Het uitstralingseffect van het Universum Programma, Jet-Net en Technasium. Geert Driessen Annemarie van Langen

Transcriptie

1 Het uitstralingseffect van het Universum Programma, Jet-Net en Technasium Geert Driessen Annemarie van Langen maart 2010

2

3 Het uitstralingseffect van het Universum Programma, Jet-Net en Technasium Geert Driessen Annemarie van Langen ITS, Radboud Universiteit Nijmegen

4 Projectnummer: ITS, Radboud Universiteit Nijmegen Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, en evenmin in een retrieval systeem worden opgeslagen, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van het ITS van de Radboud Universiteit Nijmegen. No part of this book/publication may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. ii

5 Inhoud 1 Probleemstelling en onderzoeksopzet Achtergronden Onderzoeksvragen Onderzoeksopzet Leeswijzer 6 2 Onderzoeksresultaten Achtergrondkenmerken Bekendheid van activiteiten en diensten in het kader van bèta-onderwijs Curriculum- en onderwijsvernieuwing Praktijk- en beroepsoriëntatie (Regionale) netwerken Sturen op de keuze voor een N-profiel Verschillen in aanpak bètavernieuwing Voornemens, wensen en knelpunten Het volgschool programma Ervaringen van de school als volgschool Ervaringen van de school met hun volgschool 35 3 Samenhangen en ontwikkelingen Inleiding Bekendheid met bèta-activiteiten en aandacht voor bèta-onderwijs Ontwikkelingen in de tijd Bekendheid van activiteiten en diensten in het kader van bèta-onderwijs Curriculum- en onderwijsvernieuwing Praktijk- en beroepsoriëntatie (Regionale) netwerken Verschillen in aanpak bètavernieuwing 45 4 De onderzoeksvragen beantwoord 47 iii

6 iv

7 1 Probleemstelling en onderzoeksopzet 1.1 Achtergronden Het Platform Bèta Techniek heeft zich gedurende een aantal jaren sterk gemaakt voor het onder de aandacht brengen en aantrekkelijker maken van het bètatechnisch onderwijs. Het Platform heeft daarbij een backing the winners -strategie gevolgd, waarbij scholen voor voortgezet onderwijs die al actief waren met het verbeteren van hun bètatechnische onderwijs extra zijn gestimuleerd. Daarnaast werd uitgegaan van de olievlekwerking -theorie: als er eenmaal een herkenbare groep scholen is die zich profileert met aantrekkelijk exact onderwijs, dan zal een meerderheid van de overige scholen zich ook gaan inspannen om een vergelijkbare aandacht voor de exacte vakken te ontwikkelen. Het concept van volgscholen binnen het Universum Programma (UP) wordt gezien als een manier om de kennis en ervaring van de deelnemende scholen breder te verspreiden; het vormt daarmee een structureel element van het UP waarmee actief gestalte wordt gegeven aan de olievlekwerking. Inmiddels is door het integreren van Jet-Net en UP het aantal volgscholen afgenomen. Anderzijds is het UP in een overgangssituatie aangeland, waarna de betrokken scholen meer zelfstandig de ingezette weg zullen vervolgen. Ten slotte hebben het UP, Jet-Net en Technasium overeenstemming bereikt over verregaande samenwerking in de toekomst vormgegeven in de oprichting van een BètaCoöperatie VO. In het kader van de verduurzaming van de tot nu geleverde inspanningen, heeft het Platform het ITS verzocht de beleidstheorie van de olievlekwerking te toetsen. Daarbij zou voor zover mogelijk aangesloten moeten worden bij een eerder op dit terrein uitgevoerd onderzoek (Oberon, 2006). 1 Dat onderzoek richtte zich op scholen die géén deel uitmaakten van het Universumprogramma. Bij deze scholen is geïnformeerd naar hun bekendheid met de verschillende programma s van het Platform, maar ook naar hun inschatting van het schoolbeleid ten aanzien van een aantal dimensies. Grondslag hiervoor was het zogenoemde kompas; dezelfde dimensies zijn gebruikt voor het ontwikkelen van de radar die later is ingezet in de monitoring van de Universumscholen. 1 Oberon (2006). Vernieuwing van bèta- en techniekonderwijs op niet-universumscholen. Utrecht: Oberon. 1

8 Het onderhavige onderzoek naar de olievlekwerking richt zich op een drietal via het Platform geëntameerde activiteiten binnen havo/vwo-scholen. 1. Havo/vwo-scholen die deelnemen aan het Universumprogramma (UP) profileren zich als bètaschool en werken samen aan de vernieuwing van het bètatechnische onderwijs. Aan de basis van het programma ligt het zogenoemde Universum kompas, dat zes aandachtsgebieden kent: Onderwijsvernieuwing, Onderwijs anders organiseren, Profiel- en studiekeuzebegeleiding, Praktijk- en beroepsoriëntatie, (Regionale) netwerken en Aanvullende thema s (o.a. havo-leerlingen en meisjes als specifieke doelgroepen). Een UP-school hoort aan elk gebied aandacht te besteden door het ontwikkelen van beleid of activiteiten. Tevens kiest een UP-school een volgschool waarmee de ontwikkelingen op de eigen school en in het UP worden gedeeld. Op dit moment zijn er 181 Universumscholen, onder te verdelen in vijf tranches (afhankelijk van het startmoment in UP), en 95 volgscholen. 2. Jet-Net (Jongeren en Technologie Netwerk Nederland) is een samenwerkingsverband tussen bedrijven, het Platform, de overheid en diverse intermediaire organisaties. Jet-Net wil de keuze van scholieren voor bèta en techniek in positieve zin beinvloeden, door hen uitdagende activiteiten aan te bieden die aansluiten bij de bètavakken en die hen goed zicht bieden op de praktijk en de beroepsmogelijkheden in industrie en technologie. Onder de deelnemers aan Jet-Net zijn inmiddels meer dan dertig Nederlandse bedrijven en ruim 150 scholen voor havo en vwo. Veel scholen zijn zowel Jet-Netschool als UP-school of volgschool. 3. Het Technasium is een onderwijsstroom voor vwo en havo, waarin extra aandacht is voor bèta en techniek. In de formule van het Technasium staat het nieuwe examenvak Onderzoek en Ontwerpen centraal. Dit vak wordt gegeven vanaf leerjaar 1 tot aan het eindexamen en probeert via projectopdrachten een brug te slaan naar beroepspraktijk en bèta/technisch hoger onderwijs. Het Technasium is begonnen als een project op vier scholen in Groningen, maar inmiddels zijn er meerdere Technasia-netwerken verspreid over heel Nederland. In totaal is circa 45 procent van alle havo/vwo-scholen betrokken bij één of meer van de bovengenoemde initiatieven. Tezamen hebben zij bijgedragen aan de landelijke doelstelling om de instroom van studenten in bèta/technisch hoger onderwijs te verhogen. 2

9 1.2 Onderzoeksvragen Zoals hierboven al aangegeven, worden vanaf 2011 de uiteenlopende bèta-activiteiten gebundeld onder de noemer BètaCoöperatie VO. Aan de vooravond van deze nieuwe situatie bestaat er bij het Platform behoefte aan onderzoek onder de havo/vwoscholen die géén UP-school, Jet-Netschool of Technasium zijn en de scholen die dat wél zijn, ofwel de niet-gelieerde scholen en de gelieerde scholen. Doel van dat onderzoek is tweeledig. Op de eerste plaats wordt de stand van zaken op gelieerde scholen in kaart gebracht. Daarnaast wordt nagegaan of de genoemde programma s en activiteiten een uitstralingseffect hebben (gehad) op de niet-gelieerde scholen, waardoor zij eveneens meer aandacht hebben gekregen voor het bètatechnisch onderwijs. Impliciet is er altijd vanuit gegaan dat deze zogenaamde olievlekwerking zich zou voordoen; dat was ook aanleiding om naast de UP-scholen ook volgscholen aan te wijzen. In het onderzoek worden deze volgscholen (mits geen Jet-Netschool of Technasium) daarom ook betrokken, zodat hun specifieke ervaringen als volgschool ook in kaart kunnen worden gebracht. Het onderzoek wordt zowel uitgevoerd onder de directies als onder de bètadocenten, zodat kan worden nagegaan of het te toetsen uitstralingseffect voor deze twee groepen verschilt. Verschillen kunnen mogelijk duiden op onvolkomen communicatiepatronen. Samenvattend luiden de onderzoeksvragen als volgt: 1. In welke mate zijn de directies en bètadocenten van de havo/vwo-scholen die geen UP-school, Jet-Netschool of Technasium zijn, bekend met het scala aan activiteiten en programma s van het Platform inclusief Jet-Net en Technasium? 2. Wat is volgens deze categorieën respondenten de stand van zaken op hun eigen school ten aanzien van het bèta-onderwijs en aanverwante bètazaken? 3. Welke relatie kan er worden gelegd tussen de opbrengsten van onderzoeksvragen 1 en 2: in welke mate blijkt een grotere bekendheid van de respondenten met bepaalde bèta-activiteiten samen te gaan met (c.q. te hebben geleid tot) een grotere aandacht voor bèta-onderwijs? 4. Welke voornemens en wensen hebben genoemde respondenten ten aanzien van het bèta-onderwijs en aanverwante bètazaken op de eigen school? 5. Wat zijn de ervaringen en het oordeel van de respondenten op de zogenaamde volgscholen over het volgschool-concept in het Universumprogramma? 6. Zijn bij de beantwoording van de voorafgaande vragen verschillen tussen de directies enerzijds en de bètadocenten anderzijds? 7. Zijn er bij dit alles, met uitzondering ten aanzien van vraag 5, verschillen met havo/vwo-scholen die wel UP-school, Jet-Netschool of Technasium? 3

10 1.3 Onderzoeksopzet Om de onderzoeksvragen te kunnen beantwoorden zijn in het najaar van 2009 via een webenquête gegevens verzameld bij directies en bètadocenten. Daarbij zijn twee categorieën van scholen onderscheiden, namelijk havo/vwo-scholen (dan wel locaties) die UP-school, Jet-Netschool en/of Technasium zijn, ofwel de gelieerde scholen, en scholen die geen UP-school, Jet-Netschool of Technasium zijn, ofwel de nietgelieerde scholen. Er is in samenspraak met het Platform voor elk van beide categorieën een vragenlijst ontworpen, die voor een deel identiek is. Deze vragenlijsten bouwden voort op de vragenlijst die werd afgenomen in het eerder genoemde Oberon-onderzoek. Het overzicht van aantallen scholen binnen beide categorieën is verkregen van het Platform. Volgens dat overzicht waren er 395 niet-gelieerde en 232 gelieerde scholen. Al deze scholen zijn schriftelijk benaderd met een brief gericht aan de directie. Deze brief is begin oktober 2009 verzonden en bevatte een korte aanduiding van de achtergronden, inhoud en opzet van het onderzoek. Daarnaast waren instructies bijgevoegd, één voor de directie zelf en vier voor bètadocenten. Gevraagd werd of de directie wilde meewerken aan het onderzoek en of zij de instructies wilde uitdelen aan een docent biologie, een docent wiskunde, een docent natuurkunde en een docent scheikunde. De directie mocht zelf bepalen welke docenten zij koos, maar aangeraden werd docenten te kiezen die ten minste enigszins betrokken waren bij het bètabeleid en/of de aansturing van het bèta-onderwijs op de school. De directies en docenten die wilden meewerken konden aan de hand van hun instructies via een internetsite de vragenlijst invullen. De invultijd bedroeg maximaal 20 minuten. Bijgehouden werd hoeveel van de directies en docenten hun vragenlijst hadden ingevuld. Op basis daarvan heeft er begin november een rappel plaatsgevonden; eind november is dat herhaald bij scholen met een lage respons. Uiteindelijk is de dataverzamelingsperiode half december afgesloten. Daarna heeft er een check plaatsgevonden op eventueel niet of verkeerd ingevulde vragenlijsten en zijn er naar aanleiding daarvan nog enkele vragenlijsten uit de databestanden verwijderd. In Tabel 1.1 geven we een overzicht van de uiteindelijke respons, uitgesplitst naar aantallen directies en docenten; in Tabel 1.2 hebben we de respons uitgesplitst naar aantallen docenten per bètavak. Tabel 1.1 Respons naar scholencategorie (aantallen, %) Scholencategorie Aangeschreven Respons scholen directies docenten gelieerd (48%) 370 (van 132 scholen) niet-gelieerd (21%) 293 (van 115 scholen) totaal (31%) 663 (van 247 scholen) 4

11 Tabel 1.2 Respons bètavak docenten naar scholencategorie (aantallen) Bètavak Scholencategorie biologie natuurkunde scheikunde wiskunde gelieerd niet-gelieerd totaal Tabel 1.1 laat zien dat terwijl de respons onder directies van gelieerde scholen 48% bedraagt, die onder niet-gelieerde scholen met 22% beduidend lager is. Mogelijk hebben directies van niet-gelieerde scholen minder affiniteit met bèta en daarmee ook met het onderzoek. Een alternatieve verklaring is er echter ook: wellicht vinden directies van niet-gelieerde scholen dat het wat bèta betreft al prima functioneert op hun school en hebben ze geen behoefte aan extra aandacht op dat terrein. Ook volgt uit de tabel dat er redelijk wat scholen zijn waarvan een of meer docenten wel, maar de directie geen vragenlijst heeft ingevuld. Het omgekeerde komt ook een aantal malen voor. Verder blijkt dat op 83% van de gelieerde scholen en 69% van de niet-gelieerde scholen ten minste 3 docenten de vragenlijst hebben ingevuld; gemiddeld gaat het om 3,2 docent op de gelieerde en 3,0 docent op de niet-gelieerde scholen (cijfers niet in de tabel). Uiteindelijk resulteerde deze fase in vier databestanden die als input zijn gebruikt voor de analyses. In het eerdere onderzoek (Oberon, 2006) is er voor gekozen de gegevens van de docenten af te wegen naargelang het aantal responderende docenten per school. Zo telt op een school met vier responderende docenten elke docent slechts voor een kwart mee, op een school met drie responderende docenten voor een derde, etc. Hieruit ontstaat een gewogen gemiddelde, wat vervolgens in de analyses nogmaals wordt gemiddeld. Wij hebben er op inhoudelijke en statistische gronden (mogelijk verlies aan informatie en power) voor gekozen niet af te wegen. Overigens zijn we wel nagegaan of er verschillen zijn tussen gewogen en ongewogen gegevens: die bleken hooguit minimaal te zijn. In de tabellen hierna vindt in principe steeds een uitsplitsing plaats van de antwoorden van de gelieerde scholen en niet-gelieerde scholen en daarbinnen van de directies en docenten. Bij deze uitsplitsingen passen twee opmerkingen. De eerste is dat de vragen niet altijd aan zowel gelieerde scholen als niet-gelieerde scholen zijn gesteld. Een aantal van de subthema s die aan de orde komen in de vragenlijsten zijn namelijk niet relevant voor allebei de categorieën van scholen. De tweede opmerking is dat er tussen de cijfers van directies en docenten regelmatig verschillen zijn. Daarvoor zijn uiteenlopende redenen. Een belangrijke is dat er niet altijd een een-op-een relatie tussen hen bestaat: voor het grootste deel van de scholen hebben zowel de directie als 5

12 docenten de vragenlijst ingevuld, maar er zijn echter ook scholen waarvan alleen de directie of alleen docenten hebben gereageerd. Daarnaast is het zo dat het directielid dat de vragenlijst heeft ingevuld vaak beter op de hoogte is van welke programma s er worden uitgevoerd dan de docenten. Directies zijn vaak van meet af aan bij de organisatie en implementatie van een programma betrokken, de docenten zijn doorgaans meer met de concrete uitvoering bezig. Dit uit zich ook doordat de docenten vaker weet ik niet hebben ingevuld. Dit laatste neemt overigens niet weg dat het ook regelmatig voorkomt dat de docenten beter op de hoogte zijn van de programma s dan de directies. De antwoorden in de tabellen worden doorgaans weergegeven in de vorm van percentages, soms van gemiddelden. Deze gegevens zijn behalve wanneer een vraag incidenteel niet is ingevuld door een of meer respondenten berekend op basis van de aantallen zoals die in de Tabel 1.1 en 1.2 staan vermeld. Bij sommige vragen gaat het echter om (beduidend) geringere aantallen, bijvoorbeeld wanneer een vraag niet van toepassing is en/of het om een doorverwijzing gaat. Enkele blokken van vragen zijn namelijk alleen aan gelieerde dan wel niet-gelieerde scholen gesteld. Soms hebben de vragen ook alleen betrekking op bepaalde groepen, bijvoorbeeld havo-leerlingen. Als een school dan geen havo-afdeling heeft, worden de betreffende vragen overgeslagen. Als daar aanleiding toe bestaat, zullen we apart de aantallen vermelden waarop de betreffende gegevens betrekking hebben. Bij een aantal vragen is naast de antwoordmogelijkheden ja en nee ook weet ik niet opgenomen. Vaak wordt dit soort antwoorden bij de analyse van de gegevens niet meegeteld. In het onderhavige onderzoek hebben we dit echter wel gedaan. Dat is enerzijds gedaan om vergelijkbaarheid in de tijd met de gegevens van het eerdere onderzoek (Oberon, 2006) mogelijk te maken. Anderzijds vatten we weet ik niet op als een inhoudelijk antwoord; het geeft immers een indicatie van de bekendheid met bepaalde aspecten rond het thema bèta. 1.4 Leeswijzer In hoofdstuk 2 geven we een beschrijving van de resultaten van het onderzoek. Bij de presentatie houden we de themagewijze indeling aan zoals die ook in de vragenlijsten is gevolgd. In hoofdstuk 3 wordt een relatie gelegd tussen enerzijds de bekendheid met uiteenlopende bèta-activiteiten en anderzijds de aandacht voor het bètaonderwijs. In dat hoofdstuk wordt tevens nagegaan of er zich voor bepaalde aspecten ontwikkelingen hebben voorgedaan tussen het eerder genoemde Oberon-onderzoek uit 2006 en het onderhavige onderzoek. In het slothoofdstuk 4 vatten we de bevindingen samen in de vorm van een antwoord op de hierboven geformuleerde onderzoeksvragen. 6

13 2 Onderzoeksresultaten 2.1 Achtergrondkenmerken In deze paragraaf presenteren we allereerst in tabelvorm enkele achtergrondkenmerken van de scholen die hebben deelgenomen aan het onderzoek. Als daar aanleiding toe is, voorzien we deze tabellen van commentaar. Tabel 2.1 Onderwijssoorten en leerjaren waarvoor de school onderwijs verzorgt (in %) Niet-gelieerd directies docenten directies docenten havo leerjaar 1 t/m havo leerjaar 4 en vwo leerjaar 1 t/m vwo leerjaar 4 t/m Tabel 2.2 Deelname van de school aan programma s en/of stromingen (in %) ja ooit, nu niet meer directies nee, nooit weet niet ja docenten ooit, nu niet meer nee, nooit weet niet UP als Universumschool (niet als volgschool) Jet-Net Technasium De meeste directies geven aan dat de school aan het UP of aan Jet-Net deelnemen (resp. 86 en 79%); ruim een kwart neemt deel aan het Technasium. Onder de docenten zijn er meer dan onder directies die niet weten of ze aan een bepaald programma deelnemen of hebben deelgenomen (tussen de 11 en 16%). Dat is niet onverwacht, ze 7

14 zijn waarschijnlijk vaker meer bezig met de concrete uitvoering dan met de introductie en organisatie. Scholen kunnen aan één of meer programma s deelnemen. Nagegaan is of het mogelijk is te komen tot een min-of-meer robuuste indeling van deelnamecombinaties. Daarvoor zijn de gegevens van de directies die ja hebben geantwoord op één of meer van de programma s als basis genomen. In Tabel 2.3 staan de resultaten. Ruim de helft van de scholen neemt deel aan zowel UP als Jet-Net. Ongeveer een tiende neemt deel aan alleen UP of Jet-Net, en een zesde aan alle drie de programma s. Vanwege de verdeling en vanwege het feit dat het niet zinvol is om op basis van puur getalsmatige criteria een indeling te maken (wat zegt het wanneer het gaat om de verklaring van eventuele verschillen als een school aan 1, 2 of 3 programma s deelneemt?), is verder afgezien van de constructie van een combinatiekenmerk. Tabel 2.3 Combinaties van deelname van de school aan de verschillende programma s en stromingen (informatie directies) n* % UP Jet-Net 10 9 Technasium 3 3 UP + Jet-Net UP + Technasium 7 6 Jet-Net + Technasium 2 2 UP + Jet-Net + Technasium * n = aantal Tabel 2.4 Deelname van de school aan programma s en/of stromingen (in %) Niet-gelieerd ja ooit, nu niet meer directies nee, nooit weet niet ja docenten ooit, nu niet meer nee, nooit weet niet UP als Universumschool (niet als volgschool) Jet-Net Technasium

15 Nagenoeg alle directies melden aan geen van de drie programma s te hebben deelgenomen, enkelen weten het niet. Bij de docenten is het aandeel dat het niet weet groter. Een belangrijke vraag is of directies en docenten deelname aan de programma s willen continueren. Het antwoord geeft een indicatie van het belang dat zij aan deze programma s hechten en of ze tevredenheid zijn met de uitvoering ervan. In Tabel 2.5 staan de resultaten. Tabel 2.5 Plannen continuering deelname van de school aan programma s en/of stromingen (in %) directies docenten ja twijfel nee weet niet ja twijfel nee weet niet UP als Universumschool (niet als volgschool) Jet-Net Technasium Kennelijk voldoen de programma s sterk aan een behoefte: praktisch alle directies zeggen (resoluut) door te willen gaan met deelname aan het programma of de programma s. Daarbij zijn er geen verschillen tussen de drie programma s. Onder docenten is er bij sommigen nog enige twijfel over continuering, maar toch zegt zo n 90% zeker door te willen gaan. In Tabel 2.6 geven we informatie over enkele achtergrondkenmerken van de bètadocenten. Achtereenvolgens is dat de laagste en hoogste waarde (min. max.), het gemiddelde en de meest voorkomende categorie of categorieën (modus). 9

16 Tabel 2.6 Achtergrondkenmerken bètadocenten op de school (informatie directies) min.- max. gemiddelde modus Niet-gelieerd min.-max. gemiddelde modus aantal docenten wiskunde, biologie, en 15 natuurkunde en scheikunde percentage eerstegraads bevoegd en 50 percentage ouder dan 55 jaar percentage vrouw en 33 Gemiddeld zijn er 21 docenten wiskunde, biologie, natuurkunde of scheikunde op een gelieerde school. Er is echter nogal wat variatie: op sommige scholen zijn er niet meer dan 5 bètadocenten, op andere 43. De categorie die het meest voorkomt zijn de scholen met 20 bètadocenten. Van deze docenten is ruim de helft eerstegraads bevoegd, bijna een kwart ouder dan 55 jaar en minder dan een derde vrouw. Op nietgelieerde scholen zijn er wat minder bètadocenten, het gemiddelde bedraagt 17 en er zijn twee meest voorkomende categorieën, namelijk scholen met 14 en 15 bètadocenten. Op de niet-gelieerde scholen zijn minder bètadocenten eerstegraads bevoegd. Opvallend is dat er daarbij twee sterk verschillende categorieën zijn die het vaakst voorkomen, namelijk scholen waar geen van de bètadocenten eerstegraads bevoegd is en scholen waar de helft van deze docenten eerstegraads bevoegd is. Op nietgelieerde scholen ligt het percentage vrouwelijke bètadocenten iets lager dan op gelieerde scholen. Qua gemiddelde leeftijd zijn er nauwelijks verschillen. Tabel 2.7 Achtergrondkenmerken bètadocenten op de school (informatie docenten; in %) Niet-gelieerd vrouw jonger dan 30 jaar jaar jaar ouder dan 55 jaar wiskunde biologie natuurkunde scheikunde informatica 1 2 ander vak (bv. NLT of ANW) eerstegraads bevoegd één of meer bètavakken

17 De gegevens met betrekking tot de achtergronden van de docenten komen in grote lijnen overeen met die zoals die door de directies zijn verstrekt. Op één punt is er echter wel een groot verschil, namelijk dat van de bevoegdheid. Volgens de docenten zijn er aanzienlijk meer eerstegraders dan volgens de directies. Dit verschil zou te maken kunnen hebben met het verschil in vraagstelling: mogelijk bedoelden de directies voor één van de vier genoemde vakken, terwijl de docenten voor één van de zes genoemde vakken bedoelden. We zijn aanvullend nog nagegaan hoeveel bètavakken docenten gemiddeld geven; voor zowel gelieerde als niet-gelieerde scholen is dat 1,5. De groep niet-gelieerde scholen kan verder opgesplitst worden in scholen die nu volgschool zijn in het Universum Programma of dat ooit geweest zijn en de overige scholen. Op die manier ontstaat een gradatie in ervaring met bèta-activiteiten, namelijk de gelieerde scholen, de niet-gelieerde scholen die ervaring hebben als volgschool en de overige niet-gelieerde scholen. We zijn wat betreft het percentage eerstegraads bevoegden nagegaan of er binnen de groep niet-gelieerde scholen nadere verschillen zijn tussen de volgscholen en overige scholen. Op de volgscholen ging het om 85% eerstegraders en op de overige scholen om 76%; de volgscholen tellen dus wat meer eerstegraders dan de overige scholen, maar ook iets meer dan de gelieerde scholen. 2.2 Bekendheid van activiteiten en diensten in het kader van bèta-onderwijs In deze rapportage wordt voor zover mogelijk een onderscheid gemaakt tussen gelieerde scholen en van niet-gelieerde scholen. In deze paragraaf staat de vraag centraal in hoeverre de betrokkenen bekend zijn met uiteenlopende initiatieven die zijn ontwikkeld om het bèta-onderwijs te promoten. Voor dit onderwerp is het interessant na te gaan of er misschien binnen de groep niet-gelieerde scholen nog verschillen zijn tussen volgscholen (zie ook paragraaf 2.9) en overige scholen. Voor de volgende drie tabellen hebben we daarom het algemene rapportagestramien verlaten en zullen we in plaats van de gebruikelijke tweedeling (gelieerde vs. niet-gelieerde scholen) de driedeling (gelieerde scholen, volgschool, overige scholen) nemen. De groep volgscholen telt gegevens van 16 directies en 53 docenten en de groep overige scholen van 68 directies en 240 docenten. In Tabel 2.8 presenteren we allereerst gegevens over de bekendheid met organisaties en ontwikkelingen op het terrein van bèta-onderwijs. 11

18 Tabel 2.8 Bekendheid met organisaties en ontwikkelingen op het terrein van bètaonderwijs; niet-gelieerde scholen nader uitgesplitst naar volgscholen en overige scholen (in %)* niet van naam niet Niet-gelieerd: volgscholen van naam Niet-gelieerd: overige scholen niet van naam inhoudelijk inhoudelijk inhoudelijk Directies Jet-Net Technasium Platform Bèta Techniek Landelijke vernieuwingscies exacte vakken VHTO (o.a. speeddaten) BètaCoöperatie VO Regionale steunpunten NLT Technocentra Science Alliance Docenten Jet-Net Technasium Platform Bèta Techniek Landelijke vernieuwingscies exacte vakken VHTO (o.a. speeddaten) BètaCoöperatie VO Regionale steunpunten NLT Technocentra Science Alliance * De vragen over Jet-Net, Technasium en Platform Bèta Techniek zijn niet gesteld aan de gelieerde scholen. In zijn algemeenheid kan worden gesteld dat de bekendheid met organisaties en ontwikkelingen op het gebied van bèta-onderwijs op gelieerde scholen groter is dan op niet-gelieerde scholen en daarbinnen weer groter op volgscholen dan op overige scholen. Bovendien is die bekendheid onder directies doorgaans groter dan onder docenten. Dit lijkt er dus op te wijzen dat de veronderstelde olievlekwerking inderdaad plaats heeft gevonden; via het volgscholenconcept zijn de betreffende scholen meer bekend geraakt met allerlei bèta-activiteiten. Opvallend is overigens dat sommige organisaties en ontwikkelingen vrijwel geheel onbekend zijn bij de groep overige niet-gelieerde scholen en dan zowel onder directies als docenten, met name betreft dit VHTO speeddaten, Science Alliance, Technocentra en de BètaCoöperatie VO. Informatie over de bekendheid met programma s of projecten op bèta-gebied staat in Tabel

19 Tabel 2.9 Bekendheid met programma s of projecten op het terrein van bètaonderwijs; niet-gelieerde scholen nader uitgesplitst naar volgscholen en overige scholen (in %)* niet van naam niet Niet-gelieerd: volgscholen van naam Niet-gelieerd: overige scholen niet van naam inhoudelijk inhoudelijk inhoudelijk Directies Universum Programma (UP) Talentenkracht Verbreding Techniek Basisonderwijs (VTB) Sprint Programma Persoonlijk assistent leraren (PAL) Bèta 1op Sprint-UP Dudoc Ambitie BètaMentality Ingenieur@school Science & Technology Summit Vliegende Hollanders Girlsday Career Day Tube your Future SaLVO Docenten Universum Programma (UP) Talentenkracht Verbreding Techniek Basisonderwijs (VTB) Sprint Programma Persoonlijk assistent leraren (PAL) Bèta 1op Sprint-UP Dudoc Ambitie BètaMentality Ingenieur@school Science & Technology Summit Vliegende Hollanders Girlsday Career Day Tube your Future SaLVO * De vraag over het Universum Programma is niet gesteld aan de gelieerde scholen. 13

20 Voor deze reeks van programma s en projecten geldt in grote lijnen hetzelfde als we hierboven voor de organisaties en ontwikkelingen hebben opgemerkt. Opvallend is overigens de bekendheid van de Persoonlijk assistent leraren (PAL): nagenoeg alle directies en de grote meerderheid van de docenten van elk van de drie onderscheiden schoolgroepen kennen deze functie van naam dan wel inhoudelijk. Hierbij dient wel te worden aangetekend dat PAL niet alleen betrekking heeft op de bètavakken. Career Day en Girlsday zijn eveneens relatief bekende programma s op gelieerde scholen. Daar staat tegenover dat een aantal programma s en projecten vrijwel geheel onbekend zijn bij volgscholen en meer nog overige scholen. Grote onbekenden zijn onder meer: Ingenieur@school, Ambitie, Dudoc en BètaMentality. In Tabel 2.10 staat informatie over het gebruik van uiteenlopende informatiebronnen door de scholen. Tabel 2.10 Gebruik informatiebronnen scholen; niet-gelieerde scholen nader uitgesplitst naar volgscholen en overige scholen (in %) nooit een enkele keer nooit Niet-gelieerd: volgscholen een enkele keer Niet-gelieerd: overige scholen nooit een enkele keer regelmatig regelmatig regelmatig Directies Jet-Net website Jet-Net nieuwsbrief Technasium website Universum website Universum nieuwsbrief Website Platform Bèta Techniek Info via Science & Technology Summit Vliegende Hollanders Platform Pockets onderzoeksreeks Technotopics en Technomonitor Docenten Jet-Net website Jet-Net nieuwsbrief Technasium website Universum website Universum nieuwsbrief Website Platform Bèta Techniek Info via Science & Technology Summit Vliegende Hollanders Platform Pockets onderzoeksreeks Technotopics en Technomonitor

21 Ook als het gaat om het gebruik van uiteenlopende informatiebronnen op het gebied van bèta scoren gelieerde scholen hoger dan niet-gelieerde scholen en binnen die laatste groep volgscholen weer hoger dan overige scholen. In sommige gevallen liggen gelieerde en volgscholen dicht bij elkaar, in andere gevallen juist volgscholen en overige scholen. Op gelieerde scholen raadplegen de meeste directies de website van het Platform en de nieuwsbrief en website van Universum; docenten raadplegen die bronnen ook, maar veel minder. Opvallend is dat onder docenten op volgscholen het gebruik van de websites van Technasium, Universum en het Platform hoger ligt dan onder docenten van gelieerde scholen. De Platform Pockets onderzoeksreeks en de Technotopics en Technomonitor zijn kennelijk nog nagenoeg geheel onbekend bij directies en docenten van geen van de drie onderscheiden scholengroepen. De voorgaande drie tabellen samenvattend, zijn er duidelijke aanwijzingen dat er sprake is geweest van olievlekwerking: binnen de groep niet-gelieerde scholen scoren de volgscholen op het merendeel van de aspecten hoger dan de overige scholen. In de laatste tabel van deze paragraaf gaan we nog in op contacten van niet-gelieerde scholen met UP-, Jet-Net-, Technasium- en VTB-scholen. Tabel 2.11 Contacten met scholen (in %) Niet-gelieerd directies docenten ja nee weet niet ja nee weet niet Universum/UP-scholen (niet volgscholen) Jet-Netscholen Technasiumscholen VTB-basisscholen De directies van de niet-gelieerde scholen zeggen vooral contact te hebben met Technasiumscholen en in wat minder mate met Universumscholen. Onder docenten zijn er veel minder contacten met die scholen. Met VTB-basisscholen is er nagenoeg geen contact. 15

22 2.3 Curriculum- en onderwijsvernieuwing Een belangrijk aandachtspunt voor het Platform is of en op welke wijze didactische vernieuwingen worden doorgevoerd in de bètavakken. Daarover handelt deze paragraaf. Tabel 2.12 Aanbod vakken (in %) Directies ja nee weet (nog) niet Docenten ja nee weet (nog) niet Informatica Natuur, Leven en Technologie (NLT) Wiskunde D Informatica Natuur, Leven en Technologie (NLT) Wiskunde D Informatica Natuur, Leven en Technologie (NLT) Wiskunde D Niet-gelieerd Informatica Natuur, Leven en Technologie (NLT) Wiskunde D Informatica Natuur, Leven en Technologie (NLT) Wiskunde D Informatica Natuur, Leven en Technologie (NLT) Wiskunde D Het aanbod aan de vakken informatica, NLT en wiskunde D is gedurende de verschillende schooljaren vrij stabiel op de gelieerde scholen, alleen voor het komende schooljaar is er nog wat twijfel ten aanzien van NLT en wiskunde D. Er zijn daarin slechts geringe verschillen tussen directies en docenten. Op niet-gelieerde 16

23 scholen zien we eenzelfde patroon, met die kanttekening dat daar NLT en wiskunde D (aanzienlijk) minder vaak wordt aangeboden. Tabel 2.13 Betrokkenheid bij activiteiten landelijke vernieuwingscommissies exacte vakken (meer antwoorden mogelijk; in %) testschool * Directies passief niet weet niet testschool docenten docenten Docenten passief niet weet niet Wiskunde Biologie Natuurkunde Scheikunde NLT Niet-gelieerd Wiskunde Biologie Natuurkunde Scheikunde NLT * Volledige labels: 1. als test- of pilotschool; 2. docenten werken mee aan ontwikkeling; 3. alleen passief (wij volgen de ontwikkelingen op afstand); 4. helemaal niet; 5. weet ik niet. Als het gaat om de betrokkenheid bij activiteiten van landelijke vernieuwingscommissies exacte vakken, dan blijkt dat die op gelieerde scholen groter is dan op nietgelieerde scholen en bovendien dat die vooral passief gestalte krijgt. Meer dan de helft van de docenten weet niet of de school op enigerlei betrokken is bij dergelijke activiteiten; daarin is er nauwelijks verschil tussen gelieerde en niet-gelieerde scholen. 17

24 Tabel 2.14 Samenhang tussen de exacte vakken (in %) Niet-gelieerd directies docenten directies docenten vakken worden los van elkaar gegeven, de inhoud is per vak geordend vakken worden los van elkaar gegeven, inhouden zijn op elkaar afgestemd vakken zijn (deels) geïntegreerd (in bijvoorbeeld het leergebied science) weet niet Rond een vijfde van de respondenten is van mening dat er sprake is van vakkenintegratie. Daarbij zijn er wel verschillen tussen gelieerde en niet-gelieerde scholen en directies en docenten. Volgens de directies is er veel meer sprake van afstemming en integratie van exacte vakken dan volgens de docenten. Bovendien is er op gelieerde scholen weer meer afstemming en integratie dan op niet-gelieerde scholen. Tabel 2.15 Organisatie van de secties exacte vakken (in %) Niet-gelieerd directies docenten directies docenten elk vak heeft een eigen sectie, de secties werken onafhankelijk van elkaar vak(overstijgende) secties werken samen ten behoeve van vakoverstijgend onderwijs, projecten, doorlopende leerlijnen e.d. onze school werkt met bètateams/ leergebiedclusters de schoolleiding en docenten werken zo aan structurele samenhang tussen vakken weet niet Op gelieerde scholen is er minder sprake van werken in onafhankelijke secties en meer sprake van samenwerking in bètateams dan op niet-gelieerde scholen. Volgens docenten is er ook veel vaker sprake van sectiegewijs opereren dan volgens directies. 18

25 2.4 Praktijk- en beroepsoriëntatie Voor leerlingen is het van belang dat ze een indruk krijgen van hoe de praktijk van bèta en bètaberoepen eruit zien. Dat kan bijvoorbeeld via informatieverstrekking en voorlichting, maar ook via bezoeken aan bètabedrijven. Scholen onderhouden op dat gebied allerlei samenwerkingsrelaties met bedrijven. Ook kunnen leerlingen deelnemen aan uiteenlopende activiteiten op het gebied van bèta. Hierover gaan de volgende vragen. Tabel 2.16 Samenwerking met bètatechnische bedrijven (in %) Niet-gelieerd directies docenten onze school heeft geen relatie met bètatechnische bedrijven onze school werkt incidenteel samen met één of meer bètatechnische bedrijven onze school werkt structureel samen met één of meer bètatechnische bedrijven 3 3 weet niet 5 16 De meerderheid van de niet-gelieerde scholen heeft geen samenwerkingsrelatie met bètatechnische bedrijven. Slechts een enkele school werkt structureel samen. Tabel 2.17 Deelname leerlingen aan bèta en techniek gerelateerde activiteiten, zoals Olympiades, vakgerelateerde wedstrijden en activiteiten, Profielwerkstukwedstrijden en Lego League (in %) Niet-gelieerd directies docenten leerlingen van onze school doen niet mee aan dit soort activiteiten 9 13 leerlingen doen tijdens hun schoolloopbaan één of twee keer mee aan dit soort activiteiten onze school vindt deze activiteiten belangrijk, leerlingen doen er zoveel mogelijk aan mee weet niet 1 4 Rond tweederde van de leerlingen doet tijdens hun schoolloopbaan één of meer keer mee aan bèta en techniek gerelateerde activiteiten. Volgens de directies vindt ruim een kwart van de scholen het dusdanig belangrijk dat leerlingen er zoveel mogelijk aan mee doen. 19

26 2.5 (Regionale) netwerken Vo-scholen hebben doorgaans contacten met verschillende andere onderwijsinstellingen, van basisschool tot universiteit, en vormen daarmee lokale en regionale netwerken. In welke mate komt dat voor en op welke wijze wordt daar vorm aan gegeven? Tabel 2.18 Contacten met basisscholen, gericht op een doorlopende leerlijn voor techniek (in %) directies docenten onze school heeft nauwelijks tot geen onderwijskundig contact met basisscholen onze school geeft algemene voorlichting op basisscholen en organiseert soms activiteiten voor basisschoolleerlingen (uitgezonderd groep 8) onze school werkt structureel en inhoudelijk samen met basisscholen weet niet 2 23 Meer dan tweederde van de gelieerde scholen heeft volgens de directies contact met basisscholen gericht op een doorlopende leerlijn techniek; dat vindt voornamelijk plaats in de vorm van algemene voorlichting. Gelet op dit wel erg hoge percentage is er echter reden tot twijfel: de vraag bevatte de specificatie gericht op een doorlopende leerlijn voor techniek, maar er is aanleiding te veronderstellen dat de respondenten het over contacten in het algemeen hebben. Tabel 2.19 Contacten met andere vo-scholen rond het thema bèta en techniek (in %) Niet-gelieerd directies docenten onze school heeft nauwelijks tot geen onderwijskundig contact met andere vo-scholen m.b.t. dit thema onze school heeft onderwijskundige afstemming met andere scholen van hetzelfde 16 9 bestuur m.b.t. dit thema onze school werkt structureel en inhoudelijk samen met andere vo-scholen 10 6 m.b.t. dit thema weet niet

27 Tabel 2.20 Contacten met het hbo rond het thema bèta en techniek (in %) Niet-gelieerd directies docenten onze school heeft nauwelijks tot geen onderwijskundig contact met het hbo m.b.t. dit thema onze school heeft geregeld onderwijskundig contact m.b.t. dit thema (bv. profielwerkstuk, gebruik laboratoria, gezamenlijke projecten) onze school werkt structureel en inhoudelijk samen met het hbo m.b.t. dit thema 4 2 weet niet 1 16 Tabel 2.21 Contacten met de universiteit rond het thema bèta en techniek (in %) Niet-gelieerd directies docenten onze school heeft nauwelijks tot geen onderwijskundig contact met de universiteit m.b.t. dit thema onze school heeft geregeld onderwijskundig contact m.b.t. dit thema (bv. profielwerkstuk, gebruik laboratoria, gezamenlijke projecten) onze school werkt structureel en inhoudelijk samen met de universiteit m.b.t. dit 11 4 thema weet niet 0 11 De meeste contacten hebben de niet-gelieerde scholen volgens de directies met universiteiten en hbo-instellingen (resp. 32 en 46%). Van structurele en inhoudelijke samenwerking is er echter maar zelden sprake. Met andere vo-scholen is er ook weinig afstemming en samenwerking; volgens een kwart van de directies en 15% van de docenten is daar wel sprake van. Tabel 2.22 Samenwerking met de lerarenopleiding wat betreft exacte vakken (in %) Niet-gelieerd directies docenten directies docenten niet echt, onze school en de lerarenopleiding staan los van elkaar onze school is opleidingsschool voor de lerarenopleiding onze school is opleidingsschool en we werken actief samen aan nieuwe ontwikkelingen weet niet

28 e scholen werken, met name volgens de directies, wat vaker samen met de lerarenopleiding dan niet-gelieerde scholen. Op bijna tweederde van de gelieerde scholen is dat het geval tegen de helft van de niet-geleerde scholen. 2.6 Sturen op de keuze voor een N-profiel Scholen voeren vaak gericht beleid als het gaat om het stimuleren van bepaalde profielkeuzes. Ook richten ze zich daarbij soms op specifieke doelgroepen, zoals meisjes en havo-leerlingen. In welke mate komt dit voor? Tabel 2.23 Specifiek beleid ten aanzien van de profielkeuze (in %) Niet-gelieerd directies docenten directies docenten nee, onze school voert geen specifiek beleid t.a.v. de profielkeuze ja, onze school wil het aandeel natuurprofielen verhogen ja, onze school wil het aandeel maatschappijprofielen verhogen weet niet Fors meer gelieerde dan niet-gelieerde scholen voeren specifiek beleid met betrekking tot het verhogen van het aandeel Natuurprofielen, namelijk twee tot drie keer zoveel. Op verhoging van het aandeel Maatschappijprofielen is praktisch geen enkele school gericht, niet onder de groep gelieerde scholen en evenmin onder de niet-gelieerde scholen. De respondenten konden een toelichting geven op deze vraag. De reacties lopen zeer uiteen. Enkele daarvan, die wat vaker voorkomen, volgen hierna. directies (n=36): Een aantal directies geeft aan dat het aandeel N-profiel al erg hoog ligt en dat het meer gaat om consolideren. In sommige gevallen wil men zich meer op meisjes richten. Enkelen voegen daar aan toe dat nu mede ten gevolge van bèta-activiteiten eigenlijk te veel leerlingen voor een N-profiel kiezen; het gaat er echter om dat ze in het goede profiel terecht komen. docenten (n=70): Een aantal docenten geeft aan door deelname aan de verschillende programma s het aandeel N-profielen te willen verhogen. Een speciale doelgroep daarbij zijn vaak de meisjes. Andere docenten geven aan dat het aandeel leerlingen met een N-profiel al hoog ligt. 22

29 Niet-gelieerd directies (n=10): Enkele directies melden dat ze al een hoog aandeel leerlingen met een N-profiel hebben. Niet-gelieerd docenten (n=43): Een aantal docenten geeft aan dat er al relatief veel leerlingen een N-profiel kiezen. Tabel 2.24 Speciale aandacht stimulering keuze N-profiel bij specifieke groepen d.m.v. beleid, activiteiten en speciale onderwijsprogramma s (in %) Directies ja nee weet (nog) niet Docenten ja nee weet (nog) niet meisjes havo-leerlingen allochtonen zeer getalenteerde leerlingen Niet-gelieerd meisjes havo-leerlingen allochtonen zeer getalenteerde leerlingen Op gelieerde scholen is er vaak aandacht voor de stimulering van de keuze voor een N-profiel door speciale groepen. Volgens de directies is er zo op driekwart van de scholen speciale aandacht voor meisjes en op 60% van de scholen voor havoleerlingen. Volgens de docenten liggen die percentages wat lager. Allochtone leerlingen vormen in dit opzicht op praktisch geen enkele school een aandachtsgroep. Helaas laten de beschikbare gegevens niet toe na te gaan of er daarbij wellicht verschillen zijn tussen scholen in de grote steden met veel allochtone leerlingen en scholen elders in het land. Op niet-gelieerde scholen wordt er maar weinig aan stimulering van speciale doelgroepen gedaan, het meest nog aan stimulering van zeer getalenteerde leerlingen. 2.7 Verschillen in aanpak bètavernieuwing De inspanningen van scholen om te komen tot vernieuwingen op het gebied van bètaonderwijs kunnen verschillen voor bijvoorbeeld havo en vwo en tussen lagere en hogere leerjaren. In hoeverre gebeurt dat? 23

30 Tabel 2.25 Verschillen tussen havo en vwo wat betreft vernieuwingen bèta-onderwijs (bij ja meer antwoorden mogelijk; in %) directies (n=103) docenten (n=321) Niet-gelieerd directies (n=70) docenten (n=267) nee ja, op het havo vinden meer vernieuwingen plaats dan op het vwo ja, op het vwo vinden meer vernieuwingen plaats dan op het havo ja, op het havo en vwo vinden andersoortige vernieuwingen plaats weet niet Op de meerderheid van de scholen zijn er geen verschillen tussen havo en vwo als het gaat om vernieuwing van het bèta-onderwijs. Als er wel sprake is van verschillen, dan betreft het vooral verschillen qua type vernieuwing. Tabel 2.26 Verschillen tussen lagere leerjaren (1-3) en hogere leerjaren (4-6) wat betreft vernieuwingen bèta-onderwijs (bij ja meer antwoorden mogelijk; in %) directies (n=105) docenten (n=323) Niet-gelieerd directies (n=69) docenten (n=246) nee ja, in de lagere leerjaren vinden meer vernieuwingen plaats dan in de hogere ja, in de hogere leerjaren vinden meer vernieuwingen plaats dan in de lagere ja, in de lagere en hogere leerjaren vinden andersoortige vernieuwingen plaats weet niet Er is wel vaker sprake van verschillen in vernieuwingen qua bèta-onderwijs tussen de lagere en hogere leerjaren. Ook hier gaat het dan vooral om andersoortige vernieuwingen. 24

31 2.8 Voornemens, wensen en knelpunten Welke voornemens en wensen hebben de scholen als het gaat om de toekomst van bèta? Deze vraag is aan alle niet-gelieerde scholen gesteld, maar voor de gelieerde scholen is ze alleen gesteld aan scholen die nu Jet-Net-school zijn en geen UP-school of Technasium. Dit betekent dat de aantallen waarop de reacties van de gelieerde scholen betrekking hebben vrij gering zijn. Tabel 2.27 Voornemens met betrekking tot bèta-gerelateerde thema s, zoals curriculum- en onderwijsvernieuwing en studie- en profielkeuzebegeleiding (in %) directies (n=10) docenten (n=40) Niet-gelieerd directies (n=80) docenten (n=289) onze school heeft concrete voornemens geformuleerd onze school oriënteert zich, maar heeft nog geen concrete voornemens geformuleerd onze school heeft niet de intentie voornemens m.b.t. dit thema te formuleren weet niet

32 Tabel 2.28 Terreinen waarop eventuele voornemens ten aanzien van bètagerelateerde thema s betrekking hebben (in %) Directies (n=7) Docenten (n=24) ja misschien nee weet niet ja misschien nee weet niet onze school laten participeren als Universumschool, Jet-Netschool of Technasium vernieuwen van bèta-onderwijs op onze school professionalisering van bètadocenten faciliteren van intercollegiale bètacontacten en kennisdeling meer aandacht besteden aan keuze N profielen en bètatechnische studies de aandacht versterken voor speciale doelgroepen in bèta-onderwijs (bv. meisjes, havo-leerlingen) meer oriëntatie op bètatechnische praktijk en beroepen meer samenwerking met andere onderwijsinstellingen zoals het po, hbo en wo meer samenwerking met bètatechnische bedrijven verbindingen leggen tussen bèta-onderwijs en andere onderwijsterreinen Niet-gelieerd Directies (n-=64) Docenten (n=178) ja misschien nee weet niet ja misschien nee weet niet onze school laten participeren als Universumschool, Jet-Netschool of Technasium vernieuwen van bèta-onderwijs op onze school professionalisering van bètadocenten faciliteren van intercollegiale bètacontacten en kennisdeling meer aandacht besteden aan keuze N profielen en bètatechnische studies de aandacht versterken voor speciale doelgroepen in bèta-onderwijs (bv. meisjes, havo-leerlingen) meer oriëntatie op bètatechnische praktijk en beroepen meer samenwerking met andere onderwijsinstellingen zoals het po, hbo en wo meer samenwerking met bètatechnische bedrijven verbindingen leggen tussen bèta-onderwijs en andere onderwijsterreinen