Angst en paniek Etiologie Niet-medicamenteuze therapie

Transcriptie

1 Angst en paniek De prevalentie van angst neemt toe met de ernst van de ziekte. De combinatie van depressie en angst komt vaker voor dan angst alleen. Een pure angststoornis wordt gezien bij 28 procent van de patiënten. Angst kan buitensporig zijn of onevenredig lang aanhouden, waardoor er sprake is van subjectief lijden en belemmering in het dagelijks functioneren. Van een paniekaanval is sprake als de angst intens is, plotseling begint en de klachten binnen tien minuten tot een piek komen. Symptomen kunnen zijn: hartkloppingen, zweten, trillen of beven, klamme handen en voeten, gevoelens van ademnood, snelle ademhaling, gevoel om te stikken. Etiologie Angst is een symptoom en kan veroorzaakt worden door: psychologische en existentiële factoren, zoals angst om te lij - de n, verlies van controle, afscheid moeten nemen van naasten en het beleven van schuldgevoelens; lichamelijke klachten zoals dyspneu, misselijkheid of pijn; bijwerkingen van medicatie, onttrekking van medicatie (benzodiazepinen, opioïden), alcohol of drugs; in het kader van depressie, delier, cognitieve stoornis, waan of psychose; bekende angststoornis in psychiatrische zin. Niet-medicamenteuze therapie Een rustige benadering van de zieke en diens naasten werkt angstreducerend. Spreek over de angst, probeer de reden van de angst te achterhalen. Betrek hierbij familieleden (indien toestemming van patiënt). Zorg voor structuur in de dagelijkse activiteiten, ontspanning en goede (nacht)rust. Bij opkomende angst bieden massage, muziek, een warm bad of andere activiteiten mogelijk afleiding. Verzorging door vertrouwde personen zal het gevoel van veiligheid vergroten.

2 18 ANGST EN PANIEK Schakel zo nodig een andere discipline in voor ondersteuning en begeleiding, zoals maatschappelijk werker, psycholoog, psychiater of geestelijk verzorger. Medicamenteuze therapie Selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI s) zijn werkzaam tegen angst en paniek. De eerste twee weken van insluipen combineren met benzodiazepinen om bijwerkingen (toename angst en paniek) tegen te gaan. ANGST EN PANIEK generieke naam/ merknaam toedieningsvorm dosering bijwerkingen alprazolam Xanax citalopram Cipramil 0,25/0,5 mg Retard 0,5/1/2 mg omhuld 20/40 mg druppelvloeistof 40 mg/ml 0,75 mg frequentie: 3x 0,25-0,5 mg max./dag: 1,5 mg 1 mg 0,5-1,5 mg max./dag: 3 mg mg max./dag: 60 mg mg max./dag: 60 mg *** slaperigheid, spierzwakte, duizeligheid, verwardheid, moeheid ** anterograde amnesie, gewichtstoe - name, maag-darmstoornissen * psychische en fysieke afhankelijkheid kan optreden. Staken kan leiden tot onthoudings- of reboundverschijnselen *** misselijkheid, droge mond, obstipatie, diarree, slapeloosheid, agitatie, palpitaties, tremoren, transpireren, hoofdpijn, duizeligheid, abnormale accommodatie en asthenie ** rash, pruritus, paresthesieën, concentratiestoornissen, verwardheid, suïcidepogingen, abnormale dromen, amnesie, orthostatische hypotensie, polyurie, gewichtsveranderingen, smaakstoornissen, geeuwen, maag-darmklachten, rinitis, sinusitis, mictiestoornissen, vermoeidheid * verhoogde leverenzymen, hoesten, fotosensibiliteit, tinnitus, myalgie, allergische reacties

3 ANGST EN PANIEK 19 Benzodiazepinen hebben een bewezen effect in de behandeling van angst. Bij kortdurende aanvallen genieten lorazepam en alprazolam de voorkeur. Bij persisterende angst kan op een langer werkend middel overgestapt worden (clonazepam). Neuroleptica kunnen overwogen worden wanneer de angst: onvoldoende reageert op benzodiazepinen; gepaard gaat met psychotische symptomen. interacties alcohol en andere centraal dempende stoffen versterken het centrale effect van benzodiazepinen opmerkingen geleidelijk afbouwen in verband met onthoudings- en reboundverschijnselen combinatie met MAO-remmers kan serotoninesyndroom geven serotonerge werking van sumatriptan serotonerge bijwerkingen van lithium of tryptofaan mogelijk verlengde bloedingstijd bij gelijktijdig gebruik van bloedverdunners niet combineren met Sint-Janskruid (Hypericum perforatum) plasmaspiegel door cimetidine verdubbeling plasmaspiegels metoprolol mag via sonde bij omzetten van ten in druppelvloeistof let op: de biologische beschikbaarheid met druppelvloeistof is 20% hoger dan met ten

4 20 ANGST EN PANIEK ANGST EN PANIEK vervolg generieke naam/ merknaam toedieningsvorm dosering bijwerkingen clonazepam Rivotril clorazepinezuur Clorazepaat Tranxène escitalopram Lexapro 0,5/2 mg druppelvloeistof 2,5 mg/ml injectie 1 mg/ml capsule 5/10 mg 10/ 1 mg 0,5-2 mg max./dag: 4 mg 1 mg 0,5-2 mg max./dag: 4 mg 1 mg 0,5-2 mg max./dag: 4 mg frequentie: 1-4x 5-10 mg max./dag: 40 mg 10 mg mg max./dag: 30 mg *** coördinatiestoornissen, spierzwakte, sedatie ** duizeligheid, ongearticuleerd spreken, verwardheid, dysforie, nystagmus, di - plopie, anorexie, hoofdpijn, slapeloosheid * obstipatie, mictiestoornissen, trombopenie, pigmentatie *** slaperigheid, vermoeidheid, ataxie, verwardheid, hoofdpijn, afvlakking gevoel, duizeligheid, spierzwakte ** maag-darmstoornissen, anterograde amnesie, eetlust, gewicht, libido, huidreacties, manifest worden depressie *** misselijkheid, orthostatische hypotensie, hyponatriëmie, abnormaal gezichtsvermogen, braken, droge mond, sufheid ** eetlust, libido, anorgasmie, slapeloosheid, slaperigheid, duizeligheid, sinusitis, geeuwen, diarree, obstipatie, transpireren, impotentie, vermoeidheid, koorts, anafylactische reacties, abnormale leverfunctietests, atralgie, myalgie, insulten, tremor, bewegingsstoornissen, serotininesyndroom, verwardheid, suïcidepogingen, hallucinaties, agitatie, angst, urineretentie, galactorroe, uitslag, pruritus, angio-oedeem * verstoorde smaak

5 ANGST EN PANIEK 21 interacties opmerkingen metabolisme door delavirdine, proteaseremmers gewenning treedt op voor ***-bijwerkingen mag via sonde effect door alcohol en andere centraal dempende kans op paradoxale reacties bij ouderen stoffen mag geopend worden halfwaardetijd door disulfiram, cimetidine, hormonale anticonceptiva combinatie met MAO-remmers kan serotoninesyndroom geven serotonerge werking van sumatriptan serotonerge bijwerkingen van lithium of tryptofaan mogelijk verlengde bloedingstijd bij gelijktijdig gebruik van bloedverdunners niet combineren met Sint-Janskruid (Hypericum perforatum) spiegels flecaïnide, propafenon, metoprolol, clomipramine, nortriptyline, risperidon, haloperidol plasmaspiegel door cimetidine, omeprazol

6 22 ANGST EN PANIEK ANGST EN PANIEK vervolg generieke naam/ merknaam toedieningsvorm dosering bijwerkingen haloperidol Halodol lorazepam paroxetine Seroxat 1/5/10 mg druppelvloeistof 2 mg/ml injectievloeistof 5 mg/ml 1/2,5 mg 20/30 mg suspensie 2 mg/ml 2 mg frequentie: 2x 1-5 mg max./dag: 10 mg 2 mg frequentie: 2x 1-5 mg max./dag: 10 mg 2 mg frequentie: 2x 1-5 mg max./dag: 10 mg 2-3 mg frequentie: 2-3x 1-2,5 mg max./dag: 7,5 mg mg max./dag: 50 mg mg max./dag: 50 mg *** acute dystonieën, initiatiefverlies, emotionele afvlakking, extrapiramidale bijwerkingen ** hoofdpijn, agitatie, verwardheid, duizeligheid, sufheid, slaperigheid, droge mond, visusstoornissen, obstipatie, urineretentie * fotosensibilisatie, cholestatische icterus, gewicht, convulsies, ventri - culaire aritmieën, maligne neurolepticasyndroom bij parenterale toediening: verlenging QT-interval op ECG *** slaperigheid, spierzwakte, duizeligheid, anterograde amnesie, maagdarmstoornissen, gewicht en eetlust, huidreacties, depressie * i.m./i.v.: roodheid injectieplaats, hypotensie, ademhalingsdepressie *** misselijkheid, slaperigheid, transpiratie, tremor, spierzwakte, droge mond, slapeloosheid, obstipatie, eetlust ** hoofdpijn, duizeligheid, diarree, dyspepsie, mictie- en visusstoornissen, paresthesieën, rash, palpitaties, orthostatische hypotensie, agitatie, concentratiestoornissen * acuut glaucoom, urineretentie, gezichts- en perifeer oedeem, maligne neuroleptisch syndroom, stevens-johnsonsyndroom, hyponatriëmie, lever - functiestoornissen, bloedingen, extrapiramidale stoornissen

7 ANGST EN PANIEK 23 interacties plasmaspiegel door carbamazepine plasmaspiegel door kinidine werking door parasympathicolytica wederzijds effect met bètablokkers wederzijds effect met tricyclische antidepressiva serumspiegel door barbituraten plasmaspiegel door ritanovir opmerkingen CAVE: gebruik van neuroleptica kan ook een delier induceren in de wangzak mag via sonde kans op paradoxale reacties bij ouderen kan sublinguaal gegeven worden mogelijke interactie met niet-selectieve MAO-remmers: opwinding, hyperpyrexie, rigiditeit, ademhalings - depressie plasmaspiegel tricyclische antidepressiva, trazodon metabolisme door ritonavir mag via sonde