PSYCHOFARMACA. Gert- Jan Hendriks, psychiater Directeur Centrum voor Angststoornissen Overwaal Hoofd Zorgprogramma Angststoornissen Pro Persona

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "PSYCHOFARMACA. Gert- Jan Hendriks, psychiater Directeur Centrum voor Angststoornissen Overwaal Hoofd Zorgprogramma Angststoornissen Pro Persona"

Transcriptie

1 Shared decisison making en Empowerment Gert- Jan Hendriks, psychiater Directeur Centrum voor Angststoornissen Overwaal Hoofd Zorgprogramma Angststoornissen Pro Persona PSYCHOFARMACA

2 Shared decision making Kern- elementen: Er zijn ten minste twee betrokkenen Beide partijen delen informatie Beide partijen werken aan besluitvorming Er wordt een beslissing genomen waarover beide partijen het eens zijn

3 Definitie Beslissingen die door gezamenlijk artsen/ psychologen/ therapeuten en patiënten zijn genomen en die gebaseerd zijn op het best beschikbare bewijs en gewogen zijn naar de specifieke karakteristieken en waarden van de patiënt.

4 Empowerment Dit concept gaat uit van het vermogen van mensen om hun leven vorm en betekenis te geven. Power betekent macht, kracht. Eigen macht, kracht ontwikkelen en inzetten, dat is de essentie van empowerment. Deze benadering gaat ervan uit dat ieder mens mogelijkheden of sterke kanten heeft om op eigen wijze eventueel samen met anderen vorm te geven aan het leven, ook als de omstandigheden niet zo gunstig zijn. Zorgverleners zijn bij dit concept gericht op het versterken van de regie van de client door de client bijvoorbeeld te stimuleren tot het maken van eigen keuzes, voor zover dat tot de mogelijkheden van de cliënt behoort. Empowerment bij een cliënt kan ontstaan door de inbreng van de cliënt vanaf het begin van het zorgproces mogelijk te maken, door de cliënt in staat te stellen eigenmachtig te beslissen en te handelen.

5 Onderbouwing De herinrichting van de gezondheidszorg in Nederland, dus ook de GGZ, kent de volgende uitgangspunten: ú Maatwerk en klantgerichtheid op basis van de behoeften en waarden van de patiënt ú Patiënt als bron van controle, regie bij de patiënt ú Gedeelde kennis ú Continue uitwisseling van informatie, gebruik makend van moderne technologie ú Evidence based besluitvorming

6 Psychofarmaca Antidepressiva en benzodiazepines behoren tot de meest voorgeschreven medicamenten. De gz- psycholoog zal in zijn dagelijks praktijk daarom regelmatig geconfronteerd worden met het gegeven dat patiënten naast de psychologische behandeling ook psychofarmaca krijgen voorgeschreven. In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op de indicaties van psychofarmaca, de werking en de bijwerkingen en de specifieke bijdrage van de gz- psycholoog bij het gecombineerd psychologisch en medicamenteus behandelen in de eerstelijns- en tweedelijns GGZ. Bron: Handboek voor gz- psychologen, 2011 (red. Marc Verbraak, Sako Visser, Peter Muris & Kees Hoogduin), Hoofdstuk 22 Psychofarmaca (Gert- Jan Hendriks)

7 Prevalentie De jaarprevalentie van psychische aandoeningen in Nederland onder volwassenen van 18 tot 64 jaar bedraagt 18,0 procent. Angst- en stemmingsstoornissen maken hier het grootste deel van uit, namelijk respectievelijk 10,1 en 6,1 procent

8 Voorgeschreven recepten Het voorschrijven van psychofarmaca is de afgelopen decennia sterk toegenomen. Dit betreft vooral het gebruik van antidepressiva, die zowel voor angststoornissen als depressies zijn geïndiceerd. Het gebruik van antidepressiva is in de periode verdubbeld van 3,1 miljoen voorschriften naar 6,4 miljoen voorschriften en daarmee zijn dit, samen met benzodiazepines (11,2 miljoen voorschriften in 2007) de meest voorgeschreven psychofarmaca in Nederland. Omdat angststoornissen en milde tot matig ernstige depressies de meest voorkomende psychische aandoeningen zijn en hiervoor ook effectieve, psychologische behandelprotocollen beschikbaar zijn waarvoor de gz- psycholoog zowel in de eerste- als tweedelijns- gz ingezet zal worden, zal juist bij deze groep van aandoeningen het combineren van psychologische en farmacologische behandeling (combinatiebehandeling) vaak voorkomen.

9 Benzodiazepines Startdosering Streefdosering Maximale dosering Alprazolam 1,5 mg 4 6 mg n.v.t. Clonazepam 1 mg 2 3 mg n.v.t. Diazepam 5 10 mg mg n.v.t. Lorazepam 1 mg 2 4 mg n.v.t.

10 Onthoudingsverschijnselen Somatisch Psychisch Sensorisch Afgenomen eetlust, misselijkheid, hoofdpijn, spierpijn, tremoren, spiertrekkingen, transpireren, insulten. In- en doorslaapstoornissen, angst, nervositeit, prikkelbaarheid, rusteloosheid, hallucinaties, delier. Overgevoeligheid voor licht, geluid, aanraken.

11 Vuistregels Benzodiazepines dienen in principe kortdurend te worden voorgeschreven. De enige indicatie voor langdurig gebruik is bij ernstige, hardnekkige angststoornissen waarbij CGT en antidepressiva gefaald hebben. In het geval er sprake is van CGT voor angststoornissen dienen benzodiazepines op vaste tijdstippen te worden ingenomen en is het aan te raden het gebruik te laten registreren om zicht te houden op mogelijk klachtcontingent, behandeling ondermijnend gebruik. Agouw van benzodiazepines is wenselijk indien er geen indicatie is voor langdurig gebruik. Bij het gebruik langer dan vier maanden neemt de ernst van onthoudingsverschijnselen na staken toe. Bij CGT voor angststoornissen kan het agouwen als (een laatste) exposurestap beschouwd worden. Vuistregel voor agouw is het wekelijks verminderen van de uitgangsdosis met 25 procent. Bij de laatste 25 procent wordt de agouw uitgesmeerd over twee weken, waarbij het advies wordt gegeven dat ontwenningsverschijnselen nog twee tot drie weken kunnen aanhouden en vanzelf weggaan.

12 Moderne antidepressiva Moderne antidepressiva Startdosering Streefdosering (bij angststoornissen) Maximale dosering Citalopram 10 mg mg 60 mg Escitalopram 5 mg 10 mg 20 mg Fluoxetine 20 mg 20 mg 60 mg Fluvoxamine 50 mg mg 300 mg Mirtazapine 15 mg mg 45 mg Paroxetine 10 mg mg 60 mg Sertraline 50 mg 100 mg 200 mg Venlafaxine 75 mg mg 225 mg

13 Bijwerkingen De meest voorkomende bijwerkingen van de moderne antidepressiva zijn misselijkheid, transpiratie, hoofdpijn, slaperigheid, slapeloosheid, gewichtstoename en seksuele disfunctie (vertraagd orgasme, anorgasmie, libidoverlies, potentieproblemen).

14 Klassieke antidepressiva Klassieke antidepressiva Startdosering Gemiddelde dagdosering Maximale dosering Amitriptyline 50 mg mg 300 mg Clomipramine 25 mg mg 250 mg Imipramine 25 mg mg 300 mg Nortriptyline 50 mg mg 300 mg

15 Bijwerkingen De meest voorkomende bijwerkingen bij de klassieke antidepressiva zijn orthostase (bloeddrukdaling bij het veranderen van liggende of zittende naar staande houding), sedatie, droge mond, obstipatie, wazig zien, seksuele disfunctie (vertraagd orgasme, anorgasmie, libidoverlies, potentieproblemen), gewichtstoename en mictieproblemen. Seksuele disfunctie komt tot 90 procent voor bij cliënten die klassieke antidepressiva krijgen voorgeschreven en clomipramine heeft in dit verband de hoogste prevalentie.

16 Vuistregels Vanwege bijwerkingen is het verstandig om te beginnen met een lage dosering. Als bijwerkingen afwezig of gering zijn, kan dan na drie tot zeven dagen de dosis opgehoogd worden tot de minimaal effectieve dosis. Zonder goede instructies geen therapietrouw! Ongeveer twee derde van hen stopt voortijdig. Het is belangrijk dat zowel de behandelend psycholoog als voorschrijvend arts zich hiervan bewust zijn. Gebleken is dat de therapietrouw duidelijk toeneemt wanneer in de opbouwfase frequente afspraken gemaakt worden om de cliënt goed te instrueren met betrekking tot inname van de medicatie, de cliënt duidelijk voor te lichten over eventuele bijwerkingen en het verwachte beloop daarvan en de cliënt te blijven stimuleren de medicatie niet voortijdig te stoppen. Het zal duidelijk zijn dat hiermee de kans op een succesvolle behandeling ook wordt vergroot. Bij de behandeling van depressie kan na twee tot vier weken therapeutisch effect verwacht worden. Indien er onvoldoende effect is, kan de dosis opgehoogd worden. Wanneer er geen effect is opgetreden, moet het antidepressivum worden gestopt en dient de behandelaar over te gaan op een ander antidepressivum Bij de behandeling van angststoornissen kan, amankelijk van het type angststoornis, na vier tot twaalf weken effect verwacht worden. Met name bij de sociale- angststoornis, obsessieve compulsieve stoornis en posttraumatische stressstoornis kan het tot twaalf weken duren voordat het volledige effect is opgetreden. In tegenstelling tot wat eerder werd gedacht zijn voor de angststoornissen geen hogere doseringen nodig om effectief te zijn. Indien het antidepressivum effectief is, dient behandeling bij de depressie minimaal 6 maanden en bij angststoornissen minimaal 12 à 24 maanden te worden gecontinueerd.

17 Afbouw van antidepressiva Bij het stoppen van de antidepressiva na bijvoorbeeld twaalf maanden dienen deze te worden uitgeslopen. Vooral bij de angststoornissen is dan de kans op terugval groot. Wanneer antidepressiva als monotherapie zijn toegepast is het risico op terugval 25 à 50 procent of meer, en bij de obsessieve compulsieve stoornis zelfs bijna 100 procent. Het is daarom aan te raden cognitieve gedragstherapie toe te voegen aan de farmacologische behandeling om dit risico te reduceren. Omdat het leereffect van de cognitieve gedragstherapie kan worden ondermijnd wanneer gecombineerd behandeld wordt, kan dit, bij agouw van de medicatie, de angst voor terugval luxeren bij de cliënt. Op grond hiervan verdient het aanbeveling het agouwen van de antidepressiva (en/of benzodiazepines) als een laatste exposurestap in de behandeling te beschouwen.

18 Combinatiebehandeling? Het combineren van gerichte psychologische behandeling en farmacotherapie bij depressieve en angststoornissen heeft een bescheiden meerwaarde. Bij de milde of matige depressies bestaat hiervoor geen wetenschappelijke evidentie. Enkel bij de ernstige en of chronische verlopende depressies leidt combinatiebehandeling tot betere behandelresultaten in vergelijking met monotherapie. Bij de behandeling van angststoornissen wordt in het algemeen aangeraden bij comorbiditeit met een ernstige depressie naast cognitieve gedragstherapie ook antidepressiva voor te schrijven en bij het uitblijven van voldoende effectiviteit met CGT of antidepressiva (als eerste en tweede stap worden meestal de moderne antidepressiva geadviseerd) één van beide interventies aan de behandeling toe te voegen. Bij de paniekstoornis met agorafobie is de combinatiebehandeling het beste onderzocht. Het staat vast dat combinatiebehandeling op de korte termijn tot betere resultaten leidt.

19 Tot slot enkele tips Bezoek websites: ú stcihting.nl ú ú ú Bibliotherapie: ú A- GGZ reeks (BSL)

20

21

Kort & Krachtig behandelprotocollen. Pharmacotherapy for depressive and/or anxiety disorders [in Dutch]

Kort & Krachtig behandelprotocollen. Pharmacotherapy for depressive and/or anxiety disorders [in Dutch] Kort & Krachtig behandelprotocollen Pharmacotherapy for depressive and/or anxiety disorders [in Dutch] FARMACOTHERAPIE BIJ ANGST- en/of STEMMINGSSTOORNISSEN MODULE SSRI Inhoud Algemene introductie 4 Bijeenkomst

Nadere informatie

Doen bij Depressie. Module 3 Fase 4 - Behandelen. Medicamenteuze behandeling van depressie bij cliënten van verpleeghuizen.

Doen bij Depressie. Module 3 Fase 4 - Behandelen. Medicamenteuze behandeling van depressie bij cliënten van verpleeghuizen. Doen bij Depressie Module 3 Fase 4 - Behandelen Module 3 Medicamenteuze behandeling Bijlage 8 Medicamenteuze behandeling van depressie bij cliënten van verpleeghuizen Protocol gebaseerd op het Addendum

Nadere informatie

Psychofarmacologie bij kinderen en jongeren voor niet-kinder- & jeugdpsychiaters: Is dit wel een goed idee? Dr. Daniel Neves Ramos ZNA UKJA

Psychofarmacologie bij kinderen en jongeren voor niet-kinder- & jeugdpsychiaters: Is dit wel een goed idee? Dr. Daniel Neves Ramos ZNA UKJA Psychofarmacologie bij kinderen en jongeren voor niet-kinder- & jeugdpsychiaters: Is dit wel een goed idee? Dr. Daniel Neves Ramos ZNA UKJA Casus 4 Op de wachtpost komt een oproep binnen van wanhopige

Nadere informatie

Behandeling met antidepressiva

Behandeling met antidepressiva Behandeling met antidepressiva Onderstaande notitie is opgesteld door Theo Lijding, huisarts, medisch adviseur van lijn1, en is gebaseerd op het FTTO voorschrijven antidepressiva. In deze notitie zijn

Nadere informatie

drugs abc antidepressiva

drugs abc antidepressiva drugs abc antidepressiva Antidepressiva zijn psychoactieve geneesmiddelen, die een stimulerende werking hebben ter hoogte van het centrale zenuwstelsel. Ze worden voor zeer verschillende aandoeningen voorgeschreven

Nadere informatie

Angst en paniekstoornissen

Angst en paniekstoornissen Angst en paniekstoornissen Denk aan een angststoornis bij: Onverklaarbare lichamelijke klachten Verergering van bestaande lichamelijke klachten Misbruik psycho-actieve stoffen Claimend of eisend gedrag

Nadere informatie

Voorbij het protocol..

Voorbij het protocol.. Voorbij het protocol.. Behandelen van een depressie die niet opknapt. Hans Warning, verpleegkundig specialist GGZ 2 Eigenlijk eerst Psycho educatie Bibliotherapie Hardlopen / activeren Probleem Oplossende

Nadere informatie

Workshop Medicijnen, werkt t of werk t.. tegen? Els Coyajee-Geselschap apotheker

Workshop Medicijnen, werkt t of werk t.. tegen? Els Coyajee-Geselschap apotheker Workshop Medicijnen, werkt t of werk t.. tegen? Els Coyajee-Geselschap apotheker Inhoud workshop Inventarisatie vragen Waar of niet waar Medicatie en hun bijwerkingen Pijnbestrijding Antidepressiva Benzodiazepinen

Nadere informatie

Angststoornissen. Samenvatting. multidisciplinaire richtlijn. Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling. ggz

Angststoornissen. Samenvatting. multidisciplinaire richtlijn. Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling. ggz Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling ggz multidisciplinaire richtlijn Angststoornissen Richtlijn voor de diagnostiek, behandeling en begeleiding van volwassen cliënten met een angststoornis 2003 Samenvatting

Nadere informatie

Samenvatting multidisciplinaire richtlijn angststoornissen

Samenvatting multidisciplinaire richtlijn angststoornissen Samenvatting multidisciplinaire richtlijn angststoornissen Ontleend aan de Multidisciplinaire Richtlijn Angststoornissen (2003) V. van der Velde Trimbos-instituut Utrecht, december 2003 Dit is een voorlopige

Nadere informatie

Zorgprogramma Angststoornissen

Zorgprogramma Angststoornissen Zorgprogramma Angststoornissen Doelgroep Het Zorgprogramma Angststoornissen is bedoeld voor volwassenen die een angststoornis hebben. Mensen met een angststoornis hebben last van angsten zonder dat daar

Nadere informatie

Workshop medicatie bij angststoornissen Alejandro Goilo Joanneke van der Linde

Workshop medicatie bij angststoornissen Alejandro Goilo Joanneke van der Linde Workshop medicatie bij angststoornissen Alejandro Goilo Joanneke van der Linde Workshop medicatie bij angst Farmacotherapie angst stoornissen in vogelvlucht Casuïstiek Dhr. A Eigen inbreng Eventueel Mw.

Nadere informatie

Tweede serie vragen:

Tweede serie vragen: Tweede serie vragen: Vraag van Argos: Er zijn goede resultaten met het afbouwen van venlafaxine via zogenaamde taperingstrips: hierbij gaat de patiënt in 4 of meer weken terug in dagelijks gebruik van

Nadere informatie

Depressieve stoornissen in de huisartsenpraktijk stapsgewijs inzicht via de nieuwe multidisciplinaire richtlijn

Depressieve stoornissen in de huisartsenpraktijk stapsgewijs inzicht via de nieuwe multidisciplinaire richtlijn Depressieve stoornissen in de huisartsenpraktijk stapsgewijs inzicht via de nieuwe multidisciplinaire richtlijn Mark Scherders, psychiater, Catharina Ziekenhuis Eindhoven Kees Klop, psychiater, Máxima

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Behandeling van pijn met atypische pijnmedicatie

Patiënteninformatie. Behandeling van pijn met atypische pijnmedicatie Patiënteninformatie Behandeling van pijn met atypische pijnmedicatie Inhoud Inleiding 3 Omschrijving en doel van de behandeling 3 Verloop van de behandeling 4 Referenties 6 Bijlage 6 Opbouwschema Lyrica

Nadere informatie

Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie,

Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, 21-6-2017 Jan Spijker, psychiater, hoogleraar Chronische Depressie, Radboud Universiteit Nijmegen hoofd programma depressie Pro Persona, Nijmegen Indeling

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (Dutch summary)

Nederlandse samenvatting (Dutch summary) Nederlandse samenvatting (Dutch summary) 125 Angststoornissen zijn veel voorkomende psychiatrische aandoeningen (ongeveer 1 op de 5 Nederlanders heeft, op enig moment in het leven een angststoornis). Onder

Nadere informatie

in gesprek over: Medicijnen tegen angststoornissen

in gesprek over: Medicijnen tegen angststoornissen in gesprek over: Medicijnen tegen angststoornissen Colofon Auteurs: A.J.L.M. van Balkom I.M. van Vliet Redactie: W. Smith-van Rietschoten (eindredacteur) J.L.M. van der Beek E.A.M. Knoppert-van der Klein

Nadere informatie

MAPROTILINE HCl 25-50 - 75 PCH tabletten. MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum : 29 februari 2008 1.3.3 : Bijsluiter Bladzijde : 1

MAPROTILINE HCl 25-50 - 75 PCH tabletten. MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum : 29 februari 2008 1.3.3 : Bijsluiter Bladzijde : 1 1.3.3 : Bijsluiter Bladzijde : 1 Pharmachemie B.V. Swensweg 5 Postbus 552 2003 RN Haarlem INFORMATIE VOOR DE PATIËNT SAMENSTELLING Per tablet: respectievelijk 25 mg, 50 mg en 75 mg maprotilinehydrochloride.

Nadere informatie

Behandeling van ouderen in de eerste lijn

Behandeling van ouderen in de eerste lijn Behandeling van ouderen in de eerste lijn Lucinda Meihuizen, GZ psycholoog Bestuurslid sectie ouderenpsychologen NIP Zorgpartners Midden-Holland en Samenwerkende psychologen Alphen a/d Rijn Agenda workshop

Nadere informatie

Infospot. De antidepressiva. April - Mei - Juni 2014

Infospot. De antidepressiva. April - Mei - Juni 2014 Infospot De antidepressiva April - Mei - Juni 2014 Infospot - De antidepressiva - April - Mei - Juni 1 Inhoud Inleiding 3 I. Gebruik van de antidepressiva 4 II. Resultaten Farmanet 4 1. Aantal patiënten

Nadere informatie

BIJSLUITER. SERTRALINE 25 mg tablet

BIJSLUITER. SERTRALINE 25 mg tablet BIJSLUITER SERTRALINE 25 mg tablet Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u hem

Nadere informatie

Risico minimalisatie materiaal betreffende Aripiprazol Sandoz (aripiprazol)

Risico minimalisatie materiaal betreffende Aripiprazol Sandoz (aripiprazol) Risico minimalisatie materiaal betreffende Aripiprazol Sandoz (aripiprazol) Dit risico materiaal is beoordeeld door het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) en beschrijft aanbevelingen voor

Nadere informatie

v27; FK Achtergrondinformatie Angststoornis Pagina 1 van 7

v27; FK Achtergrondinformatie Angststoornis Pagina 1 van 7 1412891 v27; FK Achtergrondinformatie Angststoornis Pagina 1 van 7 Consultatiedocument Farmacotherapeutisch Kompas voor registratiehouders Graag reactie voor 1 september 16 van de registratiehouders die

Nadere informatie

Programma. Stelling. Doel. Inleiding. Wim Dijken: Psychiater Manager zorg Indigo Haaglanden

Programma. Stelling. Doel. Inleiding. Wim Dijken: Psychiater Manager zorg Indigo Haaglanden Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Zie hieronder Bedrijfsnaam Sponsoring Pfizer Wim Dijken: Psychiater Manager zorg

Nadere informatie

Generalistische basis GGZ (GBGGZ)

Generalistische basis GGZ (GBGGZ) Overzicht van klachten / stoornissen die door PsyMens kunnen worden behandeld binnen de Generalistische Basis GGZ (GBGGZ), alsmede overzicht van interventies / behandelingen met daarbij vermeld de doelgroep

Nadere informatie

ANTIDEPRESSIVA PATIËNTENINFORMATIE ALGEMENE INFORMATIE OVER GEBRUIK EFFECTEN EN BIJWERKINGEN VAN ANTIDEPRESSIVA

ANTIDEPRESSIVA PATIËNTENINFORMATIE ALGEMENE INFORMATIE OVER GEBRUIK EFFECTEN EN BIJWERKINGEN VAN ANTIDEPRESSIVA ANTIDEPRESSIVA PATIËNTENINFORMATIE ALGEMENE INFORMATIE OVER GEBRUIK EFFECTEN EN BIJWERKINGEN VAN ANTIDEPRESSIVA 1. Wat zijn antidepressiva? Antidepressiva zijn medicijnen die veel gebruikt worden om depressies

Nadere informatie

Behandeling informatie.

Behandeling informatie. Behandeling informatie. Bij een wachttijd langer dan een maand wordt de mogelijkheid geboden om door te verwijzen naar een andere GBGGZ- aanbieder. Psychologenpraktijk NK heeft nauwe contacten met een

Nadere informatie

Patiëntenbrochure. Antidepressiva. Afbouwen of doorgaan?

Patiëntenbrochure. Antidepressiva. Afbouwen of doorgaan? Patiëntenbrochure Antidepressiva Afbouwen of doorgaan? Antidepressiva Afbouwen of doorgaan? Heeft u - in overleg met uw (huis)arts - besloten te stoppen met het gebruik van de antidepressiva? Of overweegt

Nadere informatie

SSRI-gebruik tijdens zwangerschap, bevalling en kraambed

SSRI-gebruik tijdens zwangerschap, bevalling en kraambed SSRI-gebruik tijdens zwangerschap, bevalling en kraambed Documentgebied Groep(en) Autorisatie Beoordelaar(s) Verloskunde Alle partijen aangesloten bij het VSV Nijmegen en omstreken F.Vandenbussche R. Verlaak,

Nadere informatie

Verslaving en comorbiditeit

Verslaving en comorbiditeit Verslaving en comorbiditeit Wat is de evidentie? Dr. E. Vedel, Jellinek, Arkin 18 november 2014 Comobiditeitis hot 1 Jellinek onderzoek comorbiditeit Verslaving & persoonlijkheid, 1997 Verslaving & ADHD,

Nadere informatie

Tien tips bij het stoppen met antidepressiva

Tien tips bij het stoppen met antidepressiva Tien tips bij het stoppen met antidepressiva Christiaan Vinkers, psychiater Stoppen of niet: voor veel antidepressivagebruikers is het terecht een belangrijk onderwerp. Logisch ook, want niemand wil langer

Nadere informatie

DEPRESSIE EN ANGSTSTOORNISSEN. Ciske van den Oever Poliklinisch apotheker Klinisch farmacoloog in opleiding Franciscus Gasthuis

DEPRESSIE EN ANGSTSTOORNISSEN. Ciske van den Oever Poliklinisch apotheker Klinisch farmacoloog in opleiding Franciscus Gasthuis DEPRESSIE EN ANGSTSTOORNISSEN Ciske van den Oever Poliklinisch apotheker Klinisch farmacoloog in opleiding Franciscus Gasthuis INHOUD PRESENTATIE Depressie Symptomen Behandeling Niet-medicamenteus Medicamenteus

Nadere informatie

Ervaringsdeskundigheid als bron van innovatie

Ervaringsdeskundigheid als bron van innovatie User Research Centre Ervaringsdeskundigheid als bron van innovatie Taperingstrips en zelfmonitoring voor dosisoptimalisatie tapering strip Peter Groot p. c. g r o o t @ m a a s t r i c h t u n ive r s

Nadere informatie

Vereniging Afbouwmedicatie Patiëntenvereniging Afbouwmedicatie komt op voor de belangen van de patiënt die geneesmiddelengebruik op verantwoorde wijze wil afbouwen of stoppen. Voor die langzame afbouw

Nadere informatie

BIJSLUITER. MELATONINE 1 mg, 3 mg en 5 mg tablet

BIJSLUITER. MELATONINE 1 mg, 3 mg en 5 mg tablet BIJSLUITER MELATONINE 1 mg, 3 mg en 5 mg tablet Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien

Nadere informatie

NeDerLANDse samenvatting

NeDerLANDse samenvatting CHAPTER 10 259 NEDERLANDSE SAMENVATTING Benzodiazepines zijn psychotrope middelen met anxiolytische, sederende, spierverslappende en hypnotische effecten. In de praktijk worden zij voornamelijk ingezet

Nadere informatie

BIJLAGE III AMENDEMENTEN VAN RELEVANTE RUBRIEKEN VAN DE SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN BIJSLUITERS

BIJLAGE III AMENDEMENTEN VAN RELEVANTE RUBRIEKEN VAN DE SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN BIJSLUITERS BIJLAGE III AMENDEMENTEN VAN RELEVANTE RUBRIEKEN VAN DE SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN BIJSLUITERS NB: De amendementen van de samenvatting van de productkenmerken en bijsluiters moeten hierna

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie

Cognitieve gedragstherapie Cognitieve gedragstherapie Een succesvolle psychotherapie voor diverse emotionele stoornissen en problemen Afdeling Psychiatrie en Medische Psychologie Wat is Cognitieve Gedragstherapie? Cognitieve gedragstherapie

Nadere informatie

Prevalentie. Prevalentie. Prevalantie. Prevalentie. Kenmerken van depressie bij ouderen

Prevalentie. Prevalentie. Prevalantie. Prevalentie. Kenmerken van depressie bij ouderen Ernstige neurotische stoornissen. Depressie, angst, verslaving Het grootste onderschatte leed. Sylvia Heijnen-Kohl, klinisch psycholoog / manager zorg Lieve Van Hoof, GZ-psycholoog / programmacoördinator

Nadere informatie

in gesprek over: Medicijnen tegen depressies

in gesprek over: Medicijnen tegen depressies in gesprek over: Medicijnen tegen depressies Colofon Auteur: P.F. Bouvy Redactie: E.A.M. Knoppert-van der Klein (eindredacteur) E. van Meekeren A.W.M.M. Stevens M.A.V. van Verschuer Publicatie: Nederlandse

Nadere informatie

Depressie bij ouderen

Depressie bij ouderen Depressie bij ouderen Bij u of uw familielid is een depressie vastgesteld. Hoewel relatief veel ouderen last hebben van depressieve klachten, worden deze niet altijd als zodanig herkend. In deze folder

Nadere informatie

Stemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson

Stemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson Stemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson Maastricht, 9 mei 2017 Dr. A.F.G. Leentjens, psychiater Afdeling Psychiatrie MUMC 1951-2014 1926-2002 Inhoud Depressieve klachten -wat is een depressie?

Nadere informatie

De behandeling van chronische angst en depressie (resultaten van de ZemCAD studie)

De behandeling van chronische angst en depressie (resultaten van de ZemCAD studie) Improving Mental Health by Sharing Knowledge De behandeling van chronische angst en depressie (resultaten van de ZemCAD studie) Jan Spijker, Annemein Kemps, Henny Sinnema VGCT najaarscongres 2013 INHOUD

Nadere informatie

Informatiebrief voor proefpersonen

Informatiebrief voor proefpersonen Memantine als additietherapie bij clozapine / MAC vervolgonderzoek [ april 2014] voor proefpersonen Vervolgonderzoek naar memantine toevoeging bij voortgezette behandeling met clozapine Geachte heer/mevrouw,

Nadere informatie

als u duidelijke tekens van de ziekte van Parkinson of andere bewegingsstoornissen vertoont.

als u duidelijke tekens van de ziekte van Parkinson of andere bewegingsstoornissen vertoont. BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER SIBELIUM 10 mg tabletten flunarizine Lees de hele bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het gebruik van dit geneesmiddel. - Bewaar deze bijsluiter.

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Oxazepam Mylan 10 mg, tabletten Oxazepam Mylan 50 mg, tabletten. oxazepam

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Oxazepam Mylan 10 mg, tabletten Oxazepam Mylan 50 mg, tabletten. oxazepam BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Oxazepam Mylan 10 mg, tabletten Oxazepam Mylan 50 mg, tabletten oxazepam Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken, want er staat belangrijke

Nadere informatie

Een kwestie van maatwerk

Een kwestie van maatwerk Medicamenteuze interventies ter vermindering van agressief gedrag Een kwestie van maatwerk Dr Rob Heerdink Pharmacoepidemiology & Clinical Pharmacology Utrecht Institute for Pharmaceutical Sciences Universiteit

Nadere informatie

1. WAT IS NITRAZEPAM TEVA EN WAARVOOR WORDT HET GEBRUIKT?

1. WAT IS NITRAZEPAM TEVA EN WAARVOOR WORDT HET GEBRUIKT? BIJSLUITER Lees deze bijsluiter zorgvuldig door alvorens dit geneesmiddel in te nemen. Bewaar deze bijsluiter, misschien heeft u hem nog een keer nodig. Raadpleeg dan uw arts of apotheker, als u aanvullende

Nadere informatie

BIJSLUITER. CLONAZEPAM 0,25 mg tabletten

BIJSLUITER. CLONAZEPAM 0,25 mg tabletten BIJSLUITER CLONAZEPAM 0,25 mg tabletten Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft

Nadere informatie

- Lees deze bijsluiter zorgvuldig, ook als u dit geneesmiddel al langer gebruikt, de tekst kan in de loop der tijd namelijk aangepast worden.

- Lees deze bijsluiter zorgvuldig, ook als u dit geneesmiddel al langer gebruikt, de tekst kan in de loop der tijd namelijk aangepast worden. Lundbeck B.V. Herikerbergweg 100 1101 CM AMSTERDAM 020-6971901 Cipramil 40 mg/ml, druppelvloeistof Informatie voor de gebruiker. Algemene aanwijzingen voor een veilig geneesmiddelengebruik - Lees deze

Nadere informatie

UITLEG OVER DE BEHANDELING VAN POSTTRAUMATISCHE STRESSSTOORNIS DE DIAGNOSE POSTTRAUMATISCHE STRESSSTOORNIS

UITLEG OVER DE BEHANDELING VAN POSTTRAUMATISCHE STRESSSTOORNIS DE DIAGNOSE POSTTRAUMATISCHE STRESSSTOORNIS UITLEG OVER DE BEHANDELING VAN POSTTRAUMATISCHE STRESSSTOORNIS In deze tekst worden deze verschillende behandelmogelijkheden voor posttraumatische stressstoornis op een rij gezet. De informatie is bedoeld

Nadere informatie

BIJSLUITER. OXAZEPAM 5 mg en 25 mg tablet

BIJSLUITER. OXAZEPAM 5 mg en 25 mg tablet BIJSLUITER OXAZEPAM 5 mg en 25 mg tablet Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft

Nadere informatie

Temazepam Teva 10 mg, capsules Temazepam Teva 20 mg, capsules

Temazepam Teva 10 mg, capsules Temazepam Teva 20 mg, capsules 1.3.3 : Bijsluiter Bladzijde : 1 Lees deze bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het gebruik van dit geneesmiddel. Bewaar deze bijsluiter, het kan nodig zijn om deze nogmaals door te lezen. Heeft

Nadere informatie

SSRI. Protocol NVOG/NVK 2012 VSV Geert Jan Blok

SSRI. Protocol NVOG/NVK 2012 VSV Geert Jan Blok SSRI Protocol NVOG/NVK 2012 VSV 14-01-14 Geert Jan Blok Preconceptionele periode: Er bestaat geen duidelijke voorkeur voor een bepaalde SSRI. Indien een patiënte al goed is ingesteld op een bepaalde SSRI

Nadere informatie

Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling

Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling - Dr. Marike Lancel - Divisie Forensische Psychiatrie Slaapcentrum voor Psychiatrie Assen Het interactieve brein in slaap 12-10-2012 Slaapstoornissen

Nadere informatie

Benzodiazegebruik 346/347

Benzodiazegebruik 346/347 Benzodiazegebruik 346/347 Deze Medisch Farmaceutische Beslisregel (MFB) is ontwikkeld door de KNMP en Health Base, in samenwerking met de Expertgroep MFB Datum 02-12-2014 Doel Het voorkomen van chronisch

Nadere informatie

Multidisciplinaire richtlijn probleemgedrag bij dementie (2018)

Multidisciplinaire richtlijn probleemgedrag bij dementie (2018) Multidisciplinaire richtlijn probleemgedrag bij dementie (2018) Spreker: Prof. dr. S.U. Zuidema Afdeling: Huisartsengeneeskunde & Ouderengeneeskunde, UMCG Geriatriedagen 2018 Disclosures: geen Richtlijn

Nadere informatie

Depressies en angststoornissen - Net zo vaak samen als apart. Prof.dr. W.A. Nolen UMC Groningen

Depressies en angststoornissen - Net zo vaak samen als apart. Prof.dr. W.A. Nolen UMC Groningen Depressies en angststoornissen - Net zo vaak samen als apart Prof.dr. W.A. Nolen UMC Groningen NESDA - Verschillende cohorten Vanuit NEMESIS (303) Vanuit ARIADNE (261) 1 e lijn (1611) Met huidige depressie/angststoornis

Nadere informatie

tips informatie Medicijnen bij een depressie

tips informatie Medicijnen bij een depressie & tips informatie Medicijnen bij een depressie U voelt zich somber, prikkelbaar of lusteloos. En hebt nergens meer zin of plezier in. Dat kan duiden op een depressie. Uw arts heeft u daarom een antidepressivum

Nadere informatie

VERPLEEGKUNDIGE AANDACHTSPUNTEN BIJ HET GEBRUIK VAN PSYCHOFARMACA

VERPLEEGKUNDIGE AANDACHTSPUNTEN BIJ HET GEBRUIK VAN PSYCHOFARMACA VERPLEEGKUNDIGE AANDACHTSPUNTEN BIJ HET GEBRUIK VAN PSYCHOFARMACA Het voorschrijven van geneesmiddelen is = een proces en niet louter een beslissing van de arts. Hierbij is een belangrijke taak weggelegd

Nadere informatie

Eldepryl Part IB2: Patiëntenbijsluiter

Eldepryl Part IB2: Patiëntenbijsluiter tabletten page 1 of 6 Uw arts heeft u Eldepryl tabletten voorgeschreven. Dit is een middel dat gebruikt wordt bij de ziekte van Parkinson. In deze bijsluitertekst vindt u informatie over het gebruik van

Nadere informatie

Richtlijn palliatieve zorg bij COPD

Richtlijn palliatieve zorg bij COPD Richtlijn palliatieve zorg bij COPD Heleen Nederveen: palliatief verpleegkundige Maasstadziekenhuis Lolkje Roos: palliatief verpleegkundige hospice Cadenza / Laurens Levina Oosterom: longverpleegkundige

Nadere informatie

Iedereen is wel eens bang

Iedereen is wel eens bang Iedereen is wel eens bang Stichting nascholingscommissie voor Bedrijfs- en Verzekeringsartsen Noord Nederland 4 februari 2015 de Lawei, Drachten Dr. Kamini Ho Pian, psychiater Drs. Date van der Veen, klinisch

Nadere informatie

Bijsluiter. Naam product. Lormetazepam Mylan 1 mg en 2 mg, tabletten. Samenstelling

Bijsluiter. Naam product. Lormetazepam Mylan 1 mg en 2 mg, tabletten. Samenstelling 1.3.1 : Bijsluiter Bladzijde : 1 Bijsluiter Naam product Lormetazepam Mylan 1 mg en 2 mg, tabletten. Samenstelling De werkzame stof in de tabletten is lormetazepam. De tabletten bevatten respectievelijk

Nadere informatie

Stress en angststoornissen

Stress en angststoornissen angststoornissen angststoornissen 1/6 Iedereen heeft wel eens last van angst en stress, het zijn normale lichamelijke reacties. Maar als het dagelijks leven erdoor wordt belemmerd, wordt het een probleem.

Nadere informatie

Als hulpstoffen zijn toegevoegd: maïszetmeel, dimeticon, patentblauw V (E131), geel ijzeroxide (E172), titaandioxide en gelatine.

Als hulpstoffen zijn toegevoegd: maïszetmeel, dimeticon, patentblauw V (E131), geel ijzeroxide (E172), titaandioxide en gelatine. Lees de hele bijsluiter aandachtig door alvorens dit geneesmiddel in te nemen. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u hem nog een keer nodig. - Raadpleeg uw arts of apotheker, als u aanvullende vragen

Nadere informatie

VMDB 15-06-2013. Arnold Scholten Psycholoog Brijder Verslavingszorg

VMDB 15-06-2013. Arnold Scholten Psycholoog Brijder Verslavingszorg VMDB 15-06-2013 Arnold Scholten Psycholoog Brijder Verslavingszorg DUBBELE DIAGNOSE Psychiatrische Stoornis + middelenproblematiek Er bestaat wederzijdse beïnvloeding Prognose is minder goed Afzonderlijke

Nadere informatie

borstvoeding Uit enkele case-reports is bekend dat trazodon in kleine hoeveelheden overgaat in de moedermelk.

borstvoeding Uit enkele case-reports is bekend dat trazodon in kleine hoeveelheden overgaat in de moedermelk. Kinderwens, en : trazodon 2519 t/m 2522 NNH = Number Needed to Harm; non-sri = geen serotonineheropnameremmer; RR = Relatieve Risico; RV = Risico Verschil; SNRI =serotonine-noradrenalineheropnameremmer;

Nadere informatie

Polikliniek ADHD voor volwassenen GGNet

Polikliniek ADHD voor volwassenen GGNet Polikliniek ADHD voor volwassenen GGNet Vragen Prevalentie ADHD bij volwassenen Kernsymptomen van ADHD Stelling: Rustig zitten tijdens het onderzoeksgesprek sluit hyperactiviteit uit. Stelling: Als iemand

Nadere informatie

Depressief realisme, angsthaas of zwartkijker?

Depressief realisme, angsthaas of zwartkijker? Depressief realisme, angsthaas of zwartkijker? Realist? Zwartkijker? Angsthaas? Is daar wat aan te doen? Prof. dr. Claudi Bockting, Rijksuniversiteit Groningen Depressief realisme, angsthaas of zwartkijker?

Nadere informatie

in gesprek over: Medicijnen tegen depressies

in gesprek over: Medicijnen tegen depressies in gesprek over: Medicijnen tegen depressies Colofon Auteur: P.F. Bouvy Redactie: W. Smith-van Rietschoten (eindredacteur) J.L.M. van der Beek E.A.M. Knoppert-van der Klein R.B. Laport C.R. van Meer E.

Nadere informatie

Stilnoct Zolpidem 10mg 2,4 0,5-3 - Kortwerkend Rohypnol Flunitrazepam 1mg 16-35 ** 1,2 +

Stilnoct Zolpidem 10mg 2,4 0,5-3 - Kortwerkend Rohypnol Flunitrazepam 1mg 16-35 ** 1,2 + De benzodiazepinen vormen de op een na meest voorgeschreven groep geneesmiddelen in Nederland. In een gemiddelde huisartsenpraktijk krijgt ongeveer 10% van de patiënten één of meer keer per jaar een benzodiazepine

Nadere informatie

Depressie. Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik

Depressie. Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik 3 Casus 1 Depressie bij 58-jarige man 19 Casus 2 Depressie bij 61-jarige vrouw met eerder doorgemaakte hartinfarcten 29 Casus 3 Langdurige behandeling met antidepressiva en therapietrouw Wij hopen dat

Nadere informatie

Antidepressiva. De meest gestelde vragen

Antidepressiva. De meest gestelde vragen Antidepressiva. De meest gestelde vragen V.U.: Paul Van Deun, Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs, VAD, Vanderlindenstraat 15, 1030 Brussel - augustus 2018 D/2018/6030/27 De DrugLijn is een

Nadere informatie

TRANSMURAAL PROTOCOL PSYCHIATRIE Herziene versie mei/juni 2009.

TRANSMURAAL PROTOCOL PSYCHIATRIE Herziene versie mei/juni 2009. TRANSMURAAL PROTOCOL PSYCHIATRIE Herziene versie mei/juni 2009. Werkafspraken De afdeling psychiatrie, gevestigd in het Academisch Psychiatrisch Centrum van het AMC, kent 4 zorglijnen: 1. Acute zorg 2.

Nadere informatie

Vroeginterventie via het internet voor depressie en angst

Vroeginterventie via het internet voor depressie en angst Samenvatting 141 Vroeginterventie via het internet voor depressie en angst Hoofdstuk 1 is de inleiding van dit proefschrift. Internetbehandeling voor depressie en angst is bewezen effectief. Dit opent

Nadere informatie

Richtlijn Antipsychotica. Richtlijnenmiddag 2017

Richtlijn Antipsychotica. Richtlijnenmiddag 2017 Richtlijn Antipsychotica Richtlijnenmiddag 2017 Voor wie Daarvoor is de indeling volgens de DSM 5: 297.1 Waanstoornis 298.8 Kortdurende psychotische stoornis 295.40 Schizofreniforme stoornis 295.90 Schizofrenie

Nadere informatie

, v26; FK Achtergrondinformatie Bipolaire Stoornis

, v26; FK Achtergrondinformatie Bipolaire Stoornis 2015041635, v26; FK Achtergrondinformatie Bipolaire Stoornis 5 Consultatiedocument Farmacotherapeutisch Kompas voor registratiehouders Graag reactie voor 30 november 2017 van de registratiehouders die

Nadere informatie

Benzodiazepinegebruik tijdens zwangerschap en lactatie

Benzodiazepinegebruik tijdens zwangerschap en lactatie Benzodiazepinegebruik tijdens zwangerschap en lactatie Documentgebied Verloskunde Groep(en) Verloskundige professionals 1 e en 2 lijn, kinderartsen Autorisator F. Vandenbussche Beoordelaar(s) R. Verlaak

Nadere informatie

Samenvatting SAMENVATTING Hoofdstuk 1 is de algemene introductie over de inhoud van dit proefschrift. Depressie en angststoornissen zijn de meest voorkomende psychische stoornissen en brengen een grote

Nadere informatie

Kanker en depressie. Symposium Psychosociale oncologie Sterkte met je tumor 13 april 2017 Marijn Tijssen, psychiater MUMC+

Kanker en depressie. Symposium Psychosociale oncologie Sterkte met je tumor 13 april 2017 Marijn Tijssen, psychiater MUMC+ Kanker en depressie Symposium Psychosociale oncologie Sterkte met je tumor 13 april 2017 Marijn Tijssen, psychiater MUMC+ Disclosure belangen (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk

Nadere informatie

Wat zijn angststoornissen en hoe worden ze behandeld?

Wat zijn angststoornissen en hoe worden ze behandeld? NEDERLANDSE SAMENVATTING INTRODUCTIE Het vertrekpunt van dit proefschrift was een probleem dat in de klinische praktijk veel voorkomt. Mensen die een angststoornis hebben gebruiken vaak antidepressiva.

Nadere informatie

De toepassing van de multidisciplinaire richtlijn voor depressie in de 2 e lijn

De toepassing van de multidisciplinaire richtlijn voor depressie in de 2 e lijn De toepassing van de multidisciplinaire richtlijn voor depressie in de 2 e lijn Frans Poolen, Altrecht A. van Schaik, B. Penninx & T. van Balkom VGCt, najaarscongres 2012 Vraagstelling In hoeverre worden

Nadere informatie

BIJSLUITER. CLOZAPINE 6,25 mg tabletten

BIJSLUITER. CLOZAPINE 6,25 mg tabletten BIJSLUITER CLOZAPINE 6,25 mg tabletten Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u

Nadere informatie

Informatie over de antidepressiva-test. Advies op maat over medicijnen tegen depressie, psychose of angststoornis

Informatie over de antidepressiva-test. Advies op maat over medicijnen tegen depressie, psychose of angststoornis Informatie over de antidepressiva-test Advies op maat over medicijnen tegen depressie, psychose of angststoornis www.antidepressiva-test.nl M e d i c a t i e l a b Met deze folder willen wij u informeren

Nadere informatie

Kamervragen antidepressiva en taperingstrips

Kamervragen antidepressiva en taperingstrips Kamervragen antidepressiva en taperingstrips Peter C. Groot en Jim van Os juni 207 Dr. Peter C. Groot is onderzoeker/ervaringsdeskundige bij User Research Center, Universiteit Maastricht, en vrijwilliger

Nadere informatie

Kennislacunes NHG-Standaard Depressie

Kennislacunes NHG-Standaard Depressie Kennislacunes Kennislacunes 1. Het nut van screening naar depressie bij mensen met een chronische somatische aandoening in de (noot 15-16). 2. De 4DKL als instrument om het verloop van de (ernst van de)

Nadere informatie

BIJSLUITER. MIDAZOLAM (als HCl) 0,5 mg/dosis en 2,5 mg/dosis neusspray

BIJSLUITER. MIDAZOLAM (als HCl) 0,5 mg/dosis en 2,5 mg/dosis neusspray BIJSLUITER MIDAZOLAM (als HCl) 0,5 mg/dosis en 2,5 mg/dosis neusspray Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze

Nadere informatie

Angst en paniek Etiologie Niet-medicamenteuze therapie

Angst en paniek Etiologie Niet-medicamenteuze therapie Angst en paniek De prevalentie van angst neemt toe met de ernst van de ziekte. De combinatie van depressie en angst komt vaker voor dan angst alleen. Een pure angststoornis wordt gezien bij 28 procent

Nadere informatie

ADHD bij volwassenen met een angststoornis

ADHD bij volwassenen met een angststoornis ADHD bij volwassenen met een angststoornis Impuls Symposium AD(H)D, een hype? (Differentiaal) Diagnostiek en Comorbiditeit woensdag 1 april 2009 Anke Roodbergen, psychiater i.o. De Jutters/PsyQ, Den Haag

Nadere informatie

Landelijke dag VMDB 18 maart Ontwikkelen en implementeren van Zorgstandaarden

Landelijke dag VMDB 18 maart Ontwikkelen en implementeren van Zorgstandaarden Landelijke dag VMDB 18 maart 2017 Ontwikkelen en implementeren van Zorgstandaarden Bestuurlijk akkoord Netwerk Kwaliteitsontwikkeling Het Netwerk Het netwerk is een samenwerkingsverband waarin partijen

Nadere informatie

Call 2014 7-5-2014. Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz p/a Postbus 20062 3502 LB UTRECHT

Call 2014 7-5-2014. Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz p/a Postbus 20062 3502 LB UTRECHT Call 2014 7-5-2014 Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz p/a Postbus 20062 3502 LB UTRECHT KWALITEITSSTANDAARDEN GGZ 2014-2017/Ronde 1 datum geplaatst: 1 mei 2014 deadline: 8 augustus 2014 Oproep tot het

Nadere informatie

Toolkit Angst bij ouderen

Toolkit Angst bij ouderen Toolkit Angst bij ouderen Doelen 1. Betere herkenning en eerder ingrijpen in geval van angst bij ouderen. 2. Betere behandeling in geval van angst bij ouderen. Screening In de praktijk kunnen zowel de

Nadere informatie

Benzo Moe. Over het terugdringen van chronisch benzodiazepinegebruik

Benzo Moe. Over het terugdringen van chronisch benzodiazepinegebruik Benzo Moe Over het terugdringen van chronisch benzodiazepinegebruik Ineke van Waard Februari 2010 Inhoud presentatie Voorstellen Kennisquiz Informatie over benzodiazepinen Geschiedenis Werking Toepassing

Nadere informatie

De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie. P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology

De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie. P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology Relaties met een farmaceutisch bedrijf of sponsor Geen Antidepressivum, antipsychoticum

Nadere informatie

Zorgpad Intake. Aanmelding. Eerste gesprek door behandelaar. Bespreking in team. Psychodiagnostische screening (tweede intake)

Zorgpad Intake. Aanmelding. Eerste gesprek door behandelaar. Bespreking in team. Psychodiagnostische screening (tweede intake) Zorgpad Intake Aanmelding Verwijzing via huisarts, school of jeugdinstelling Aanmelding Bespreking Team Er vindt wekelijks multidisciplinair overleg plaats, waarbij nieuwe aanmeldingen en lopende trajecten

Nadere informatie

De medicamenteuze behandeling van ADHD en verslaving bij adolescenten.

De medicamenteuze behandeling van ADHD en verslaving bij adolescenten. De medicamenteuze behandeling van ADHD en verslaving bij adolescenten. Joanneke van der Nagel, psychiater, Tactus Verslavingszorg, Enschede Pieter-Jan Carpentier, psychiater, Reinier van Arkel groep, s-hertogenbosch

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie een effectieve psychotherapie

Cognitieve gedragstherapie een effectieve psychotherapie Cognitieve gedragstherapie een effectieve psychotherapie Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 3 Cognitieve gedragstherapie Een effectieve psychotherapie In deze brochure kunt u lezen

Nadere informatie