Sedatie op de IC anno 2015 Less is more

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Sedatie op de IC anno 2015 Less is more"

Transcriptie

1 Dr. J.R.C. Schreinemakers Aios anesthesiologie, afdeling Intensive Care, VU Medisch Centrum, Amsterdam J.M. van den Broek Anesthesioloog-intensivist, afdeling anesthesiologie, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Dr. J.J. Spijkstra Internist-intensivist, afdeling Intensive Care, VU Medisch Centrum, Amsterdam Dr. P.R. Tuinman Internist-intensivist, afdeling Intensive Care, VU Medisch Centrum, Amsterdam Leerdoelen Na het lezen van dit artikel bent u op de hoogte van de huidige inzichten over sedatie bij patiënten op de intensive care. Aan de orde komen de indicaties voor sedatie, de gevolgen van overen ondersederen, het meten van sedatie- en pijnniveaus met behulp van gevalideerde meetinstrumenten, de relatie met delier, het belang van geïntegreerde en geprotocolleerde behandeling van onrust, pijn en delier, het effect van sedativa op slaap en in het kort de farmacologische eigenschappen en gebruikswijze van de meestgebruikte sedativa en analgetica. intensive care Samenvatting Kritiek zieke patiënten op de IC worden vaak behandeld met sedativa en analgetica. Deze medicamenten worden gegeven om hen te beschermen tegen de verschillende stressfactoren en potentieel schadelijke stimuli op de IC, die kunnen leiden tot angst, agitatie en pijn. Titratie van sedativa op effect, met als doel een comfortabele situatie voor de patiënt, en/of dagelijkse onderbreking van sedativa vermindert de beademingsen ligduur. Om te bepalen wat het bereikte sedatie- en pijnniveau is, worden deze gemonitord met gevalideerde meetinstrumenten. Delier heeft een nauwe relatie met onrust en pijn. Een geïntegreerd protocol voor sedatie, pijn en delier helpt bij het optimaliseren van de behandeling. Bij het maken van een keuze uit de beschikbare sedativa en analgetica spelen de indicatie voor sedatie en analgesie, de individuele respons en de aanwezigheid van nier- of leverfalen een rol. Trefwoorden Sedatie, analgesie, sedatiestop, delier, opnameduur, beademingsdagen, intensive care. Sedatie op de IC anno 2015 Less is more Inleiding Sedatie en analgesie zijn essentiële onderdelen van de behandeling van patiënten op de intensive care (IC). Naast indicaties zoals verhoogde intracraniële druk, een status epilepticus, acute psychiatrische aandoeningen, gebruik van neuromusculaire blokkers en bestrijding van een onttrekkingsdelier is de bestrijding van psychisch en fysiek ongemak een reden om IC-patiënten sedativa te geven. 1,3 Stress kan onrust en pijn veroorzaken. Hierdoor wordt het sympathische systeem aangejaagd, wat het zuurstofverbruik verhoogt. Bij ernstig zieke patiënten is er meestal sprake van onvoldoende zuurstofreserves waardoor een verhoogd verbruik onwenselijk is. 3 Onrust en pijn kunnen tevens een delier veroorzaken, wat een negatief effect heeft op het ziektebeloop. 3 Met sedatie kan anxiolyse, amnesie en slaap bewerkstelligd worden. Behandeling met sedativa is niet zonder gevaar en kan leiden tot directe bijwerkingen zoals ademhalingsdepressie of hemodynamische instabiliteit en bij oversedatie op langere termijn zelfs tot hogere morbiditeit en mortaliteit. 3 Te diepe sedatie komt regelmatig voor op de IC. Oorzaken zijn o.a. langdurige sedatie om de behande- 48 A&I nummer 3 september 2015

2 ling te faciliteren, en nier- en leverfunctiestoornissen, waardoor de halfwaardetijden van gebruikte medicatie verlengd en onvoorspelbaar zijn. Onder- en oversedatie kunnen worden voorkomen door het doel en de gewenste diepte van sedatie af te spreken, de sedatiediepte te bewaken en de sedatie protocollair, stapsgewijs toe te dienen. Optimale analgesie en behandeling van delier zijn hiervoor eveneens essentieel. Een geïntegreerde aanpak van behandeling van onrust, pijn en delier wordt geadviseerd. Het gebruik van sedativa rondom procedures valt buiten het bestek van dit artikel. Strategieën om sedatie te verminderen Het verminderen van sedatie gedurende mechanische beademing is geassocieerd met diverse voordelen, waaronder een kortere duur van mechanische beademing, een afname van diafragma-atrofie, minder psychologische morbiditeit, betere functionele uitkomsten en betere overleving. 1,2 De laatste jaren zijn verschillende strategieën onderzocht om de duur en diepte van sedatie voor IC-patiënten te verminderen, waaronder 1 dagelijkse onderbreking van sedatie, 2 het gebruik van sedatieprotocollen gebaseerd op gevalideerde sedatiemonitorschalen (deels nurse-driven) en 3 een aanpak waarbij de focus ligt op symptoombestrijding van pijn en delier, waarbij geprobeerd wordt om sedatie zoveel mogelijk te voorkomen. 4 Een voorbeeld van de laatste manier van aanpak is een op analgetica gebaseerd sedatieprotocol waarbij primair een analgeticum gegeven wordt, dat als bijwerking een sederend effect heeft (een analgosedativum). Is aanvullende sedatie nodig, dan wordt een lage dosering sedativa toegevoegd. Een op analgetica gebaseerd sedatieprotocol, ook wel een analgesia first -strategie genoemd, zou wellicht de beademingsduur en de ICopnameduur kunnen verkorten en de hoeveelheid benodigde sedatie reduceren. 2 Gebaseerd op de huidige inzichten is het niet duidelijk of een van de genoemde methoden superieur is ten opzichte van de andere. Enkele voorbeelden van omstandigheden waarbij een dieper sedatieniveau wel wenselijk is en het tijdelijk staken van sedatie gecontra-indiceerd kan zijn, zijn een status epilepticus, verhoogde intracraniële druk, actieve myocardischemie, het doorlopen van een therapeutisch hypothermieprotocol na reanimatie en het gebruik van spierverslappers. 1,2 Faciliteren van de verzorging van de patiënt is geen valide argument voor diepe sedatie. Meten van agitatie en sedatie De laatste jaren zijn er verschillende gevalideerde meetinstrumenten gekomen voor het meten van agitatie en sedatie bij IC-patiënten. Hierdoor kan agitatie sneller gesignaleerd worden en kan het effect van een behandeling worden geëvalueerd. Het gebruik van deze meetinstrumenten binnen een sedatieprotocol leidt tot snellere mobilisatie en een vermindering van de beademings- en ligduur van IC-patiënten. 3 Het is van belang een behandeldoel af te spreken, zodat sedatie getitreerd kan worden om het gewenste sedatieniveau te bereiken. 3 Dit niveau kan dan worden geëvalueerd met behulp van betrouwbare, gevalideerde sedatiescores, zoals de de Richmond Agitation-Sedation Scale (RASS), de Riker Sedation Agitation Scale (SAS), de Motor Activity Assessment Scale (MAAS), de Vancouver Interaction and Calmness Scale (VICS) en de Adaption to the Intensive Care Environment (ATICE). 3,5,6 De RASS is een veelgebruikte, gevalideerde schaal waarmee eenvoudig aangegeven kan worden wat de sedatiediepte van een patiënt is. De schaal bestaat uit tien punten, aflopend van +4 (strijdlustig), +3 (erg geagiteerd), +2 (geagiteerd), +1 (onrustig), 0 (alert en kalm), 1 (slaperig), 2 (lichte sedatie), 3 (matige sedatie), 4 (diepe sedatie) tot 5 (niet wekbaar). Buiten de eerdergenoemde omstandigheden waarbij een dieper sedatieniveau wenselijk kan zijn en het staken van sedatie gecontra-indiceerd is, wordt gewoonlijk een zo oppervlakkig mogelijk sedatieniveau nagestreefd waarbij de patiënt nog comfortabel is (RASS 1 tot 0). Het sedatieniveau wordt bij voorkeur meermalen per dag vastgelegd (figuur 1). Het staken van de sedatie wordt ook wel een wake-up call genoemd en is, mits er geen contra-indicaties zijn voor het staken van de sedatie, geïndiceerd bij een te diep sedatieniveau (RASS < 2). Figuur 1 laat zien hoe integratie van een meetinstrument in een protocol eruit kan zien. Het geeft tevens weer hoe de doseringen van propofol en midazolam verlaagd kunnen worden na het staken van sedatie. Het objectief meten van de sedatiediepte met behulp van bispectraalanalyse (BIS) wordt als onvoldoende betrouwbaar beschouwd bij IC-patiënten. 3 EEG-monitoring kan gebruikt worden bij titratie van sedatie in het kader van een nonconvulsieve status en om burstsuppressie te bereiken bij patiënten met verhoogde intracraniële druk. Analgesie De helft tot een derde van de IC-patiënten zou pijn ervaren tijdens de IC-opname. 2,3 Vooral bij nietchirurgische patiënten wordt pijn vaak niet onderkend. 2 Communicatie over pijn is vaak moeilijk, onder meer door sedatie, een verlaagd bewustzijn, paralyse en/of mechanische beademing. Het is aangetoond dat het niet adequaat behandelen van pijn bij IC-patiënten de conditie van de patiënt, de morbiditeit en de mortaliteit A&I nummer 3 september

3 intensive care PIJN AGITATIE DELIER MEET stel doel voor analgesie d.m.v.: VAS/NRS (wakker) gewenst: VAS 4 BPS (niet wakker) gewenst: BPS 5 meetfrequentie: NRS/VAS 4 of BPS 5 minimaal 1 per dienst NRS/VAS >4 of BPS >5 minimaal 1 per uur stel doel voor sedatie meetfrequentie: bij te hoge of te lage RASS: min. 1 per uur bij adequate sedatie: min. 1 per dienst 2 per dag en z.n. CAM-ICU BEHANDEL paracetamol 4dd 1 g/s. opiaten: titreer fentanyl 500 μg i.v. of morfine 2 mg i.v. tot gewenste pijnscore hierna, overweeg onderhoud overweeg PCIA of PCEA bij neuropathische pijn en/of PCEA in situ: overleg staflid en/of pijnservice onvoldoende sedatie (RASS >0): start midazolam of propofol evt. clonidine i.o.m. staflid bij angst evt. oxazepam oversedatie (vaak RASS < 2) midazolam: stop en hervat 50% dosering als gewenste niveau behaald is propofol: afbouwen mg per 20 min. tot gewenst sedatieniveau indien CAM-ICU + start haloperidol bij extreme agitatie: overweeg clonidine niet-farmacologisch: frequente heroriëntatie (klok, kalender, e.d.) geef eigen bril/gehoorapparaat aan patiënt PREVENTIE geef preprocedurele pijnstilling let op tekenen onttrekking bij langdurig of hoge dosis gebruik van opiaten (verwijde pupillen, ST, hypertensie, agitatie, zweten, misselijheid, tachypneu) elke uur dosering 20-50% verlagen overweeg dagelijks wake-up call, mits geen contra-indicaties herstart sedatie bij angst, agitatie, pijn, ademfrequentie >35, acute cardiale ischemie, saturatie <88% identificeer risicofactoren vermijd benzodiazepinen bij patiënten met verhoogd risico verbeter dag/ nachtritme start vroeg met mobiliseren d.m.v. fysiotherapie Figuur 1 Praktische handleiding voor het screenen op de aanwezigheid van pijn, onrust en delier, de behandeling en de preventie daarvan. VAS Visual Analogue Scale, NRS Numeric Rating Scale, BPS Behavioural Pain Scale, RASS: de Richmond Agitation-Sedation Scale, CAM-ICU Confusion Assessment Method for the ICU, PCIA patiënt-gecontroleerde intraveneuze analgesie, PCEA patiënt-gecontroleerde epidurale anesthesie. negatief kan beïnvloeden. 3,7 Patiënten bij wie het analgeticabeleid gestuurd wordt door meermalen per dag te screenen op de aanwezigheid en ernst van de pijn, hebben een kortere beademingsduur. Daarnaast hebben deze patiënten een lager risico op delier en het ontwikkelen van een posttraumatische stressstoornis (PTSS) na ontslag van de IC. 2 Voor het vaststellen van de ernst van pijn wordt gebruik gemaakt van pijnschalen. De Visual Analogue Scale (VAS) en de Numeric Rating Scale (NRS) kunnen gebruikt worden bij patiënten met wie gecommuniceerd kan worden. De Critical-Care Pain Observation Tool (CCPOT) en de Behavioural Pain Scale (BPS) kunnen gebruikt worden wanneer communicatie niet mogelijk is, bijvoorbeeld bij een gesedeerde patiënt. 1,3 De VAS- en NRS-pijnscores geven aan of er sprake is van pijn en zo ja, hoe erg deze pijn is. Een score van 0 houdt in dat de patiënt pijnvrij is en een score van 10 dat het de ergste pijn is die een patiënt ooit gehad heeft. Met behulp van de BPS worden puntenscores opgeteld voor de gelaatsuitdrukking, de mate van beweging van het bovenlichaam en de mate van acceptatie van de beademing. Er komt een totaalscore uit waarbij een score van 5 als een gewenst BPS-niveau gezien wordt en een BPS van 6 als een indicatie om de analgesie te verbeteren (figuur 1). Het wordt afgeraden alleen vitale parameters te gebruiken om pijn vast te stellen. Delier Delier wordt hier ook besproken, omdat de behandeling van onrust en pijn is geïntegreerd met de behandeling van delier. Er is grote overlap in symptomen en oorzaken van 50 A&I nummer 3 september 2015

4 onrust, pijn en delier. Daarnaast kunnen sedativa en analgetica een delier veroorzaken. Preventie en tijdige behandeling van delier is van belang, omdat een delier geassocieerd is met een slechtere uitkomst, waaronder een drie keer zo hoog risico op overlijden tot zes maanden na ontslag uit het ziekenhuis. 1,2 Een delier komt veel voor: tot 80% van de IC-patiënten ontwikkelt een delier. Vroegtijdige behandeling zou de duur van het delier kunnen bekorten. 1,8 Risicofactoren op het ontwikkelen van een delier komen veel voor bij IC-patiënten, zoals cerebrale pathologie, infectie, hypertensie, alcoholisme en ernstig ziek zijn. 2 Het delier heeft drie subtypes: hyperactief, hypoactief en een combinatie van die twee. Een gevalideerd meetinstrument zoals de Confusion Assessment Method for the ICU (CAM-ICU) verhoogt het vroegtijdig diagnosticeren van delier. 1-3 Figuur 1 laat zien hoe deze methode in de praktijk gebruikt kan worden. 9 Preventieve, nietfarmaco logische maatregelen hebben de voorkeur en bestaan uit het handhaven van een dag-nachtritme, heroriëntatie in plaats en tijd, het creëren van een prikkelarme omgeving, vroege mobilisatie en het gebruik van eigen hulpmiddelen (bril, gehoorapparaat). 3,4 Naast het toepassen van de preventieve maatregelen waar tevens de behandeling van onrust en pijn onder vallen, wordt medicatie tot het noodzakelijke gereduceerd en kan een antipsychoticum worden gegeven (vaak haloperidol, maar ook clozapine, quetiapine of olanzapine). Rivastigmine wordt afgeraden omdat het mogelijk leidt tot een langere duur van delier en een hogere mortaliteit. 10 Clonidine kan worden toegediend bij sympathische hyperactiviteit of als sedativum om benzodiazepinen af te kunnen bouwen. In het geval van een alcohol- of drugsonttrekkingsdelier moeten benzodiazepines gebruikt worden. Bij een hardnekkig delier kan het staken van alle antipsychotica en sedatie juist effectief zijn. 1,3,6 Geïntegreerd protocol voor de behandeling van onrust, pijn en delier De gevolgen van stress, pijn en delier zijn zoals gezegd bewezen negatief voor IC-patiënten. 1,3 Gezien de overlap is het ondoenlijk om deze problemen afzonderlijk te behandelen. Afhankelijk van het probleem dat op de voorgrond staat, stellen wij voor te starten met een sedativum, analgeticum of antipsychoticum (figuur 1). Doel is om in elk geval bij ontbreken van contra-indicaties een zo licht mogelijk sedatieniveau na te streven waarbij de patiënt nog comfortabel is, zodat de ondersteuning met mechanische beademing sneller afgebouwd kan worden en de patiënt eerder gemobiliseerd wordt. Bewezen is dat het gebruik van een geïntegreerd protocol tot betere uitkomsten leidt. 1,2 Relatie tussen sedatie en slaap Slaapdeprivatie is geassocieerd met het ontwikkelen van een delier, evenals continue infusie van sedativa. 2 Slaap kent vier fasen. Gedurende fase 1 en 2 is iemand gemakkelijk wekbaar, omdat de slaap oppervlakkig is. Tijdens fase 3 en 4 is de slaap diep en treedt het rapid eye movement -stadium op. Twee van de vier fasen van slaap (fase drie en vier) zijn geassocieerd met positieve fysiologische en immunologische effecten. 2 IC-patiënten slapen doorgaans korter en derhalve oppervlakkig (fase 1 of 2). Met propofol, benzodiazepinen en opioïden worden alleen niveau 1 en 2 bereikt, maar worden niveau 3 en 4 onderdrukt. Het meest wenselijk is dan ook om natuurlijke slaap te bevorderen door het dag-nachtritme te bewaken en s nachts een donkere, prikkelarme omgeving te creëren. Oordoppen kunnen hierbij helpen. Gebruikswijze van intraveneuze sedativa en analgetica Aan elk sedativum en analgeticum zitten voor- en nadelen. Sedativa en analgetica moeten effect-gestuurd gedoseerd worden, aangezien veranderingen in farmacokinetiek en farmacodynamiek bij IC-patiënten moeilijk voorspelbaar zijn. Daarnaast moet men beseffen dat het metabolisme van geneesmiddelen een dynamisch proces is dat varieert met de conditie van de patiënt. De keuze van het middel kan per patiënt en situatie verschillen in plaats van een one size fits all -aanpak. Voor kortdurende sedatie of de noodzaak om een patiënt snel neurologisch te kunnen beoordelen, heeft het de voorkeur om kortwerkende sedativa te gebruiken. Benzodiazepinen (midazolam en lorazepam) zijn geassocieerd met een langere IC-opnameduur dan niet-benzodiazepinen (propofol en dexmedetomidine). Ook is langdurige toediening van benzodiazepinen een risicofactor voor het ontwikkelen van PTSS en depressie. 2 In een recente richtlijn wordt een strategie met niet-benzodiazepine-sedativa (propofol of dexmedetomidine) in plaats van benzodiazepines aanbevolen. 1 Zeker bij patiënten die snel moeten kunnen ontwaken, bijvoorbeeld voor neurologische beoordeling, zijn dit de middelen van eerste keus. Ten aanzien van analgesie zijn de aanbevelingen uit de NVIC-richtlijn als volgt. 3 Indien een patiënt een patientcontrolled analgesia -pomp (PCA-pomp) kan bedienen, heeft dit de voorkeur. Zo niet, dan heeft continue intraveneuze toediening van opioïden of een bolus op A&I nummer 3 september

5 intensive care vaste tijdstippen de voorkeur boven zo nodig toedienen. Non-opioïden kunnen worden toegevoegd om de opioïdenbehoefte te verminderen. Fentanyl wordt aanbevolen voor snelle pijnstilling en wanneer er sprake is van hemodynamische instabiliteit of nierinsufficiëntie. Figuur 1 bevat een praktische handleiding voor analgesie. Bij neuropathische pijn kunnen andere analgetica dan een opiaat of opioïd geïndiceerd zijn, zoals ketamine. 3,6 Farmacologische eigenschappen van de meestgebruikte middelen In tabel 1 worden beknopt de doseringen, halfwaardetijden en indicaties voor dosisreductie van de meestgebruikte sedativa en analgetica weergegeven. Hieronder worden per middel nog enkele bijzonderheden besproken. Midazolam Midazolam is een snelwerkend benzodiazepine met een piekeffect na circa vier minuten. Het wordt volledig gemetaboliseerd door de lever in het minder actieve α-hydroxymidazolam (d.w.z. voornamelijk door CYP3A4). De metabolisatie verloopt vertraagd wanneer er comedicatie wordt toegediend die remmers van CYP3A4 zijn, waaronder erytromycine, fluconazol en verapamil. Bij enzyminductie door bijvoorbeeld rifampicine of fenytoïne kan een dosisverhoging van midazolam nodig zijn. De antagonist van midazolam is flumazenil, in een dosis van 0,3 mg i.v., tot maximaal 2 mg. De eliminatiehalveringstijd van flumazenil ten opzichte van midazolam is korter waardoor restsedatie kan optreden. Propofol Propofol is een kortwerkend sedativum. De ademhalingsdepressie en het cardiodepressieve effect zijn doorgaans meer uitgesproken dan bij benzodiazepinen. 3 Bij patiënten die in shock verkeren kan het, gezien het cardiodepressieve effect, nodig zijn om midazolam toe te dienen in plaats van propofol. Een andere bijwerking is hypertriglyceridemie. Bij langdurig gebruik verdient het de aanbeveling eenmaal per week het triglyceridengehalte te controleren en zo nodig de calorische intake van de voeding aan te passen. 3 medicament bolus (i.v.) onderhouds dosering (i.v.); t 1/2 midazolam 0,01-0,05 mg/kg* 0,05-0,2 mg/kg/uur t½= 2-3,5 uur waarschuwing(en) accumulatie bij infusieduur >24 uur (met name bij ouderen, lever- en nierfunctiestoornissen, ernstig zieke patiënten, en in combinatie met opioïden) nier- of leverfunctiestoornissen in beide gevallen propofol 5 μg/kg/min. in 5 min.* 1-4 mg/kg/uur t½ = min. hypertriglyceridemie; propofolinfusiesyndroom geen dosisreductie dexmedetomidine 1 μg/kg in 10 min.* 0,2-1,5 μg/kg/uur t½ = 2-3 uur bradycardie, hypotensie; hypertensie tijdens oplaaddosering bij leverfalen clonidine 1-2 μg/kg in 10 min.* 0,25-2 μg/kg/uur** t½ = uur bloeddrukdaling en bradycardie; na langdurige toediening reboundeffect geen dosisreductie morfine 0,1-0,2 mg/kg 0,05-0,5 mg/uur PCA 1-2 mg, lockouttijd 5-6 min*** t½= 2-3 uur fentanyl μg à 5 min. 1-4 μg/kg/uur t½ = 3-4 uur optreden van histaminevrijlating na toediening; accumulatie bij ouderen, bij nier- en leverfunctiestoornissen, bij ernstig zieke patiënten accumulatie in vet- en longweefsel; bij ouderen, bij nier- en leverfunctiestoornissen, bij ernstig zieke patiënten in beide gevallen in beide gevallen remifentanil 4-45 μg/kg/uur t½ = 3-6 min. bloeddrukdaling en bradycardie geen dosisreductie Tabel 1 Veelgebruikte sedativa en analgetica * dit is de oplaaddosering die toegediend kan worden voor het starten met de onderhoudsdosering ** titreren o.g.v. hartfrequentie (70-80/min.) en gewenste sedatieniveau *** PCA staat voor patient-controlled analgesia ; afhankelijk van de gekozen lockouttijd kan een patient elke 5-6 minuten op een knop drukken en zichzelf via het infuus op deze manier een bolus morfine toedienen 52 A&I nummer 3 september 2015

6 Het propofolinfusiesyndroom (PRIS) is een syndroom waarbij ernstige metabole acidose, rabdomyolyse, cardiogene shock, acute nierinsufficiëntie en leverfunctiestoornissen kunnen optreden. 3 Het syndroom treedt op na langdurige infusie (>72 uur), maar bij hoge doseringen en bij ernstig zieke patiënten kunnen deze bijwerkingen al na een toedieningsduur van zes uur optreden. De maximaal toegestane dosering is 4mg/kg/uur. 1,3 Er is geen antagonist beschikbaar. Dexmedetomidine Dexmedetomidine is een α 2 -receptoragonist, voornamelijk met centrale werking. Het heeft een veel hogere affiniteit voor deze receptor dan clonidine. Het heeft sederende en sympathicolytische eigenschappen. Patiënten die gesedeerd zijn met dexmedetomidine zijn beter wekbaar dan patiënten aan wie andere sedativa zoals propofol of modazolam zijn toegediend. 1,3,11 Een ander voordeel is dat het minimale ademhalingsdepressie geeft. 1,3 Daarnaast heeft het een analgetische werking waardoor er minder opioïden nodig zijn. De prevalentie van delier is mogelijk lager dan bij benzodiazepinen. 1,11 Dexmedetomidine heeft geen actieve metabolieten. Er is geen antagonist beschikbaar. Clonidine Clonidine is ook een α 2 -receptoragonist met dezelfde eigenschappen als dexmedetomidine. Voor clonidine is niet bewezen dat het geen ademhalingsdepressie geeft. Bij snelle i.v. toediening kan door stimulatie van perifere receptoren de bloeddruk stijgen. Clonidine is bewezen effectief bij het verminderen van sedativa bij patiënten met onthoudingsverschijnselen of als adjuvans wanneer gebruikelijke sedatiedoseringen niet volstaan. Er is geen antagonist beschikbaar. Morfine Morfine is een opiaat dat wordt gemetaboliseerd door de lever. De actieve metaboliet morfine-6 glucuronide heeft dezelfde analgetische werking en dezelfde bijwerkingen als morfine, waaronder ademhalingsdepressie. De metabolieten worden renaal en deels biliair geklaard. Toediening van morfine kan gepaard gaan met histaminevrijlating, wat hypotensie kan veroorzaken. De antagonist van morfine is naloxon (0,2-0,4 mg i.v. titreren naar effect, maximaal 1 mg). Fentanyl Fentanyl is een zeer lipofiel opioïd en heeft daarom de voorkeur als snelle pijnstilling nodig is. Er is accumulatie in vet- en longweefsel en de werkingsduur is verlengd bij langere infusieduur, bij nier- en leverfunctiestoornissen, bij ouderen, bij ernstig zieke patiënten en bij porfyrie. Continue infusie van fentanyl in plaats van toediening van een bolus heeft vergeleken met propofol en midazolam nauwelijks effect op de hemodynamiek. Bij alcoholen drugsabusus kan het nodig zijn de dosering te verhogen. De antagonist van fentanyl is naloxon. Remifentanil Remifentanil is een analgosedativum dat geschikt is bij patiënten die licht gesedeerd moeten worden of snel wakker moeten kunnen worden voor neurologische beoordeling. De metabolisatie van dit opioïd in inactieve metabolieten vindt plaats door plasma-esterasen in het bloed. Er is geen sprake van stapeling. Remifentanil heeft ademhalingsdepressie als bijwerking. Nier- en leverfunctiestoornissen vormen geen contra-indicatie. Er is geen antagonist beschikbaar. Bij het staken van remifentanil en de (verwachte) aanwezigheid van pijn moet een langwerkend opiaat of opioïd toegediend worden dat moet werken op het moment dat remifentanil uitgewerkt is. Conclusies Sedativa en analgetica worden veel gebruikt op de IC, maar het gebruik is niet zonder risico s. Optimaal gebruik van sedativa en analgetica is mogelijk met kennis van de klinische conditie van de patiënt, het definiëren van therapeutische doelen, doseren op effect, gebruik maken van gevalideerde meetinstrumenten en een geprotocolleerde aanpak van onrust, pijn en delier. Lagere doseringen van deze middelen en optimalisatie van het patiëntcomfort leiden tot verbeterde uitkomsten voor IC-patiënten. Referenties 1. Barr J. Clinical practice guidelines for the management of pain, agitation, and delirium in adult patients in the intensive care unit. Crit Care Med 2013; 41(1): Peitz GJ. Top 10 myths regarding sedation and delirium in the ICU. Crit Care Med 2013; 41(9): S Spijkstra JJ. Herziene richtlijn analgesie en sedatie voor volwassen patiënten op de intensive care. 5 Januari Gradwohl-Matis I. What s new in sedation strategies? Intensive Care Med 2015; DOI /s Brandl KM. Conforming the reliability of the Sedation-Agitation Scale administered by ICU nurses without experience in its use. Pharmacotherapy 2001; 21: Voor de volledige literatuurlijst wordt verwezen naar Geen financiële banden, geen belangenverstrengeling. A&I nummer 3 september

(on)rust op de ICU. Norinda Fennema

(on)rust op de ICU. Norinda Fennema (on)rust op de ICU Norinda Fennema disclosure anesthesioloog-intensivist Kennemer Gasthuis Haarlem principal investigator UltiSAFE 2006 ICM MiDEX 2012 JAMA pagina 2 (on)rust op de ICU sedatie slaap DELIER

Nadere informatie

Afkappunten sedatieprotocol*

Afkappunten sedatieprotocol* Patiënt: Onrustig? Oncomfortabel? Pijn? VAS COMFORT gedragscore VAS < 4 VAS 4 "Geen distress" Afkappunten sedatieprotocol* 6 10 23 30 "Enstige distress" COMFORT gedragschaal "Grijs gebied" (11-22) Beslist

Nadere informatie

Doel Dit protocol heeft als doel een eenduidige werkwijze te beschrijven voor toepassen van sedatie, anxiolyse en analgesie door middel van Dexdor

Doel Dit protocol heeft als doel een eenduidige werkwijze te beschrijven voor toepassen van sedatie, anxiolyse en analgesie door middel van Dexdor Pagina 1 van 5 Auteur Dr. Birsak Intensivist Beoordelaar B. Dellen Intensivist Beoordelaar S. Blind Apotheker Beoordelaar Protocollencommissie IC/CCU IC/CCU verpleegkundigen Autorisator A. Borst Bedrijfsleider

Nadere informatie

SEDATIE Dr. Frederik De Buck Dienst Anesthesie UZ Leuven. Procedural sedation and analgesia (PSA) Verschillende soorten sedatie. Dieptes van sedatie

SEDATIE Dr. Frederik De Buck Dienst Anesthesie UZ Leuven. Procedural sedation and analgesia (PSA) Verschillende soorten sedatie. Dieptes van sedatie Verschillende soorten sedatie SEDATIE Dr. Frederik De Buck Dienst Anesthesie UZ Leuven Sedatie als onderdeel van algemene anestesie Sedatie van beademde patiënten Sedatie tijdens onaangename en/of pijnlijke

Nadere informatie

METHADON ALS PIJNSTILLER IN DE PALLIATIEVE ZORG

METHADON ALS PIJNSTILLER IN DE PALLIATIEVE ZORG METHADON ALS PIJNSTILLER IN DE PALLIATIEVE ZORG RUBEN VAN COEVORDEN HUISARTS HOSPICE ARTS JHI CONSULENT PALLIATIEVE ZORG WAT KOMT AAN BOD? Indicaties Beschikbare preparaten Farmacokinetiek Farmacodynamiek

Nadere informatie

Delirium management ICU. Zoran Trogrlic - 16 & 27 oktober 2014 Schakels in de Zorg

Delirium management ICU. Zoran Trogrlic - 16 & 27 oktober 2014 Schakels in de Zorg Delirium management ICU Zoran Trogrlic - 16 & 27 oktober 2014 Schakels in de Zorg Delierstudie meer informatie: Deze studie is mogelijk gemaakt door: Delirium guideline implemented Part I Part II Problem

Nadere informatie

Titel Protocol analgesie-sedatie-delier voor de IC afdeling

Titel Protocol analgesie-sedatie-delier voor de IC afdeling Pagina van 8 Auteur B Dellen C. Birsak Anesthesioloog-Intensivist Internist-Intensivist Beoordelaar S. Ayodeji W. Lee Chirurg-Intensivist Apotheker Protocollencommssie IC/CCU Autorisator B Mennema Voorzitter

Nadere informatie

Algoritmes voor sedatie en pijn bij beademde kinderen.

Algoritmes voor sedatie en pijn bij beademde kinderen. Algoritmes voor sedatie en pijn bij beademde kinderen. IC-Kinderen UMC St Radboud versie februari 2016 L. Bakker / A. Hemelaar / G. Heesen . Blz. 1 2 Waarschuwingen 3 Verpleegkundig Oordeel (VISS) 4 Bepaling

Nadere informatie

Het opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase met als doel anderszins onbehandelbaar lijden te verlichten en

Het opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase met als doel anderszins onbehandelbaar lijden te verlichten en Het opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase met als doel anderszins onbehandelbaar lijden te verlichten en niet het leven te bekorten. Op verzoek van de regering

Nadere informatie

Propofol infusie syndroom. Maartje de Gier AIOS anesthesiologie MDO praatje oktober 2016

Propofol infusie syndroom. Maartje de Gier AIOS anesthesiologie MDO praatje oktober 2016 Propofol infusie syndroom Maartje de Gier AIOS anesthesiologie MDO praatje oktober 2016 Man, 54 jaar RvO: sedatie bij wilsonbekwamepatient met glioblastoom Sedatie met o.a propofol: stand 20-25ml/uur gedurende±

Nadere informatie

Anesthesie en Ouderen

Anesthesie en Ouderen Dr B T Veering Afd Anesthesiologie LEIDS UNIVERSITAIR MEDISCH CENTRUM Rembrandt 1606-1669 1890 2005 I. Inleiding II. Peri-operatief risico III. Intraoperatief IV. Postoperatieve periode verkoeverkamer

Nadere informatie

Acute pijntherapie voor de geriatrische patiënt

Acute pijntherapie voor de geriatrische patiënt Acute pijntherapie voor de geriatrische patiënt Jona Houthuys promotor: Dr. Gert Poortmans Pijn bij de geriatrische patiënt Prevalentie Evaluatie van pijn Complicaties van pijn vertraagd herstel verminderde

Nadere informatie

Anesthesie Gelrebreed

Anesthesie Gelrebreed Trefwoord Pijnbestrijding Epidurale pijnbestrijding PCA (Patiënt Controlled Analgesia) PCA pomp (Numeric Rating Scale) Sedatiescore Bestemd voor Verpleegkundigen van de verpleegafdelingen waar patiënten

Nadere informatie

Communicatie rond palliatieve sedatie

Communicatie rond palliatieve sedatie Communicatie rond palliatieve sedatie D A G VA N D E M E D I C AT I E V E I L I G H E I D, 2 1 M A A R T 2 0 1 7 M A R G OT V E R KU Y L E N, S P E C I A L I S T O U D E R E N G E N E E S KU N D E / K

Nadere informatie

Eerst wil ik heb even hebben over de veranderende wereld van de gastro-intestinale endoscopie. Daarna geef ik een woordje uitleg over de

Eerst wil ik heb even hebben over de veranderende wereld van de gastro-intestinale endoscopie. Daarna geef ik een woordje uitleg over de 1 Eerst wil ik heb even hebben over de veranderende wereld van de gastro-intestinale endoscopie. Daarna geef ik een woordje uitleg over de verschillende sedativa die gebruikt worden. 2 Vroeger was het

Nadere informatie

Palliatieve sedatie. 21 oktober 2014 Elgin Gülpinar, ANIOS IC

Palliatieve sedatie. 21 oktober 2014 Elgin Gülpinar, ANIOS IC Palliatieve sedatie 21 oktober 2014 Elgin Gülpinar, ANIOS IC Casus Patient, 78 jr Overname ander ziekenhuis i.v.m. respiratoire insufficiëntie Voorgeschiedenis COPD, Hypertensie, DM II, PAF Nefrectomie

Nadere informatie

Pijn en angst bestrijden op de IZ-P. Wim Vandenberghe Intensivist UZ Gent

Pijn en angst bestrijden op de IZ-P. Wim Vandenberghe Intensivist UZ Gent Pijn en angst bestrijden op de IZ-P Wim Vandenberghe Intensivist UZ Gent Pijn en angst Vreemde omgeving/personen Onderliggende aandoening Heelkunde Invasieve procedures Mechanische ventilatie Verlies van

Nadere informatie

Midazolam spiegels. MDO IC Voordracht. Sander Wout AIOS Anesthesiologie 5 januari 2018

Midazolam spiegels. MDO IC Voordracht. Sander Wout AIOS Anesthesiologie 5 januari 2018 Midazolam spiegels MDO IC Voordracht Sander Wout AIOS Anesthesiologie 5 januari 2018 Aanleiding Patient 1959 BMI 54 (145 kg) Traumatisch schedel-hersenletsel na auto vs boom (50 km/u) Initieel E 1 M 1

Nadere informatie

wake up, light sleeper or sleep tight Nardo J.M. van der Meer Anesthesioloog-Intensivist Amphia ziekenhuis Breda en Oosterhout

wake up, light sleeper or sleep tight Nardo J.M. van der Meer Anesthesioloog-Intensivist Amphia ziekenhuis Breda en Oosterhout wake up, light sleeper or sleep tight Nardo J.M. van der Meer Anesthesioloog-Intensivist Amphia ziekenhuis Breda en Oosterhout bvandermeer@amphia.nl Onderzoek wijst uit dat na 15 minuten de aandacht al

Nadere informatie

Pijn, agitatie en delier op de Intensive Care

Pijn, agitatie en delier op de Intensive Care Pijn, agitatie en delier op de Intensive Care Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Wat is pijn, agitatie en delier? 1 Waarom wordt een patiënt hierop gescoord? 2 Hoe herkennen we pijn,

Nadere informatie

Een ieder betrokken bij de toediening van remifentanil PCA (arts en klinisch verloskundige) is opgeleid en heeft kennis van:

Een ieder betrokken bij de toediening van remifentanil PCA (arts en klinisch verloskundige) is opgeleid en heeft kennis van: DISCLAIMER Protocollen geven aan hoe lokaal uitvoering wordt gegeven aan beroepskaders, -normen, standpunten en richtlijnen. Protocollen worden lokaal/plaatselijk vastgesteld, rekening houdend met de typische

Nadere informatie

Deimplementatievaneen analgosedatie-protocolopdeicu

Deimplementatievaneen analgosedatie-protocolopdeicu Deimplementatievaneen analgosedatie-protocolopdeicu MicheleRaddoux&GielClaes Doelvaneenanalgosedatie-protocol Eenanalgosedatie-protocolheeftalsdoeldeverpleegkundigenopdeintensievezorgafdelingentehelpenom

Nadere informatie

PS in NL: bij 12,3% van de patiënten in de stervensfase toegepast

PS in NL: bij 12,3% van de patiënten in de stervensfase toegepast Palliatieve sedatie 12 november 2012 Carla Juffermans,kaderhuisarts PZ Palliatieve sedatie Proportionele toepassing van sedativa in de laatste levensfase om ondraaglijke klachten te bestrijden, waarvoor

Nadere informatie

BEHANDELPROTOCOL CONTINUE PALLIATIEVE SEDATIE tot het moment van overlijden

BEHANDELPROTOCOL CONTINUE PALLIATIEVE SEDATIE tot het moment van overlijden DEFINITIE PALLIATIEVE SEDATIE I Het opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase (KNMG, 2009). BEHANDELINGSCRITERIUM LEVENSVERWACHTING: het betreft een patiënt bij wie

Nadere informatie

INTEGRAAL DELIRIUM MANAGEMENT PROTOCOL INTENSIVE CARE VOLWASSENEN ERASMUS MC

INTEGRAAL DELIRIUM MANAGEMENT PROTOCOL INTENSIVE CARE VOLWASSENEN ERASMUS MC INTEGRAAL DELIRIUM MANAGEMENT PROTOCOL INTENSIVE CARE VOLWASSENEN ERASMUS MC Flowchart 1: management van delirium, pijn en agitatie/sedatie ja specifieke indicatie voor sedatie nee! status epilepticus

Nadere informatie

De delirante patiënt van vergeetachtig tot verwardheid

De delirante patiënt van vergeetachtig tot verwardheid De delirante patiënt van vergeetachtig tot verwardheid Marja Jellesma-Eggenkamp Klinische geriatrie Alysis 25 mei 2010 symposium Zevenaar 1 Kwetsbare ouderen inleiding >25% opgenomen patiënten 70+ 10-40%

Nadere informatie

Annemieke Delhaas & Franca Horstink-Wortel Specialist ouderengeneeskunde/kaderarts palliatieve zorg

Annemieke Delhaas & Franca Horstink-Wortel Specialist ouderengeneeskunde/kaderarts palliatieve zorg Annemieke Delhaas & Franca Horstink-Wortel Specialist ouderengeneeskunde/kaderarts palliatieve zorg Franca.Horstink@kpnmail.nl Palliatief Team Midden Nederland (PTMN) Richtlijn palliatieve sedatie Continue

Nadere informatie

Richtlijn toediening van intranasale medicatie (algemeen) Inleiding

Richtlijn toediening van intranasale medicatie (algemeen) Inleiding Richtlijn toediening van intranasale medicatie (algemeen) M.F. Kok, SEH-arts KNMG Intranasale toediening is een niet-invasieve, snelle en effectieve manier van medicatietoediening, met name geschikt voor

Nadere informatie

Onrust op de IC. Amsterdam Symposium Eveline van der Heiden Februari 2015

Onrust op de IC. Amsterdam Symposium Eveline van der Heiden Februari 2015 Onrust op de IC Amsterdam Symposium Eveline van der Heiden Februari 2015 Casus, patiënt G. 25 jaar RvO: multipele schotwonden ADHD PDD-NOS Zwakbegaafdheid Anti-sociale persoonlijkheidsproblemathiek Cocaine

Nadere informatie

ANESTHESIE TIJDENS LACTATIE

ANESTHESIE TIJDENS LACTATIE ANESTHESIE TIJDENS LACTATIE Inleiding Borstvoeding is momenteel gouden standaard WHO en AAP bevelen borstvoeding gedurende 6 maanden aan meer en meer moeders die operatie (vb. Sterilisatie-curretage) ondergaan

Nadere informatie

BEHANDELPROTOCOL CONTINU PALLIATIEVE SEDATIE tot het moment van overlijden

BEHANDELPROTOCOL CONTINU PALLIATIEVE SEDATIE tot het moment van overlijden DEFINITIE PALLIATIEVE SEDATIE I Het opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase (KNMG, 2009). BEHANDELINGSCRITERIUM LEVENSVERWACHTING: het betreft een patiënt bij wie

Nadere informatie

Pijn op de SEH. Drs. A.C.M. Schmidt, SEH-arts KNMG

Pijn op de SEH. Drs. A.C.M. Schmidt, SEH-arts KNMG Pijn op de SEH Drs. A.C.M. Schmidt, SEH-arts KNMG Inleiding Pijn is één van de meest voorkomende redenen van een bezoek aan de Spoedeisende Hulp Tussen 50- en 80% van de patiënten op de SEH heeft matig

Nadere informatie

Pitfalls in Oncologische Pijnbehandeling

Pitfalls in Oncologische Pijnbehandeling Pitfalls in Oncologische Pijnbehandeling R.L van Leersum Anesthesioloog / Pijnbehandelaar Bronovo Ziekenhuis Indeling Inleiding Doorbraakpijn Bijwerkingen Opioïden Hyperalgesie Multimodale Aanpak Farmacotherapie

Nadere informatie

Delier na cardiochirurgie Kiki Stolzenbach AIOS Anesthesiologie

Delier na cardiochirurgie Kiki Stolzenbach AIOS Anesthesiologie Delier na cardiochirurgie 03-08-2017 Kiki Stolzenbach AIOS Anesthesiologie Epidemiologie Incidentie 5-55% Meestal eerste uiting tussen dag 1-3 postoperatief O Neal et al Can J Anesth 2017, Cereghetti et

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20616 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Lichtenbelt, Bart Jan Title: PK-PD modelling of the interaction of propofol and

Nadere informatie

Wat gaan we doen. Van LPA 7 naar LPA 8 Verschillen Overeenkomsten. Medicamenten Voor- en nadelen. Pijnstilling in de LPA 8

Wat gaan we doen. Van LPA 7 naar LPA 8 Verschillen Overeenkomsten. Medicamenten Voor- en nadelen. Pijnstilling in de LPA 8 Wat gaan we doen Pijnstilling in de LPA 8 17 september 2014 Fabian Kooij Anesthesioloog, AMC MMT arts, Lifeliner 1 Van LPA 7 naar LPA 8 Verschillen Overeenkomsten Medicamenten Voor- en nadelen Wat gaat

Nadere informatie

Protocol Medicamenteuze pijnbestrijding bij oncologische patiënten Reikwijdte MST-breed Datum:

Protocol Medicamenteuze pijnbestrijding bij oncologische patiënten Reikwijdte MST-breed Datum: Versie: Medisch Spectrum Twente 1.0 Soort Document Titel Status: Vastgesteld Protocol Medicamenteuze pijnbestrijding bij oncologische patiënten Reikwijdte MST-breed Datum: 06-02-2012 Pagina 1 van 5 Code:

Nadere informatie

Doel van de palliatieve sedatie

Doel van de palliatieve sedatie Palliatieve sedatie U heeft met uw behandelend arts gesproken over palliatieve sedatie. In deze folder kunt u alles nog eens nalezen. Als u na het lezen nog vragen heeft kunt u deze met hem of haar bespreken.

Nadere informatie

Bijlage III. Wijzigingen die moeten worden aangebracht in de desbetreffende rubrieken van de Samenvatting van de Productkenmerken en de Bijsluiter

Bijlage III. Wijzigingen die moeten worden aangebracht in de desbetreffende rubrieken van de Samenvatting van de Productkenmerken en de Bijsluiter Bijlage III Wijzigingen die moeten worden aangebracht in de desbetreffende rubrieken van de Samenvatting van de Productkenmerken en de Bijsluiter NB: Deze Samenvatting van de productkenmerken, Etikettering

Nadere informatie

Sedatiekaart Noord-Holland Noord

Sedatiekaart Noord-Holland Noord Sedatiekaart Noord-Holland Noord Aandachtspunten en afspraken bij het toepassen van palliatieve sedatie en medicatie bij palliatieve sedatie Consultteam palliatieve zorg 0900-202 17 45 (24 uur per dag

Nadere informatie

Hoofdstuk 8. Samenvatting en conclusies

Hoofdstuk 8. Samenvatting en conclusies Hoofdstuk 8 Samenvatting en conclusies Samenvatting en conclusies Al vele decennia vormen opioïden de gouden standaard in behandeling van acute en chronische pijn, ondanks de grote hoeveelheid bijwerkingen

Nadere informatie

De geriatrische patiënt op de SEH. SEH onderwijsdag Sigrid Wittenberg, aios klinische geriatrie

De geriatrische patiënt op de SEH. SEH onderwijsdag Sigrid Wittenberg, aios klinische geriatrie De geriatrische patiënt op de SEH SEH onderwijsdag Sigrid Wittenberg, aios klinische geriatrie Relevante onderwerpen Delier Symptoomverarming Medicatie op de SEH Duur aanwezigheid patiënt op de SEH Delier

Nadere informatie

INTEGRAAL DELIRIUM MANAGEMENT PROTOCOL INTENSIVE CARE VOLWASSENEN ERASMUS MC

INTEGRAAL DELIRIUM MANAGEMENT PROTOCOL INTENSIVE CARE VOLWASSENEN ERASMUS MC INTEGRAAL DELIRIUM MANAGEMENT PROTOCOL INTENSIVE CARE VOLWASSENEN ERASMUS MC SAMENVATTING Delirium bij kritisch zieke patiënten dient te worden beschouwd als een vorm van vitaal orgaanfalen die, net als

Nadere informatie

GHB: effecten en risico s intoxicatie en onthoudingssyndroom

GHB: effecten en risico s intoxicatie en onthoudingssyndroom GHB: effecten en risico s intoxicatie en onthoudingssyndroom Martijn van Noorden Psychiater Leids Universitair Medisch Centrum GHB-studiedag 2013 Inhoud GHB-effecten GHB-intoxicaties GHB-afhankelijkheid

Nadere informatie

PALLIATIEVE SEDATIE

PALLIATIEVE SEDATIE Ik heb er geen bezwaar tegen dat de mensen tijdens de voordracht naar hun horloge kijken, maar ik aanvaard niet dat ze met hun horloge beginnen te schudden om er zeker van te zijn dat het ding nog werkt.

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/43949 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Douma, Marit Title: Remifentanil for labour pain : safety and efficacy Issue Date:

Nadere informatie

Opioïden bij benigne pijn

Opioïden bij benigne pijn Opioïden bij benigne pijn Anesthesie Locatie Hoorn/Enkhuizen Inleiding Uw behandelend arts zal uw pijn gaan bestrijden met opioïden. Dit zijn sterk werkende morfine-achtige pijnstillers. Deze informatie

Nadere informatie

PSA procedurele sedatie en analgesie

PSA procedurele sedatie en analgesie PSA procedurele sedatie en analgesie PSA (procedurele sedatie en analgesie) Deze brochure is bedoeld om patiënten te informeren die een ingreep of onderzoek moeten ondergaan in het ziekenhuis waarbij

Nadere informatie

Ketamine in de analgosedatie Ervaringen op OK, IC en interventiekamer

Ketamine in de analgosedatie Ervaringen op OK, IC en interventiekamer Ketamine in de analgosedatie Ervaringen op OK, IC en interventiekamer Dr. Markus Klimek, DEAA, EDIC Plaatsverv. Afdelingshoofd / Plaatsverv. Opleider Erasmus MC, Rotterdam Disclosure Sinds 1995 regelmatig

Nadere informatie

Methadon... als pijnstiller?

Methadon... als pijnstiller? Methadon... als pijnstiller? Amon Heijne AIOS anesthesiologie Imago probleem Ook iets voor de OK? Inhoud Waar of niet waar? Historisch perspectief Wat gebeurt er in het lichaam met methadon? Waarom zouden

Nadere informatie

Casus. Diagnose en behandeling van acute GHB-onthouding in het ziekenhuis. Inhoud. Casus (vervolg) GHB-effecten 30-01-13.

Casus. Diagnose en behandeling van acute GHB-onthouding in het ziekenhuis. Inhoud. Casus (vervolg) GHB-effecten 30-01-13. 30-01-13 Diagnose en behandeling van acute GHB-onthouding in het ziekenhuis Casus - Mw S, 29 jaar. Presentatie op SEH van het LUMC, uitte zich suïcidaal. Enkele dagen eerder TS met alcohol, GHB en medicatie

Nadere informatie

Pijnmeting en behandeling. Na een operatie

Pijnmeting en behandeling. Na een operatie Pijnmeting en behandeling Na een operatie Pijn na een operatie kan het genezingsproces nadelig beïnvloeden. Daarom hebben de medisch specialisten en verpleegkundigen van Zuyderland Medisch Centrum afspraken

Nadere informatie

Informatie over PSA door de Sedatie praktijk Specialist. Inleiding

Informatie over PSA door de Sedatie praktijk Specialist. Inleiding Informatie over PSA door de Sedatie praktijk Specialist Inleiding Binnenkort ondergaat u in het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMC Utrecht) een uitgebreid onderzoek en/of behandeling. Dit onderzoek

Nadere informatie

Samenstelling: serum: baclofen 2443 µg/l, diazepam 1634 µg/l, desmethyldiazepam 1460 µg/l, oxazepam 79 µg/l, temazepam 158 µg/l.

Samenstelling: serum: baclofen 2443 µg/l, diazepam 1634 µg/l, desmethyldiazepam 1460 µg/l, oxazepam 79 µg/l, temazepam 158 µg/l. TOXICOLOGIE Ronde 2017.1 Patiënt bekend met alcoholproblematiek en momenteel onder behandeling van verslavingszorg. Recent op de centrale spoedopvang geweest in verband met een eerste gegeneraliseerd tonischclonisch

Nadere informatie

Delirium Clinical Assessment Protocol (CAP) = 0

Delirium Clinical Assessment Protocol (CAP) = 0 Delirium Clinical Assessment Protocol (CAP) = 0 De informatie over deze CAP-code wordt opgesplitst in twee delen: (I) Betekenis: De betekenis van code 0 bij de Delirium-CAP. (II) Richtlijnen: De stappen

Nadere informatie

Herziene richtlijn analgesie en sedatie voor volwassen patiënten op de intensive care

Herziene richtlijn analgesie en sedatie voor volwassen patiënten op de intensive care Herziene richtlijn analgesie en sedatie voor volwassen patiënten op de intensive care JJ Spijkstra, Vrije Universiteit medisch centrum, Amsterdam J Horn, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam SEMJ Gielen-Wijffels,

Nadere informatie

Delirium op de IC: het psychiatrisch perspectief. G. E. Jacobs Psychiater-klinisch farmacoloog PCD VUmc 28-1-2015

Delirium op de IC: het psychiatrisch perspectief. G. E. Jacobs Psychiater-klinisch farmacoloog PCD VUmc 28-1-2015 Delirium op de IC: het psychiatrisch perspectief G. E. Jacobs Psychiater-klinisch farmacoloog PCD VUmc 28-1-2015 1. Kliniek van het delier differentieel diagnose 2. Pathofysiologie 3. Medicatie en delier

Nadere informatie

Anesthesie. Diepe sedatie (en pijnstilling) buiten de operatiekamer

Anesthesie. Diepe sedatie (en pijnstilling) buiten de operatiekamer Anesthesie Diepe sedatie (en pijnstilling) buiten de operatiekamer Inhoudsopgave Voor wie is deze informatie bedoeld?...4 Wat is diepe sedatie (en pijnstilling)?...4 Waar is diepe sedatie voor bedoeld?...4

Nadere informatie

SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN

SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Remifentanil B. Braun 1 mg, poeder voor concentraat voor oplossing voor injectie of infusie Remifentanil B. Braun 2 mg, poeder voor concentraat

Nadere informatie

Diepe koeling Invloed op het brein/delier. Astrid Hoedemaekers

Diepe koeling Invloed op het brein/delier. Astrid Hoedemaekers Diepe koeling Invloed op het brein/delier Astrid Hoedemaekers Delier op de IC Smith et al, ICM 2017 DECCA punt-prevalentie studie Prevalentie = 32% MV: 80% Grote CTC: > 80% Saluh et al, Crit Care 2010

Nadere informatie

Delier 18-04-2011. Sini van den Boomen Anja Manders Marianne de Nobel

Delier 18-04-2011. Sini van den Boomen Anja Manders Marianne de Nobel Delier 18-04-2011 Sini van den Boomen Anja Manders Marianne de Nobel Welkom Doel: Kennisoverdracht/bewustwording Signalering Verpleegkundige interventies Programma Film Medische aspecten delier Casus in

Nadere informatie

Achtereenvolgens zullen we bij de bespreking van de farmacokinetiek het distributievolume, de clearance van een medicament, de verdeling van een

Achtereenvolgens zullen we bij de bespreking van de farmacokinetiek het distributievolume, de clearance van een medicament, de verdeling van een 1 2 Achtereenvolgens zullen we bij de bespreking van de farmacokinetiek het distributievolume, de clearance van een medicament, de verdeling van een medicament tussen plasma en weefsels en de effecten

Nadere informatie

Matige en diepe sedatie tijdens een procedure of onderzoek

Matige en diepe sedatie tijdens een procedure of onderzoek Matige en diepe sedatie tijdens een procedure of onderzoek het verlagen van het bewustzijn 73.009N-140901 Diensthoofd Anesthesie-Reanimatie Jan Yperman Ziekenhuis Briekestraat 12 8900 Ieper www.yperman.net

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker Bas Peeters

Disclosure belangen spreker Bas Peeters Disclosure belangen spreker Bas Peeters (potentiële) belangenverstrengeling: geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven: geen Sponsoring of onderzoeksgeld: geen Honorarium of andere

Nadere informatie

Palliatieve sedatie. maandag 29 november Paul Oyen Verpleegkundig consulent Regionaal Consultatieteam PZ Integraal Kankercentrum Limburg

Palliatieve sedatie. maandag 29 november Paul Oyen Verpleegkundig consulent Regionaal Consultatieteam PZ Integraal Kankercentrum Limburg Palliatieve sedatie maandag 29 november 2010 Paul Oyen Verpleegkundig consulent Regionaal Consultatieteam PZ Integraal Kankercentrum Limburg Achtergrond Palliatieve Sedatie 2005 eerste landelijke richtlijn

Nadere informatie

Behandeling van atrium fibrilleren op de IC. Mirjam Wikkerink, ANIOS IC

Behandeling van atrium fibrilleren op de IC. Mirjam Wikkerink, ANIOS IC Behandeling van atrium fibrilleren op de IC Mirjam Wikkerink, ANIOS IC AF op IC 15% van de patiënten, meestal in de eerste 72 uur na ontstaan van sepsis Verminderde atriale contractie, hoge ventriculaire

Nadere informatie

Beademen: kan het nog beter? De rol van voeding

Beademen: kan het nog beter? De rol van voeding Refereeravond Multidisciplinaire route naar detubatie Beademen: kan het nog beter? De rol van voeding 17 juni 2014, Geertje Raemakers-van Driel, diëtist Inleiding doel voeden op IC eiwitstofwisseling,

Nadere informatie

Protocol procedurele sedatie volwassenen op spoedgevallendienst UZ Gent

Protocol procedurele sedatie volwassenen op spoedgevallendienst UZ Gent Protocol procedurele sedatie volwassenen op spoedgevallendienst UZ Gent 1. Definitie procedurele sedatie = Gemonitord gebruik van kortwerkende analgetica en sedativa om toe te laten een klinische handeling

Nadere informatie

REMIFENTANIL 1 MG TEVA REMIFENTANIL 2 MG TEVA REMIFENTANIL 5 MG TEVA poeder voor concentraat voor oplossing voor injectie of infusie

REMIFENTANIL 1 MG TEVA REMIFENTANIL 2 MG TEVA REMIFENTANIL 5 MG TEVA poeder voor concentraat voor oplossing voor injectie of infusie 1.3.1 : Productinformatie Bladzijde : 1 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Remifentanil 1 mg Teva, Remifentanil 2 mg Teva, Remifentanil 5 mg Teva, 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Remifentanil

Nadere informatie

HALDOL tabletten en drank

HALDOL tabletten en drank Een Direct Healthcare Professional Communication (DHPC) is een schrijven dat naar de gezondheidszorgbeoefenaars wordt gezonden door de farmaceutische firma s, om hen te informeren over mogelijke risico

Nadere informatie

Richtlijn Antipsychotica. Richtlijnenmiddag 2017

Richtlijn Antipsychotica. Richtlijnenmiddag 2017 Richtlijn Antipsychotica Richtlijnenmiddag 2017 Voor wie Daarvoor is de indeling volgens de DSM 5: 297.1 Waanstoornis 298.8 Kortdurende psychotische stoornis 295.40 Schizofreniforme stoornis 295.90 Schizofrenie

Nadere informatie

Sedatie en Analgesie door niet-anesthesiologen. Ankie Koopman-van Gemert

Sedatie en Analgesie door niet-anesthesiologen. Ankie Koopman-van Gemert Sedatie en Analgesie door niet-anesthesiologen Ankie Koopman-van Gemert 10-04-2016 Disclosure Geen belangen die voor deze lezing gelden Verwacht geen eye-opener Inleiding Richtlijn Afbakening Sedatie Grenzen

Nadere informatie

Farmacotherapie in de acute fase van alcoholdetoxificatie. Critically Appraised Topic

Farmacotherapie in de acute fase van alcoholdetoxificatie. Critically Appraised Topic Farmacotherapie in de acute fase van alcoholdetoxificatie Critically Appraised Topic Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring

Nadere informatie

Propylhexedrine. Eventin. Postfach Ludwigshafen DE Germany. Lid-Staten Registratiehouder Naam van het geneesmiddel

Propylhexedrine. Eventin. Postfach Ludwigshafen DE Germany. Lid-Staten Registratiehouder Naam van het geneesmiddel Bijlage I 3 Stoff: Propylhexedrine Lid-Staten Registratiehouder Naam van het geneesmiddel Duitsland Knoll AG Postfach 210805 Ludwigshafen DE 67008 Germany Eventin 4 Stoff: Fenbutrazaat Lid-Staten Registratiehouder

Nadere informatie

Summary of product characteristics / 1 van 7

Summary of product characteristics / 1 van 7 1.3.1.1 Summary of product characteristics 1.3.1.1 / 1 van 7 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING : Elke ml oplossing voor injectie bevat 10 mg. : Elke ml oplossing

Nadere informatie

Continue Palliatieve sedatie, feiten en fabels 19-09-2013. Specialist ouderengeneeskunde/docent. Probeer te verwoorden wat volgens jou

Continue Palliatieve sedatie, feiten en fabels 19-09-2013. Specialist ouderengeneeskunde/docent. Probeer te verwoorden wat volgens jou Continue Palliatieve sedatie, feiten en fabels 19-09-2013 Margot Verkuylen Specialist ouderengeneeskunde/docent Wat is het? Probeer te verwoorden wat volgens jou palliatieve sedatie is PALLIATIEVE SEDATIE

Nadere informatie

Informatie over PSA door de Sedatie praktijk Specialist. Afdeling Pijnbehandeling

Informatie over PSA door de Sedatie praktijk Specialist. Afdeling Pijnbehandeling Informatie over PSA door de Sedatie praktijk Specialist Afdeling Pijnbehandeling Inhoudsopgave Inleiding 3 1 PSA 4 1.1 Wanneer PSA? 4 1.2 Waarmee wordt de PSA uitgevoerd? 4 1.3.1 Sedatie en analgesie zijn

Nadere informatie

Het gebruik van morfine en veel voorkomende vragen

Het gebruik van morfine en veel voorkomende vragen Het gebruik van morfine en veel voorkomende vragen Albert Schweitzer ziekenhuis januari 2015 pavo 0437 Inleiding Uw arts heeft u morfineachtige pijnstillers (zie tabel) voorgeschreven tegen de pijn. Deze

Nadere informatie

Lachgassedatie bij kinderen

Lachgassedatie bij kinderen Lachgassedatie bij kinderen Eén van de mogelijkheden van procedurele sedatie en analgesie (PSA) bij kinderen Anita Verhoeven en Paul van Rijssel Kinderartsen Maasziekenhuis Pantein Hoekstenen van procedureel

Nadere informatie

PALLIATIEVE SEDATIE, een richtlijn.

PALLIATIEVE SEDATIE, een richtlijn. PALLIATIEVE SEDATIE, een richtlijn. Oostende, 28 maart 2014 Mevr. Dina Declerck, PST AZ Sint-Jan Brugge Voorzitster Stuurgroep Ethiek Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen Dr. Gert Huysmans, Palliatief

Nadere informatie

SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN

SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Remifentanil hameln rds 1 mg, poeder voor concentraat voor oplossing voor injectie of infusie Remifentanil hameln rds 2 mg, poeder voor

Nadere informatie

INHOUD Dit protocol is gebaseerd op de NVN richtlijn 2011 Prognose van post-anoxisch coma. 1 september 2012

INHOUD Dit protocol is gebaseerd op de NVN richtlijn 2011 Prognose van post-anoxisch coma. 1 september 2012 INHOUD Dit protocol is gebaseerd op de NVN richtlijn 2011 Prognose van post-anoxisch coma. 1 september 2012 Inleiding: Een post-anoxisch coma wordt veroorzaakt door globale anoxie of ischemie van de hersenen,

Nadere informatie

Delier in de palliatieve fase DR. KARIN SCHOTTE MEDISCHE ONCOLOGIE- PALLIATIEF SUPPORTTEAM

Delier in de palliatieve fase DR. KARIN SCHOTTE MEDISCHE ONCOLOGIE- PALLIATIEF SUPPORTTEAM Delier in de palliatieve fase DR. KARIN SCHOTTE MEDISCHE ONCOLOGIE- PALLIATIEF SUPPORTTEAM 1. Definitie en voorkomen 2. Pathofysiologie 3. Oorzaken 4. Diagnose 5. Behandeling Definitie en voorkomen: 1.

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 9. Samenstelling van de werkgroep 11

Inhoud. Voorwoord 9. Samenstelling van de werkgroep 11 Inhoud Voorwoord 9 Samenstelling van de werkgroep 11 Samenvatting 13 Samenvatting van de aanbevelingen 13 Symptomen van het PD 13 Criteria voor PD 14 Risicofactoren 14 Meetinstrumenten 14 Patiëntenperspectief

Nadere informatie

9 Pijnbestrijding. 9.1 Medicamenteus stappenschema

9 Pijnbestrijding. 9.1 Medicamenteus stappenschema 9 Pijnbestrijding Het meten van de pijn bij kinderen in de kliniek of op de poli dient onderdeel te zijn van de standaard zorg. Pijn wordt gemeten met een gestandardiseerde scoringslijst. 0-2 jaar comfort

Nadere informatie

Stephan van den Brand Kaderarts palliatieve zorg

Stephan van den Brand Kaderarts palliatieve zorg Stephan van den Brand Kaderarts palliatieve zorg Palliatieve sedatie -Inleiding -Wat is palliatieve sedatie? -Wat is het niet? -Indicatiestelling -Procedure -Valkuilen -Complicaties Palliatieve sedatie

Nadere informatie

Palliatieve sedatie 17 maart 2014

Palliatieve sedatie 17 maart 2014 Palliatieve sedatie 17 maart 2014 Palliatieve sedatie - programma Welkom De heer P. Polak, cardioloog, voorzitter MEC Presentatie Mevrouw A. Witziers, arts palliatieve zorg Bespreken casuïstiek Mevrouw

Nadere informatie

Pijn na een operatie

Pijn na een operatie Pijn na een operatie 1. Inleiding Binnenkort wordt U geopereerd in het TweeSteden ziekenhuis op locatie Tilburg. Pijn na een operatie is vrijwel onvermijdelijk. Pijn is een signaal van (mogelijke) weefselbeschadiging,

Nadere informatie

De acuut zieke chronische patiënt in een acuut ziekenhuis

De acuut zieke chronische patiënt in een acuut ziekenhuis De acuut zieke chronische patiënt in een acuut ziekenhuis Dr. De Coster Olivier, Stedelijke Ziekenhuis Roeselare UZ-Brussel Stedelijk Ziekenhuis Roeselare Brugsesteenweg 90 8800 Roeselare T 051 23 61 11

Nadere informatie

Pijnstilling via de pijnpomp

Pijnstilling via de pijnpomp Infobrochure Pijnstilling via de pijnpomp Patiënt-gecontroleerde pijnbestrijding Anesthesie - Pijntherapie - Intensieve zorgen Tel: 011 826 227 mensen zorgen voor mensen Inleiding Binnenkort ondergaat

Nadere informatie

leidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van atomoxetine

leidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van atomoxetine Atomoxetine HCl Aurobindo 10, 18, 25, 40, 60, 80 en 100 mg, harde capsules RVG 121282, 121287, 121290, 121293, 121294, 121295, 121297 Module 1.8 1.8.2 armm Rev.nr. 1905 Pag. 1 van leidraad voor artsen

Nadere informatie

Medicamenteuze behandeling van pijn bij (oncologische) patiënten

Medicamenteuze behandeling van pijn bij (oncologische) patiënten PIJNPROTOCOL VOOR VOLWASSENEN Medicamenteuze behandeling van pijn bij (oncologische) patiënten Inleiding Het afnemen van een pijnanamnese en het bijhouden van pijnscores zijn voorwaarden voor een goede

Nadere informatie

Antipsychotica en monitoren van bijwerkingen

Antipsychotica en monitoren van bijwerkingen Antipsychotica en monitoren van bijwerkingen Symptomatische behandeling bij psychosen Effectiviteit: 70 a 90% Indicaties Schizofrenie Manie Depressie met psychot. kenm. Waanstoornis Psychose NAO Psycho-org.

Nadere informatie

Leidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van atomoxetine

Leidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van atomoxetine Leidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van atomoxetine Dit materiaal beschrijft aanbevelingen om belangrijke risico s van atomoxetine te

Nadere informatie

BIJSLUITER. Bupredine Multidose 0,3 mg/ml oplossing voor injectie voor honden, katten en paarden

BIJSLUITER. Bupredine Multidose 0,3 mg/ml oplossing voor injectie voor honden, katten en paarden BIJSLUITER Bupredine Multidose 0,3 mg/ml oplossing voor injectie voor honden, katten en paarden 1. NAAM EN ADRES VAN DE HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN EN DE FABRIKANT VERANTWOORDELIJK

Nadere informatie

PSA tijdens een onderzoek of behandeling

PSA tijdens een onderzoek of behandeling PSA tijdens een onderzoek of behandeling Procedurele Sedatie en/of Analgesie U heeft een afspraak bij de polikliniek Anesthesiologie. U wordt tijdens dit bezoek verwacht bij de volgende personen: Afspraak

Nadere informatie

ACUTE PIJN: POSTOPERATIEVE SETTING SARAH MARTENS VERPLEEGKUNDIGE/VROEDVROUW GOPR

ACUTE PIJN: POSTOPERATIEVE SETTING SARAH MARTENS VERPLEEGKUNDIGE/VROEDVROUW GOPR ACUTE PIJN: POSTOPERATIEVE SETTING SARAH MARTENS VERPLEEGKUNDIGE/VROEDVROUW GOPR POSTOPERATIEVE PIJN = ACUTE PIJN RECENT ONTSTAAN MEESTAL VAN KORTE DUUR AANWIJSBAAR TIJDSTIP CAUSAAL VERBAND MET LETSEL

Nadere informatie

Inhoud. GHB-effecten. GHB-effecten. GHB-effecten. GHB-effecten 21-3-2013. Intoxicatie en onthouding in het algemeen ziekenhuis.

Inhoud. GHB-effecten. GHB-effecten. GHB-effecten. GHB-effecten 21-3-2013. Intoxicatie en onthouding in het algemeen ziekenhuis. Inhoud Intoxicatie en onthouding in het algemeen ziekenhuis Dr. Martijn van Noorden Psychiater Leids Universitair Medisch Centrum GHB Monitor 2013 Practice-based richtlijn algemeen ziekenhuis GHB bindt

Nadere informatie

Midazolam. Benzodiazepinen. Volwassenen Intramusculair/subcutaan: onverdund, 5 mg/ml Intraveneus als bolusinjectie: onverdund, 1 mg/ml, de

Midazolam. Benzodiazepinen. Volwassenen Intramusculair/subcutaan: onverdund, 5 mg/ml Intraveneus als bolusinjectie: onverdund, 1 mg/ml, de Midazolam Afleveringsvorm F.T.G. Toedieningsroute Toedieningscategorie Ampul met 5 mg = 5 ml (1 mg/ml) midazolam (als hydrochloride) Ampul met 5 mg = 1 ml, 15 mg = 3 ml en 50 mg = 10 ml (5 mg/ml) midazolam

Nadere informatie

Palliatieve Zorg. Paul Smit, Specialist Ouderengeneeskunde Kaderarts Palliatieve Zorg. 2012 ParkinsonNet congres

Palliatieve Zorg. Paul Smit, Specialist Ouderengeneeskunde Kaderarts Palliatieve Zorg. 2012 ParkinsonNet congres Palliatieve Zorg Paul Smit, Specialist Ouderengeneeskunde Kaderarts Palliatieve Zorg Palliatieve Zorg Palliatieve zorgverlening is aan de orde zodra behandelingen die op genezing gericht zijn niet of niet

Nadere informatie