Agitatie, agressie, verwardheid bij een 75-jarige patiënt (met dementie)
|
|
- Arthur Sasbrink
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Agitatie, agressie, verwardheid bij een 75-jarige patiënt (met dementie) Prof. dr. Mirko Petrovic Dienst Geriatrie Universitair Ziekenhuis Gent Avondcolloquium 02 april 2014, UZ Gent
2 Casus, man 86 jaar Voorgeschiedenis: Arteriële hypertensie, DM type 2, refluxoesofagitis, gekende dementie (MMSE 20/30), polyartrose, totale heupprothese links, prostaathypertrofie Woont bij de dochter (die overdag werkt), behoorlijk mobiel RvO: Syncope op toilet, buikpijn, koorts, rillingen Evolutie naar: Acute verwardheid Verbaal agressief, Fysieke agressie (nachtelijke onrust, trippelhoes en pyjama gescheurd, ) KO: verward, BD 105/65 mmhg, pols 84/min, regelmatig, T 38,2 C, cardiopulmonair: g.b., licht opgezet abdomen, gevoelige onderbuik, geen neurologische uitvallen
3 Casus, man 86 jaar Thuismedicatie: Asaflow 80 mg 1 co/dag Coversyl 5 mg 1 co/dag Metformine 850 mg, 2x1 co/dag Januvia 100 mg 1/d Omeprazole EG 20 mg 1/d Avodart 0,5 mg 1/d Temesta 2.5 mg/dag Movicol 1/d
4 Casus, man 86 jaar MRI : atrofie, enkele oude vasculaire letsels Duplex carotis: bil. verkalkte plaques t.h.v. de bifurcatie, geen significante stenosen Echo cardio: nl LV functie, discreet kleplijden ECG: sinusritme, aspecifieke repolarisatiestoornissen Echo abdomen: prostaathypertrofie Labo : milde normochrome anemie, leukocytose, HbA1c 7,0%, licht gestoorde levertesten, verhoogd CRP, pyurie
5 Casus, man 86 jaar DD: infectieus beeld (UWI/prostatitis), orthostatische hypotensie, hypoglykemie Therapie: vocht i.v., antibiotica, paracetamol, haldol 0,5 mg i.n. tot 3x/d, geriatrische gedragsobservatie- eenheid (GGOE) Verloop: snelle opklaring van de UWI, langzame stabilisatie tot verbetering van de gedragssymptomen; ontslag naar de afdeling en vervolgens naar een kortverblijf
6 Symptoomclusters van BPSD Psychose Agitatie Angst Depressie Verandering v/h dag- en nachtritme/apathie
7 Gedragstoornissen bij dementie Gedragsmatige symptomen obv. observatie van de patiënt fysieke agressie, roepen, onrust, agitatie, dolen, sociaal onaangepast gedrag, seksuele ontremming, vloeken
8 Gedragstoornissen bij dementie Psychologische symptomen hoofdzakelijk obv. (hetero)anamnese angst, depressieve stemming, hallucinaties, wanen
9 Gedragstoornissen bij dementie Prevalentie varieert tussen 20%-90% 70% agitatie 30%-50% wanen en hallucinaties Elk symptoom kan optreden in eender welk stadium ~ onderliggend lijden Fluctuerend patroon (individueel, in de tijd) Vaak verschillende symptomen tegelijk Vaak onderhevig aan externe stimuli Belastend voor patiënt én omgeving Vaak focus op cognitieve symptomen Onvoldoende screening van niet-cognitieve symptomen
10 Medicatiegevoelige symptomen Angst, agitatie Wanen Hallucinaties Slaapstoornissen Depressieve stemming
11 Wat kan de huisarts doen? Meten is weten! probleemdefinitie meer dan verward of agressief ; schalen multidisciplinair Kwalificeren: target: sommige symptomen reageren niet op medicatie, ander wel Kwantificeren: symptomen: mild, matig, ernstig -> medicatie enkel bij ernstig Verwijzen
12 Farmacologische behandeling targetsymptoom Vb. patiënt met agressie en wanen vertoont ook fysieke agitatie en slaapstoornissen
13 Farmacologische alternatieven Antipsychotica Conventionele vs. atypische Benzodiazepines Antidepressiva Anti-epileptica Cholinesterase-inhibitoren
14 Antipsychotica Wijd verspreid gebruik Grootste respons: Fysieke agressie en gewelddadig gedrag haloperidol: geen verschil met placebo ikv. agitatie, wel ikv. agressie Psychose (hallucinaties en wanen) Atypische antipsychotica: mogelijk klein voordeel op korte termijn voor behandeling van agressie en psychose bij dementie
15 Antipsychotica Bijwerkingen Extrapyramidale bijwerkingen - EPS (acute dystonie bvb. torticollis), - tardieve dyskinesieën (tot 40% na 8 jaar gebruik), - acathisie (rusteloosheid), - MNS (rigiditeit, hyperthermie, rhabdomyolyse) - Vallen (sedatie) - Verminderde cognitie (taal) - Deshydratatie Metabole bijwerkingen ( - Diabetogeen: CAVE keto-acidose, lipiden, GW, - Enkeloedeem Aritmie (QT-verlenging), hypotensie, CVA (risico grootst eerste 4 weken) Mortaliteit!
16 Antipsychotica Aanbevolen dagdosis: Haloperidol (Halodol): 0,5 2 mg (max. 20 dr. per 24h); (1 amp. bevat 5 mg/ml) Risperidone (Risperdal): 0,5 2 mg (optimaal 1 mg) Olanzapine (Zyprexa): 2,5 10 mg Quetiapine (Seroquel): mg Clozapine (Leponex): 12,5 50 mg
17 Richtlijnen voor antipsychoticagebruik (NICE) Een respons op antipsychotica wordt binnen 1 à 2 weken verwacht en een klinische verbetering meestal binnen 12 weken. De behandeling dient gestopt te worden indien er geen respons is en de patiënt dient te opnieuw te worden geëvalueerd. Het stopzetten van antipsychotica leidt meestal niet/niet altijd tot een toename van gedragstoornissen. Herevalueer gebruik van antipsychotica binnen drie maanden en indien symptomen stabiel zijn, bouw de medicatie langzaam af. Verminder de dosis met 50% elke 2 weken en stop na 2 weken gebruik van de laagste dosis.
18 Therapie 3T (target, titration, time) Niet-farmacologisch (watchfull waiting): eerste keus bij mildere vormen Farmacologisch : in geval van ernstige distress bij patiënt zelf of verzorger (vaak indicatie voor doorverwijzing) Gebruik van antipsychotica moet een specifiek target symptoom hebben NIET roepgedrag, wegloopgedrag WEL ernstige vormen van agitatie, fysieke agressie, psychotische symptomen zoals wanen/hallucinaties De startdosis zou laag moeten zijn en zou langzaam opgetitreerd moeten zijn: start low, go slow! Gebruik van antipsychotica zou beperkt in tijd moeten zijn: naast start- ook stopdatum! Vermijd combinaties onderling en met andere psychofarmaca
19 Randvoorwaarden Voorschrift: startdatum en stopdatum (tijd = max 6 à12 weken), start low, go slow (titreren) Productkeuze: risperidone 0.5mg tot 2mg dagdosis (versus haloperidol 2 à 3dd 3 tot 5 druppels) Wees bedacht op interacties
20 Afbouwen kan meestal Afbouwen kan! CAVE hoge baseline NPI (Neuropsychiatrische inventaris), ernstige vormen, niet-gestabiliseerde patiënten of patiënten die recent goed reageerden op AP - hoge dosis? (verlagen wel mogelijk), combinaties van psychofarmaka? Hoe? Plots stoppen in trials versus afbouwen (hoog, gemiddeld, laag referentiemolecule chloorpromazine)
21
22
23 Grootste respons: Angst Spanning/onrust Slapeloosheid Benzodiazepines
24 Aandachtspunten bij ouderen Verminderd bewustzijn, verwardheid, motorische stoornissen met vallen en fracturen tot gevolg Geheugenproblemen, stoornissen van coördinatie, vertraagd leerproces Ademhalingsdepressie en hyperkapnie Dosering: >65 jaar: < 50%
25 Aandachtspunten bij ouderen Medicament (+evt dosislimiet) Benzo s (kort- middellangwerkend): dosering < dan: alprazolam (Xanax) 1mg lorazepam (Temesta) 2,5 mg lormetazepam (Loramet) 2 mg oxazepam (Oxazepam EG) 30mg Reden voor vermijding I.v.m. toegenomen gevoeligheid voor benzo s bij ouderen zijn lagere doseringen veelal reeds effectief en veiliger. De totale dagelijkse dosering dient genoemde maxima i.p. niet te overschrijden. Benzo s (langwerkend): clorazepaat (Tranxene) diazepam (Valium) nitrazepam (Mogadon) Lange halfwaarde tijd bij ouderen (vaak meerdere dagen) waardoor verlengde sedatie en verhoogd val- en fractuurrisico. Middellangwerkende benzodiazepines verdienen de voorkeur
26 Richtlijnen voor benzodiazepinegebruik Voorkeur voor intermediar werkende BZD Lormetazepam, lorazepam, oxazepam Beperkt in duur Bij slaapstoornissen niet langer dan 2 weken Bij angststoornissen niet langer dan 8 weken Nooit 2 of meer BZD combineren Cave de combinatie met andere psychofarmaca Aanbevolen dagdosis: Equivalent van 5 10 mg diazepam
27 Afbouw van benzodiazepines Geen eenduidige aanbevelingen over de optimale duur van een afbouwprogramma (2-12 weken) Evaluatie van de motivatie Stabilisatieperiode Afbouwperiode Psychologische ondersteuning
28 Afbouw van benzodiazepines Omzetten in equivalente dosis diazepam (1 week) Per week 25% reductie (week t/m 4) Eventueel laatste 25% in 2 weken van 12,5% Nooit meer omhoog, eventueel elke stap met 1 week verlengen
29 Equivalentielijst bij overschakeling naar 5 mg diazepam Alprazolam 0,5 1 mg Bromazepam 4,5 9 mg Brotizolam 0,25 0,5 mg Clobazam mg Clonazepam 2 mg Clorazepaat mg Clotiazepam 5 10 mg Cloxazolam 1 2 mg Ethylloflazepaat 1 3 mg Flunitrazepam 0,5 2 mg
30 Afbouw van benzodiazepines Progressieve afbouw van BZDs Een vast afbouwschema (dosis, tijdsinterval) Een individueel aangepast afbouwschema Intermittent voorschrijven van BZDs Peroides van gebruik van BZDs afwisselend met medicatievrije periodes Snelle afbouw van BZDs (in ziekenhuis)
31 SSRI s: Antidepressiva Behandeling van depressie impact op psychotische symptomen zoals wanen en hallucinaties matige reductie van agitatie en psychose ivm. placebo verbetering van gedragssymptomen als depressie opklaart
32 Antidepressiva Trazodone (Trazolan): Beperkte evidentie bij agitatie en slaapstoornissen max mg/ dag somnolentie, orthostatische hypotensie
33 Cholinesterase-inhibitoren (Aricept, Exelon, Reminyl) Enkel terugbetaald igv. cognitieve symptomen bij Alzheimer dementie Mogelijk gunstig effect op: Gedragsstoornissen bij LBD en ZvP met dementie
34 Memantine (Ebixa) Zeer beperkt gunstig effect Klinische relevantie?
35 Anti-epileptica Carbamazepine en valproïnezuur (Tegretol, Depakine): Geen indicatie Twijfel aan werkzaamheid Belangrijke bijwerkingen
36 Oriëntatiegids psychose agitatie, onrust agressie angst en paniek depressie slaapstoornissen delier antipsychotica BZD, trazodone antipsychotica SSRI, BZD SSRI BZD, trazodone antipyschotica, BZD
37 Beleid van de specialist Gedragsobservatie Grondige evaluatie met aandacht voor: Pijn/andere lichamelijke oorzaken Depressie Bijwerkingen medicatie/interacties Psychosociale factoren Omgevingsfactoren Voorkeur voor niet-farmacologische aanpak 3 T (target, titratie, tijd)
38 THoM Niet elke gedragsstoornis is medicatiegevoelig Trial and error, gericht op kernsymptoom Geduld! Durf afbouwen en stoppen
39 STOPP- Screening Tool of Older People s Prescriptions Typische neuroleptica/ antipsychotica (dwz. neuroleptica anders dan quetiapine en clozapine) bij patiënten met ziekte van Parkinson of Lewy Body ziekte (risico op ernstige extrapiramidale symptomen) Neuroleptica bij patiënten met dementie en een voorgeschiedenis van cerebrovasculaire ziekte (verhoogd risico op een beroerte ) Neuroleptica als slaapmiddelen, behalve bij gelijktijdige duidelijke indicatie, dwz. psychotische- of symptomen van verstoord gedrag (risico op verwardheid, hypotensie, extrapiramidale bijwerkingen, vallen) Benzodiazepines gedurende 4 weken (geen indicatie voor een langere behandeling, risico op verlengde sedatie, verwardheid, verminderd evenwicht, vallen; alle benzodiazepines dienen geleidelijk te worden afgebouwd indien genomen gedurende > 2 weken gezien een risico op het veroorzaken van een benzodiazepine- ontwenningssyndroom indien abrupt gestopt).
Psychofarmaca bij d e de ouderen Waarom slikken zij? A D. D Hooghe Hooghe
Psychofarmaca bij de ouderen Waarom slikken zij? A. D Hooghe Psychofarmaca Benzodiazepines en aanverwanten Antidepressiva Antipsychotica Antipsychotica Assessment of antipsychotic prescribing in Belgian
Nadere informatieVERPLEEGKUNDIGE AANDACHTSPUNTEN BIJ HET GEBRUIK VAN PSYCHOFARMACA
VERPLEEGKUNDIGE AANDACHTSPUNTEN BIJ HET GEBRUIK VAN PSYCHOFARMACA Het voorschrijven van geneesmiddelen is = een proces en niet louter een beslissing van de arts. Hierbij is een belangrijke taak weggelegd
Nadere informatieDelier in de palliatieve fase DR. KARIN SCHOTTE MEDISCHE ONCOLOGIE- PALLIATIEF SUPPORTTEAM
Delier in de palliatieve fase DR. KARIN SCHOTTE MEDISCHE ONCOLOGIE- PALLIATIEF SUPPORTTEAM 1. Definitie en voorkomen 2. Pathofysiologie 3. Oorzaken 4. Diagnose 5. Behandeling Definitie en voorkomen: 1.
Nadere informatieMedicatiegebruik bij mensen met een verstandelijke beperking
Medicatiegebruik bij mensen met een verstandelijke beperking Congres Mind the Body 12 februari 2015 Barber Tinselboer, AVG s Heeren Loo locatie Apeldoorn Inhoud Casus Medicatie en de cliënt met een verstandelijke
Nadere informatieStilnoct Zolpidem 10mg 2,4 0,5-3 - Kortwerkend Rohypnol Flunitrazepam 1mg 16-35 ** 1,2 +
De benzodiazepinen vormen de op een na meest voorgeschreven groep geneesmiddelen in Nederland. In een gemiddelde huisartsenpraktijk krijgt ongeveer 10% van de patiënten één of meer keer per jaar een benzodiazepine
Nadere informatieEen pilletje voor het slapengaan? over slaapmedicatie bij ouderen
Een pilletje voor het slapengaan? over slaapmedicatie bij ouderen Lieve Lemey ouderenpsychiater Insert picture 1 PHEBE: Prescribing in Homes for the Elderly in Belgium (2005) Slaapproblemen bij ouderen:
Nadere informatieDE AANPAK VAN GEDRAGSSTOORNISSEN BIJ OUDEREN MET DEMENTIE IN EEN WZC
DE AANPAK VAN GEDRAGSSTOORNISSEN BIJ OUDEREN MET DEMENTIE IN EEN WZC Infomoment voor huisartsen en verplegend personeel van WZC Sint-Camillus in Wevelgem Dokters Fien Dendoncker en Jan Vanroose 25/09/2014
Nadere informatieDe 3D,s POH 02-04-2014
De 3D,s POH 02-04-2014 Doelstelling Onderscheid delier, dementie en depressie Vroegtijdig herkennen/signaleren van een delier. Behandeling delier Delier Dementie Depressie Casus Een 70-jarige vrouw wordt
Nadere informatieProbleemgedrag bij ouderen
Probleemgedrag bij ouderen https://www.youtube.com/watch?v=8sbtxdpcndg https://www.youtube.com/watch?v=5tu-1faasp8&t Definitie probleemgedrag Alle gedrag van de patiënt dat door deze patiënt en/of zijn
Nadere informatieAntipsychotica en monitoren van bijwerkingen
Antipsychotica en monitoren van bijwerkingen Symptomatische behandeling bij psychosen Effectiviteit: 70 a 90% Indicaties Schizofrenie Manie Depressie met psychot. kenm. Waanstoornis Psychose NAO Psycho-org.
Nadere informatieMedicatie als instrument om onrust en agressie te beheersen? Niet agressief, maar duf? dr. Martin Smalbrugge. Wie ben ik??
Medicatie als instrument om onrust en agressie te beheersen? Niet agressief, maar duf? dr. Martin Smalbrugge Wie ben ik?? Specialist ouderengeneeskunde Hoofd opleidingsinstituut specialisme ouderengeneeskunde
Nadere informatieMultidisciplinaire richtlijn probleemgedrag bij dementie (2018)
Multidisciplinaire richtlijn probleemgedrag bij dementie (2018) Spreker: Prof. dr. S.U. Zuidema Afdeling: Huisartsengeneeskunde & Ouderengeneeskunde, UMCG Geriatriedagen 2018 Disclosures: geen Richtlijn
Nadere informatieDe geriatrische patiënt op de SEH. SEH onderwijsdag Sigrid Wittenberg, aios klinische geriatrie
De geriatrische patiënt op de SEH SEH onderwijsdag Sigrid Wittenberg, aios klinische geriatrie Relevante onderwerpen Delier Symptoomverarming Medicatie op de SEH Duur aanwezigheid patiënt op de SEH Delier
Nadere informatieMedicatie bij dementie. Dr. L.K. Pul Huisarts Mw. L.A. Klarenbeek MSc Verpleegkundig specialist
Medicatie bij dementie Dr. L.K. Pul Huisarts Mw. L.A. Klarenbeek MSc Verpleegkundig specialist Inhoud Terug naar de basis De hersenen en de ziekte van Alzheimer Het geheugen Het autonoom zenuwstelsel De
Nadere informatieVerantwoord gebruik van psychofarmaca bij mensen met gedragsproblemen. Astrid de Wit, specialist ouderengeneeskunde 30 november 2017
Verantwoord gebruik van psychofarmaca bij mensen met gedragsproblemen Astrid de Wit, specialist ouderengeneeskunde 30 november 2017 Programma 3 Voorbeeld casus Vragen aan jullie Pillenpraat Hoe vaak gebruiken
Nadere informatieNeuropsychiatrische symptomen bij Nederlandse verpleeghuispatiënten
Proefschrift: S.U. Zuidema Neuropsychiatrische symptomen bij Nederlandse verpleeghuispatiënten met dementie Samenvatting Dementie is een ongeneeslijke aandoening met belangrijke effecten op cognitie, activiteiten
Nadere informatieProbleemgedrag bij Dementie. Duodagen 6 en 7 April 2017 M.Y.E. Cappetti, Klinisch Geriater H.P.A. Bom en A.A. Tewarie, huisartsen
Probleemgedrag bij Dementie Duodagen 6 en 7 April 2017 M.Y.E. Cappetti, Klinisch Geriater H.P.A. Bom en A.A. Tewarie, huisartsen Inhoud Definitie Differentiaal diagnose Gevolgen Probleemgedrag Signalering
Nadere informatieFormularium psychofarmaca ouderenpsychiatrie
Formularium psychofarmaca ouderenpsychiatrie Maart 2003 Inhoud Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: Inleiding, verantwoording, toelichting Hoofdstuk 2: Medicatie bij depressie Hoofdstuk 3: Medicatie bij bipolaire
Nadere informatieBenzo Moe. Over het terugdringen van chronisch benzodiazepinegebruik
Benzo Moe Over het terugdringen van chronisch benzodiazepinegebruik Ineke van Waard Februari 2010 Inhoud presentatie Voorstellen Kennisquiz Informatie over benzodiazepinen Geschiedenis Werking Toepassing
Nadere informatiePsychofarmacologie bij kinderen en jongeren voor niet-kinder- & jeugdpsychiaters: Is dit wel een goed idee? Dr. Daniel Neves Ramos ZNA UKJA
Psychofarmacologie bij kinderen en jongeren voor niet-kinder- & jeugdpsychiaters: Is dit wel een goed idee? Dr. Daniel Neves Ramos ZNA UKJA Casus 4 Op de wachtpost komt een oproep binnen van wanhopige
Nadere informatieRichtlijn Antipsychotica. Richtlijnenmiddag 2017
Richtlijn Antipsychotica Richtlijnenmiddag 2017 Voor wie Daarvoor is de indeling volgens de DSM 5: 297.1 Waanstoornis 298.8 Kortdurende psychotische stoornis 295.40 Schizofreniforme stoornis 295.90 Schizofrenie
Nadere informatieBenzodiazepines anno 2012
Benzodiazepines anno 2012 Benzodiazepines anno 2012 indicaties werking bijwerkingen prevalentie gebruik richtlijnen controverse naar een verantwoord gebruik Gebruik BZD anno 2012 angststoornissen slaapstoornissen
Nadere informatieHandreiking. Dementie
Handreiking Dementie Handreiking Dementie Doelgroep Ouderen met (een verdenking op) geheugen en overige cognitieve stoornissen die van invloed zijn op het dagelijkse leven. Diagnostiek (huisarts, wijkverpleegkundige)
Nadere informatie30-06-2015 1. Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica bij mensen met dementie? Inhoud. Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica?
Samenwerkende academische netwerken ouderenzorg (SANO) UNO-UMCG feliciteert UNC-ZH Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica bij mensen met dementie? Sytse Zuidema, specialist ouderengeneeskunde
Nadere informatieEen kwestie van maatwerk
Medicamenteuze interventies ter vermindering van agressief gedrag Een kwestie van maatwerk Dr Rob Heerdink Pharmacoepidemiology & Clinical Pharmacology Utrecht Institute for Pharmaceutical Sciences Universiteit
Nadere informatieNEUROPSYCHIATRISCHE SYMPTOMEN BIJ M.PARKINSON
NEUROPSYCHIATRISCHE SYMPTOMEN BIJ M.PARKINSON - SLAAPSTOORNISSEN - STEMMINGSSTOORNISSEN - PSYCHOTISCHE SYMPTOMEN / DELIER - MCI / PDD W.Garenfeld 24092014 SLAAPSTOORNISSEN BIJ M.PARKINSON PREVALENTIE:
Nadere informatieOPDRACHT 1. Mevrouw Claes (75 jaar) neemt volgende medicatie:
OPDRACHT 1 Mevrouw Claes (75 jaar) neemt volgende medicatie: R/ Carvedilol 25 mg EG 1x per dag sinds 2007 R/Asaflow 80 mg 1x per dag sinds 2007 R/Steovit D 1000/880 1x per dag sinds 2011 R/Symbicort 160/4.5
Nadere informatieDelier 18-04-2011. Sini van den Boomen Anja Manders Marianne de Nobel
Delier 18-04-2011 Sini van den Boomen Anja Manders Marianne de Nobel Welkom Doel: Kennisoverdracht/bewustwording Signalering Verpleegkundige interventies Programma Film Medische aspecten delier Casus in
Nadere informatieMedicatie bij dementie
Medicatie bij dementie Dementie Dementie is een ernstige ziekte die de duur van het leven bekort Tijdens beloop kunnen allerlei problemen ontstaan Een behandeling die gericht is op herstel bestaat niet
Nadere informatieMEDICAMENTEUZE BEHANDELING BIJ DEMENTIE
MEDICAMENTEUZE BEHANDELING BIJ DEMENTIE DR. PETER SOORS NEUROLOOG JESSA ZIEKENHUIS HASSELT HET COGNITIEVE CONTINUUM EEN ZIEKTE OF GEEN ZIEKTE? Normal MCI Alzheimer MEEST VOORKOMENDE DEMENTIES Alzheimer
Nadere informatieACUTE VERWARDHEID NIET ALTIJD DEMENTIE 10 en 12/11/2015
ACUTE VERWARDHEID NIET ALTIJD DEMENTIE 10 en 12/11/2015 Niet steeds dementie Vraagstelling: 1) Kan elke verwardheid voorkomen worden? 2) Wat kunnen we doen om te voorkomen? 3) Wat kunnen we doen bij acute
Nadere informatieParkinson en Dementie
Parkinson en Dementie Alzheimer Café 4 februari 2019 dr. Arthur G.G.C. Korten neuroloog geheugenpolikliniek Laurentius Ziekenhuis Roermond Inhoud De ziekte van Parkinson Dementie Lewy Body Ziekte en Parkinsondementie
Nadere informatieDe delirante patiënt van vergeetachtig tot verwardheid
De delirante patiënt van vergeetachtig tot verwardheid Marja Jellesma-Eggenkamp Klinische geriatrie Alysis 25 mei 2010 symposium Zevenaar 1 Kwetsbare ouderen inleiding >25% opgenomen patiënten 70+ 10-40%
Nadere informatie6 e mini symposium Ouderenzorg
6 e mini symposium Ouderenzorg Aanvullende diagnostiek bij dementie in de 1 e lijn Suzanne Boot, specialist ouderengeneeskunde, kaderarts psychogeriatrie i.o. 28-09-2015 Pagina 1 6 e Mini symposium ouderenzorg
Nadere informatieHALDOL tabletten en drank
Een Direct Healthcare Professional Communication (DHPC) is een schrijven dat naar de gezondheidszorgbeoefenaars wordt gezonden door de farmaceutische firma s, om hen te informeren over mogelijke risico
Nadere informatieBewegingsstoornissen bij jong volwassenen met schizofrenie. GROUP Symposium Ypsilon en Anoiksis 22 januari 2010 J. Koning, AIOS Symforagroep
Bewegingsstoornissen bij jong volwassenen met schizofrenie GROUP Symposium Ypsilon en Anoiksis 22 januari 2010 J. Koning, AIOS Symforagroep Hoofdboodschap Ondanks de introduc/e van nieuwere types an/psycho/ca
Nadere informatiePharmacologische behandeling delirium. Etienne Joosten UZ GHB
Pharmacologische behandeling delirium Etienne Joosten UZ GHB Wat is een delirium? CAM 1. Acuut begin en wisselend verloop a) acute veranderingen gaande van enkele uren tot dagen tov aanvankelijke toestand
Nadere informatieDag van de geriatrie: Psychiatrie en dementie. Dr. P. Geerts
Dag van de geriatrie: Psychiatrie en dementie Dr. P. Geerts Voorstelling en disclosure Psychiater AZ Groeninge Afdelingspsychiater STAP (ouderenpsychiatrie) Afdelingspsychiater liaisonpsychiatrie Systeemtherapeut
Nadere informatieUniversitair Medisch Centrum Groningen
Universitair Medisch Centrum Groningen Beter af met minder Reduction of Inappropriate psychotropic Drug use in nursing home residents with dementia Claudia Groot Kormelinck Prof.dr. Sytse Zuidema Probleemgedrag
Nadere informatiePalliatieve zorg en Dementie verbinden. Jet van Esch Specialist ouderengeneeskunde
Palliatieve zorg en Dementie verbinden Jet van Esch Specialist ouderengeneeskunde Kennistoets Dementie kan alleen sluipend ontstaan ja/nee Bij dementie is ook het gevoel aangetast ja/nee Palliatieve zorg
Nadere informatieCasus. Diagnose en behandeling van acute GHB-onthouding in het ziekenhuis. Inhoud. Casus (vervolg) GHB-effecten 30-01-13.
30-01-13 Diagnose en behandeling van acute GHB-onthouding in het ziekenhuis Casus - Mw S, 29 jaar. Presentatie op SEH van het LUMC, uitte zich suïcidaal. Enkele dagen eerder TS met alcohol, GHB en medicatie
Nadere informatieInhoud. GHB-effecten. GHB-effecten. GHB-effecten. GHB-effecten 21-3-2013. Intoxicatie en onthouding in het algemeen ziekenhuis.
Inhoud Intoxicatie en onthouding in het algemeen ziekenhuis Dr. Martijn van Noorden Psychiater Leids Universitair Medisch Centrum GHB Monitor 2013 Practice-based richtlijn algemeen ziekenhuis GHB bindt
Nadere informatiePsychiatrie rond zwangerschap. Corné van Lieshout, psychiater
Psychiatrie rond zwangerschap Corné van Lieshout, psychiater Casus 1 Mw. Pietersen 32 jaar Na 1 e partus (25 e ) depressief, na 2 mnd spontaan over Na 2 e partus (28 e ) weer depressief. HA gaf 50mg sertraline
Nadere informatieAfbouw en opstart medicatie / niet-medicamenteuze aanpak. Familie-avond WZC De Wingerd 21/01/2019
Afbouw en opstart medicatie / niet-medicamenteuze aanpak Familie-avond WZC De Wingerd 21/01/2019 Dr. E. Triau Dr. S. Buggenhout DEMENTIE : medicatie «Alzheimer-medicatie» = inwerkend op de cognitieve verschijnselen
Nadere informatieDatum Spreker Linda Schreur. (Poly)farmacie bij ouderen
Datum 28-02-2017 Spreker Linda Schreur (Poly)farmacie bij ouderen Een geriatrische patiënt Pt 82 jaar Voorgeschiedenis oa hartinfarct, boezemfibrilleren Woont zelfstandig alleen Langzaam geheugenproblemen
Nadere informatieStoppen met langdurig antipsychoticagebruik voor gedragsproblemen. Gerda de Kuijper Arts verstandelijk gehandicapten/senior onderzoeker
Stoppen met langdurig antipsychoticagebruik voor gedragsproblemen Gerda de Kuijper Arts verstandelijk gehandicapten/senior onderzoeker Congres Focus op onderzoek Utrecht 22 juni 2015 Inhoud presentatie
Nadere informatiePalliatieve Zorg bij Parkinson. Presentatie. Ondertitel. Paul Smit, Specialist Ouderengeneeskunde Kaderarts Palliatieve Zorg ParkinsonNet
Palliatieve Zorg bij Parkinson Presentatie Ondertitel Paul Smit, Specialist Ouderengeneeskunde Kaderarts Palliatieve Zorg ParkinsonNet Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen
Nadere informatieSeksuele stoornissen bij psychofarmaca. Informatiebrochure patiënten
Seksuele stoornissen bij psychofarmaca Informatiebrochure patiënten INHOUD Inleiding 1. Wat zijn psychofarmaca en hoe werken ze? 2. Seksuele bijwerkingen van psychofarmaca 2.1. Angstdempende middelen 2.2.
Nadere informatieSeksuele stoornissen bij psychofarmaca. Informatiebrochure patiënten
Seksuele stoornissen bij psychofarmaca Informatiebrochure patiënten 1 INHOUD Inleiding 1. Wat zijn psychofarmaca en hoe werken ze? 2. Seksuele bijwerkingen van psychofarmaca 2.1. Angstdempende middelen
Nadere informatieParkinson medicatie.. MOET DAT NOU?? Al die pillen??
Datum dinsdag 13 november 2019 Parkinson Café Hengelo Spreker Agnes Wertenbroek Parkinson medicatie.. MOET DAT NOU?? Al die pillen?? Voordracht Stellingen Medicatie Hoe gebruik je die in de praktijk? Wat
Nadere informatieNHG-Leergang Palliatieve Zorg. Module 1: Delier Classien Rebergen, maart 2019
NHG-Leergang Palliatieve Zorg Module 1: Delier Classien Rebergen, maart 2019 Disclosure belangen spreker: (Potentiële) Belangenverstrengeling: Geen Introductie Voorkomen en prognose Definitie Wat zie je
Nadere informatieDisclosure belangen spreker Bas Peeters
Disclosure belangen spreker Bas Peeters (potentiële) belangenverstrengeling: geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven: geen Sponsoring of onderzoeksgeld: geen Honorarium of andere
Nadere informatieInformatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieGebruik psychofarmaca en alternatieven?
Gebruik psychofarmaca en alternatieven? Sytse Zuidema, specialist ouderengeneeskunde Hoogleraar ouderengeneeskunde en dementie Afdeling huisartsgeneeskunde UMCG Minisymposium farmacotherapie bij ouderen
Nadere informatieNHL symposium. Down & Alzheimer. dr. Alain Dekker Rijksuniversiteit Groningen Universitair Medisch Centrum Groningen
NHL symposium Down & Alzheimer dr. Alain Dekker a.d.dekker@umcg.nl Rijksuniversiteit Groningen Universitair Medisch Centrum Groningen Wat is het verschil tussen dementie en de ziekte van Alzheimer? Dementie
Nadere informatieInFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieGHB: effecten en risico s intoxicatie en onthoudingssyndroom
GHB: effecten en risico s intoxicatie en onthoudingssyndroom Martijn van Noorden Psychiater Leids Universitair Medisch Centrum GHB-studiedag 2013 Inhoud GHB-effecten GHB-intoxicaties GHB-afhankelijkheid
Nadere informatieSlaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling
Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling - Dr. Marike Lancel - Divisie Forensische Psychiatrie Slaapcentrum voor Psychiatrie Assen Het interactieve brein in slaap 12-10-2012 Slaapstoornissen
Nadere informatieParkinson en palliatieve zorg. Martha Huvenaars Verpleegkundig specialist Bewegingsstoornissen
Parkinson en palliatieve zorg Martha Huvenaars Verpleegkundig specialist Bewegingsstoornissen Parkinson en palliatieve zorg? Wanneer spreek je van palliatieve zorg bij Parkinson? Wanneer handel je palliatief?
Nadere informatieInformatieavond Bipolaire stoornis. Bart van den Bergh, verpleegkundig specialist GGz Ronald Vonk, psychiater
Informatieavond Bart van den Bergh, verpleegkundig specialist GGz Ronald Vonk, psychiater Bipolaire Stoornis Bipolaire Stoornis = Manisch Depressieve Stoornis (MDS) Algemeen Ziekteverschijnselen Beloop
Nadere informatieCopyright 2016 M. de Ruijter & L..Tammenga. Bijwerkingen in de GGZ
Copyright 2016 M. de Ruijter & L..Tammenga Bijwerkingen in de GGZ Ideaal middel farmacologisch eenvoudig werkingsmechanisme = therapeutische indicatie weinig tot geen andere farmacologische effecten Realiteit
Nadere informatieTransmurale zorg: Casus geriatrie 1/02/2018. Achtergrond. Thuismedicatie. Casus. Andreas Capiau, ZAIO3 Apotheek UZ Gent
Andreas Capiau, ZAIO3 Apotheek UZ Gent Achtergrond Klinische farmacie op dienst geriatrie: Door ZAIO2, vier maanden dezelfde ZAIO (drie ZAIO s per jaar) Twee halve dagen per week (0,2 FTE) Transmurale
Nadere informatieAd 2 Een depressie op oudere leeftijd kan schuilgaan achter, maar ook samengaan met somatische comorbiditeit.
Dementie Achtergronden bij casusschets 1 (Cora Ritmeijer) Vraag 1: antwoord 1 is juist Zie werkafspraak differentiele diagnostiek. Ad 1 Stil delier wordt vaak niet herkend. Kenmerken: apathie, bewegingsarmoede,
Nadere informatieAngst en paniek Etiologie Niet-medicamenteuze therapie
Angst en paniek De prevalentie van angst neemt toe met de ernst van de ziekte. De combinatie van depressie en angst komt vaker voor dan angst alleen. Een pure angststoornis wordt gezien bij 28 procent
Nadere informatieVERANTWOORD GEBRUIK VAN BENZODIAZEPINES
VERANTWOORD GEBRUIK VAN BENZODIAZEPINES Bij slapeloosheid dient eerst de oorzaak opgespoord en in de mate van het mogelijke ook aangepakt. Op de tweede plaats komt de niet-medicamenteuze aanpak, zoals
Nadere informatieBijlage II. Wetenschappelijke conclusies
Bijlage II Wetenschappelijke conclusies 14 Wetenschappelijke conclusies Haldol, dat de werkzame stof haloperidol bevat, is een antipsychoticum dat behoort tot de butyrofenonengroep. Het is een krachtige
Nadere informatieMarijse Koelewijn huisarts
PIJN Marijse Koelewijn huisarts Je hoeft tegenwoordig toch geen pijn meer te lijden Moeilijk behandelbare pijn Om welke pijnen gaat het? Welke therapeutische mogelijkheden zijn er? Opzet workshop: Korte
Nadere informatieDementies. Dr. F. Vanhee Neuroloog AZ Groeninge
Dementies Dr. F. Vanhee Neuroloog AZ Groeninge Epidemiologie Geschat aantal dementerenden 1990:90.000 2010: 170.000 2030: 230.000 Etiologie: Alzheimer 50-60% Vasculair (Multi infarct) 20-30% Andere (Lewy
Nadere informatiePsychofarmaka in de eerste lijn: capita selecta. Tom Declercq MD, huisarts Vakgroep Huisartsgeneeskunde UGent
Psychofarmaka in de eerste lijn: capita selecta Tom Declercq MD, huisarts Vakgroep Huisartsgeneeskunde UGent Overzicht Zit u in de juiste zaal? Update psychofarmaka: de voorbije 20 jaar in pilvorm Casuïstiek:
Nadere informatieOnrust op de IC. Amsterdam Symposium Eveline van der Heiden Februari 2015
Onrust op de IC Amsterdam Symposium Eveline van der Heiden Februari 2015 Casus, patiënt G. 25 jaar RvO: multipele schotwonden ADHD PDD-NOS Zwakbegaafdheid Anti-sociale persoonlijkheidsproblemathiek Cocaine
Nadere informatiePalliatieve zorg en dementie
Palliatieve zorg en dementie 17 april 2014 Welkom Lied Leonie Meijer Inleiding op palliatieve zorg bij dementie Door Monique van den Broek Wat is dementie?door Lyan de Roos PAUZE Keten dementie adhveen
Nadere informatieLeeftijd niet nader. gespecificeerd [3] 6-17 jaar [4] gespecificeerd [6]
Antidepressiva Citalopram (Cipramil ) ASS [1,2] Clomipramine (Anafranil ) [!] OCS [1,2,4] Matige tot ernstige depressieve perioden [5] Fluoxetine (Prozac ) [!] Angststoornissen [1,2,6], 8 jaar en [5] Indeling
Nadere informatieFlowchart behandeling cognitieve symptomen dementie
prof.dr. J.C. van Swieten, dr. F.J. de Jong (coordinator richtlijn), mw. M. van Tol (verpleegkundig consulent). Juni 2013 juni 2017 Flowchart behandeling cognitieve symptomen dementie Verwijs naar de cognitieve
Nadere informatieCasuïstiek bespreking. delier
Casuïstiek bespreking delier Bernarda Heslinga Huisarts, kaderarts palliatieve zorg, lid consultatieteam palliatieve zorg Helma Mebius Verpleegkundige, lid consultatieteam palliatieve zorg Palliatieve
Nadere informatie(on)rust op de ICU. Norinda Fennema
(on)rust op de ICU Norinda Fennema disclosure anesthesioloog-intensivist Kennemer Gasthuis Haarlem principal investigator UltiSAFE 2006 ICM MiDEX 2012 JAMA pagina 2 (on)rust op de ICU sedatie slaap DELIER
Nadere informatieBegeleiding van chronisch psychiatrische patiënten (EPA) in de 1e lijn. Het zijn net gewone mensen
Begeleiding van chronisch psychiatrische patiënten (EPA) in de 1e lijn Het zijn net gewone mensen Voorstellen Julia Machielsen (POH-GGZ/verpleegkundig specialist GGZ) Ingrid Houtman (Huisarts/Kaderarts
Nadere informatieValpreventie az groeninge. Nathalie De Donder Jessica Gionchetta 2/10/2014
Valpreventie az groeninge Nathalie De Donder Jessica Gionchetta 2/10/2014 Video valpreventie Agenda Waarom valpreventie? Wat zijn de risicofactoren? Valpreventiebeleid az groeninge? Valkliniek? 3 Waarom
Nadere informatieDe huisarts / de acuut verwarde patiënt. Presentatie2015: Cassandra Kalidien Conny Koffeman
De huisarts / verpleeghuisarts en de acuut verwarde patiënt Presentatie2015: Cassandra Kalidien Conny Koffeman Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk
Nadere informatieParkinson en Psychoses
Parkinson en Psychoses Inleiding Mensen met de ziekte van Parkinson kunnen last krijgen van ongewone belevingen die niet overeenkomen met de werkelijkheid. Dit zijn psychotische belevingen die de vorm
Nadere informatieValpreventie bij ouderen met cognitieve problemen
Valpreventie bij ouderen met cognitieve problemen Sirpa Hartikainen, MD, Professor of Geriatric Pharmacotherapy School of Pharmacy University of Eastern Finland, Kuopio, FINLAND Het risico op vallen en
Nadere informatieCasus geriatrie. Symposium klinische farmacie 06 oktober Veerle Grootaert
Casus geriatrie Symposium klinische farmacie 06 oktober 2012 Veerle Grootaert VG: permanente VKF, TIA, syst. Hartfalen, Dementie (MMSE = 15/30) RVO op geriatrie: val met rugpijn ontregelde INR =7 hartslag
Nadere informatieDelirium Clinical Assessment Protocol (CAP) = 0
Delirium Clinical Assessment Protocol (CAP) = 0 De informatie over deze CAP-code wordt opgesplitst in twee delen: (I) Betekenis: De betekenis van code 0 bij de Delirium-CAP. (II) Richtlijnen: De stappen
Nadere informatieOpwindingstoestanden in de acute psychiatrie. Jeroen Zoeteman, psychiater/manager
Opwindingstoestanden in de acute psychiatrie Jeroen Zoeteman, psychiater/manager Programma Vignet: dhr. A. Gewone opwindingstoestanden (Letale/maligne) katatonie Maligne neuroleptica syndroom Serotonine
Nadere informatieOnderzoekssessie over dementie op jonge leeftijd UKON symposium, 10 april 2018
Onderzoekssessie over dementie op jonge leeftijd UKON symposium, 10 april 2018 Britt Appelhof, psycholoog/ promovenda, Archipel Zorggroep Ans Mulders, specialist ouderengeneeskunde/ promovenda, Thebe Inleiding
Nadere informatieVerslag MFO 22/9/2016 huisartsen -apothekers-az Groeninge Kortrijk
Verslag MFO 22/9/2016 huisartsen -apothekers-az Groeninge Kortrijk Reacties en feedback op de casussen aangebracht door de apothekers 1- CASUS 1 ste lijn: Roger komt zaterdagvoormiddag naar de apotheek.
Nadere informatieVroegsignalering bij dementie
Vroegsignalering bij dementie Docentenhandleiding voor mbo-zorg onderwijs en bijscholing Docentenhandleiding voor mbo-zorg onderwijs en bijscholing Contact: Connie Klingeman, Hogeschool Rotterdam c.a.klingeman@hr.nl
Nadere informatieBenzodiazepine-agonisten/benzodiazepinen
Benzodiazepine-agonisten/benzodiazepinen - Zijn agonisten op de benzodiazapinereceptor - Verschillen alleen in farmacokinetische eigenschappen en niet in farmacodynamische eigenschappen - Anxiolytische,
Nadere informatieCVRM kwetsbare ouderen. Rotterdam maart 2015 AJ Arends, klinisch geriater en klinisch farmacoloog io
CVRM kwetsbare ouderen Rotterdam maart 2015 AJ Arends, klinisch geriater en klinisch farmacoloog io Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties
Nadere informatieDementie na de diagnose
Dementie na de diagnose 1. Beloop en symptomen 2. De rol van het ziekenhuis na de diagnose - Medicatie bij dementie 3. Samenwerking 1 e lijn en ziekenhuis: vragen/opmerkingen - Ziekte van Alzheimer - Vasculaire
Nadere informatie1. Angst. 1.1 Observatie. 1.2 Oorzaak
1. Angst 1.1 Observatie Emotionele reacties : huilen, Spanning van de spieren Verstarring v.d. aangezichtsspieren R u s t e l o o s h e i d S l a p e l o o s h e i d V e r s t r o o i d h e i d Angst voor
Nadere informatieHet afbouwen van benzodiazepines
Het afbouwen van benzodiazepines Projectgroep Benzodiazepines (Ugent) Naar een rationeel gebruik van benzodiazepines Gefinancierd door Fonds Verslavingen FOD Volksgezondheid - RIZIV Even kort voorstellen.
Nadere informatieBijwerkingen van psychofarmaca. M. de Ruijter en L. Tammenga Verpleegkundig specialist GGZ Polikliniek bijwerkingen GGz Centraal
Screenen is zinloos Bijwerkingen van psychofarmaca M. de Ruijter en L. Tammenga Verpleegkundig specialist GGZ Polikliniek bijwerkingen GGz Centraal Disclosure belangen sprekers Geen Leerdoelen Na het volgen
Nadere informatieMiddelenmisbruik en crisis
Middelenmisbruik en crisis Een lastige combinatie Mike Veereschild Tom Buysse Middelengebonden spoedeisende situaties Intoxicatie van een verslavend middel Onthouding van een verslavend middel Kernsymptomen
Nadere informatieVZA Psychiatrie Workshop DVZA Apr Siska Desplenter
VZA Psychiatrie Workshop DVZA 05.02.2019 Apr Siska Desplenter Casus 26/08/2016 Casus Man, 30 jaar, 73 kg DSM: schizofrenie, paranoïde type Wisselend cannabis gebruik Expliciete vraag patiënt switch Xeplion
Nadere informatieDoen bij Depressie. Module 3 Fase 4 - Behandelen. Medicamenteuze behandeling van depressie bij cliënten van verpleeghuizen.
Doen bij Depressie Module 3 Fase 4 - Behandelen Module 3 Medicamenteuze behandeling Bijlage 8 Medicamenteuze behandeling van depressie bij cliënten van verpleeghuizen Protocol gebaseerd op het Addendum
Nadere informatieSamenstelling: serum: baclofen 2443 µg/l, diazepam 1634 µg/l, desmethyldiazepam 1460 µg/l, oxazepam 79 µg/l, temazepam 158 µg/l.
TOXICOLOGIE Ronde 2017.1 Patiënt bekend met alcoholproblematiek en momenteel onder behandeling van verslavingszorg. Recent op de centrale spoedopvang geweest in verband met een eerste gegeneraliseerd tonischclonisch
Nadere informatie(On)zin van diabetes behandeling bij ouderen
symposium 11/10/14 (On)zin van diabetes behandeling bij ouderen Dr. K. Mortelmans Endocrinologie RZ HHart Leuven Belang Toenemende prevalentie type 2 diabetes Wijzigende levensgewoonte Vergrijzing Meer
Nadere informatieDelirium management ICU. Zoran Trogrlic - 16 & 27 oktober 2014 Schakels in de Zorg
Delirium management ICU Zoran Trogrlic - 16 & 27 oktober 2014 Schakels in de Zorg Delierstudie meer informatie: Deze studie is mogelijk gemaakt door: Delirium guideline implemented Part I Part II Problem
Nadere informatieBenzodiazegebruik 346/347
Benzodiazegebruik 346/347 Deze Medisch Farmaceutische Beslisregel (MFB) is ontwikkeld door de KNMP en Health Base, in samenwerking met de Expertgroep MFB Datum 02-12-2014 Doel Het voorkomen van chronisch
Nadere informatie