(on)rust op de ICU. Norinda Fennema

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "(on)rust op de ICU. Norinda Fennema"

Transcriptie

1 (on)rust op de ICU Norinda Fennema

2 disclosure anesthesioloog-intensivist Kennemer Gasthuis Haarlem principal investigator UltiSAFE 2006 ICM MiDEX 2012 JAMA pagina 2

3 (on)rust op de ICU sedatie slaap DELIER Eveline van der Heiden Gabriel Jacobs pagina 3

4 sedatie # is sedatie belangrijk voor het comfort op de ICU? pagina 4

5 sedatie the best sedation is NO sedation! 2010 Gilbert R. Park, Cambridge, UK pagina 5

6 historie van sedatie volledige sedatie (en relaxatie) bolus versus infusie dagelijkse wake up analgo-sedatie (remifentanil) 2009 α2-agonist (dexmedetomidine) 2012 Gilbert Park 2007 patients like to be awake Palle Toft 2010 (Lancet) protocol of no sedation pagina 6

7 voordelen van geen sedatie minder mortaliteit minder morbiditeit (atelectase, decubitus) minder delier (benzodiazepinen, propofol?) minder post-traumatische stress stoornis! kwaliteit van zorg kostenbesparing pagina 7

8 voorwaarden voor geen sedatie protocol voor (geen) sedatie scholing en attitude (begeleiding) monitoring en registratie van pijn, sedatie, delier (COMFORT) titreren van medicatie (nurse driven) algemene maatregelen (rust, afleiding, oriëntatie) mobilisatie pagina 8

9 moderne sedatie 1. analgesie (tube-irritatie) fentanyl/ sufentanil remifentanil 2. sedatie (anxiolyse) > alleen zo nodig propofol dexmedetomidine pagina 9

10 dexmedetomidine (Dexdor ) selectieve α2-agonist veilig (snel, orgaanonafhankelijk, bijwerkingen) geen ademdepressie (NIV) minder kans op delier minder gestoorde slaapfysiologie relatief duur (hogere doseringen niet effectiever) mediane dosering 0,25 mcg/ kg/ uur ( 45 per dag) maximale dosering 0,50 mcg/ kg/ uur ( 90 per dag) pagina 10

11 slaap # is de slaap fysiologisch normaal bij IC-patiënten? pagina 11

12 gestoorde slaap op de icu metabole en endocriene afwijkingen hinderlijke (be)handelingen en pijn vreemde omgeving en lawaai emotionele gebeurtenissen, verdriet en angst invloed van beademing en medicatie pagina 12

13 slaap op de ICU de fysiologische slaap is altijd gestoord op de ICU sterke samenhang met het ziek zijn niet/ nauwelijks medicamenteus te beïnvloeden gestoorde slaap is geen risicofactor voor delier pagina 13

14 slaapmedicatie benzodiazepinen verhogen de kans op een delier melatonine? quetiapine (Seroquel ) Devlin 2010 olanzapine (Zyprexa ) Skrobik 2004 trazodon (Trazolan ) pipamperon (Dipiperon ) mianserine (Tolvon ) pagina 14

15 delier # komt delier veel voor op de ICU? pagina 15

16 gevolgen van delier cognitieve achteruitgang morbiditeit en mortaliteit post-traumatische stress stoornis? dure gezondheidszorg pagina 16

17 delier hyperactieve vorm hypoactieve vorm (stil delier) gemengde vorm CAM-ICU (Confusion Assessment Method ICU) ICDSC (IC Delirium Screening Checklist) DSM-IV: bewustzijn, cognitie, fluctuatie pagina 17

18 risicofactoren voor delier hogere leeftijd pre-existente cognitieve stoornissen (dementie) co-morbiditeit (vaatlijden) verslaving/ psychiatrische voorgeschiedenis sepsis/ metabole stoornissen/ trauma medicatie! I.J. Zaal 2014 Critical Care Medicine (review) pagina 18

19 pathogenese van delier anticholinerge activatie (medicatie) microglia (cytokinen) neuro-inflammatoire respons cerebrale schade W.A. van Gool, Lancet 2010, systemic infection and delirium: when cytokines and acetylcholine collide (hypothesis) pagina 19

20 behandeling van delier preventie algemene maatregelen (ABCDE) nicotine TTS? lorazepam (alcoholonttrekking)? haloperidol? (atypische) neuroleptica? clonidine/ dexmedetomidine? methylfenidaat? pagina 20

21 ABCDE of delirium A awake (assess and manage pain) B breathing spontaneously C communication/ coordination (choice of sedation) D delirium monitoring (and management) E early mobility F family engagement pagina 21

22 take home messages comfort van IC-patiënten is belangrijk praktijk van no sedation heeft grote voordelen benzodiazepinen hebben vaak bijwerkingen antipsychotica zijn bruikbaar als slaapmiddel (stil) delier komt veel voor op ICU gevolgen van delier zijn ongunstig voor patiënten preventie is de basis voor behandeling van delier hulp van een psychiater/ geriater kan nuttig zijn pagina 22

23 sedatie en delier Peitz 2013 Critical Care Medicine Top 10 Myths Regarding Sedation and Delirium in the ICU pagina 23

Hersenbeschadiging na sepsis en delier op de IC

Hersenbeschadiging na sepsis en delier op de IC Hersenbeschadiging na sepsis en delier op de IC Lange termijn gevolgen van IC behandeling! Mathieu van der Jagt Intensive Care Volwassenen, Erasmus MC Rotterdam m.vanderjagt@erasmusmc.nl Er is meer dan

Nadere informatie

De delirante patiënt van vergeetachtig tot verwardheid

De delirante patiënt van vergeetachtig tot verwardheid De delirante patiënt van vergeetachtig tot verwardheid Marja Jellesma-Eggenkamp Klinische geriatrie Alysis 25 mei 2010 symposium Zevenaar 1 Kwetsbare ouderen inleiding >25% opgenomen patiënten 70+ 10-40%

Nadere informatie

Inhoud. Carolien de Croon, Specialist Ouderengeneeskunde/ d Kaderarts GRZ i.o. Sireen Hendriks Franssen, Verpleegkundig Specialist i.o.

Inhoud. Carolien de Croon, Specialist Ouderengeneeskunde/ d Kaderarts GRZ i.o. Sireen Hendriks Franssen, Verpleegkundig Specialist i.o. Delier in de Geriatrische i Revalidatiezorg Carolien de Croon, Specialist Ouderengeneeskunde/ d Kaderarts GRZ i.o. Sireen Hendriks Franssen, Verpleegkundig Specialist i.o. UKON workshop 7 april 2016 Inhoud

Nadere informatie

INTEGRAAL DELIRIUM MANAGEMENT PROTOCOL INTENSIVE CARE VOLWASSENEN ERASMUS MC

INTEGRAAL DELIRIUM MANAGEMENT PROTOCOL INTENSIVE CARE VOLWASSENEN ERASMUS MC INTEGRAAL DELIRIUM MANAGEMENT PROTOCOL INTENSIVE CARE VOLWASSENEN ERASMUS MC Flowchart 1: management van delirium, pijn en agitatie/sedatie ja specifieke indicatie voor sedatie nee! status epilepticus

Nadere informatie

wake up, light sleeper or sleep tight Nardo J.M. van der Meer Anesthesioloog-Intensivist Amphia ziekenhuis Breda en Oosterhout

wake up, light sleeper or sleep tight Nardo J.M. van der Meer Anesthesioloog-Intensivist Amphia ziekenhuis Breda en Oosterhout wake up, light sleeper or sleep tight Nardo J.M. van der Meer Anesthesioloog-Intensivist Amphia ziekenhuis Breda en Oosterhout bvandermeer@amphia.nl Onderzoek wijst uit dat na 15 minuten de aandacht al

Nadere informatie

Onrust op de IC. Amsterdam Symposium Eveline van der Heiden Februari 2015

Onrust op de IC. Amsterdam Symposium Eveline van der Heiden Februari 2015 Onrust op de IC Amsterdam Symposium Eveline van der Heiden Februari 2015 Casus, patiënt G. 25 jaar RvO: multipele schotwonden ADHD PDD-NOS Zwakbegaafdheid Anti-sociale persoonlijkheidsproblemathiek Cocaine

Nadere informatie

INTEGRAAL DELIRIUM MANAGEMENT PROTOCOL INTENSIVE CARE VOLWASSENEN ERASMUS MC

INTEGRAAL DELIRIUM MANAGEMENT PROTOCOL INTENSIVE CARE VOLWASSENEN ERASMUS MC INTEGRAAL DELIRIUM MANAGEMENT PROTOCOL INTENSIVE CARE VOLWASSENEN ERASMUS MC SAMENVATTING Delirium bij kritisch zieke patiënten dient te worden beschouwd als een vorm van vitaal orgaanfalen die, net als

Nadere informatie

Delirium op de IC: het psychiatrisch perspectief. G. E. Jacobs Psychiater-klinisch farmacoloog PCD VUmc 28-1-2015

Delirium op de IC: het psychiatrisch perspectief. G. E. Jacobs Psychiater-klinisch farmacoloog PCD VUmc 28-1-2015 Delirium op de IC: het psychiatrisch perspectief G. E. Jacobs Psychiater-klinisch farmacoloog PCD VUmc 28-1-2015 1. Kliniek van het delier differentieel diagnose 2. Pathofysiologie 3. Medicatie en delier

Nadere informatie

Delier in de palliatieve fase DR. KARIN SCHOTTE MEDISCHE ONCOLOGIE- PALLIATIEF SUPPORTTEAM

Delier in de palliatieve fase DR. KARIN SCHOTTE MEDISCHE ONCOLOGIE- PALLIATIEF SUPPORTTEAM Delier in de palliatieve fase DR. KARIN SCHOTTE MEDISCHE ONCOLOGIE- PALLIATIEF SUPPORTTEAM 1. Definitie en voorkomen 2. Pathofysiologie 3. Oorzaken 4. Diagnose 5. Behandeling Definitie en voorkomen: 1.

Nadere informatie

De 3D,s POH 02-04-2014

De 3D,s POH 02-04-2014 De 3D,s POH 02-04-2014 Doelstelling Onderscheid delier, dementie en depressie Vroegtijdig herkennen/signaleren van een delier. Behandeling delier Delier Dementie Depressie Casus Een 70-jarige vrouw wordt

Nadere informatie

De geriatrische patiënt op de SEH. SEH onderwijsdag Sigrid Wittenberg, aios klinische geriatrie

De geriatrische patiënt op de SEH. SEH onderwijsdag Sigrid Wittenberg, aios klinische geriatrie De geriatrische patiënt op de SEH SEH onderwijsdag Sigrid Wittenberg, aios klinische geriatrie Relevante onderwerpen Delier Symptoomverarming Medicatie op de SEH Duur aanwezigheid patiënt op de SEH Delier

Nadere informatie

DE AANPAK VAN GEDRAGSSTOORNISSEN BIJ OUDEREN MET DEMENTIE IN EEN WZC

DE AANPAK VAN GEDRAGSSTOORNISSEN BIJ OUDEREN MET DEMENTIE IN EEN WZC DE AANPAK VAN GEDRAGSSTOORNISSEN BIJ OUDEREN MET DEMENTIE IN EEN WZC Infomoment voor huisartsen en verplegend personeel van WZC Sint-Camillus in Wevelgem Dokters Fien Dendoncker en Jan Vanroose 25/09/2014

Nadere informatie

Pijn, agitatie en delier op de Intensive Care

Pijn, agitatie en delier op de Intensive Care Pijn, agitatie en delier op de Intensive Care Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Wat is pijn, agitatie en delier? 1 Waarom wordt een patiënt hierop gescoord? 2 Hoe herkennen we pijn,

Nadere informatie

Delirium management ICU. Zoran Trogrlic - 16 & 27 oktober 2014 Schakels in de Zorg

Delirium management ICU. Zoran Trogrlic - 16 & 27 oktober 2014 Schakels in de Zorg Delirium management ICU Zoran Trogrlic - 16 & 27 oktober 2014 Schakels in de Zorg Delierstudie meer informatie: Deze studie is mogelijk gemaakt door: Delirium guideline implemented Part I Part II Problem

Nadere informatie

Delirium protocol 2e versie (d.d. 25-07-2010) Pagina 2

Delirium protocol 2e versie (d.d. 25-07-2010) Pagina 2 Titel Delirium preventie en behandeling op de intensive care voor volwassen patiënten Datum vaststelling: juli 2010 Datum revisie: juli 2012 Verantwoording: Medische protocollencommissie intensive care

Nadere informatie

Richtlijn Antipsychotica. Richtlijnenmiddag 2017

Richtlijn Antipsychotica. Richtlijnenmiddag 2017 Richtlijn Antipsychotica Richtlijnenmiddag 2017 Voor wie Daarvoor is de indeling volgens de DSM 5: 297.1 Waanstoornis 298.8 Kortdurende psychotische stoornis 295.40 Schizofreniforme stoornis 295.90 Schizofrenie

Nadere informatie

De huisarts / de acuut verwarde patiënt. Presentatie2015: Cassandra Kalidien Conny Koffeman

De huisarts / de acuut verwarde patiënt. Presentatie2015: Cassandra Kalidien Conny Koffeman De huisarts / verpleeghuisarts en de acuut verwarde patiënt Presentatie2015: Cassandra Kalidien Conny Koffeman Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk

Nadere informatie

Delier na cardiochirurgie Kiki Stolzenbach AIOS Anesthesiologie

Delier na cardiochirurgie Kiki Stolzenbach AIOS Anesthesiologie Delier na cardiochirurgie 03-08-2017 Kiki Stolzenbach AIOS Anesthesiologie Epidemiologie Incidentie 5-55% Meestal eerste uiting tussen dag 1-3 postoperatief O Neal et al Can J Anesth 2017, Cereghetti et

Nadere informatie

Doel Dit protocol heeft als doel een eenduidige werkwijze te beschrijven voor toepassen van sedatie, anxiolyse en analgesie door middel van Dexdor

Doel Dit protocol heeft als doel een eenduidige werkwijze te beschrijven voor toepassen van sedatie, anxiolyse en analgesie door middel van Dexdor Pagina 1 van 5 Auteur Dr. Birsak Intensivist Beoordelaar B. Dellen Intensivist Beoordelaar S. Blind Apotheker Beoordelaar Protocollencommissie IC/CCU IC/CCU verpleegkundigen Autorisator A. Borst Bedrijfsleider

Nadere informatie

ACUTE VERWARDHEID NIET ALTIJD DEMENTIE 10 en 12/11/2015

ACUTE VERWARDHEID NIET ALTIJD DEMENTIE 10 en 12/11/2015 ACUTE VERWARDHEID NIET ALTIJD DEMENTIE 10 en 12/11/2015 Niet steeds dementie Vraagstelling: 1) Kan elke verwardheid voorkomen worden? 2) Wat kunnen we doen om te voorkomen? 3) Wat kunnen we doen bij acute

Nadere informatie

Titel Protocol analgesie-sedatie-delier voor de IC afdeling

Titel Protocol analgesie-sedatie-delier voor de IC afdeling Pagina van 8 Auteur B Dellen C. Birsak Anesthesioloog-Intensivist Internist-Intensivist Beoordelaar S. Ayodeji W. Lee Chirurg-Intensivist Apotheker Protocollencommssie IC/CCU Autorisator B Mennema Voorzitter

Nadere informatie

Delirium op de Intensive Care (IC)

Delirium op de Intensive Care (IC) Deze folder is bedoeld voor de partners, familieleden, naasten of bekenden van op de Intensive Care (IC) afdeling opgenomen patiënten. Door middel van deze folder willen wij u als familie* uitleg geven

Nadere informatie

Antipsychotica en monitoren van bijwerkingen

Antipsychotica en monitoren van bijwerkingen Antipsychotica en monitoren van bijwerkingen Symptomatische behandeling bij psychosen Effectiviteit: 70 a 90% Indicaties Schizofrenie Manie Depressie met psychot. kenm. Waanstoornis Psychose NAO Psycho-org.

Nadere informatie

Postoperatief delirium bij de geriatrische patiënt

Postoperatief delirium bij de geriatrische patiënt Postoperatief delirium bij de geriatrische patiënt Masterpaper 2016-2017 Nooshin Nasser Gharaee Co-assistent Anesthesie UZ Leuven Promotor: dr. Gert Poortmans Het probleem De bevolking vergrijst groeiende

Nadere informatie

Acute ingrijpmedicatie. Dr. Maarten Bak, psychiater Benjamin Richartz, afdelingshoofd Mondriaan / Universiteit Maastricht

Acute ingrijpmedicatie. Dr. Maarten Bak, psychiater Benjamin Richartz, afdelingshoofd Mondriaan / Universiteit Maastricht Acute ingrijpmedicatie Dr. Maarten Bak, psychiater Benjamin Richartz, afdelingshoofd Mondriaan / Universiteit Maastricht Disclosure Maarten Bak Speaker fees received from: Astra Zeneca, Lundbeck Positions

Nadere informatie

Delier 18-04-2011. Sini van den Boomen Anja Manders Marianne de Nobel

Delier 18-04-2011. Sini van den Boomen Anja Manders Marianne de Nobel Delier 18-04-2011 Sini van den Boomen Anja Manders Marianne de Nobel Welkom Doel: Kennisoverdracht/bewustwording Signalering Verpleegkundige interventies Programma Film Medische aspecten delier Casus in

Nadere informatie

PS in NL: bij 12,3% van de patiënten in de stervensfase toegepast

PS in NL: bij 12,3% van de patiënten in de stervensfase toegepast Palliatieve sedatie 12 november 2012 Carla Juffermans,kaderhuisarts PZ Palliatieve sedatie Proportionele toepassing van sedativa in de laatste levensfase om ondraaglijke klachten te bestrijden, waarvoor

Nadere informatie

Casuïstiek bespreking. delier

Casuïstiek bespreking. delier Casuïstiek bespreking delier Bernarda Heslinga Huisarts, kaderarts palliatieve zorg, lid consultatieteam palliatieve zorg Helma Mebius Verpleegkundige, lid consultatieteam palliatieve zorg Palliatieve

Nadere informatie

Workshop Delirium Symposium Palliatieve Zorg, richtlijnen voor de praktijk Utrecht, 12-01-2006

Workshop Delirium Symposium Palliatieve Zorg, richtlijnen voor de praktijk Utrecht, 12-01-2006 Workshop Delirium Symposium Palliatieve Zorg, richtlijnen voor de praktijk Utrecht, 12-01-2006 Ine Klijn, psychiater, Zorglijn Acute en Consultatieve Psychiatrie Divisie Hersenen, UMCU Rob Krol, adviseur

Nadere informatie

Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling

Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling - Dr. Marike Lancel - Divisie Forensische Psychiatrie Slaapcentrum voor Psychiatrie Assen Het interactieve brein in slaap 12-10-2012 Slaapstoornissen

Nadere informatie

Post-IC syndroom. Siena 2018 Cynthia Kleppe, Machteld van Leeuwen, Astrid Blok

Post-IC syndroom. Siena 2018 Cynthia Kleppe, Machteld van Leeuwen, Astrid Blok Post-IC syndroom Siena 2018 Cynthia Kleppe, Machteld van Leeuwen, Astrid Blok Introductie IC Alkmaar 2016 11 IC bedden, 5 Medium care bedden 7 intensivisten, 8 arts-assistenten 90 verpleegkundigen 1131

Nadere informatie

Diepe koeling Invloed op het brein/delier. Astrid Hoedemaekers

Diepe koeling Invloed op het brein/delier. Astrid Hoedemaekers Diepe koeling Invloed op het brein/delier Astrid Hoedemaekers Delier op de IC Smith et al, ICM 2017 DECCA punt-prevalentie studie Prevalentie = 32% MV: 80% Grote CTC: > 80% Saluh et al, Crit Care 2010

Nadere informatie

Probleemgedrag bij ouderen

Probleemgedrag bij ouderen Probleemgedrag bij ouderen https://www.youtube.com/watch?v=8sbtxdpcndg https://www.youtube.com/watch?v=5tu-1faasp8&t Definitie probleemgedrag Alle gedrag van de patiënt dat door deze patiënt en/of zijn

Nadere informatie

NHG-Leergang Palliatieve Zorg. Module 1: Delier Classien Rebergen, maart 2019

NHG-Leergang Palliatieve Zorg. Module 1: Delier Classien Rebergen, maart 2019 NHG-Leergang Palliatieve Zorg Module 1: Delier Classien Rebergen, maart 2019 Disclosure belangen spreker: (Potentiële) Belangenverstrengeling: Geen Introductie Voorkomen en prognose Definitie Wat zie je

Nadere informatie

Medicatiegebruik bij mensen met een verstandelijke beperking

Medicatiegebruik bij mensen met een verstandelijke beperking Medicatiegebruik bij mensen met een verstandelijke beperking Congres Mind the Body 12 februari 2015 Barber Tinselboer, AVG s Heeren Loo locatie Apeldoorn Inhoud Casus Medicatie en de cliënt met een verstandelijke

Nadere informatie

VERPLEEGKUNDIGE AANDACHTSPUNTEN BIJ HET GEBRUIK VAN PSYCHOFARMACA

VERPLEEGKUNDIGE AANDACHTSPUNTEN BIJ HET GEBRUIK VAN PSYCHOFARMACA VERPLEEGKUNDIGE AANDACHTSPUNTEN BIJ HET GEBRUIK VAN PSYCHOFARMACA Het voorschrijven van geneesmiddelen is = een proces en niet louter een beslissing van de arts. Hierbij is een belangrijke taak weggelegd

Nadere informatie

Parkinson en Psychoses

Parkinson en Psychoses Parkinson en Psychoses Inleiding Mensen met de ziekte van Parkinson kunnen last krijgen van ongewone belevingen die niet overeenkomen met de werkelijkheid. Dit zijn psychotische belevingen die de vorm

Nadere informatie

Parkinsonismen Vereniging. Parkinson en Psychose

Parkinsonismen Vereniging. Parkinson en Psychose Parkinsonismen Vereniging Parkinson en Psychose Inhoudsopgave Inleiding 4 Psychose 4 Oorzaak 5 Door de ziekte van Parkinson 5 Door het gebruik van anti-parkinsonmedicatie 5 Door een lichamelijke aandoening

Nadere informatie

RICHTLIJN PEDIATRISCH DELIER

RICHTLIJN PEDIATRISCH DELIER RICHTLIJN PEDIATRISCH DELIER OPBOUW Prevalentie Risicofactoren en oorzaken Presentatie Detectie, screening, diagnose Behandeling DELIRARE / DE LIRA (LATIJN) = ONTSPOORD, VAN HET PAD CEREBRAAL Acuut difuus

Nadere informatie

Medicamenteuze behandeling

Medicamenteuze behandeling 5. Medicamenteuze behandeling 5.1. VRAAGSTELLINGEN Voor dit hoofdstuk heeft de werkgroep gezocht naar het antwoord op de volgende uitgangsvragen: Welke medicamenteuze behandeling van het delirium is (het

Nadere informatie

Lange termijn effecten prehospitaal handelen: De kater komt later. Hennie Knoester Kinderarts-intensivist, Intensive Care Kinderen EKZ/AMC

Lange termijn effecten prehospitaal handelen: De kater komt later. Hennie Knoester Kinderarts-intensivist, Intensive Care Kinderen EKZ/AMC prehospitaal handelen: De kater komt later Hennie Knoester Kinderarts-intensivist, Intensive Care Kinderen EKZ/AMC RS infectie, 10 dagen oud Meningococcen infectie, 1 jaar Asystolie bij cardiomyopathie,

Nadere informatie

Behandeling van atrium fibrilleren op de IC. Mirjam Wikkerink, ANIOS IC

Behandeling van atrium fibrilleren op de IC. Mirjam Wikkerink, ANIOS IC Behandeling van atrium fibrilleren op de IC Mirjam Wikkerink, ANIOS IC AF op IC 15% van de patiënten, meestal in de eerste 72 uur na ontstaan van sepsis Verminderde atriale contractie, hoge ventriculaire

Nadere informatie

Sedatie op de IC anno 2015 Less is more

Sedatie op de IC anno 2015 Less is more Dr. J.R.C. Schreinemakers Aios anesthesiologie, afdeling Intensive Care, VU Medisch Centrum, Amsterdam J.M. van den Broek Anesthesioloog-intensivist, afdeling anesthesiologie, Academisch Medisch Centrum,

Nadere informatie

Psychofarmacologie bij kinderen en jongeren voor niet-kinder- & jeugdpsychiaters: Is dit wel een goed idee? Dr. Daniel Neves Ramos ZNA UKJA

Psychofarmacologie bij kinderen en jongeren voor niet-kinder- & jeugdpsychiaters: Is dit wel een goed idee? Dr. Daniel Neves Ramos ZNA UKJA Psychofarmacologie bij kinderen en jongeren voor niet-kinder- & jeugdpsychiaters: Is dit wel een goed idee? Dr. Daniel Neves Ramos ZNA UKJA Casus 4 Op de wachtpost komt een oproep binnen van wanhopige

Nadere informatie

Afkappunten sedatieprotocol*

Afkappunten sedatieprotocol* Patiënt: Onrustig? Oncomfortabel? Pijn? VAS COMFORT gedragscore VAS < 4 VAS 4 "Geen distress" Afkappunten sedatieprotocol* 6 10 23 30 "Enstige distress" COMFORT gedragschaal "Grijs gebied" (11-22) Beslist

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 9. Samenstelling van de werkgroep 11

Inhoud. Voorwoord 9. Samenstelling van de werkgroep 11 Inhoud Voorwoord 9 Samenstelling van de werkgroep 11 Samenvatting 13 Samenvatting van de aanbevelingen 13 Symptomen van het PD 13 Criteria voor PD 14 Risicofactoren 14 Meetinstrumenten 14 Patiëntenperspectief

Nadere informatie

Metabool syndroom. Bestaat het wel bij de oudere psychiatrische patiënt?

Metabool syndroom. Bestaat het wel bij de oudere psychiatrische patiënt? Metabool syndroom Bestaat het wel bij de oudere psychiatrische patiënt? Even voorstellen Casper Jansen Specialist ouderengeneeskunde Centrum voor ouderenpsychiatrie GGNet Sanne Wassink-Vossen Verpleegkundig

Nadere informatie

NEUROPSYCHIATRISCHE SYMPTOMEN BIJ M.PARKINSON

NEUROPSYCHIATRISCHE SYMPTOMEN BIJ M.PARKINSON NEUROPSYCHIATRISCHE SYMPTOMEN BIJ M.PARKINSON - SLAAPSTOORNISSEN - STEMMINGSSTOORNISSEN - PSYCHOTISCHE SYMPTOMEN / DELIER - MCI / PDD W.Garenfeld 24092014 SLAAPSTOORNISSEN BIJ M.PARKINSON PREVALENTIE:

Nadere informatie

Formularium psychofarmaca ouderenpsychiatrie

Formularium psychofarmaca ouderenpsychiatrie Formularium psychofarmaca ouderenpsychiatrie Maart 2003 Inhoud Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: Inleiding, verantwoording, toelichting Hoofdstuk 2: Medicatie bij depressie Hoofdstuk 3: Medicatie bij bipolaire

Nadere informatie

Propofol infusie syndroom. Maartje de Gier AIOS anesthesiologie MDO praatje oktober 2016

Propofol infusie syndroom. Maartje de Gier AIOS anesthesiologie MDO praatje oktober 2016 Propofol infusie syndroom Maartje de Gier AIOS anesthesiologie MDO praatje oktober 2016 Man, 54 jaar RvO: sedatie bij wilsonbekwamepatient met glioblastoom Sedatie met o.a propofol: stand 20-25ml/uur gedurende±

Nadere informatie

Het herkennen, voorkomen en behandelen van Delier op Intensive Care

Het herkennen, voorkomen en behandelen van Delier op Intensive Care Het herkennen, voorkomen en behandelen van Delier op Intensive Care Inleiding Delirium (delier) is een bewustzijnsstoornis met cognitieve veranderingen, ontwikkelt zich in korte tijd en kenmerkt zich door

Nadere informatie

Ketamine in de analgosedatie Ervaringen op OK, IC en interventiekamer

Ketamine in de analgosedatie Ervaringen op OK, IC en interventiekamer Ketamine in de analgosedatie Ervaringen op OK, IC en interventiekamer Dr. Markus Klimek, DEAA, EDIC Plaatsverv. Afdelingshoofd / Plaatsverv. Opleider Erasmus MC, Rotterdam Disclosure Sinds 1995 regelmatig

Nadere informatie

Weanstrategie in het Martini: Tijd voor verandering?

Weanstrategie in het Martini: Tijd voor verandering? Weanstrategie in het Martini: Tijd voor verandering? Andréke Wagena Ventilation Practitioner i.o. Intensive Care Martini Ziekenhuis Groningen 15 oktober 2014 Andréke Wagena Martini Ziekenhuis Eindopdracht

Nadere informatie

Delier na cardiale chirurgie F. DESMET TH. BOOGMANS DR AL TMIMI

Delier na cardiale chirurgie F. DESMET TH. BOOGMANS DR AL TMIMI Delier na cardiale chirurgie F. DESMET TH. BOOGMANS DR AL TMIMI Let s talk about... 1. Inleiding: situering, kenmerken, incidentie. 2. Impact/consequenties Delier 3. Etiologie 4. Pathofysiologie 5. Screening

Nadere informatie

NVIC Richtlijn Delirium op de Intensive Care

NVIC Richtlijn Delirium op de Intensive Care NVIC Richtlijn Delirium op de Intensive Care Versie 9 mei 2010 Namens de NVIC werkgroep delirium Dr P.E. Spronk, internist-intensivist (voorzitter), Gelre Ziekenhuizen, locatie Apeldoorn Drs M.M.J. van

Nadere informatie

Impact IC opname: wat doen we een patiënt aan? Symposium Grenzen aan de (IC) zorg J.G. van der Hoeven

Impact IC opname: wat doen we een patiënt aan? Symposium Grenzen aan de (IC) zorg J.G. van der Hoeven Impact IC opname: wat doen we een patiënt aan? Symposium Grenzen aan de (IC) zorg J.G. van der Hoeven relatief jong - gebeurtenis niet verwacht - niet besproken prognose overleving korte termijn 30% -

Nadere informatie

Delirium Clinical Assessment Protocol (CAP) = 0

Delirium Clinical Assessment Protocol (CAP) = 0 Delirium Clinical Assessment Protocol (CAP) = 0 De informatie over deze CAP-code wordt opgesplitst in twee delen: (I) Betekenis: De betekenis van code 0 bij de Delirium-CAP. (II) Richtlijnen: De stappen

Nadere informatie

DELIER IN HET VERPLEEGHUIS

DELIER IN HET VERPLEEGHUIS DELIER IN HET VERPLEEGHUIS Weten wat je moet doen en doen wat je weet! UKON symposium 10 april 2018 VOORSTELLEN Expertteam delier UKON: Kim Bergmans, Specialist Ouderengeneeskunde Waalboog Trees Boerakker,

Nadere informatie

Cognitieve beperkingen & delier

Cognitieve beperkingen & delier Cognitieve beperkingen & delier Introductie Uit eerder onderzoek blijkt dat 16-40% van oudere patiënten op de SEH cognitieve beperkingen hebben Oorzaken: Dementie Delier Depressie Klinisch ziek zijn hypoperfusie

Nadere informatie

Wat gaan we doen. Van LPA 7 naar LPA 8 Verschillen Overeenkomsten. Medicamenten Voor- en nadelen. Pijnstilling in de LPA 8

Wat gaan we doen. Van LPA 7 naar LPA 8 Verschillen Overeenkomsten. Medicamenten Voor- en nadelen. Pijnstilling in de LPA 8 Wat gaan we doen Pijnstilling in de LPA 8 17 september 2014 Fabian Kooij Anesthesioloog, AMC MMT arts, Lifeliner 1 Van LPA 7 naar LPA 8 Verschillen Overeenkomsten Medicamenten Voor- en nadelen Wat gaat

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker

Disclosure belangen spreker POP POLI Geen (potentiële) belangenverstrengeling Disclosure belangen spreker Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder

Nadere informatie

Doel. Achtergrond. Hiernaast kunnen (paranoïde) wanen voorkomen (1).

Doel. Achtergrond. Hiernaast kunnen (paranoïde) wanen voorkomen (1). Doel Het geven van informatie over: het herkennen van een delier. het opsporen en behandelen van de lichamelijke oorzaak. medicamenteuze behandeling van de symptomen van een delier. niet-medicamenteuze

Nadere informatie

De Oudere Patiënt op de SEH. Dr. Y. Schoon Geriater en Afdelingshoofd SEH AZO-scholingsavond Ouderen en Acute Zorg 9 maart 2016

De Oudere Patiënt op de SEH. Dr. Y. Schoon Geriater en Afdelingshoofd SEH AZO-scholingsavond Ouderen en Acute Zorg 9 maart 2016 De Oudere Patiënt op de SEH Dr. Y. Schoon Geriater en Afdelingshoofd SEH AZO-scholingsavond Ouderen en Acute Zorg 9 maart 2016 Agenda Epidemiologie/ dubbele vergrijzing SEH Radboudumc Huidige problematiek

Nadere informatie

Delier, ontspoord in het verpleeghuis. Miriam Jacobs Nurse Practitioner in opleiding

Delier, ontspoord in het verpleeghuis. Miriam Jacobs Nurse Practitioner in opleiding Delier, ontspoord in het verpleeghuis Miriam Jacobs Nurse Practitioner in opleiding Opzet presentatie Huishoudelijke mededelingen Inleiding Stellingen invullen Uitleg rondom delier Screening delier + Delier

Nadere informatie

Risicofactoren voor een delirium

Risicofactoren voor een delirium 3. Risicofactoren voor een delirium 3.1. VRAAGSTELLING In dit hoofdstuk heeft de werkgroep gezocht naar een antwoord op de volgende uitgangsvraag: Wat zijn de omstandigheden die de kans op het optreden

Nadere informatie

In de war? Op de Intensive Care

In de war? Op de Intensive Care In de war? Op de Intensive Care Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Uw partner of familielid is in het Albert Schweitzer ziekenhuis opgenomen op de Intensive Care.

Nadere informatie

Anesthesie en Ouderen

Anesthesie en Ouderen Dr B T Veering Afd Anesthesiologie LEIDS UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM Rembrandt 1606-1669 1890 2005 I. Inleiding II. Peri-operatief risico III. Intraoperatief IV. Postoperatieve periode verkoeverkamer

Nadere informatie

Multidisciplinaire richtlijn probleemgedrag bij dementie (2018)

Multidisciplinaire richtlijn probleemgedrag bij dementie (2018) Multidisciplinaire richtlijn probleemgedrag bij dementie (2018) Spreker: Prof. dr. S.U. Zuidema Afdeling: Huisartsengeneeskunde & Ouderengeneeskunde, UMCG Geriatriedagen 2018 Disclosures: geen Richtlijn

Nadere informatie

Acuut optredende verwardheid

Acuut optredende verwardheid Acuut optredende verwardheid Een delier Bij mensen met een ziekte komt acute verwardheid ofwel delirium (delier) regelmatig voor. Dit is geen onschuldig verschijnsel. Het wijst er meestal op dat er iets

Nadere informatie

VERANDERING VAN GEDRAG: EEN PROBLEEM OF NIET? Marieke Schuurmans Verpleegkundige & onderzoeker UMC Utrecht/Hogeschool Utrecht

VERANDERING VAN GEDRAG: EEN PROBLEEM OF NIET? Marieke Schuurmans Verpleegkundige & onderzoeker UMC Utrecht/Hogeschool Utrecht VERANDERING VAN GEDRAG: EEN PROBLEEM OF NIET? Marieke Schuurmans Verpleegkundige & onderzoeker UMC Utrecht/Hogeschool Utrecht GEDRAG: De wijze waarop iemand zich gedraagt, zijn wijze van doen, optreden

Nadere informatie

6 e mini symposium Ouderenzorg

6 e mini symposium Ouderenzorg 6 e mini symposium Ouderenzorg Aanvullende diagnostiek bij dementie in de 1 e lijn Suzanne Boot, specialist ouderengeneeskunde, kaderarts psychogeriatrie i.o. 28-09-2015 Pagina 1 6 e Mini symposium ouderenzorg

Nadere informatie

Probleemgedrag bij Dementie. Duodagen 6 en 7 April 2017 M.Y.E. Cappetti, Klinisch Geriater H.P.A. Bom en A.A. Tewarie, huisartsen

Probleemgedrag bij Dementie. Duodagen 6 en 7 April 2017 M.Y.E. Cappetti, Klinisch Geriater H.P.A. Bom en A.A. Tewarie, huisartsen Probleemgedrag bij Dementie Duodagen 6 en 7 April 2017 M.Y.E. Cappetti, Klinisch Geriater H.P.A. Bom en A.A. Tewarie, huisartsen Inhoud Definitie Differentiaal diagnose Gevolgen Probleemgedrag Signalering

Nadere informatie

Sedatie en Analgesie door niet-anesthesiologen. Ankie Koopman-van Gemert

Sedatie en Analgesie door niet-anesthesiologen. Ankie Koopman-van Gemert Sedatie en Analgesie door niet-anesthesiologen Ankie Koopman-van Gemert 10-04-2016 Disclosure Geen belangen die voor deze lezing gelden Verwacht geen eye-opener Inleiding Richtlijn Afbakening Sedatie Grenzen

Nadere informatie

To sleep or not to Sleep. over slaap bij psychiatrische ziektebeelden door B.M. Klop- de Vries, psychiater

To sleep or not to Sleep. over slaap bij psychiatrische ziektebeelden door B.M. Klop- de Vries, psychiater To sleep or not to Sleep over slaap bij psychiatrische ziektebeelden door B.M. Klop- de Vries, psychiater To sleep or not to sleep Een goede slaapkwaliteit is belangrijk voor ons psychisch welbevinden,

Nadere informatie

Pijn en angst bestrijden op de IZ-P. Wim Vandenberghe Intensivist UZ Gent

Pijn en angst bestrijden op de IZ-P. Wim Vandenberghe Intensivist UZ Gent Pijn en angst bestrijden op de IZ-P Wim Vandenberghe Intensivist UZ Gent Pijn en angst Vreemde omgeving/personen Onderliggende aandoening Heelkunde Invasieve procedures Mechanische ventilatie Verlies van

Nadere informatie

Palliatieve sedatie. 21 oktober 2014 Elgin Gülpinar, ANIOS IC

Palliatieve sedatie. 21 oktober 2014 Elgin Gülpinar, ANIOS IC Palliatieve sedatie 21 oktober 2014 Elgin Gülpinar, ANIOS IC Casus Patient, 78 jr Overname ander ziekenhuis i.v.m. respiratoire insufficiëntie Voorgeschiedenis COPD, Hypertensie, DM II, PAF Nefrectomie

Nadere informatie

ACUUT OPTREDENDE VERWARDHEID (DELIER) INFORMATIE VOOR PATIENT, FAMILIE EN BETROKKENEN

ACUUT OPTREDENDE VERWARDHEID (DELIER) INFORMATIE VOOR PATIENT, FAMILIE EN BETROKKENEN ACUUT OPTREDENDE VERWARDHEID (DELIER) INFORMATIE VOOR PATIENT, FAMILIE EN BETROKKENEN Inleiding Uw familielid, partner of kennis is in Franciscus Gasthuis & Vlietland opgenomen. Hij of zij is opgenomen

Nadere informatie

Zin en onzin van ICnazorg. J.G. van der Hoeven

Zin en onzin van ICnazorg. J.G. van der Hoeven Zin en onzin van ICnazorg J.G. van der Hoeven Kennelijk zijn we met zijn allen al voor.. It is recommended to invite patients who are mechanically ventilated for more than 2 days at a post-icu clinic between

Nadere informatie

Handreiking. Dementie

Handreiking. Dementie Handreiking Dementie Handreiking Dementie Doelgroep Ouderen met (een verdenking op) geheugen en overige cognitieve stoornissen die van invloed zijn op het dagelijkse leven. Diagnostiek (huisarts, wijkverpleegkundige)

Nadere informatie

Palliatieve internistische zorg

Palliatieve internistische zorg Palliatieve internistische zorg Martine Thijs Internist-oncoloog Huisartsensymposium palliatieve zorg 6 maart 2019 Disclosures spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk

Nadere informatie

Remimazolam. S.J.A. van Bilsen

Remimazolam. S.J.A. van Bilsen Remimazolam S.J.A. van Bilsen Remimazolam Ontwikkeld door PAION Ultra kort werkende benzodiazepine. Vraag naar veiligheid, diepe sedatie en korte duur (=Soft) Antonik et al. A placebo- and midazolam controlled

Nadere informatie

3.3 Delirium. herkend wordt. Onduidelijk is in hoeveel procent het delirium niet, of niet volgens de gangbare richtlijnen, behandeld wordt.

3.3 Delirium. herkend wordt. Onduidelijk is in hoeveel procent het delirium niet, of niet volgens de gangbare richtlijnen, behandeld wordt. 3.3 Delirium Delirium is waarschijnlijk de meest voorkomende neuropsychiatrische stoornis in het algemeen en academisch ziekenhuis, met een prevalentie van 15 tot 50 procent bij opgenomen oudere patiënten.

Nadere informatie

Begeleiding van chronisch psychiatrische patiënten (EPA) in de 1e lijn. Het zijn net gewone mensen

Begeleiding van chronisch psychiatrische patiënten (EPA) in de 1e lijn. Het zijn net gewone mensen Begeleiding van chronisch psychiatrische patiënten (EPA) in de 1e lijn Het zijn net gewone mensen Voorstellen Julia Machielsen (POH-GGZ/verpleegkundig specialist GGZ) Ingrid Houtman (Huisarts/Kaderarts

Nadere informatie

Stil delier en terminaal delier: wat is het verschil?

Stil delier en terminaal delier: wat is het verschil? Stil delier en terminaal delier: wat is het verschil? Paul Dautzenberg, geriater JBZ voorzitter herziene richtlijn delier 2014 lid NHG werkgroep delier 2014 Take Home message Stil delier is de meest voorkomende

Nadere informatie

De patiënt met acuut optredende verwardheid (delier)

De patiënt met acuut optredende verwardheid (delier) De patiënt met acuut optredende verwardheid (delier) De patiënt met acuut optredende verwardheid/delier Uw familielid, vriend(in) of kennis is opgenomen vanwege een ziekte, een ongeval en/of een operatie.

Nadere informatie

NIEUWE EUROPESE RICHTLIJN VOOR PREVENTIE, DETECTIE EN BEHANDELING VAN DEPRESSIE IN

NIEUWE EUROPESE RICHTLIJN VOOR PREVENTIE, DETECTIE EN BEHANDELING VAN DEPRESSIE IN NIEUWE EUROPESE RICHTLIJN VOOR PREVENTIE, DETECTIE EN BEHANDELING VAN DEPRESSIE IN PALLIATIEVE ZORG Referentie. Rayner, L., Price, A., Hotopf, M., Higginson, I.J. (2011). The development of evidencebased

Nadere informatie

Welkom in het Jeroen Bosch Ziekenhuis

Welkom in het Jeroen Bosch Ziekenhuis Welkom in het Jeroen Bosch Ziekenhuis Delier Vakgroep geriatrie vanaf juni 2014. Bovenste rij: Astrid van Strien, Janet Bootsma, Karen Keijsers, Truuke Kamminga. Onderste rij: Rob van Marum, Cees Wouters,

Nadere informatie

Impact van een Intensive Care opname, Zichtbaar én verborgen

Impact van een Intensive Care opname, Zichtbaar én verborgen Impact van een Intensive Care opname, Zichtbaar én verborgen Allereerst staat hier een zeer dankbare moeder en, echtgenoot die een tweede kans kreeg..met grote dank aan de IC. Dat is de eerste reden waarom

Nadere informatie

Algoritmes voor sedatie en pijn bij beademde kinderen.

Algoritmes voor sedatie en pijn bij beademde kinderen. Algoritmes voor sedatie en pijn bij beademde kinderen. IC-Kinderen UMC St Radboud versie februari 2016 L. Bakker / A. Hemelaar / G. Heesen . Blz. 1 2 Waarschuwingen 3 Verpleegkundig Oordeel (VISS) 4 Bepaling

Nadere informatie

Deze module is gebaseerd op de NHG-Standaard M77 van maart 2003.

Deze module is gebaseerd op de NHG-Standaard M77 van maart 2003. Videofragment 4 Zorg na het verbleken van het delier 1. Toelichting op de module Deze module is gebaseerd op de NHG-Standaard M77 van maart 2003. Een delier is een ingrijpend ziektebeeld, zowel voor de

Nadere informatie

In de war? Op de Intensive Care

In de war? Op de Intensive Care In de war? Op de Intensive Care Albert Schweitzer ziekenhuis juni 2015 pavo 1168 Inleiding Uw partner of familielid is in het Albert Schweitzer ziekenhuis opgenomen op de Intensive Care. Waarschijnlijk

Nadere informatie

Copyright 2016 M. de Ruijter & L..Tammenga. Bijwerkingen in de GGZ

Copyright 2016 M. de Ruijter & L..Tammenga. Bijwerkingen in de GGZ Copyright 2016 M. de Ruijter & L..Tammenga Bijwerkingen in de GGZ Ideaal middel farmacologisch eenvoudig werkingsmechanisme = therapeutische indicatie weinig tot geen andere farmacologische effecten Realiteit

Nadere informatie

Charlotte Griffioen. Opioïd gebruik bij ouderen. Wetenschapsdag SANO in Maastricht 2016

Charlotte Griffioen. Opioïd gebruik bij ouderen. Wetenschapsdag SANO in Maastricht 2016 Opioïd gebruik bij ouderen Charlotte Griffioen Specialist Ouderengeneeskunde bij Novicare Promovenda, afd. Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde, LUMC Wetenschapsdag SANO in Maastricht 2016 Disclosure

Nadere informatie

Farmacotherapie in de acute fase van alcoholdetoxificatie. Critically Appraised Topic

Farmacotherapie in de acute fase van alcoholdetoxificatie. Critically Appraised Topic Farmacotherapie in de acute fase van alcoholdetoxificatie Critically Appraised Topic Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring

Nadere informatie

SEDATIE Dr. Frederik De Buck Dienst Anesthesie UZ Leuven. Procedural sedation and analgesia (PSA) Verschillende soorten sedatie. Dieptes van sedatie

SEDATIE Dr. Frederik De Buck Dienst Anesthesie UZ Leuven. Procedural sedation and analgesia (PSA) Verschillende soorten sedatie. Dieptes van sedatie Verschillende soorten sedatie SEDATIE Dr. Frederik De Buck Dienst Anesthesie UZ Leuven Sedatie als onderdeel van algemene anestesie Sedatie van beademde patiënten Sedatie tijdens onaangename en/of pijnlijke

Nadere informatie

Somatische comorbiditeit bij affectieve stoornissen

Somatische comorbiditeit bij affectieve stoornissen Somatische comorbiditeit bij affectieve stoornissen Monica Pop, Marleen van Beek & Aart Schene Afdeling Psychiatrie, Radboudumc NijCare Symposium, Nijmegen, 14 juni 2018 Hippocratische geschriften - vijfde

Nadere informatie

Palliatieve Zorg bij Parkinson. Presentatie. Ondertitel. Paul Smit, Specialist Ouderengeneeskunde Kaderarts Palliatieve Zorg ParkinsonNet

Palliatieve Zorg bij Parkinson. Presentatie. Ondertitel. Paul Smit, Specialist Ouderengeneeskunde Kaderarts Palliatieve Zorg ParkinsonNet Palliatieve Zorg bij Parkinson Presentatie Ondertitel Paul Smit, Specialist Ouderengeneeskunde Kaderarts Palliatieve Zorg ParkinsonNet Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen

Nadere informatie

C2H5OH PROBLEMATIEK + BEHANDELING

C2H5OH PROBLEMATIEK + BEHANDELING C2H5OH PROBLEMATIEK + BEHANDELING INHOUDSOPGAVE WERKING OP DE HERSENEN ACUTE ALCOHOLINTOXICATIE ALCOHOL ONTHOUDINGSSYNDROOM DELIER BIJ ALCOHOL THIAMINE (DEFICIENTIE) WERKING OP DE HERSENEN EFFECTEN ALCOHOL

Nadere informatie

Communicatie rond palliatieve sedatie

Communicatie rond palliatieve sedatie Communicatie rond palliatieve sedatie D A G VA N D E M E D I C AT I E V E I L I G H E I D, 2 1 M A A R T 2 0 1 7 M A R G OT V E R KU Y L E N, S P E C I A L I S T O U D E R E N G E N E E S KU N D E / K

Nadere informatie

Middelenmisbruik en crisis

Middelenmisbruik en crisis Middelenmisbruik en crisis Een lastige combinatie Mike Veereschild Tom Buysse Middelengebonden spoedeisende situaties Intoxicatie van een verslavend middel Onthouding van een verslavend middel Kernsymptomen

Nadere informatie