikkeling in de sector. Specifieker, het aandeel flexibel personeel ten opzichte van het totale personeelsbestand is een maat voor het economische vertrouwen dat werkgevers hebben. Figuur 3.3 laat de verhouding zien tussen; meewerkende eigenaren en familieleden, werknemers in loondienst en ingehuurde krachten. Tussen de branches onderling zien we verschillen in de verhoudingen tussen de verschillende dienstverbanden. In de binnenvaart en de watersportindustrie / jachtbouw zijn relatief veel meewerkende eigenaren en familieleden, terwijl de offshore, de waterbouw en de scheepsbouw relatief veel met ingehuurde krachten werken. Figuur 3.3 Verhouding eigenaren/ meewerkende familieleden, loondienst en inhuur in 2015 Zeevaart 3% Watersport Waterbouw Scheepsbouw Offshore 8% Maritieme toeleveranciers 11% Marine Binnenvaart 37% 41% 84% 79% 79% 62% 80% 99% 51% 49% 13% 12% 20% 21% 30% 9% 1% 11% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Meewerkende eigenaren en familieleden Werknemers in loondienst Ingehuurde krachten Figuur 3.4 geeft de verdeling weer van de werknemers in loondienst uit Figuur 3.3. Het laat zien welk percentage in vaste dienst is ten opzichte van het aandeel tijdelijke contracten (exclusief ingehuurde krachten). In de zeevaart en de marine is ongeveer de helft van de werknemers in vaste dienst, voor de overige branches ligt dit rond de 75% - 85%. Figuur 3.4 Verhouding vast/ tijdelijk van werknemers in loondienst in 2015 Zeevaart Watersport Waterbouw Scheepsbouw Offshore Maritieme toeleveranciers Marine Binnenvaart 47% 48% 77% 81% 82% 93% 89% 77% 53% 52% 23% 19% 18% 7% 11% 23% 0% 20% 40% 60% 80% 100% vaste dienst tijdelijke dienst

14 Figuur 3.5 laat de ontwikkeling zien van het percentage werknemers in tijdelijke dienst in de periode 2002 tot In de 13 jaar die deze figuur bestrijkt zijn er 4 meetpunten geweest, 2002, 2007, 2014 en Het percentage werknemers in tijdelijke dienst stijgt in 2015 ten opzichte van 2014 bij de marine, de zeevaart, de watersportindustrie / jachtbouw, de waterbouw en de scheepsbouw. Figuur 3.5 Percentage werknemers in tijdelijke dienst % 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2002 Binnenvaart 2007 Marine Maritieme toeleveranciers Offshore Scheepsbouw Waterbouw Figuur 3.6 laat de ontwikkeling zien van het percentage ingehuurde krachten in de periode 2002 tot In de 13 jaar die deze figuur bestrijkt zijn er 4 meetpunten geweest, 2002, 2007, 2014 en Behalve de offshore is het percentage ingehuurde krachten in alle branches gedaald, het sterkst in de zeevaart. Figuur 3.6 Ontwikkeling percentage ingehuurde krachten 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Binnenvaart Marine Maritieme toeleveranciers Offshore Scheepsbouw Waterbouw Watersport Zeevaart

15 4. Verwachte werkgelegenheid en vacatures 4.1 Verwachte ontwikkeling werkgelegenheid In dit onderzoek is de bedrijven gevraagd naar de ontwikkeling die zij voor hun bedrijf verwachten in werkgelegenheid in de periode 2016 tot Van deze absolute getallen is een index gemaakt, waarbij de stand van 2015 op nul is gezet. Figuur 4.1 laat de ontwikkeling van de werkgelegenheid zien. Alle branches die een stijging verwachten komen boven de nul uit. Dit zijn de maritieme toeleveranciers, de scheepsbouw en de offshore. De overige branches verwachten een daling, die het sterkst is bij de waterbouw. Figuur 4.1 Verwachte ontwikkeling van de werkgelegenheid (index 2015=0) Binnenvaart Marine Maritieme toeleveranciers Offshore Scheepsbouw Waterbouw Watersport Zeevaart

16 4.2 Vacatures De ontwikkeling van het vacaturepercentage, het aantal vacatures op het aantal werknemers uitgedrukt in een percentage, verschilt per branche. In de zeevaart, watersportindustrie / jachtbouw en binnenvaart lag het percentage in november 2015 fors hoger dan een jaar eerder. In de waterbouw, offshore, de maritieme toeleveranciers en de scheepsbouw is het vacaturepercentage stabiel gebleven Figuur 4.2 Vacaturepercentage 2014 en 2015 Zeevaart 1,0% 3,7% Watersport 0,0% 2,9% Waterbouw 1,4% 2,0% Scheepsbouw 1,5% 3,0% Offshore 0,9% 1,0% Maritieme toeleveranciers 0,9% 1,0% Marine 0,0% 0,0% Binnenvaart 1,0% 5,3% 0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0% 6,0% Het vacaturepercentage is gemeten in de jaren 2003, 2008, 2104 en Figuur 4.3 geeft de ontwikkeling weer van dit percentage in de tijd. Ten opzichte van 2014 is het vacaturepercentage in 2015 gestegen in de binnenvaart, de watersportindustrie / jachtbouw en de zeevaart. In de marine, de maritieme toeleveranciers de offshore is het vacaturepercentage stabiel gebleven. In de scheepsbouw en de waterbouw daalde het vacaturepercentage. Bezien over de gehele cluster steeg het vacaturepercentage met 0,8%. Figuur 4.3 ontwikkeling vacaturepercentage % 8% 6% 4% 2% 0% Binnenvaart Marine Maritieme toeleveranciers Offshore Scheepsbouw Waterbouw Watersport Zeevaart

17 Een groot deel van de vacatures in de maritieme branches is moeilijk vervulbaar. In de zeevaart en de scheepsbouw geldt dat bij benadering zelfs voor 8 van de 10 vacatures. In de overige branches ligt dat lager, maar ook daar betreft het een substantieel deel van de vacatures. In absolute zin is het aantal vacatures niet heel hoog. Dit maakt dat de genoemde percentages met enige voorzichtigheid moeten worden geïnterpreteerd; ze vormen eerder een indicatie dan een nauwkeurige weergave van de werkelijkheid. Figuur 4.4 Ontwikkeling moeilijk vervulbare vacatures % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Top 3 functies die moeilijk te vervullen zijn In de binnenvaart zijn de moeilijk vervulbare vacatures vooral te vinden onder de matrozen, de stuurmannen en de schippers. Bij de maritieme toeleveranciers is vooral behoefte aan engineers, technisch verkoop en werknemers in de ontwikkeling en R&D. In de offshore heeft men vooral behoefte aan bemanningsleden, sales / marketing en ontwerp / engineering mensen. De scheepsbouw heeft vooral moeilijk vervulbare vacatures in ontwerp, productie en engineering. De waterbouw zit vooral verlegen om varend personeel en dan voornamelijk officieren. In de watersportindustrie / jachtbouw is vooral behoefte aan installatiepersoneel, en mensen die kunnen werken aan motoren en onderhoudspersoneel. De zeevaart heeft behoefte aan officieren, kapiteins en walpersoneel.

18 5. Opleiding en scholing 5.1 Stage en opleidingsplaatsen In de maritieme cluster bieden veel bedrijven opleidings- / stageplaatsen aan. In 2015 boden vrijwel alle bedrijven in de zeevaart, de scheepsbouw en de marine opleidings- / stageplaatsen aan. In de watersportindustrie / jachtbouw, de maritieme toeleveranciers en de binnenvaart ligt het percentage bedrijven dat opleidings- / stageplaatsen aanbiedt lager. In de zeevaart en scheepsbouw is het aantal opleidings- / stageplaatsen in 2015 gestegen ten opzichte van Figuur 5.1 geeft het overzicht. In het onderzoek is gevraagd naar het aantal opleidings- / stageplaatsen op 1 november. Figuur 5.1 Percentage bedrijven met opleidings- / stageplaatsen Zeevaart 77% 99% Watersport 31% 38% Waterbouw 30% 72% Scheepsbouw 66% 92% Offshore 50% 79% Maritieme 50% 44% Marine 100% 100% Binnenvaart 16% 46% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% Figuur 5.2 laat de verhouding zien tussen het percentage opleidings- / stageplaatsen dat vervuld is en het totaal aantal opleidings- / stageplaatsen. Voor de meeste branches geldt dat vrijwel alle beschikbare opleidings- / stageplaatsen vervuld kunnen worden. In de zeevaart en de watersportindustrie / jachtbouw ligt het percentage vervulde opleidings- / stageplaatsen ten opzichte van het totaal lager.

19 Figuur 5.2 Percentage opleidings- / stageplaatsen dat vervuld is ten opzichte van het totale aanbod aan opleidings- / stageplaatsen Zeevaart Watersport 72% 73% Waterbouw Scheepsbouw Offshore Maritieme toeleveranciers Binnenvaart 98% 100% 95% 93% 98% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% 5.2 Scholing van personeel Figuur 5.3 geeft per branche het overzicht van het percentage bedrijven waar werknemers met een technische functie in 2015 hebben deelgenomen aan een functiegerichte training. In de scheepsbouw en de zeevaart ligt dit percentage met 87% respectievelijk 60% hoger dan in andere branches zoals de waterbouw en de watersportindustrie / jachtbouw. Figuur 5.3 Percentage bedrijven waar personeel in 2015 deel heeft genomen aan een functiegerichte training Zeevaart 60% Watersport 21% Waterbouw 7% Scheepsbouw 87% Offshore Maritieme toeleveranciers Binnenvaart 36% 42% 47% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

20 Figuur 5.4 laat de verhouding zien tussen verplichte en niet verplichte trainingen. In de zeevaart, de waterbouw en de offshore zijn de meeste trainingen verplicht. In de overige branches is het grootste deel van de trainingen niet verplicht. Figuur 5.4 Percentage werknemers dat in 2015 een training volgde, verplicht en niet verplicht Zeevaart Watersport Waterbouw Scheepsbouw Offshore Maritieme toeleveranciers Binnenvaart 14% 15% 14% 43% 47% 35% 42% 28% 41% 72% 59% 66% 62% 80% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Niet verplichte training Verplichte training

21 6. Innovatie en de verwachte personele gevolgen 6.1 Inleiding Alle bedrijven in de cluster is gevraagd de belangrijkste innovaties te noemen waar men de komende jaren verwacht mee te maken te krijgen. Omdat veel mensen bij het woord innovatie gelijk denken aan complexe technologische zaken, is er een toelichting gegeven. De toelichting was als volgt: Innovaties kunnen zowel technologisch als niet-technologisch van aard zijn. Bij technologische innovatie gaat het om het vernieuwen dan wel sterk verbeteren van producten of diensten of de processen waarmee producten en diensten worden voortgebracht. Van niet-technologische innovatie is bijvoorbeeld sprake bij vernieuwingen in de organisatie. Deze toelichting zorgt ervoor dat alle respondenten eenzelfde beeld hebben bij het begrip innovatie en antwoorden van de verschillende branches bruikbaar zijn voor vergelijking. 6.2 Innovatie gehele cluster In dit hoofdstuk kijken we eerst naar de innovaties over de gehele cluster, daarna komen kort de afzonderlijke branches aan bod. Over de gehele maritieme cluster heen gaan de meeste innovaties over technologie en automatisering, een kwart noemt dit. Het tweede thema is emissie vermindering en groenere aandrijving, gevolgd door personele innovaties en alternatieve brandstoffen. Figuur 6.1 geeft het overzicht van alle genoemde innovaties. Figuur 6.1 Innovatiethema s over de gehele cluster Technologie / automatisering Groenere aandrijving / Personeel / Opleiden LNG / electrische aandrijving Nieuwe materialen / producten Efficientie verhoging Milieuvriendelijke producten en Regelgeving Logistiek Nieuwe schepen / machines Marketing Veiligheid Andere modaliteiten 3% 3% 3% 1% 1% 1% 13% 11% 10% 9% 9% 7% 26% 0% 10% 20% 30%

22 Bezien over de gehele maritieme cluster zijn samenwerking met externe partijen, specialisatie binnen vakgebieden en functies en een groeiende behoefte aan meer multi-inzetbare de top drie van personele gevolgen van innovatie. Figuur 6.2 geeft het overzicht van alle genoemde personele gevolgen en de mate waarin het wordt genoemd. Figuur 6.2 Personele gevolgen van innovatie cluster breed Behoefte aan meer samenwerking met externe partijen Behoefte aan meer specialisatie binnen vakgebieden of functies Behoefte aan meer multi-inzetbare Behoefte aan (meer) flexibel inzetbare Behoefte aan (meer) hoger opgeleide Behoefte aan werknemers in andere vakgebieden-disciplines dan we nu hebben Behoefte aan meer zelfsturende teamsdelegeren van verantwoordelijkheden Behoefte aan meer internationaal georiënteerde Verlaging van de gevraagde kwalificaties van 5% 10% 9% 19% 26% 24% 34% 34% 37% 0% 10% 20% 30% 40%

23 6.3 Binnenvaart Voor de binnenvaart is groenere aandrijvingen / emissie vermindering het belangrijkste thema, gevolgd door technologie / automatisering. Personeel en opleiden en het vervoer door middel van andere modaliteiten zijn andere belangrijke thema s en staan relatief hoog op de agenda vergeleken met andere branches. Figuur 6.3 geeft het overzicht. Figuur 6.3 Innovatiethema s binnenvaart Groenere aandrijving / emissievermindering 37% Technologie / automatisering 27% Personeel / Opleiden 10% Andere modaliteiten Nieuwe schepen / machines Efficientie verhoging LNG / electrische aandrijving Electronisch betalen Veiligheid Regelgeving 5% 5% 5% 5% 3% 2% 2% 0% 10% 20% 30% 40%

24 Voor de binnenvaart geldt dat de personele gevolgen vooral liggen in samenwerking met externe partijen, specialisatie binnen vakgebieden of functies en de vermindering van het aantal. Alle andere personele gevolgen en de aantallen zijn zichtbaar in Figuur 6.4. Figuur 6.4 Gevolgen van innovaties op de behoefte aan personeel binnenvaart Behoefte aan meer samenwerking met externe partijen Behoefte aan meer specialisatie binnen vakgebieden of functies Vermindering van het aantal Behoefte aan meer multi-inzetbare Behoefte aan meer internationaal georiënteerde Behoefte aan (meer) flexibel inzetbare Behoefte aan (meer) hoger opgeleide Behoefte aan werknemers in andere vakgebieden-disciplines dan we nu hebben Behoefte aan meer zelfsturende teamsdelegeren van verantwoordelijkheden Verlaging van de gevraagde kwalificaties van 4% 6% 8% 10% 14% 17% 17% 20% 26% 25% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30%

25 6.4 Maritieme toeleveranciers Technologie / automatisering is veruit het belangrijkste innovatie thema bij de maritieme toeleveranciers, op de voet gevolgd door LNG/ elektrische aandrijving. Deze laatste staat relatief hoog op de agenda. Groenere aandrijving / emissievermindering en nieuwe materialen en producten zijn andere belangrijke agendapunten. Figuur 6.5 geeft het overzicht. Figuur 6.5 Innovatiethema s maritieme toeleveranciers Technologie / automatisering 39% LNG / electrische aandrijving 20% Groenere aandrijving / emissievermindering Nieuwe materialen / producten 13% 10% Regelgeving Milieuvriendelijke producten en maatregelen Nieuwe schepen / machines Logistiek Efficientie verhoging 4% 4% 3% 3% 3% 0% 20% 40% 60%

26 Ook bij de maritieme toeleveranciers is de behoefte aan samenwerking met externe partijen het meest genoemde gevolg van innovatie, samen met de behoefte aan meer specialisatie binnen vakgebieden of functies. De behoefte aan meer hoger opgeleid personeel staat hier op de derde plaats. Alle personele gevolgen staan in Figuur 6.6. Figuur 6.6 Gevolgen van innovaties op de behoefte aan personeel Behoefte aan meer samenwerking met externe partijen Behoefte aan meer specialisatie binnen vakgebieden of functies Behoefte aan (meer) hoger opgeleide Behoefte aan werknemers in andere vakgebieden-disciplines dan we nu hebben Behoefte aan meer multi-inzetbare Behoefte aan meer internationaal georiënteerde Behoefte aan meer zelfsturende teamsdelegeren van verantwoordelijkheden Vermindering van het aantal Behoefte aan (meer) flexibel inzetbare 7% 7% 10% 20% 44% 38% 37% 35% 30% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% 6.5 Offshore In de offshore is het verhogen van de efficiëntie de belangrijkste reden tot innoveren, gevolgd door technologie / automatisering. Personeel / opleiden staat ook relatief hoog op de agenda. Figuur 6.7 geeft het overzicht. Figuur 6.7 Innovatiethema s offshore Efficientie verhoging Technologie / automatisering 28% 31% Personeel / Opleiden 18% LNG / electrische aandrijving 10% Veiligheid 5% Nieuwe schepen / machines Logistiek Groenere aandrijving / emissievermindering 3% 3% 3% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%

27 In de offshore is de verwachting dat innovaties vooral gaan leiden tot een behoefte aan hoger opgeleide. De behoefte met externe partijen samen te werken en meer multi-inzetbare zijn andere veelgenoemde gevolgen van innovaties. In Figuur 6.8 staan alle gevolgen nog eens onder elkaar. Figuur 6.8 Gevolgen van innovaties op de behoefte aan personeel offshore Behoefte aan (meer) hoger opgeleide Behoefte aan meer samenwerking met externe partijen Behoefte aan meer multi-inzetbare Behoefte aan (meer) flexibel inzetbare Behoefte aan meer specialisatie binnen vakgebieden of functies Behoefte aan werknemers in andere vakgebieden-disciplines dan we nu hebben Behoefte aan meer zelfsturende teamsdelegeren van verantwoordelijkheden Behoefte aan meer internationaal georiënteerde 14% 14% 38% 34% 28% 28% 28% 48% Vermindering van het aantal 7% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 6.6 Scheepsbouw In de scheepsbouw wordt technologie en automatisering het meest genoemd, gevolgd door logistiek. Hiermee staat logistiek relatief hoog op de agenda voor de scheepsbouw. Milieuvriendelijke producten en maatregelen en nieuwe materialen en producten zijn andere belangrijke thema s in deze sector. Figuur 6.9 geeft het overzicht. Figuur 6.9 Innovatiethema s scheepsbouw Technologie / automatisering 25% Logistiek 15% Milieuvriendelijke producten en maatregelen 15% Nieuwe materialen / producten 15% Personeel / Opleiden 10% Groenere aandrijving / emissievermindering 10% Efficientie verhoging 5% LNG / electrische aandrijving 5% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30%

28 In de scheepsbouw zal naar verwachting innovatie vooral tot gevolg hebben dat er meer specialisatie binnen vakgebieden en functies plaatsvindt. Ook ziet men een groeiende behoefte aan multi-inzetbare en hoger opgeleide. Figuur 6.10 Gevolgen van innovaties op de behoefte aan personeel scheepsbouw Behoefte aan meer specialisatie binnen vakgebieden of functies 59% Behoefte aan meer multi-inzetbare 53% Behoefte aan (meer) hoger opgeleide 42% Behoefte aan meer samenwerking met externe partijen Behoefte aan (meer) flexibel inzetbare 20% 20% Behoefte aan meer zelfsturende teamsdelegeren van verantwoordelijkheden 11% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 6.7 Waterbouw Voor de waterbouw is personeel / opleiden het belangrijkste thema, terwijl dit voor de andere branches veel minder speelt. Andere thema s zijn groenere aandrijving / emissievermindering en nieuwe schepen / machines. Figuur 6.11 geeft het overzicht. Figuur 6.11 Innovatiethema s Waterbouw Personeel / Opleiden Groenere aandrijving / emissievermindering 18% 18% Nieuwe schepen / machines Regelgeving Milieuvriendelijke producten en maatregelen Efficientie verhoging Nieuwe materialen / producten LNG / electrische aandrijving Technologie / automatisering 9% 9% 9% 9% 9% 9% 9% 0% 5% 10% 15% 20%

29 Het voornaamste gevolg van innovatie voor de waterbouw is een verlaging van de kwalificaties van. Daarnaast ziet men meer samenwerking met externe partijen en de behoefte aan meer specialisatie als de voornaamste gevolgen. Figuur 6.12 Gevolgen van innovaties op de behoefte aan personeel waterbouw Verlaging van de gevraagde kwalificaties van 71% Behoefte aan meer samenwerking met externe partijen 49% Behoefte aan meer specialisatie binnen vakgebieden of functies 24% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 6.8 Watersportindustrie / jachtbouw De watersportindustrie / jachtbouw is naast technologie / automatisering ook vooral bezig met nieuwe materialen en producten en LNG / elektrische aandrijving. Opvallend is verder dat zij de enige sector is die innovaties verwachten op het gebied van marketing. Figuur 6.13 geeft het overzicht. Figuur 6.13 Innovatiethema s Watersportindustrie / jachtbouw Technologie / automatisering 38% Nieuwe materialen / producten 26% LNG / electrische aandrijving 12% Marketing Efficientie verhoging Personeel / Opleiden Nieuwe schepen / machines Groenere aandrijving / emissievermindering 8% 7% 4% 3% 3% 0% 10% 20% 30% 40%

30 Voor de watersportindustrie / jachtbouw geldt dat innovaties naar verwachting vooral zullen leiden tot een groeiende behoefte aan flexibel inzetbaar personeel, meer multiinzetbare en een groeiende behoefte aan samenwerking met externe partijen. Figuur 6.14 geeft het overzicht. Figuur 6.14 Gevolgen van innovaties op de behoefte aan personeel watersportindustrie / jachtbouw Behoefte aan (meer) flexibel inzetbare Behoefte aan meer multi-inzetbare Behoefte aan meer samenwerking met externe partijen Behoefte aan meer specialisatie binnen vakgebieden of functies Behoefte aan werknemers in andere vakgebieden-disciplines dan we nu hebben Behoefte aan meer zelfsturende teamsdelegeren van verantwoordelijkheden Behoefte aan (meer) hoger opgeleide 11% 10% 19% 27% 39% 46% 51% Vermindering van het aantal 7% Verlaging van de gevraagde kwalificaties van 4% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 6.9 Zeevaart Voor de zeevaart geldt dat milieuvriendelijke producten en maatregelen duidelijk bovenaan staan. Meer specifiek is de omgang met ballastwater een thema dat veel naar voren komt. Personeel / opleiden en technologie / automatisering zijn andere belangrijke thema s op dit gebied. Figuur 6.15 geeft het overzicht. Figuur 6.15 Innovatiethema s Zeevaart Milieuvriendelijke producten en maatregelen 22% Personeel / Opleiden 19% Technologie / automatisering 19% Groenere aandrijving / emissievermindering 11% Regelgeving 8% Efficientie verhoging 6% Nieuwe materialen / producten 6% LNG / electrische aandrijving 6% Logistiek 3% 0% 5% 10% 15% 20% 25%

31 De zeevaart ziet als personele gevolgen van innovatie een groeiende behoefte aan flexibel inzetbare, meer specialisatie binnen vakgebieden of functies en meer samenwerking met externe partijen. Figuur 6.16 geeft het overzicht. Figuur 6.16 Gevolgen van innovaties op de behoefte aan personeel zeevaart Behoefte aan (meer) flexibel inzetbare Behoefte aan meer specialisatie binnen vakgebieden of functies Behoefte aan meer samenwerking met externe partijen Behoefte aan meer multi-inzetbare Behoefte aan (meer) hoger opgeleide Verlaging van de gevraagde kwalificaties van Behoefte aan meer zelfsturende teamsdelegeren van verantwoordelijkheden Behoefte aan werknemers in andere vakgebieden-disciplines dan we nu hebben 10% 10% 10% 16% 32% 39% 39% 39% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 6.10 Marine De marine geeft twee verwachte innovaties aan, te weten manning and automation en Human machine interaction. Beide vallen onder het kopje personeel / opleiden. De eerste, manning and automation, gaat over de veranderende verhouding tussen mensen en techniek. Er komen steeds meer systemen die slimme taken overnemen, waar eerst alleen simpele routinematige taken werden geautomatiseerd. De tweede, human machine interaction, gaat over de veranderende relatie van de mens met de machine. Het vraagt om beter en hoger opgeleid personeel, niet zozeer meer of minder.

32 7. Responsoverzicht Tabel 1 Responsoverzicht 2014 en 2015 Aantal benaderde bedrijven respons in absolute getallen Respons in % van aantal bedrijven Respons in % werkgelegenheid per branche Binnenvaart % 3% 13% 11% Maritieme toelevering % 19% 7% 45% Marine % 100% 100% 100% Offshore % 12% 34% 25% Scheepsbouw % 24% 22% 66% Waterbouw % 16% 89% 53% Watersportindustrie / jachtbouw % 15% 6% 26% Zeevaart % 38% 30% 72% Totaal % 28% 42% 50%

33 Stichting Nederland Maritiem Land De Stichting Nederland Maritiem Land is op 27 juni 1997 opgericht teneinde de Nederlandse maritieme cluster te promoten en te versterken. Het bestuur van de Stichting bestaat uit W. van Sluis (voorzitter), T. Netelenbos (vice-voorzitter), R. Paul (penningmeester) en verder, in alfabetische volgorde, G. Biesbroeck, R. ten Brinke, B. Buchner, K. Damen, A. Kee, F. Kevenaar, J.P. Klaver, R. Kortenhorst, J. Mulder, W. Nagtegaal, B. Otto, K. Overtoom, S. Vergroesen, R. Verkerk, A. Vink, H. Voorneveld, T. Wouterse, P. Zoeteman. De directeur van de Stichting is A. Uytendaal. Het adres van de Stichting Nederland Maritiem Land is Boompjes 40 (bezoekadres), 3011 XB Rotterdam., Tel.: ,

34