2017. gemeente Borger-Odoorn Hoofdstraat AD EXLOO bus Postbus ZG EXLOO

Transcriptie

1 2017. gemeente Borger-Odoorn Hoofdstraat AD EXLOO bus Postbus ZG EXLOO gemeente@borger-odoorn.nl

2 2 Inhoudsopgave Omschrijving Pagina Deel I 3 I.1 Inleiding 4 I.2 Recapitulatie lasten en baten per programma 5 I.3 Samenvatting en conclusies 6 I.4 Algemene uitgangspunten 9 I.5 Analyse op hoofdlijnen 16 Deel II 19 II.1 Programma 1 Politiek, bestuur, burgers 20 II.2 Programma 2 Wegen, verkeer, vervoer 24 II.3 Programma 3 Handel, recreatie, toerisme 26 II.4 Programma 4 Onderwijshuisvesting 29 II.5 Programma 5 Sport, cultuur, openbare ruimte 30 II.6 Programma 6 Sociaal domein 32 II.7 Programma 7 Milieu 38 II.8 Programma 8 Wonen, ruimtelijke ontwikkeling 40 II.9 Algemene dekkingsmiddelen 43 Deel III 45 III.1 Paragraaf A Lokale heffingen 46 III.2 Paragraaf B Weerstandsvermogen, risicobeheersing 56 III.3 Paragraaf C Kapitaalgoederen 69 III.4 Paragraaf D Financieel fundament 81 III.5 Paragraaf E Financiering, EMU-saldo 84 III.6 Paragraaf F Bedrijfsvoering 93 III.7 Paragraaf G Verbonden partijen 98 III.8 Paragraaf H Grondbeleid 102 III.9 Paragraaf I Demografische ontwikkelingen 108 Deel IV 111 IV.1 Meerjarenbegroting Bijlagen 114 Bijlage I Dynamische prioriteitenlijst 115 Bijlage II Basisset beleidsindicatoren 116 Bijlage III Uitwerking coalitieakkoord 118 Bijlage IV Taakvelden nieuwe BBV 122 Bijlage V Overhead 124 Bijlage VI Afkortingen 125

3 3 DEEL I ALGEMEEN Omschrijving Pagina I.1 Inleiding 4 Voorwoord 4 I.2 Recapitulatie lasten & baten per programma 5 Recapitulatie 5 I.3 Samenvatting & conclusies 6 Uitkomst programmabegroting Budget beleidsintensivering Ombuigingsopdracht Belastingtarieven, belastingdruk Uitkomst meerjarenbegroting Budget beleidsintensivering Mutaties reserves 8 I.4 Algemene uitgangspunten 9 Financiële uitgangspunten 9 Bestuursprogramma Indexering budgetten (nullijn) 9 Gemeentefonds 9 Ontwikkeling begroting 14 Subsidiebeleid, subsidieplafond I.5 Analyse op hoofdlijnen 16 Saldo programmabegroting 16 Budget beleidsintensivering 16 Beleidsindicatoren 17 Incidentele lasten en baten 17

4 4 I.1 INLEIDING Voorwoord Een van de belangrijkste documenten voor het bestuur van een gemeente ligt voor u, de programmabegroting Een programmabegroting waarin de septembercirculaire is verwerkt, zodat deze nu ook echt actueel is. De wens van de raad voor een extra bedrag van 2 miljoen voor wegenonderhoud is hierin opgenomen, evenals de wens om de bedrijfsvoering niet opnieuw te korten. We sluiten dan toch nog af met een positief begrotingssaldo en een bedrag voor beleidsintensivering. Nu is de programmabegroting nog beleidsarm, zoals u ook kunt verwachten nu we nog geen richtinggevende uitspraken uit de kerntakendiscussie hebben. Wel hebben we nog vele wensen en behoeften, de een meer noodzakelijk dan de andere, die we in deze begroting nog niet gehonoreerd hebben. Het lijkt verstandig als die ook concreter uitgewerkt zijn, voor die zaken die niet samenhangen met de kerntakendiscussie, afgewogen bestedingsvoorstellen te gaan doen. In de kaderbrief bent u voor een deel al meegenomen in een aantal wijzigingen ten gevolge van financiële regelgeving van het rijk (BBV). De belangrijkste zijn dat uitgaven met maatschappelijk nut nu niet uit de exploitatie betaald worden, maar worden geactiveerd op de balans en vervolgens jaarlijks tot kapitaallasten leiden. Dit geeft een verschuiving in het financiële beeld ten gunste van het saldo beleidsintensivering (voor incidentele uitgaven) en ten nadele van het begrotingssaldo (voor structurele uitgaven). Een andere verandering is de verplichting de overheadkosten te verzamelen en zelfstandig te presenteren. Deze kosten zijn nu niet meer meegenomen in de programma's. Om de vergelijkbaarheid van gemeenten te vergroten zijn er ook taakvelden en beleidsindicatoren gepresenteerd. Wat zijn de financiële consequenties van de septembercirculaire? Het sociale domein (3D's) wordt in het gemeentefonds met maar liefst ruim 1,7 miljoen gekort. Dat betekent scherpe analyse en monitoring van taken om in de toekomst binnen het nieuwe budget te blijven. Dit zal weer een nieuwe uitdaging zijn. Het accres, de verhoging van de algemene uitkering, wordt echter de komende jaren verhoogd en dat levert vanaf 2018 een positief beeld op. Zodanig zelfs dat we ondanks onze zorgen voor nu, ook met enige voorzichtigheid durven te stellen dat we het dieptepunt na vele jaren van bezuinigingen voorbij lijken te zijn. Bijna een historisch moment. Het totaal van de lokale lasten hebben we gelijk kunnen houden, dat hebben onze inwoners verdiend. Met elkaar willen we verder invulling gaan geven aan het uitvoeren van taken die we van wezenlijk belang achten en het versterken van de organisatie. We verwachten dat de kerntakendiscussie, hoe lastig ook, daar richting aan gaat geven. College van burgemeester en wethouders

5 5 I.2 RECAPITULATIE VAN LASTEN EN BATEN Recapitulatie Hieronder staan per programma de geraamde baten en lasten voor het jaar 2017 evenals de algemene dekkingsmiddelen. Nieuw in deze opstelling is de presentatie van de overhead en de vennootschapsbelasting. In voorgaande jaren was de overhead al doorberekend in de programma's. Inclusief de mutaties op de reserves ontstaat het resultaat. tabel I.1 Exploitatie 2017 Omschrijving Baten Lasten Saldo Programma 1 Politiek, bestuur, burger Programma 2 Wegen, verkeer, vervoer Programma 3 Handel, recreatie, toerisme Programma 4 Onderwijshuisvesting Programma 5 Sport, cultuur, openbare ruimte Programma 6 Sociaal domein Programma 7 Milieu Programma 8 Wonen, ruimtelijke ontwikkeling Totaal programma's Treasury (0.5) OZB woningen (0.61) OZB niet-woningen (0.62) Belastingen overig (0.64) Algemene uitkering gemeentefonds (0.7) Overige uitkeringen gemeentefonds (0.7) Totaal algemene dekkingsmiddelen Overhead (0.4) Algemene lasten, baten Vennootschapsbelasting (0.9) Beleidsintensivering (0.8) Calamiteiten, onvoorzien (0.8) Saldo van lasten en baten Mutaties reserves en voorzieningen (0.10) Resultaat Toelichting Hieruit blijkt dat de programmabegroting 2017 sluit met een overschot van Ook is te zien dat voor beleidsintensivering bij de aanvang van het jaar beschikbaar is en dat voor calamiteiten is geraamd. Deze bedragen zijn inclusief de mutaties en voorstellen uit deel I van deze programmabegroting. Bij de algemene dekkingsmiddelen en de algemene baten en lasten zijn de (nieuwe) nummers van de (nieuwe) taakvelden weergegeven. De indeling in programma's kan per gemeente verschillen; de hiervoor bedoelde taakvelden presenteert elke gemeente gelijk; zie bijlage IV. In het volgende hoofdstuk (zie tabel blz. 8) is vermeld op welk programma de mutaties op de reserves betrekking hebben.

6 6 I.3 SAMENVATTING EN CONCLUSIES Uitkomst programmabegroting 2017 Deze programmabegroting sluit met een voordelig saldo van In de kaderbrief 2017 is een voordelig saldo gepresenteerd van In hoofdstuk I.5 wordt een analyse gegeven van de afwijking ten opzichte van die prognose. Budget beleidsintensivering 2017 Voor 2017 bedraagt het budget voor beleidsintensivering bij aanvang van het jaar In de kaderbrief 2017 is nog een stand gepresenteerd van In hoofdstuk I.5 wordt dit verschil verklaard. Ombuigingsopdracht 2017 Het begrotingsjaar 2017 is het tweede jaar van de nieuwe ombuigingsopdracht voor de jaren 2016 t/m 2018 van drie jaren van elk structureel. Al vanaf het begrotingsjaar 2014 zijn ombuigingsvoorstellen voor deze jaren gedaan. In de kadernota's van de jaren 2014, 2015 en 2016 staan de afzonderlijke voorstellen toegelicht. Bij de behandeling van de kadernota 2016 is het restant in te vullen bedrag voor dat jaar van structureel ten laste van het begrotingssaldo gebracht. Ook is de extra OZB-verhoging van gestreept en doorgeschoven naar 2017 als nog nader in te vullen ombuiging. tabel I.2 Ombuigingen Omschrijving totaal Ombuigingsopdracht Al ingevuld: Aandeel bedrijfsvoering (20%) Ingevuld kadernota Ingevuld kadernota Behandeling kadernota Restant Behandeling kaderbrief Nog invullen Bij de behandeling van de kaderbrief 2017 is besloten om het aandeel van voor de bedrijfsvoering terug te draaien. Voor het jaar 2017 bedraagt de ombuigingsopdracht daarmee De specificatie van de eerder - bij de kadernota's 2014 en al ingevulde bedragen voor 2017 is als volgt. tabel I.3 Invulling opdracht 2017 Jaar, product, omschrijving Bedrag Korting DVO Emmen Inkoop (CPB terugverdienen) Telling Energie OV Onderhoud OV Stelpost beleidsintensivering Telling Totaal Het voorstel is om het restant in te vullen bedrag voor 2017 van te dekken middels financieel-technische maatregelen. In het traject om te komen tot de financieel-technische oplossing is een bedrag van ten laste gebracht van het begrotingssaldo en eveneens ten laste van het budget voor beleidsintensivering: samen

7 7 Voor het resterende bedrag ( ) is de productie van de denktank bezuinigingen (zie kadernota 2014) doorgenomen. Hieruit zijn echter geen realistische en/of haalbare voorstellen naar voren gekomen. Voorgesteld wordt daarom om dit restantbedrag éénmalig (!) ten laste van het budget beleidsintensivering 2017 te brengen. Consequentie daarvan is echter, dat de structurele invulling doorschuift naar De keuze hiervoor verhoogt daarom de ombuigingstaakstelling voor 2018 met , waardoor het nog in te vullen bedrag 2018 totaal wordt. Deze oplossing voor de invulling van de ombuigingstaakstelling 2017 is al verwerkt in de hierboven genoemde bedragen voor het begrotingssaldo van en beleidsintensivering van Belastingdruk 2017 In de paragraaf lokale lasten in deze programmabegroting is een overzicht verstrekt van de ontwikkeling van de lokale lastendruk Dit betreft het totaal van de mutaties OZB, afvalstoffen en rioolheffing. Uit het overzicht in deze paragraaf lokale lasten blijkt dat in 2017 sprake is van een stijging van de OZB en de rioolheffing van totaal Het afvaltarief 2017 laat een daling zien Per saldo zou voor de drie heffingen dus sprake zijn van een stijging van (0,966%). Omdat in de jaarstukken 2015 een reserve afval is gevormd als gevolg van een voordelige exploitatie van totaal wordt voorgesteld in 2017 een deel van dit voordeel aan de burger terug te geven. Als een bedrag van uit deze reserve wordt onttrokken ten gunste van het afvaltarief wordt bereikt dat in 2017 geen sprake meer is van een stijging van de lokale lastendruk. Deze is dan dus 0%. tabel I.4 Belastingdruk Omschrijving OZB Reiniging heffingen Rioolheffing Totaal Perc. Opbrengst mutaties OZB + 2,75% ,437% Reinigingsheffingen ,675% Rioolheffing ,238% Totaal verhoging ,000% Areaaluitbreiding Opbrengst In deze programmabegroting 2017 is dit voorstel om een bedrag van uit de reserve afval te onttrekken al verwerkt. Uitkomst meerjarenbegroting In de kaderbrief 2017 zijn de saldi van de jaarschijven van de meerjarenbegroting gepresenteerd zoals hieronder aangegeven. Inmiddels kunnen deze saldi worden bijgesteld. tabel I.5 Meerjarenbegroting Omschrijving Nieuwe raming (zie MJB deel IV) Raming kaderbrief Hogere raming /- is nadeel Hieruit blijkt dat de geraamde saldi van de programmabegroting voordelig zijn ten opzichte van de kaderbrief Dit wordt grotendeels veroorzaakt door de hogere uitkering gemeentefonds volgens de septembercirculaire Voor een toelichting op de verschillende mutaties wordt verwezen naar deel IV Meerjarenbegroting

8 8 Budget beleidsintensivering Uit onderstaande tabel blijkt het beschikbare budget voor beleidsintensivering voor de jaren 2018 t/m 2021; dit is oplopend positief. De wijziging ten opzichte van de genoemde bedragen in de kaderbrief 2017 betreffen de verwerking van de ombuigingstaakstelling voor 2017 en de bijdrage voor Geopark De Hondsrug. tabel I.6 Saldi budget beleidsintensivering Omschrijving Stand kaderbrief Ombuigingstaakstelling Bijdrage Geopark Toevoegen nieuwe jaarschijf Jaarlijkse ophoging Stand programmabegroting Met ingang van 2018 is de jaarlijkse ophoging van dit budget met als gevolg van de toevoeging van de extra opbrengst (jaarlijkse verhoging) van de toeristenbelasting en de woonforensenbelasting vervallen. Zie de kaderbrief Mutaties reserves Hierna is een tabel opgenomen, met daarin de stortingen in en onttrekkingen aan de diverse reserves, zoals verwerkt in zowel deze programmabegroting 2017 als de diverse schijven van de meerjarenbegroting. Deze mutaties vloeien voort uit eerdere besluitvorming door de raad. Grootste wijziging ten opzichte van vorig jaar betreft de mutatie in de reserve begrotingssaldo. In de kaderbrief 2017 is de (nieuwe) inzet van de reserve begrotingssaldo toegelicht. Dit in verband met de gewijzigde voorschriften over het activeren van maatschappelijk vastgoed. tabel I.7 Mutaties reserves Omschrijving Progr Egalisatie verfijning riolering Reserve begrotingssaldo A Rentetoevoeging A Totaal toevoegingen Egalisatie verfijning riolering Reserve riolering Reserve afval Herstructureringsfonds Reserve begrotingssaldo A Brede bedrijfsvoering A Gekoppelde reserves A Totaal onttrekkingen Totaal Toelichting Naar verwachting vindt in 2020 de laatste onttrekking voor projecten in het kader van herstructurering plaats; de reserve is daarna geheel aangewend. De (laatste) onttrekking aan de reserve brede bedrijfsvoering betreft de nieuwe functies BORG. Voor alle jaren is per saldo een storting in de reserves in beeld.

9 9 I.4 ALGEMENE UITGANGSPUNTEN Financiële uitgangspunten Deze programmabegroting 2017 en de meerjarenbegroting zijn opgesteld conform de financiële uitgangspunten en beleidskaders zoals genoemd en vastgesteld in de kaderbrief Bestuursprogramma Het coalitieakkoord 'Verbindend besturen naar een nieuw evenwicht' is uitgewerkt in een bestuursprogramma. Daarbij zijn de onderwerpen vertaald in projecten en actiepunten en voorzien van een planning. Bij de diverse programma's in deze programmabegroting zijn die projecten en actiepunten opgenomen. In de bestuursrapportages 2017-I en 2017-II en de jaarstukken 2017 geven we de voortgang van de realisatie aan. In de bijlagen is de totaallijst opgenomen. Indexering budgetten (nullijn) De ramingen van de budgetten voor loon- en prijsgevoelige producten in deze programmabegroting zijn opgesteld op basis van de nullijn (index = 0%). Daar waar sprake is van contracten (bv. budgetten voor energie) en/of nieuwe besluitvorming (bv. ramingen voor gemeenschappelijke regelingen) zijn de ramingen conform de nieuwe contracten en/of besluiten zoveel mogelijk gevolgd. Gemeentefonds De cijfers in de programmabegroting 2017 en meerjarenbegroting zijn gebaseerd op de meest recente circulaire van het gemeentefonds en dat is de septembercirculaire In de bestuursrapportage 2016-I is de uitkering gemeentefonds nog geactualiseerd op basis van de september- en decembercirculaire In de loop van 2016 heeft het kabinet besloten de tweede tranche van 33% te honoreren van de financiële effecten van het onderzoek van het cluster Volkshuisvesting, ruimtelijke ordening en stedelijke vernieuwing (VHROSV). Voor ons als plattelandsgemeente heeft dit onderzoek een voordelig effect. Het kabinet heeft besloten de laatste tranche van 33% niet te honoreren omdat er te veel onduidelijkheden zijn over het onderzoek. In 2015 is de eerste tranche al toegekend. In de septembercirculaire 2016 is de tweede tranche van het onderzoek verwerkt. Accressen Een belangrijk onderdeel van de circulaire is de accresontwikkeling. Dit is de toename (en soms afname) van de uitkering gemeentefonds. De accresontwikkelingen vanaf de septembercirculaire 2015 t/m de septembercirculaire 2016 zijn onderstaand met de tussenstap van de meicirculaire 2016 weergegeven. tabel I.8 Uitkeringsfactor gemeentefonds Omschrijving Septembercirculaire ,448 1,431 1,440 1,453 1,470 Meicirculaire ,447 1,420 1,445 1,458 1,478 1,478 Verschil -0,001-0,011 0,005 0,005 0,008 Meicirculaire ,447 1,420 1,445 1,458 1,478 1,478 Septembercirculaire ,449 1,430 1,472 1,495 1,519 1,534 Verschil 0,002 0,010 0,027 0,037 0,041 0,056 Totaal verschil 0,001-0,001 0,032 0,042 0,049 0,056

10 10 Uit de tabel blijkt op de laatste regel de mutatie van de accressen in één jaar tijd. Onze programmabegroting 2016 is in de bestuursrapportage 2016-I geactualiseerd op basis van de septembercirculaire Dat gaf inclusief enige andere mutaties een voordeel van De lagere accressen als gevolg van de mei circulaire 2016 waren dus nog niet in onze programmabegroting verwerkt. Uit de tabel blijkt dat het accres-nadeel van mei 2016 voor de jaren 2016 en 2017 weer goed is gemaakt door de uitkomsten van de september circulaire Voor de programmabegroting 2017 en de meerjarenraming is de ontwikkeling van het accres ten opzichte van het voorafgaand jaar belangrijk. De accreseffecten zijn dan als volgt weer te geven. tabel I.9 Accreseffecten gemeentefonds Omschrijving Uitkeringsfactor 1,449 1,430 1,472 1,495 1,519 1,534 Mutatie -0,019 0,042 0,023 0,024 0,015 Verschil in Opbouw uitkering gemeentefonds De totale uitkering gemeentefonds is opgebouwd uit de volgende drie onderdelen: 1. algemene uitkering (mutaties hebben invloed op saldo van de programmabegroting); 2. decentralisatie- en integratie-uitkeringen (mutaties zijn in principe neutraal); 3. sociaal deelfonds (3D's) (mutaties zijn neutraal). De totale gemeentefondsuitkering per jaar kan als volgt in beeld worden gebracht. tabel I.10 Ontwikkeling gemeentefonds Omschrijving Uitkering (sept.circ.) Mutatie Cumulatief Toelichting Uit de tabel blijken de verschillen tussen de opeenvolgende jaren. In tegenstelling tot de accressen blijkt hier ineens sprake te zijn van een fors cumulatief nadeel. Oorzaak hiervan is de lagere uitkering 2017 voor de 3D's (Jeugd, WMO2015, Participatie). Zoals eerder verwoord heeft echter alleen het onderdeel algemene uitkering invloed op het saldo van de programmabegroting. De andere twee onderdelen lopen voor de programmabegroting in principe neutraal. In de volgende tabel worden de begrotingseffecten verder inzichtelijk gemaakt.

11 11 tabel I.11 Specificatie uitkering gemeentefonds Omschrijving Algemene uitkering Basisbedrag Uitkeringsfactor 1,449 1,430 1,472 1,495 1,519 1,534 Uitkering Ink.maatstaf OZB Groot onderhoud GF Suppletie VHROSV Suppletie OZB Totaal AU Decentralisatie- en integratie-uitkeringen C ombicoaches Peuterspeelzaalwerk RUD, VTH Gezond in de stad Asielinstr partieel effect Asielinstr partic integr Voorschoolse voorz HHT WMO Totaal DU en IU Sociaal deelfonds WMO Jeugdhulp Participatie Totaal 3D's C umulatiekorting Totaal uitkering GF Effect krimp Totaal raming Toelichting 2016 In de bestuursrapportage 2016-I is de primaire raming in de programmabegroting al structureel verhoogd met en gebracht op totaal Deze verhoging was gebaseerd op de effecten van de septembercirculaire 2015 en enige kleinere mutaties van de decembercirculaire. In de komende bestuursrapportage 2016-II wordt de mutatie van het jaar 2016 verder verwerkt en toegelicht. Verhoogde asielinstroom In de loop van 2016 zijn financiële afspraken gemaakt tussen het rijk en de VNG over de decentralisatie uitkering verhoogde asielinstroom. Deze afspraken zijn: 1. In 2016 en 2017 is per jaar 190,5 miljoen beschikbaar. Totaal dus 381 miljoen; 2. Het deel partieel effect (voor eerste jaarsopvang) bedraagt 122,5 miljoen per jaar. Totaal dus 245 miljoen. 3. Het deel voor participatie en integratie bedraagt 68 miljoen per jaar. Totaal dus 136 miljoen. 4. Er wordt uitgegaan van te plaatsen vergunninghouders per jaar. Dit betekent dat per vergunninghouder de volgende bedragen beschikbaar zijn: - voor het partieel effect (1e jaarsopvang): 2.848,84 - voor het participatie- en integratiedeel: 1.581,40 - totaal voor beide onderdelen samen: 4.430,24 5. Toekenning van de bedragen per vergunninghouder vindt achteraf plaats op basis van de realisatiecijfers per gemeente over de periode t/m Achterstanden in de taakstellingen t/m worden in mindering gebracht op de gerealiseerde taakstellingen 2016 en Een voorsprong per telt mee bij de realisatie van de taakstelling 2016/2017.

12 12 Uit de laatste specificatie gemeentefonds blijkt dat voor het eerste halfjaar 2016 aan onze gemeente een bedrag van en is toegekend. Totaal dus Dit is voor zes geplaatste statushouders (6 x 4.430,24). In volgende gemeentefondscirculaires vindt steeds de toekenning plaats over de voorafgaande periode op basis van de meest actuele maandcijfers van het COA/Opnieuw thuis. Toelichting 2017 tabel I.12 Uitkering gemeentefonds 2017 Omschrijving Verschil Mutatie Algemene uitkering Cumulatiekorting Krimp Telling Decentr. en integr. uitk Sociaal deelfonds Totaal Uit de tabel blijkt een totaal nadeel 2017 van Het onderdeel algemene uitkering heeft ten opzichte van 2016 een nadeel van Dit komt enerzijds door een lager accres in 2017 dan in 2016 en anderzijds door een voordeel van de tweede tranche onderzoek VHROSV. Omdat het rijk uitgaat van een toename van het aantal inwoners en bij ons sprake is van een krimpeffect is het effect hiervan voor het jaar 2017 van uitgezuiverd. De decentralisatie- en integratie-uitkeringen betreffen voor het jaar 2017 een vijftal uitkeringen waarvan de baten en lasten neutraal verlopen. De uitkering sociaal deelfonds betreft de 3D's. Uit de tabel blijkt dat de uitkering 2017 in totaal lager is dan de uitkering Grootste oorzaak hiervan is de overgang van het historisch model naar een objectief model en de korting die het rijk al eerder heeft aangekondigd bij de invoering van de decentralisatie in Op dit moment is het kader dat het rijksbudget leidend is voor de uitgaven van de 3D's. Nu het budget ruim 1,7 miljoen lager is in 2017 zullen maatregelen genomen moeten worden om de uitgaven binnen het lagere budget te houden. Toelichting 2018 tabel I.13 Uitkering gemeentefonds 2018 Omschrijving Verschil Mutatie Algemene uitkering Cumulatiekorting Krimp Telling Decentr. en integr. uitk Sociaal deelfonds Totaal Uit de tabel blijkt een totaal voordeel 2018 van Het onderdeel algemene uitkering heeft ten opzichte van 2017 een voordeel van Dit komt grotendeels door een hoger accres in 2018 dan in Omdat het rijk uitgaat van een toename van het aantal inwoners en bij ons sprake is van een krimpeffect is het effect hiervan voor het jaar 2018 van uitgezuiverd. De decentralisatie- en integratie-uitkeringen betreffen voor het jaar 2018 een drietal uitkeringen waarvan de baten en lasten neutraal verlopen. De uitkering sociaal deelfonds voor de 3D's is in lager dan het jaar De oorzaken hiervan zijn dezelfde zoals omschreven bij het jaar 2017.

13 13 Toelichting 2019 tabel I.14 Uitkering gemeentefonds 2019 Omschrijving Verschil Mutatie Algemene uitkering Cumulatiekorting Krimp Telling Decentr. en integr. uitk Sociaal deelfonds Totaal Uit de tabel blijkt een totaal voordeel 2019 van Het onderdeel algemene uitkering heeft ten opzichte van 2018 een voordeel van Dit komt grotendeels door een hoger accres in 2019 dan in Omdat het rijk uitgaat van een toename van het aantal inwoners en bij ons sprake is van een krimpeffect is het effect hiervan voor het jaar 2019 van uitgezuiverd. De decentralisatie- en integratie-uitkeringen betreffen voor het jaar 2019 een drietal uitkeringen waarvan de baten en lasten neutraal verlopen. De uitkering sociaal deelfonds voor de 3D's is in lager dan in De oorzaken hiervan zijn dezelfde zoals omschreven bij het jaar Toelichting 2020 tabel I.15 Uitkering gemeentefonds 2020 Omschrijving Verschil Mutatie Algemene uitkering Cumulatiekorting Krimp Telling Decentr. en integr. uitk Sociaal deelfonds Totaal Uit de tabel blijkt een totaal voordeel 2020 van Het onderdeel algemene uitkering heeft ten opzichte van 2019 een voordeel van Dit komt grotendeels door een hoger accres in 2020 dan in Omdat het rijk uitgaat van een toename van het aantal inwoners en bij ons sprake is van een krimpeffect is het effect hiervan voor het jaar 2020 van uitgezuiverd. De decentralisatie- en integratie-uitkeringen betreffen voor het jaar 2020 een drietal uitkeringen waarvan de baten en lasten neutraal verlopen. De uitkering sociaal deelfonds voor de 3D's is in lager dan in het jaar De oorzaken hiervan zijn dezelfde zoals omschreven bij het jaar Toelichting 2021 tabel I.16 Uitkering gemeentefonds 2021 Omschrijving Verschil Mutatie Algemene uitkering Krimp Telling Decentr. en integr. uitk Sociaal deelfonds Totaal Uit de tabel blijkt een totaal voordeel 2021 van Het onderdeel algemene uitkering heeft ten opzichte van 2020 een voordeel van Dit komt grotendeels door een hoger accres in 2021 dan in 2020.

14 14 Omdat het rijk uitgaat van een toename van het aantal inwoners en bij ons sprake is van een krimpeffect is het effect hiervan voor het jaar 2021 van uitgezuiverd. De decentralisatie- en integratie-uitkeringen betreffen voor het jaar 2021 een drietal uitkeringen waarvan de baten en lasten neutraal verlopen. De uitkering sociaal deelfonds voor de 3D's is in lager dan in het jaar De oorzaken hiervan zijn dezelfde zoals omschreven bij het jaar Sociaal Domein (3D's) In onderstaande tabel is per decentralisatie de uitkering weergegeven voor de jaren 2016 t/m Zoals eerder toegelicht bij de uitkering 2017 wordt de dalende trend van de uitkering enerzijds veroorzaakt door de overgang van het historisch model naar het objectief model en anderzijds door de korting die het rijk al eerder heeft aangekondigd bij de invoering van de decentralisaties in Uit onderstaande tabel blijkt vooral dat de grootste daling van het rijksbudget zich voordoet in 2017 bij het onderdeel jeugdhulp. In de jaren daarna moet vooral het onderdeel participatie budget inleveren. tabel I.17 Sociaal deelfonds Omschrijving Jeugdhulp WMO Participatie Totaal Mutatie Jeugdhulp WMO Participatie Totaal mutatie Omdat voor de programmabegroting de budgetten taakstellend zijn (zie kaderbrief 2017) worden deze mutaties in het sociaal deelfonds ook gemuteerd op de beschikbare (zorg- en uitvoerings)budgetten. Ontwikkeling begroting (BBV) Per dit begrotingsjaar gaan diverse wijzigingen van het Besluit begroting en verantwoording (BBV) in. Deze wijzigingen staan in het teken van de versterking van de positie van de gemeenteraad, de financiële vergelijkbaarheid van gemeenten en vergroting van het inzicht in de programmabegroting ten behoeve van de discussie over beleidskaders. Concreet gaat de wijzigingen over de invoering van voorgeschreven beleidsindicatoren en voorgeschreven taakvelden, een overzicht van de overhead en inzicht in de verbonden partijen. Beleidsindicatoren Met ingang van het begrotingsjaar 2017 nemen alle gemeenten (verplicht) de lijst met vijftig beleidsindicatoren op in hun programmabegroting. Daarmee ontstaat beter zicht op de effecten van het beleid. De informatie wordt veelal landelijk geregistreerd, maar is afhankelijk van de gemeentelijke deelname aan beschikbare monitoren. Via de website waarstaatjegemeente.nl zijn de scores steeds actueel beschikbaar. Per programma zijn deze beleidsindicatoren weergegeven. Het is aan gemeenten zelf om op basis van de gemeentelijke ambitie eventueel streefwaarden te benoemen. In de bijlagen is de complete set opgenomen. Taakvelden De vergelijkbaarheid van gemeenten moet vooral mogelijk worden door een lijst met (verplichte) taakvelden. Op basis hiervan delen alle gemeenten de lasten en baten van de programmabegroting in. In de financiële administratie draait deze indeling op de achtergrond mee. De presentatie in de programmabegroting blijft voor elke gemeente vrij. Ten opzichte van vorig jaar is onze opbouw per programma (1 t/m 8) niet gewijzigd. In de bijlagen is de indeling in taakvelden opgenomen.

15 15 Overhead Om de kunnen vaststellen welke kosten tot het primaire proces gerekend kunnen worden (en worden opgenomen bij de programma's) en welke kosten verband houden met de sturing en ondersteuning ervan (overhead, centraal geraamd), is een definitie voor overhead gemaakt. Deze is opgenomen in het BBV en daarmee landelijk uniform. In het BBV is een uitzondering op het centraal ramen van de overhead gemaakt voor de grondexploitaties en te activeren investeringen. Zie hiervoor de paragraaf Kapitaalgoederen en de paragraaf Grondbeleid. Kostendekkende tarieven Omdat de overhead centraal wordt geraamd, is het niet meer mogelijk om het tarief bij een product/taakveld te bepalen. Om duidelijk te maken hoe de tarieven zijn berekend, zoals de toerekening van die overhead, is in de paragraaf Lokale heffingen een overzicht opgenomen, met daarin de berekening van de kostendekkendheid van de heffingen. Deze berekening van de tarieven gebeurt extracomptabel (buiten de programmabegroting) en deze methode is daarom in de paragraaf Lokale heffingen vastgelegd. Verbonden partijen Met ingang van dit begrotingsjaar komen de verbonden partijen beleidsmatig aan de orde bij het betreffende programma. Daarmee ontstaat beter zicht op de koppeling tussen de uitvoering van de eigen taken en de uitvoering van taken bij de gemeenschappelijke regeling. In de paragraaf Verbonden partijen wordt volstaan met een recapitulatie. In beginsel gelden de nieuwe BBV-regels ook voor de verbonden partijen met rechtspersoonlijkheid (lees: GR). Rente Over het wel of niet toerekenen van de rente aan de taakvelden is veel discussie geweest. Aanvankelijk was het advies van de commissie BBV om de rente (net als de overhead) centraal te ramen, maar uiteindelijk moet nu de rente, die direct verband houdt met een taakveld, op dat betreffende taakveld worden verantwoord. Voor het inzicht is daarom voorgeschreven dat in de paragraaf Financiering, EMU-saldo de toerekening wordt opgenomen. De VNG ontwikkelt op dit moment een concept voor de financiële verordening, waarin dit onderdeel ook wordt meegenomen. Zodra de VNG de modelverordening presenteert, bieden wij onze Financiële verordening, na screening, opnieuw ter vaststelling aan uw raad aan. Grondbedrijf Door BBV-wijzigingen is ook de inrichting van het grondbedrijf veranderd. Dit betreft o.a. de volgende wijzigingen: - overboeking van de nog niet in exploitatie genomen gronden naar de materiële vaste activa; - maximale exploitatieduur van bestemmingsplannen in exploitatie van 10 jaar; - andere wijze van rentetoerekening; - invoering van de vennootschapsbelasting. In de paragraaf Grondbeleid worden de wijzigingen nader toegelicht. Subsidiebeleid, subsidieplafond 2017 Met ingang van 2015 is het subsidiebeleid herzien. Vanaf 2016 weten de burgers wat ze kunnen verwachten als ze bij de gemeente aankloppen voor geld. Voortschrijdend inzicht heeft geleid tot een andere bepaling van het subsidieplafond: de gemeente kent vele reguliere betalingen in haar programmabegroting, maar slechts een deel is beschikbaar voor burgers om maatschappelijke activiteiten te ontplooien die vallen binnen de pijlers. tabel I.18 Subsidieplafond 2017 Pijler Jaarlijkse Jaarlijks Flexibel subsidie werkbudget budget Totaal Eigen kracht Basisstructuur Kennismaking, preventie Promotie Totaal Het subsidieplafond voor 2017 bedraagt hiermee

16 16 I.5 ANALYSE OP HOOFDLIJNEN In dit hoofdstuk wordt inzicht gegeven in de afwijkingen die zich sinds de kaderbrief 2017 hebben voorgedaan op het saldo van de programmabegroting en het structureel budget voor beleidsintensivering. Saldo programmabegroting In de kaderbrief 2017 is voor het jaar 2017 een voordelig saldo van de programmabegroting gepresenteerd van Daarna dienen nog te volgende mutaties aangebracht te worden. In de raadsvergadering van juni jl. zijn twee bestedingsvoorstellen van 2016 gehonoreerd. Dit betreft in de eerste plaats de extra investering wegen van 1 miljoen met een jaarlijkse kapitaallast van om een deel van de achterstand wegen in te lopen. In de tweede plaats betreft dit de extra bijdrage van als cofinanciering van Leaderprojecten, als aanvulling op het reeds beschikbaar incidenteel bedrag in 2016 van Het totaal bedrag is dus met als insteek dat dit bedrag jaarlijks beschikbaar is. Omdat beide onderdelen, wegen en leader, structurele doorwerking hebben voor de programmabegroting 2017 en niet meer in de kaderbrief 2017 konden worden opgenomen is dit een nadeel voor de programmabegroting Door uw raad zijn daarna twee moties tijdens de behandeling van de kaderbrief 2017 aangenomen. De eerste motie betreft de extra investering van 2 miljoen voor het wegwerken van een deel van de achterstand wegen. De kapitaallast hiervan bedraagt per jaar. In deze programmabegroting is dekking voor dit bedrag gevonden door verlaging van het budget vastgoed & geld met hetzelfde bedrag omdat dit budget naast de reguliere vastgoedbudgetten ook juist bedoeld is voor het wegwerken van achterstanden. Voor het begrotingssaldo heeft deze mutatie dus geen invloed. Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar de paragraaf Kapitaalgoederen. De tweede motie betreft het ongedaan maken van de korting van op de bedrijfsvoering. In deze programmabegroting is dit bedrag weer opgevoerd bij de nog in te vullen taakstellende bezuiniging 2017 waardoor dit nog in te vullen bedrag is verhoogd van naar Bij onderdeel I.3 is reeds aangegeven dat het nog in te vullen bedrag voor ten laste wordt gebracht van het begrotingssaldo. Het per saldo voordelig bedrag van betreft een saldo van allerlei kleinere mutaties op de verschillende programma s en producten, zoals o.a. het actualiseren van de uitkering gemeentefonds, bijdragen aan nutsvoorzieningen, huren en pachten, waterschapslasten en bijdragen aan derden. tabel I.19 Saldo programmabegroting Omschrijving Bedrag 2016 Stand kaderbrief Bestedingsvoorstellen 2016: Extra investering wegen ( 1 miljoen) Cofinanciering Leader Kaderbrief 2017: Extra investering wegen ( 2 miljoen) 0 Invulling ombuigingstaakstelling Actualiseren diverse ramingen Stand programmabegroting Budget beleidsintensivering In de kaderbrief 2017 is de budget voor beleidsintensivering 2017 berekend op Daarin zijn alle besluiten t/m de bestuursrapportage 2016-I verwerkt. Nadien zijn er nog besluiten genomen over de (voortzetting van de) gemeentelijk bijdrage aan Geopark De Hondsrug; voor elk van de jaren 2017, 2018 en 2019 bedraagt de bijdrage

17 17 Ook is de invulling van de ombuigingstaakstelling voor 2017 verwerkt (zie hoofdstuk I.3.) en verder het voorstel voor een incidenteel werkbudget 2017 voor Cittaslow (zie bijlage DPL). tabel I.20 Beleidsintensivering Omschrijving Bedrag Stand kaderbrief Ombuigingen 2017 structureel Ombuigingen 2017 incidenteel Voortzetting Geopark Werkbudget 2017 Cittaslow Stand programmabegroting Beleidsindicatoren Om de programmabegroting inzichtelijker te maken en beter te kunnen vergelijken met andere gemeenten is een landelijke indicatorenset ontwikkeld. Door deze op te nemen in de programmabegroting en de jaarstukken worden de effecten van het beleid zichtbaar. Deze basisset kent totaal vijftig verplichte en facultatieve indicatoren. Via de website waarstaatjegemeente.nl presenteren alle gemeenten hun scores en deze zijn voor iedereen actueel beschikbaar. In de bijlagen is de complete set met beleidsindicatoren opgenomen. In deze basisset zijn vijf indicatoren benoemd die niet via landelijke bronnen beschikbaar komen, maar vanuit de eigen administratie worden gevuld. Deze vijf betreffen het taakveld Bestuur en organisatie en zijn: formatie, bezetting, apparaatskosten, externe inhuur en overheadkosten en zijn in onderstaande tabel weergegeven. tabel I.21 Beleidsindicatoren Nr Indicator Eenheid Waarde Formatie FTE per inwoners 6,43 2 Bezetting FTE per inwoners 6,25 3 Apparaatskosten Bedrag per inwoner 615,89 4 Externe inhuur Percentage loonsom 4,77 5 Overheadkosten Percentage totale lasten 14,19 Incidentele lasten en baten Mutatie reserves Het vorig jaar is in de programmabegroting 2016 verwoord dat al onze lasten en baten in de programmabegroting kunnen worden gezien als structurele lasten en baten. Tijdens het jaarlijks overleg met de provincie is in september 2016 tijdens de tweede fase begrotingsonderzoek de afspraak gemaakt dat de jaarlijkse mutaties van de reserves vanaf de programmabegroting 2017 als incidenteel moeten worden gezien. In hoofdstuk I.3 van deze programmabegroting zijn de toevoegingen en onttrekkingen aan en van de reserves gespecificeerd weergegeven. Voor de jaren 2017 t/m 2021 kunnen de incidentele baten en lasten daarom als volgt worden weergegeven waarbij opgemerkt wordt dat een toevoeging aan de reserve een incidentele last is en een onttrekking een incidentele bate. tabel I.22 Mutaties reserves Omschrijving Toevoegingen Onttrekkingen Saldo

18 18 Budget beleidsintensivering Aanvullend kunnen ook de lasten (uitgaven) van het jaarlijks beschikbaar budget voor beleidsintensivering als een incidentele last worden beschouwd omdat het de gemeente in de eerste plaats vrij staat geen invulling te geven aan dit jaarlijks structureel beschikbaar budget en in de tweede plaats dit budget bij invulling bestemd is voor incidentele uitgaven. Voor de jaren 2017 t/m 2021 kan hiervan het volgend inzicht worden gegeven, waarbij wordt opgemerkt dat in onderstaande tabel het oorspronkelijk budget al is verminderd met het voorbeslag waartoe reeds is besloten. Voor een nadere specificatie wordt verwezen naar de tabellen in hoofdstuk I.5 van deze programmabegroting. tabel I.23 Budget beleidsintensivering Omschrijving Beschikbaar budget Saldo Totaal Het totaal van de incidentele lasten en incidentele baten is nu als volgt weer te geven. tabel I.24 Incidentele lasten en baten Omschrijving Toevoegingen reserves Budget beleidsintensivering Totaal incidentele lasten Onttrekkingen reserves Totaal incidentele baten Per saldo incidentele lasten

19 19 DEEL II PROGRAMMA'S In dit deel (ook wel programmaplan genoemd) komen per programma zowel beleid als budget in beeld. Alle gemeentelijke budgetten zijn ingedeeld in onderstaande programma's. Deze indeling is onze eigen indeling. Het staat elke gemeente vrij om de indeling te kiezen, die het best aansluit bij de beleidsuitvoering. Omschrijving Pagina II.1 Programma 1 Politiek, bestuur, burgers 20 II.2 Programma 2 Wegen, verkeer, vervoer 24 II.3 Programma 3 Handel, recreatie, toerisme 26 II.4 Programma 4 Onderwijshuisvesting 29 II.5 Programma 5 Sport, cultuur, openbare ruimte 30 II.6 Programma 6 Sociaal domein 32 II.7 Programma 7 Milieu 38 II.8 Programma 8 Wonen, ruimtelijke ontwikkeling 40 II.9 Algemene dekkingsmiddelen 43 Per programma wordt in beeld gebracht: - doelstellingen; - producten en verantwoordelijk cluster; - beleidsindicatoren; - projecten en actiepunten per product; - verbonden partijen; - budgetten: : programmabegroting 2017; : bestuursrapportage 2016-I; : jaarstukken Voor de vergelijking van de budgetten voor de jaarschijven wordt de actuele indeling gebruikt. Het verschil tussen de budgetten 2017 en 2016 wordt o.a. veroorzaakt door de boeking van de reserve nog uit te voeren werken; de restantbudgetten van 2015 zijn, na vaststelling van de jaarstukken 2015, toegevoegd aan de budgetten voor het jaar Voor meer inzicht in de samenstelling van de budgetten is gekozen voor een weergave van de ramingen van economische categorieën per programma. Die economische categorieën zijn met ingang van dit begrotingsjaar (nieuwe BBV): - Salarissen en sociale lasten; - Belastingen: lasten, baten; - Goederen en diensten: grond, duurzame goederen, pachten, sociale uitkeringen in natura, ingeleend en uitgeleend personeel, huren, leges, rechten, overig; - Overdrachten: sociale uitkeringen in geld, subsidies, inkomensoverdrachten, kapitaaloverdrachten; - Rente en dividend; - Verrekeningen: mutaties reserves, afschrijvingen, overig.

20 20 1 POLITIEK, BESTUUR, BURGERS hoofdstuk II.1 Doelstellingen 1. Betere dienstverlening: - verbeterde directe dienstverlening aan inwoners, bedrijven en instellingen; - snellere afhandeling van brieven en klachten; - verbetering informatievoorziening aan burgers; - dienstverlening wordt beoordeeld als transparant, feitelijk juist, begrijpelijk, integer en klantgericht. 2. Grotere betrokkenheid: - grotere betrokkenheid van inwoners bij gemeentelijke ontwikkelingen; - afstand tussen burgers en bestuur verder verkleinen; - herkenbare en duidelijke beleidspunten; goede publieke verantwoording; - vergroten vertrouwen van burgers in het bestuur van de gemeente. 3. Bewerkstelligen van een efficiëntere en kwalitatief beter gebruik van de voorzieningen in onze gemeente. 4. Bevordering veiligheid en risicobeheersing in de gemeente. 5. Het handhaven en uitdragen van de Cittaslow-kwaliteiten van onze gemeente: ruimte, rust, authenticiteit en onthaasting. Producten 100 Gemeenteraad GRIF 101 Burgemeester, wethouders SECR 102 Griffie GRIF 103 Rechtsbescherming VSO 104 Bevolkingszaken SEM 105 Bestuurlijke samenwerking SECR 106 Kabinet, representatie VSO 107 Communicatie VSO 108 Verkiezingen SEM 109 Ontwikkeling vastgoed REAL 110 Openbare orde, veiligheid VSO 111 Brandweer, hulpverlening VSO 112 Rampenbestrijding VSO 113 Belastingen FBC Beleidsindicatoren Nr B/F Indicator Eenheid Jaar Waarde 6 F Vertrouwen in de manier waarop % - - gemeente wordt bestuurd 8 F Waardering inwoners algehele Score ,5 gemeentelijke dienstverlening 9 B Verwijzingen Halt Aantal per jongeren 10 B Harde kern jongeren Aantal per ,3 inwoners 11 B Winkeldiefstallen Aantal per ,4 inwoners 12 B Geweldsmisdrijven Aantal per ,1 inwoners 13 B Diefstallen uit woning Aantal per ,3 inwoners 14 B Vernielingen en beschadigingen (in de openbare ruimte) Aantal per inwoners ,7

21 21 Nr B/F Indicator Eenheid Jaar Waarde 15 F Aandeel dat zich wel eens onveilig voelt in de buurt % ,5 16 F Mate van overlast van buurtbewoners De nummers verwijzen naar de totaallijst; zie bijlagen. B: basisset / F: facultatief % dat in enige mate te maken heeft met overlast (heel veel, veel, soms) - - Projecten en actiepunten Prod Omschrijving Actiepunten Einddatum T1 T2 T3 105 Cittaslow; Handhaven en uitdragen van de Cittaslow-kwaliteiten. Self-audit Cittaslowcriteria, t.b.v. beter benutten Cittaslowkwaliteiten Kern & kader; effectief en efficiënt huisvesten maatschappelijke functies, betaalbaar houden van voorzieningen. Kern en kader III, dorpshuisfunctie: Drouwenermond en Valthermond-oost. Kern en kader IV, leefgebieden en sport: voetbal Odoorn/Exloo, Borger, tennis Valthe, Valthermond Koersbepaling dienstverlening De afgelopen jaren is door onze gemeente gewerkt aan het zo goed mogelijk uitvoeren en organiseren van de gemeentelijke dienstverlening. Onder andere vanuit de Antwoord filosofie is gewerkt aan meer bereikbaarheid en betere dienstverlening. Het landelijke Antwoord concept kende een horizon tot Deze aflopende tijdshorizon in combinatie met een veranderende omgeving en daarmee veranderende behoeften van onze inwoners was aanleiding om onze koers te herijken. Op grond van onderzoek, opgaven, belangen en behoeften is een zestal uitgangspunten voor de dienstverlening geformuleerd. Deze uitgangspunten zijn december 2015 vastgesteld. Aan de hand van (jaarlijkse) uitvoeringsagenda s wordt de nieuwe koers vorm gegeven. Om het uitvoeringsniveau te monitoren zijn zes indicatoren vastgelegd. Verbonden partijen Verbonden partij Rechtsvorm Doelstelling Beleidsontwikkeling Actiepunten P-10 gemeenten Stichting, vereniging. Krachtenbundeling om gezamenlijk steviger gesprekspartner te zijn, bij het behartigen van de specifieke belangen van grote plattelandsgemeenten met meerdere kernen. Er zijn steeds meer gemeenten (13) lid van de P-10. Herijking gemeentefonds, aantrekkelijk en maatwerk platteland, samenspel met de stad.

22 22 Verbonden partij Rechtsvorm Doelstelling Beleidsontwikkeling Actiepunten Verbonden partij Rechtsvorm Doelstelling Beleidsontwikkeling Actiepunten Verbonden partij Rechtsvorm Doelstelling Beleidsontwikkeling Actiepunten Vereniging van Drentse gemeenten (VDG) Stichting, vereniging. Het bieden van een platform aan de leden voor communicatie en afstemming. Gekozen toekomstscenario: de basis moet op orde door het creëren van een effectieve en efficiënte organisatie, hetgeen betekent dat intern de inhoudelijk kennis versterkt moet worden en de blik meer naar buiten moet. De focus komt te liggen op: 1 Kennis en expertise delen. 2 Netwerken en ontmoeten. 3 Afstemmen en afspraken maken. 4 Interne en externe verbindingen realiseren. 1 Meer inhoud toevoegen aan het platform. 2 Meer aandacht voor innovatie en kennisdelen. 3 Zorgen voor meer verbinding tussen gemeenten onderling en andere voor gemeenten belangrijke partijen. 4 Meer extern gericht. 5 Groter verbindend platform. 6 Grotere ambtelijke betrokkenheid vanuit de gemeenten. 7 Beter profileren richting VNG, rijk en provincie. Cittaslow international Stichting, vereniging. Tot de top behoren op het gebied van leefomgeving, landschap, streekproducten, gastvrijheid, milieu, infrastructuur, cultuurhistorie en behoud van identiteit (internationale keurmerk). Inmiddels zijn in Nederland 10 gemeenten lid van dit netwerk. Wereldwijd zijn circa 300 gemeenten lid. Doel van het internationale en landelijke netwerk is om kennis te delen. 1 Uitdragen waarden Cittaslow. 2 Leren van elkaar (nationaal netwerk). 3 Supporters meer betrekken bij uitdragen en vormgegeven Cittaslow (Borger-Odoorn). Veiligheidsregio Drenthe (VRD) Gemeenschappelijke regeling. Vergroten van de fysieke veiligheid van de inwoners en bezoekers van Drenthe. Het ontwikkelen van de specialisatie natuurbrandbeheersing, verdere ontwikkeling van evenementenadvisering en team brandonderzoek, uitruk op maat, arbeidsveiligheid. Het verder vergroten van de rookmelderdichtheid, opzetten van vier jeugdbrandweerkorpsen, voorlichting geven over brandveiligheid op alle basisscholen in Drenthe, vakbekwaamheid brandweermedewerkers, het maken en in stand houden van verbindingen met netwerkpartners, het continu ontwikkelen van vakmanschap en via planvorming voorbereiden op crises, adviseren over netcentrisch werken in de witte kolom, adviseren over de geneeskundige aspecten bij evenementen en Model Grootschalige Geneeskundige Bijstand.

23 23 Budgetten Omschrijving Baten Lasten Saldo Begroot Salarissen en sociale lasten Belastingen Goederen en diensten Overdrachten Verrekeningen Begroot Salarissen en sociale lasten Belastingen Goederen en diensten Overdrachten Verrekeningen Werkelijk Salarissen en sociale lasten Belastingen Goederen en diensten Overdrachten Verrekeningen Toelichting Hierin is het voorstel werkbudget 2017 Cittaslow (zie bijlage DPL) van verwerkt. Een nadere omschrijving van de kostensoorten is op blz. 19 gegeven.

24 24 2 WEGEN, VERKEER, VERVOER hoofdstuk II.2 Doelstellingen 1. Het zo efficiënt mogelijk inzetten wegenonderhoudsgelden door middel van de door de raad goedgekeurde prioriteringssystematiek. Prioriteit ligt bij de doorgaande wegen, kernontsluitingswegen en woonstraten. 2. De denktank plattelandswegen werkt aan creatieve oplossingen voor het wegwerken van onderhoudachterstanden aan plattelandswegen. Nagaan in hoeverre er een verfijning van de prioriteringssystematiek voor plattelandswegen mogelijk is. Trachten voor het wegwerken van deze onderhoudsachterstanden extra financiële middelen beschikbaar te krijgen. 3. Verlichting in het buitengebied terugbrengen naar minimaal niveau. Overgaan op duurzame en energiezuinige armaturen. 4. Het inrichten van de wegen conform GVVP. Producten 114 Wegen REAL 115 Verkeer REAL 116 Gladheidbestrijding REAL 117 Afwatering, vijvers REAL Beleidsindicatoren Nr B/F Indicator Eenheid Jaar Waarde 17 B Ziekenhuisopname na % verkeersongeval met een motorvoertuig 18 B Overige vervoersongevallen met een gewonde fietser % De nummers verwijzen naar de totaallijst; zie bijlagen. B: basisset / F: facultatief Projecten en actiepunten Prod Omschrijving Actiepunten Einddatum T1 T2 T3 114 Inhaalslag doorgaande Voorbereiding en uitvoering wegen. Herinrichting kruispunt Aanvraag subsidie i.s.m Buinerveen. dorpsbelangen. 115 N34 aansluiting Exloo. Begeleiding N34 aansluiting Begeleiding Klijndijk/Odoorn. 116 Gladheidsbestrijding door derden. Experiment

25 25 Budgetten Omschrijving Baten Lasten Saldo Begroot Salarissen en sociale lasten Belastingen Goederen en diensten Verrekeningen Begroot Belastingen Goederen en diensten Verrekeningen Werkelijk Belastingen Goederen en diensten Overdrachten Verrekeningen

26 26 3 HANDEL, RECREATIE, TOERISME hoofdstuk II.3 Doelstellingen 1. Het behouden / vergroten van de werkgelegenheid, waarbij het toerisme een belangrijke rol speelt. 2. Verbeteren van het ondernemingsklimaat. 3. Goede relatie met het bedrijfsleven. 4. Ondersteunen van projecten die de economie, het toerisme en de recreatie bevorderen. Producten 118 Lokale economie SEM 169 Recreatie, toerisme SEM Beleidsindicatoren Nr B/F Indicator Eenheid Jaar Waarde 7 F Waardering ondernemers Score ,5 algehele gemeentelijke dienstverlening 19 F Waardering bereikbaarheid Score ,3 bedrijfslocatie voor bevoorrading 20 B Functiemenging % ,2 21 B Bruto Gemeentelijk Product Verhouding tussen verwacht en gemeten product 22 B Vestigingen (van bedrijven) Aantal per ,2 inwoners in de leeftijd van 15 t/m 64 jaar 23 F Waardering vestigingsklimaat Score ,2 gemeente 24 F Waardering ondernemingsklimaat gemeente Score ,5 De nummers verwijzen naar de totaallijst; zie bijlagen. B: basisset / F: facultatief Projecten en actiepunten Prod Omschrijving Actiepunten Einddatum T1 T2 T3 169 Uitvoering toeristischrecreatief Opstellen lokaal toeristisch beleidsplan. beleidsplan. Stimulering streekeigen ondernemen, met verbindingen met Geopark De Hondsrug. (samenwerking met Emmen, Coevorden, Aa en Hunze en Hoogeveen). Beleid toeristenbelasting Aanpassing beleid B&B Open science hub Horizon 2020 (afhankelijk van toekenning Europese subsidie)

27 27 Prod Omschrijving Actiepunten Einddatum T1 T2 T3 173 Uitvoering Evaluatie en actualisatie economische beleidsplan. economisch beleidsplan. Netwerkvorming en voorlichting ZZP'ers Verbonden partijen Verbonden partij Rechtsvorm Doelstelling Beleidsontwikkeling Actiepunten Verbonden partij Rechtsvorm Doelstelling Beleidsontwikkeling Actiepunten Recreatieschap Drenthe Gemeenschappelijke regeling. Voldoende (openlucht) recreatie mogelijkheden voor eigen bevolking en toeristen. Om de concurrentiepositie van Drenthe te waarborgen wordt ingezet op een samenhangend R&T-beleid en een toename van de investeringen in kwaliteit van product, promotie en marketing. 1 Ontzorgen van gemeenten op gebied van toeristisch-recreatief beleid. 2 Doorgroeien naar hét routebureau van Drenthe. 3 Aanjagen van de bestedingen in de Drentse toeristischrecreatieve sector, zodat de werkgelegenheid op peil blijft. Eems Dollard regio (EDR) Gemeenschappelijke regeling. Bevorderen van de regionale grensoverschrijdende samenwerking van haar deelnemers op het gebied van ruimtelijke ordening, infrastructuur, bevordering van de regionale economie, cultuur e.d. Economie, technologie en innovatie Agro-business, energie, maritieme sector en logistiek/handel, sensortechnologie, recreatie en toerisme, kennistransfer en netwerkvorming. Duurzame regionale ontwikkeling Informatie- en communicatietechnologie, verkeer/logistiek, natuur-, landschaps- en milieubescherming, kennistransfer, netwerkvorming. Integratie en maatschappij Onderwijs, cultuur, taal, kennistransfer en netwerkvorming. 1 Biobased business Economy Twee uitéénlopende grensoverschrijdende projecten voor businesspartners en potentiële investeerders in de Bio-economie. 2 Nederlands-Duitse bibliothekendag najaar 2016 Thema: Samen grenzen verleggen. Welke rol spelen bibliotheken en (overheids-)instellingen bij opvang vluchtelingen? 3 Grenzeloos inzetten van zorgpersoneel Nederlands-Duits project 'Zorgen voor, zorgen dat ' over de grensoverschrijdende inzet van arbeidskrachten in de zorgsector. 4 Workshops scholieren Europadagen voor Nederlandse en Duitse scholieren (o.a. Stenden Hogeschool Emmen en Kompetenzcentrum 3N Werlte). 5 Jaarlijkse Duits-Nederlandse handelsdag Het ideale platform voor Duitse en Nederlandse ondernemers om nieuwe businesskansen op te doen en zakenpartners te ontmoeten. 6 INTERREG-project FOOD2020 Faciliteren van toekomstoffensief voor de Nederlands-Duitse grensoverschrijdende samenwerking tussen bedrijven, met experts en praktijkgerichte onderzoeksfaciliteiten om technologietransfer en innovatieontwikkeling bij bedrijven te stimuleren.

28 28 Budgetten Omschrijving Baten Lasten Saldo Begroot Salarissen en sociale lasten Belastingen Goederen en diensten Overdrachten Verrekeningen Begroot Salarissen en sociale lasten Belastingen Goederen en diensten Overdrachten Verrekeningen Werkelijk Salarissen en sociale lasten Belastingen Goederen en diensten Overdrachten Verrekeningen

29 29 4 ONDERWIJSHUISVESTING hoofdstuk II.4 Doelstellingen Het multifunctioneel gebruik van de gemeentelijke gebouwen vergroten, met als doel leegstand te voorkomen. Zie ook programma 1, doelstelling 3. Product 121 Onderwijshuisvesting REAL Projecten en actiepunten Prod Omschrijving Actiepunten Einddatum T1 T2 T3 121 Onderwijshuisvesting. Inventariseren van de huisvestingsbehoefte periode Budgetten Omschrijving Baten Lasten Saldo Begroot Salarissen en sociale lasten Belastingen Goederen en diensten Verrekeningen Begroot Belastingen Goederen en diensten Verrekeningen Werkelijk Belastingen Goederen en diensten Overdrachten Verrekeningen

30 30 5 SPORT, CULTUUR, OPENBARE RUIMTE hoofdstuk II.5 Doelstellingen 1. Zorgen voor een adequaat sport- en beweegaanbod door organisaties te faciliteren die bij sport en bewegen zijn betrokken. 2. Behouden en versterken van de karakteristieke opbouw van de dorpen. 3. Aandacht voor cultuurhistorische aspecten door behoud en versterking van karakteristieke (groen)elementen. 4. Het koesteren en ontsluiten van cultureel erfgoed. 5. Het openbaar groen zo veel als mogelijk is onderhouden op onderhoudsniveau 3 (redelijk niveau). 6. Streven naar gebiedseigen beplanting en eenvoud in materiaalgebruik. 7. Streven naar een eenduidig kwaliteitsniveau binnen de gemeente. 8. Uitvoering geven aan het uitvoeringsprogramma begraafplaatsen. Producten 128 Zwembaden JOS 129 Binnensport JOS 130 Buitensport JOS 132 Kunst, cultuur SEM 133 Groene ruimte REAL 134 Begraven REAL Projecten en actiepunten Prod Omschrijving Actiepunten Einddatum T1 T2 T3 132 Platform cultuur. Pilot faciliteren onderlinge samenwerking lokale culturele partijen; onderzoeken of dit tot een lokaal platform kan leiden dat meedenkt in beleid. Uitzendrechten. Onderzoek naar eventuele verlenging uitzendmachtiging van RTV Borger-Odoorn. Openbaar kunstbezit. Inventarisatie en beleid t.a.v openbaar kunstbezit. 133 Gedifferentieerd Afronden discussie van groenbeleid. gemeenteraad. 134 Actualiseren Onderzoek rechthebbenden grafadministratie; digitaal maken grafadministratie. Renovatie begraafplaatsen; zorgen voor voldoende graf- en urnruimte en ontwikkelen beleid. Het ruimen van graven

31 31 Budgetten Omschrijving Baten Lasten Saldo Begroot Salarissen en sociale lasten Belastingen Goederen en diensten Overdrachten Verrekeningen Begroot Salarissen en sociale lasten Belastingen Goederen en diensten Overdrachten Verrekeningen Werkelijk Salarissen en sociale lasten Belastingen Goederen en diensten Overdrachten Verrekeningen

32 32 6 SOCIAAL DOMEIN hoofdstuk II.6 Doelstellingen 1. Door middel van een integrale benadering (waarbij het gezin / het huishouden centraal staat) oplossingen zoeken mét de cliënt, zo eenvoudig en zo lokaal mogelijk. 2. Daarbij gebruikmakend van de eigen kracht van burgers en hun omgeving. 3. Het versterken van preventie en voorliggende voorzieningen. 4. Duurzame resultaten voor minder geld. Producten 122 Leerlingenvervoer SEM 123 Leerplicht JOS 124 Volwasseneneducatie SEM 125 Brede schoolsamenwerking JOS 126 Lokaal onderwijs JOS 127 Sportstimulering JOS 131 Bibliotheek SEM 135 Inkomen SEM 136 Werk SEM 137 Minima SEM 138 Maatschappelijke zorg JOS 139 Nieuwkomers SEM 140 Sociaal cultureel werk JOS 141 Kinderdagopvang JOS 142 Wmo SEM 143 Volksgezondheid SEM 172 Jeugdhulp JOS 174 Cultuureducatie SEM 175 Gebieds- en dorpsontwikkeling SEM Bogen 1 Advies- en hulpaanvraag vanuit zelfregie 2 Preventieve, niet geïndiceerde voorzieningen 3 Geïndiceerde voorzieningen, groepen 4 Geïndiceerde maatwerkvoorzieningen, individu Beleidsindicatoren Nr B/F Indicator Eenheid Jaar Waarde 25 B Absoluut verzuim Aantal per leerlingen 26 B Relatief verzuim Aantal per leerlingen 27 B Vroegtijdig schoolverlaters % deelnemers aan het ,3 zonder startkwalificatie (VSV'ers) VO en MBO onderwijs 28 B Niet sporters % ,4 29 F Actieve deelname verenigingsleven % - - afgelopen 12 maanden 30 B Banen Aantal per ,1 inwoners in de leeftijd jaar 31 B Jongeren met een delict voor de rechter % 12 t/m 21 jarigen ,64