2018. gemeente Borger-Odoorn Hoofdstraat AD EXLOO bus Postbus ZG EXLOO

Transcriptie

1 2018. gemeente Borger-Odoorn Hoofdstraat AD EXLOO bus Postbus ZG EXLOO gemeente@borger-odoorn.nl

2 2 Inhoudsopgave Omschrijving Pagina Deel I 3 Voorwoord 4 I.1 Inleiding 5 I.2 Recapitulatie lasten en baten per programma 7 I.3 Samenvatting en conclusies 8 I.4 Algemene uitgangspunten 16 Deel II 18 II.1 Programma 1 Politiek, bestuur, burgers 19 II.2 Programma 2 Wegen, verkeer, vervoer 23 II.3 Programma 3 Handel, recreatie, toerisme 25 II.4 Programma 4 Onderwijshuisvesting 28 II.5 Programma 5 Sport, cultuur, openbare ruimte 29 II.6 Programma 6 Sociaal domein 31 II.7 Programma 7 Milieu 38 II.8 Programma 8 Wonen, ruimtelijke ontwikkeling 41 II.9 Algemene dekkingsmiddelen 45 II.10 Vennootschapsbelasting en overhead 48 Deel III 49 III.1 Paragraaf A Lokale heffingen 50 III.2 Paragraaf B Weerstandsvermogen, risicobeheersing 60 III.3 Paragraaf C Kapitaalgoederen 73 III.4 Paragraaf D Financieel fundament 86 III.5 Paragraaf E Financiering, EMU-saldo 88 III.6 Paragraaf F Bedrijfsvoering 96 III.7 Paragraaf G Verbonden partijen 101 III.8 Paragraaf H Grondbeleid 107 III.9 Paragraaf I Demografische ontwikkelingen 112 Deel IV 115 IV.1 Meerjarenbegroting Bijlagen 119 Bijlage I Dynamische prioriteitenlijst 120 Bijlage II Basisset beleidsindicatoren 122 Bijlage III Uitwerking coalitieakkoord 123 Bijlage IV Taakvelden nieuwe BBV 128 Bijlage V Afkortingen 129

3 3 DEEL I ALGEMEEN Omschrijving Pagina Voorwoord 4 I.1 Inleiding 5 De inhoud als leeswijzer van de begroting 5 I.2 Recapitulatie lasten & baten per programma 7 Recapitulatie 7 I.3 Samenvatting & conclusies 8 Inleiding 8 Belangrijke beleidsaspecten Belastingdruk Uitkomsten begroting 2018 en meerjarenbegroting Budget beleidsintensivering Bestedingsvoorstellen 11 Mutaties reserves 15 Incidentele baten en lasten 15 I.4 Algemene uitgangspunten 16 Financiële uitgangspunten 16 Bestuursprogramma Indexering budgetten 16 Gemeentefonds 16 Ontwikkeling begroting 17 Subsidiebeleid, subsidieplafond Beleidsindicatoren 17

4 4 Voorwoord Lest best, schone lei De begroting 2018 ligt voor u, de laatste begroting van deze college- en raadsperiode en de laatste in oude stijl, maar tevens de eerste van de nieuwe periode. Nu de periode van echte bezuinigingen voorbij is, willen wij weer gaan opbouwen: onze onderhoudsachterstanden inhalen en nieuwe dingen doen. Dan blijkt natuurlijk dat onze financiële speelruimte eindig is en we moeten wikken en wegen. Dat heeft dit college naar eer en geweten gedaan. Met de beschikbare middelen knelpunten oplossen maar ook projecten en acties initiëren die belangrijk voor onze toekomst zijn. Daar geven wij richting aan door thema s op te pakken als wegen, groen, duurzaamheid en burgerparticipatie. Een groot deel van de aanvankelijke bezuinigingsopdracht voor 2018 hebben wij niet meer doorgevoerd en betaald vanuit het saldo begroting. Een aantal wensen van de raad is ingewilligd en financieel vertaald. De achterstand van de wegen gaan we inlopen door gedurende zes jaar één miljoen per jaar extra te investeren. Ook in het groenonderhoud willen we een slag maken. De organisatie piepte en kraakte en ook daar is op personeelsgebied een inhaalslag gemaakt. Er is ruimere inzet op gebieden die voor onze gemeente belangrijk zijn, zoals recreatie & toerisme en de gebiedscoördinatoren. Sommige wensen hebben wij structureel ingevuld, andere voorlopig nog incidenteel en die kunnen later met voldoende middelen ook structureel worden gemaakt. Dit wordt duidelijk uit de lijst met bestedingsvoorstellen. In het sociaal domein is de transformatie volgens het regenboogmodel tot nu toe succesvol verlopen. In 2018 zetten wij de belangrijkste vervolgstappen bij de re-integratie van mensen met een uitkering. De expeditie die in 2015 is ingezet, is vertaald naar de reguliere bedrijfsvoering. De uitkomsten worden nauwgezet gemonitord en gedeeld met de raad. De verhoging OZB hebben we in lijn met de kadernota verlaagd tot 1,75%. De afvalheffing is hoger geworden. Deze verhoging is gedeeltelijk afgevlakt met de inzet van de reserve. Hiermee geeft het totaal van de lokale lasten een beperkte verhoging van 1,5%. Er lopen verschillende projecten op uiteenlopende gebieden. Om een paar te noemen zonder volledig te willen zijn: Beleidsuitgangspunten Zonneakkers formuleren, Gebiedsvisie de Monden, Begroten Nieuwe Stijl en de Omgevingswet. Ook dit zet druk op de gemeentelijke organisatie. We hebben effecten zo goed mogelijk gekwantificeerd en financieel verwerkt. Zo kunnen we zeggen dat deze begroting lest best was, en een nieuw college/nieuwe raad met een schone lei kan beginnen. College van burgemeester en wethouders

5 5 I.1 INLEIDING De inhoud als leeswijzer van de begroting De programmabegroting 2018, inclusief de Meerjarenbegroting , ligt voor u. De laatste keer in deze collegeperiode. De begroting is opgesteld met als basis de vorige begroting, de structurele wijzigingen van de eerste bestuursrapportage 2017 en de Kadernota Vervolgens zijn de overige ontwikkelingen verwerkt in deze begroting die na vaststelling van de Kadernota 2018 bekend zijn geworden. Dit betreft o.a. de verwerking van de meicirculaire van het Gemeentefonds en de technische correcties op grond van de gewijzigde begrotingsvoorschriften (BBV). Op het laatste moment zijn ook de gevolgen van de septembercirculaire Gemeentefonds nog in deze begroting verwerkt, zodat gesteld kan worden dat de uitkomsten van deze begroting zo actueel mogelijk zijn. Begroting 2018 in relatie tot Begroten Nieuwe Stijl (BNS) De opzet van deze begroting en meerjarenbegroting is dit jaar nog niet aangepast op basis van de uitgangspunten van het project Begroten Nieuwe Stijl. De begroting in volledig nieuwe stijl zult u voor het eerst aantreffen bij de begroting Zoals afgesproken bij vaststelling van het project BNS treft u bij deze begroting wel twee uitgewerkte thema s in nieuwe stijl aan. Dit betreft het thema Onze inwoners en het thema Onze toekomst. Deze thema s zijn apart van deze begroting, als separaat stuk, bij de begrotingsbehandeling 2018 gevoegd. De bedoeling is dat in de begroting 2019, naast deze twee thema s, nog drie andere thema s worden uitgewerkt. Dit betreft de thema s Onze economie, Onze leefomgeving en Onze portemonnee. Deze vijf thema s tezamen kunnen dan worden gezien als de nieuwe vijf programma s. Programma-indeling De begroting 2018 is nog opgebouwd op basis van de volgende programma s en overzichten: Programma 1 Politiek, bestuur en burgers Programma 2 Wegen, verkeer, vervoer Programma 3 Handel, recreatie, toerisme Programma 4 Onderwijshuisvesting Programma 5 Sport, cultuur, openbare ruimte Programma 6 Sociaal Domein Programma 7 Milieu Programma 8 Wonen, Ruimtelijke Ordening Algemene Dekkingsmiddelen Bedrijfsvoering Bij elk afzonderlijk programma zijn eerst de doelstellingen geformuleerd. Daarna volgt een opsomming van de producten die tot het programma behoren inclusief een overzicht van de budgetten van elk product. De (verplichte) beleidsindicatoren en de projecten en actiepunten zijn tevens bij het programma opgenomen. Op grond van de BBV-voorschriften zijn van de Verbonden Partijen die tot het programma behoren in samengevatte vorm de rechtsvormen, doelstellingen, beleidsontwikkelingen, actiepunten en indien bekend de risico s weergegeven. Paragrafen In Deel III van de begroting zijn de paragrafen beschreven. Dit betreft de zeven verplichte paragrafen waaraan wij zelf twee niet verplichte paragrafen hebben toegevoegd: Financieel Fundament en Demografische Ontwikkelingen. Meerjarenbegroting In Deel IV wordt ingegaan op ons financieel toekomstperspectief zoals die is weergegeven in de Meerjarenbegroting (MJB) voor de jaren 2019 t/m Deze MJB belicht de financiële mutaties die van invloed zijn op de saldi van de vier jaarschijven van de MJB.

6 6 Bijlagen In de bijlagen vindt u onder andere de Dynamische Prioriteiten Lijst (DPL) waarin de onderwerpen (wensen) voor nieuw beleid zijn opgenomen. Vervolgens treft u achtereenvolgens een totaaloverzicht aan van de basisset Beleidsindicatoren, de uitwerking van het Coalitieakkoord Verbindend besturen naar een nieuw evenwicht en een overzicht van de lasten en baten per taakveld die volgens de begrotingsvoorschriften verplicht in de begroting moeten worden opgenomen. Tot slot treft u in bijlage VI een lijst met afkortingen aan.

7 7 I.2 RECAPITULATIE VAN LASTEN EN BATEN Recapitulatie Hieronder staan per programma de geraamde baten en lasten voor het jaar 2018 evenals de algemene dekkingsmiddelen. Verder is onder andere de overhead weergegeven en is het saldo beleidsintensivering zichtbaar. Uiteindelijk wordt het saldo van baten en lasten bepaald. Dit saldo wordt nog gecorrigeerd voor de mutaties in de reserves waardoor uiteindelijk het resultaat zichtbaar wordt. tabel I.1 Exploitatie 2018 Omschrijving Baten Lasten Saldo Programma 1 Politiek, bestuur, burger Programma 2 Wegen, verkeer, vervoer Programma 3 Handel, recreatie, toerisme Programma 4 Onderwijshuisvesting Programma 5 Sport, cultuur en openbare ruimte Programma 6 Sociaal Domein Programma 7 Milieu Programma 8 Wonen, ruimtelijke ontwikkeling Totaal programma's Treasury (0.5) OZB woningen (0.61) OZB niet-woningen (0.62) Belastingen overig (0.64) Algmene uitkering gemeentefonds (0.7) Overige uitkeringen gemeentefonds (0.7) Totaal algemene dekkingsmiddelen Overhead (0.4) Algemene lasten, baten Vennootschapsbelasting (0.9) Beleidsintensivering (0.8) Calamiteiten, onvoorzien (0.8) Saldo van baten en lasten Mutaties reserves (0.10) Resultaat Toelichting Hieruit blijkt dat de programmabegroting 2018 sluit met een overschot van Ook is te zien dat voor beleidsintensivering bij de aanvang van het jaar beschikbaar is en dat voor calamiteiten is geraamd. Bij het overzicht algemene dekkingsmiddelen en het overzicht algemene baten en lasten zijn de nummers van de taakvelden weergegeven. De indeling in programma's kan per gemeente verschillen; De hiervoor bedoelde taakvelden presenteert elke gemeente gelijk; zie bijlage IV. In het volgende hoofdstuk is vermeld op welk programma de mutaties op de reserves betrekking hebben.

8 8 I.3 SAMENVATTING EN CONCLUSIES Inleiding Na jaren van bezuinigingen lijken voor gemeenten eindelijk betere financiële tijden aan te breken. Dit perspectief bleek reeds uit onze Kadernota 2018 waarin voor de jaarschijven van de meerjarenbegroting financieel voordelige saldi werden gepresenteerd. Door de nadien ontvangen septembercirculaire van het Gemeentefonds zijn deze saldi voor het jaar 2018 nog verder voordelig bijgesteld. Het jaar 2019 blijft ongewijzigd, de jaren 2020 en 2021 laten echter een lichte daling zien. Belangrijke beleidsaspecten 2018 Hieronder wordt kort ingegaan op de belangrijke aspecten die van invloed zijn op de uitkomsten voor het begrotingsjaar 2018 en eventuele volgende jaren. Ombuigingstaakstelling 2018 Na zeven jaren achtereen een ombuigingstaakstelling te hebben gerealiseerd van respectievelijk vijf maal 1 miljoen en tweemaal is in deze begroting 2018 het achtste en tevens laatste bedrag van de ombuiging verwerkt. Dit betreft een nog in te vullen taakstelling van totaal Dit bedrag is hoger uitgevallen dan het oorspronkelijk bedrag van voor 2018, omdat het ombuigingsbedrag 2017 voor een deel incidenteel is ingevuld. Het nog in te vullen bedrag voor 2018 van is conform de Kadernota 2018 volledig ten laste gebracht van het begrotingssaldo en in deze begroting verwerkt. Tarief OZB Uw raad is bij de behandeling van de Kadernota 2018 akkoord gegaan met het voorstel om de tariefstijging van de OZB vanaf het jaar 2018 structureel te verlagen van 2,75% naar 1,75%. Een besluit tot een eventuele verdere verlaging willen wij na de raadsverkiezingen in maart 2018 graag overlaten aan het nieuwe college en/of de nieuwe raad die deze mogelijkheid dan kunnen afwegen ten opzichte van de verdere ambities. Het financieel nadeel van deze structurele lagere tariefstijging OZB bedraagt afgerond voor 2018 en voor het laatste jaar van de MJB (2022) loopt dit nadeel op tot een bedrag van afgerond Deze bedragen zijn conform het besluit van de Kadernota 2018 eveneens verwerkt in de programmabegroting 2018 en meerjarenbegroting Reinigingsheffing (3 e container) In deze begroting 2018 is conform de aanvaarde motie bij de vaststelling van de Kadernota 2018 door ons uitvoering gegeven aan de wens om onze inwoners te voorzien van een 3 e container voor inzameling van PMD (plastic, metalen en drankkarton). De extra kapitaallasten die hieruit voortvloeien zijn in deze begroting, conform de motie, volledig gedekt uit de bestemmingsreserve afval. In de paragraaf lokale heffingen wordt hier een nadere toelichting van gegeven. Hogere raming exploitatietekorten Werkvoorzieningsschappen In de Kadernota 2018 is vermeld dat voor de werkvoorzieningsschappen EMCO en Wedeka voor de eerstkomende jaren oplopende exploitatietekorten worden verwacht. Hierop is door ons geanticipeerd door het structureel budget voor verwachte hogere exploitatietekorten op te hogen van naar In deze programmabegroting 2018 is met deze hogere raming rekening gehouden. Regionale Uitvoeringsdienst Drenthe (RUD) In deze programmabegroting is onze bijdrage aan de RUD 2018 en volgende jaren geraamd conform de bedragen zoals genoemd in ontwerpbegroting RUD. Nadien is van de RUD echter bericht ontvangen dat sprake is van een oplopend tekort van ca Omdat onze bijdrage op basis van de Drentse Maat 3,2% bedraagt, kan dit inhouden dat onze bijdrage t.o.v. van de huidige raming nog met ruim moet worden verhoogd. Door de RUD is

9 9 toegezegd dat in hun najaarsrapportage 2017 een nadere analyse wordt gegeven van het oplopend tekort inclusief een plan van aanpak. Als dit leidt tot een hogere structurele of incidentele bijdrage voor onze gemeente, dan zal deze mutatie worden verwerkt in de in het voorjaar 2018 uit te brengen Berap 2018-I. Belastingdruk 2018 De paragraaf lokale lasten geeft inzicht in de belastingmutaties OZB, reinigingsheffing en rioolheffing. De mutatie van de drie heffingen tezamen geeft inzicht in de ontwikkeling van de totale belastingdruk 2018 voor de burger. Onderstaande tabel vat de mutaties 2018 t.o.v samen. Uit de tabel blijkt, dat de totale verhoging bedraagt. Dit is een stijging van bijna 1,5% van de totale lokale lastendruk. tabel I.2 Belastingdruk Omschrijving OZB Reiniging Rioolheffing heffingen Totaal Perc. Opbrengst mutaties 1. OZB + 1,75% ,941% 2. Reinigingsheffingen ,315% 3. Rioolheffing ,240% Totaal verhoging ,495% Areaaluitbreiding Opbrengst Uitkomsten begroting 2018 en meerjarenbegroting In de Kadernota 2018 zijn de verwachte uitkomsten van de saldi voor de jaren 2018 t/m 2021 weergegeven. Tijdens de behandeling van de kadernota 2018 zijn door uw raad vier moties aangenomen. De motie achterstanden wegen is financieel vertaald in deze begroting en heeft gevolgen voor het begrotingssaldo. De invoering van de PMD-container is verwerkt. Dit heeft geen invloed op het begrotingssaldo, aangezien de uitzet van lasten als gevolg van de aanschaf van de 3 e container gedekt wordt uit de bestemmingsreserve afval. Tijdens het proces opstellen van de begroting zijn afzonderlijke begrotingsposten geactualiseerd, zoals de investeringsplanning, het gemeentefonds, reservemutaties enz. In onderstaande tabel is het verloop van de saldi verder geactualiseerd en is ook de jaarschijf 2022 van de meerjarenbegroting toegevoegd. tabel I.3 Verloop saldi begroting Omschrijving Raming kadernota Mutaties primitieve begroting Verwerking motie achterstallig onderhoud wegen Septembercirculaire pm Stand programmabegroting Mutaties primitieve begroting De mutaties in de primitieve begroting van per saldo worden veroorzaakt door een aantal voor- en nadelen, zie de tabel op de volgende pagina. Zo geeft het onderdeel financiering/ kapitaallasten een nadeel doordat de investeringen in wegen nog niet meerjarig in de activa waren verwerkt. De mei-circulaire van het gemeentefonds geeft een voordeel en de raming van de opbrengst forensenbelasting is nadelig bijgesteld. De bedrijfsvoering geeft een nadeel, dit wordt nader toegelicht in de paragraaf bedrijfsvoering. De overige onderdelen waren per saldo voordelig.

10 10 tabel I.4 Mutaties primitieve begroting Mutaties Financiering / kapitaallasten Meicirculaire Bedrijfsvoering Forensenbelasting Overige mutaties Totaal mutaties primitieve begroting Verwerking motie inhalen achterstallig groot onderhoud wegen Bij de behandeling van de kadernota 2018 is de motie inhalen achterstallig groot onderhoud wegen aangenomen. Op dit moment wordt beleidsmatig onderzocht wat de beste mogelijkheid is voor een dergelijke inhaalslag. Duidelijk is dat deze investering over meerdere jaren dient te worden gespreid. Vooruitlopend op het definitieve financiële uitvoeringsplan, welke in december 2017 wordt gepresenteerd, stellen wij voor om in deze begroting over 6 jaar een investering van 1 miljoen op te nemen. Dit kost per investering van 1 miljoen, aan kapitaallasten. De structurele kapitaallast na 6 jaar bedraagt Deze last kan bijna volledig uit het budget Vastgoed & Geld worden gedekt. Hiervoor is de volgende correctie nodig m.b.t. het budget Vastgoed & Geld; In 2017 is de kapitaallast van van de extra investering voor wegen van 2 miljoen ten laste gebracht van het budget Vastgoed & Geld. Voorgesteld wordt deze onttrekking ad ongedaan te maken en dit bedrag alsnog ten laste te brengen van het saldo begroting Het budget van Vastgoed & Geld wordt hierdoor weer hoger. Om voor het onderdeel wegen in 2023 totaal beschikbaar te hebben is nog een ingroeibedrag tot 2023 nodig van Het ingroeibedrag van per jaar is meegenomen in de dynamische prioriteitenlijst en opgevoerd als bestedingsvoorstel. Septembercirculaire Gemeentefonds De septembercirculaire is op Prinsjesdag verschenen. Omdat er nog geen nieuw kabinet is kan worden gesproken van een beleidsarme circulaire voor de lange termijn. Wel is sprake van mutaties in de uitkering Gemeentefonds voor de jaren 2016, 2017 en De mutaties voor de jaren 2016 en 2017 betreffen nadelige afrekeningen voor gemeenten. Deze mutaties worden verwerkt in Bestuursrapportage 2017-II. De bijstelling voor het jaar 2018 is positief. Dit komt door een hoger accres als gevolg van extra rijksuitgaven voor o.a. salarissen voor leerkrachten en voor extra uitgaven veiligheid. Mede omdat de in onze meerjarenbegroting voor het jaar 2018 opgenomen reservering van 5 punten kan vervallen, bedraagt de positieve bijstelling 2018 een bedrag van De uitkering van het Sociaal Domein, onderdeel WMO 2015, Jeugdzorg en Participatie is afgerond nadelig bijgesteld. Dit komt omdat vier voorzieningen ten behoeve van gemeenten m.i.v vanuit het Ministerie van VWS worden gefinancierd. Het gaat om de kindertelefoon, vertrouwenswerk jeugd, de anonieme hulplijn en de doventolkvoorziening. Voor de begroting loopt dit onderdeel neutraal. Bij het overzicht Algemene Dekkingsmiddelen onderdeel Gemeentefonds is een nadere specificatie van de uitkering Gemeentefonds opgenomen. Budget beleidsintensivering In de Kadernota 2018 zijn de verwachte uitkomsten van het budget beleidsintensivering voor de jaren 2018 t/m 2022 weergegeven. Er hebben geen mutaties plaatsgevonden ten opzichte van de Kadernota. tabel I.5 Saldi budget beleidsintensivering Budget Beleidsintensivering Raming in programmabegroting Incidentele mutaties in Berap 2017-I - Ruimen graven 2e fase Bijdrage zwemclub Borger Extra projecten Duurz.heid (2018 t/m 2023) Best.prior. EZ/RT/Cittaslow en duurz.heid Totaal budget beleidsintensivering

11 11 Opgemerkt wordt dat het oorspronkelijk budget voor beleidsintensivering voor het jaar 2018 een bedrag was van In eerdere rapportages zoals de Kadernota 2017 en programmabegroting 2017 is al voor een bedrag van beslist voor invulling in het jaar Dit betroffen o.a. bedragen voor invulling van de ombuigingsopdracht, verkiezingen, bijdrage Geopark en het ongedaan maken van de verhogingen voor de toeristen- en woonforensenbelasting. Uit tabel I.5 blijkt dat na verwerking van deze voorstellen voor 2018 nog een bedrag resteert van en dat in Berap 2017-I al over 4 bestedingsvoorstellen voor het jaar 2018 is besloten tot een totaal bedrag van waarna nog een bedrag beschikbaar blijft van voor invulling. Bestedingsvoorstellen Bestedingsvoorstellen structureel en incidenteel dienstjaar 2018 Jaarlijks zijn middelen beschikbaar om bestedingsvoorstellen te doen. De lasten van de bestedingsvoorstellen met structurele gevolgen worden ten laste gebracht van het budget Saldo Begroting. De lasten van de incidentele bestedingsvoorstellen komen ten laste van het Budget Beleidsintensivering. Toelichting Bestedingsvoorstellen structureel Wij stellen u voor om de volgende structurele bestedingsvoorstellen uit de DPL voor het jaar 2018 te honoreren: 1. Aanvulling Vastgoed & Geld voor wegwerken achterstand wegen ( ) Bij onderdeel 1.3 is aangegeven dat het college in deze begroting uitvoering heeft willen geven aan de motie van uw raad om de achterstand in het groot onderhoud wegen weg te werken. Om in zes jaar tijd een bedrag van 6 mln. achterstand weg te werken is een totaal bedrag nodig van in het jaar Dekking hiervan kan uit het budget Vastgoed & Geld, mits dit budget nog wordt aangevuld met een nog ontbrekend bedrag van in het jaar Wij stellen u voor dit ontbrekend bedrag te realiseren door in de jaren 2018 t/m 2023 jaarlijks een cumulatief bedrag van per jaar beschikbaar te stellen voor ingroei in het budget Vastgoed & Geld en de begroting 2018 en de schijven van de Meerjarenbegroting hiervoor aan te passen. In de paragraaf Kapitaalgoederen wordt dit uitgebreider toegelicht. 2. Cittaslow ( ) Jaarlijks is een bedrag van voor Cittaslow nodig als werkbudget. Tot dusverre werd dit bedrag jaarlijks incidenteel beschikbaar gesteld. Wij stellen u voor om dit budget vanaf de begroting 2018 een structureel karakter te geven. 3. Verduurzamen gemeentelijke gebouwen ( ) De geschatte investering van totaal met een kapitaallast van is gericht op (ingrijpende) maatregelen voor enerzijds de besparing van energie, zoals het vervangen van installaties door energiezuinige alternatieven, het vervangen van verlichting en het toepassen van vloer, gevel en dakisolatie en anderzijds is deze investering gericht op de opwekking van energie door middel van zonnepanelen. De bovengenoemde maatregelen zijn gericht op de gemeentewerf in 2 e Exloërmond, MFA Exloo, Sporthal De Koel in Borger en sporthal De Splitting in Nieuw-Buinen (niet alle maatregelen zijn van toepassing op elk gebouw). Wij stellen u voor om het benodigde structurele bedrag van de kapitaallast van vanaf het jaar 2018 beschikbaar te stellen. Financiële gevolgen invulling structurele bestedingsvoorstellen 2018 Als uw raad akkoord gaat met verwerking van de hiervoor genoemde drie voorstellen in de begroting 2018, dan leidt dit tot wijziging van de saldi van zowel het jaar 2018 als van alle jaarschijven van de Meerjarenbegroting. Wij stellen u voor de financiële gevolgen van de wijzigingen te verwerken in de eerste begrotingswijziging van dienstjaar In onderstaande tabel zijn de nieuwe saldi van de begroting voor de jaren 2018 t/m 2022 na verwerking van de drie bestedingsvoorstellen weergegeven.

12 12 tabel I.6 Saldi begroting Saldo Begroting en MJB Raming in huidige programmabegroting Af: Bestedingsvoorstellen 1. Wegwerken achterstand wegen Cittaslow Verduurzaming gemeentelijke gebouwen Totaal af: Herzien saldo begroting Toelichting bestedingsvoorstellen incidenteel Wij stellen u voor om de hiernavolgende incidentele bestedingsvoorstellen uit de DPL voor het jaar 2018 te honoreren: 1. Uitvoering Lokaal Jaarplan Recreatie & Toerisme ( ) Jaarlijks wordt onder regie van een coördinator (SBBO) met het bedrijfsleven een jaarplan opgesteld. Omdat de sector meer inzicht heeft in de R&T-ontwikkelingen dan de gemeente, krijgt zij meer zeggenschap over de toeristische agenda. De wens is, dat de gemeente hiervoor een structureel budget van beschikbaar stelt. Wij stellen u voor om voor het jaar 2018 een incidenteel budget van hiervoor beschikbaar te stellen en het structureel bedrag op de DPL te plaatsen voor het jaar Inhuur archeologie ( ) De gemeente heeft wettelijke taken op het gebied van archeologie en cultuurhistorie. Hiervoor is specialistische kennis nodig die extern wordt ingehuurd. Het inhuren van deze kennis is duurder geworden omdat het lopende contract afliep. Het is niet gelukt om via een aanbesteding een goedkopere oplossing te vinden. Wij stellen u voor het extra bedrag van voor de inhuur archeologie beschikbaar te stellen. 3. Werkbudget Burgerparticipatie ( ) Het komende jaar willen wij, achter de eerste experimenten aan die wij in 2017 al deden, een stevige impuls geven de verdere ontwikkeling van Burgerparticipatie. Daarbij denken wij aan het stimuleren en/of ondersteunen van initiatieven van inwoners, maar ook het eventueel samen met inwoners / initiatiefnemers bezoeken van geslaagde projecten elders, inhuren van inspirerende sprekers of begeleiders, het organiseren van werkconferenties met inwoners, belangengroeperingen, verenigingen dorpsbelangen e.d. Onze insteek daarbij zal zijn om de gemeenteraad daar sterk bij te betrekken, en in overleg met uw raad de raad soms een leidende rol te geven. Wij stellen u voor hiervoor beschikbaar te stellen. 4. Wandelknooppuntennetwerk (van 2018 t/m 2021 elk jaar ) Voor de ontwikkeling van de lokale toeristisch-recreatieve infrastructuur zal de gemeente zo veel mogelijk inspelen op de provinciale subsidiemogelijkheden voor fietsinfrastructuur. Hierbij wordt vooral aan de ontwikkeling van de Hunzevallei gedacht. Daarnaast is het tijd om aan te sluiten bij het door het bedrijfsleven gewenste nationale wandelknooppuntennetwerk. Analoog aan het fietsknooppuntensysteem wordt hier veel van verwacht. Wij stellen u voor de gemeentelijke bijdrage van per jaar voor de periode 2018 t/m 2021 (is totaal ) beschikbaar te stellen. 5. Inhaalslag veiligheids- en onderhoudscontrole bomen ( ) Voor de inhaalslag veiligheids- en onderhoudscontrole bomen zijn twee fasen reeds afgerond. De derde en laatste fase staat gepland voor het jaar Een bedrag van is hiervoor nodig. Wij stellen u voor dit bedrag voor het jaar 2018 beschikbaar te stellen. 6. Achterstallig boomonderhoud uitvoering 2 e fase ( ) Uit de gehouden boomcontrole blijkt, dat er voor de tweede fase uitvoering boomonderhoud bomen zijn met een onderhoudsachterstand. In het winterseizoen van 2017/2018 moeten deze bomen worden gesnoeid. BORG kan een deel van het snoeien zelf uitvoeren. Voor het overige deel zal een bedrijf moeten worden ingehuurd. De kosten hiervoor bedragen

13 Wij stellen u voor het benodigd bedrag van voor het jaar 2018 voor de 2 e fase wegwerken achterstallig boomonderhoud beschikbaar te stellen. 7. Archeologisch onderzoek Valtherschans ( ) In verband met de serieuze plannen van het dorp Valthe om de schans op een nader uit te werken wijze te restaureren of te visualiseren is het belangrijk dat er archeologisch onderzoek wordt gedaan ter plaatse van de geplande uitbreiding Schuttershof. Deze naar verwachting waardevolle informatie mag niet verloren gaan en is van belang als input voor de restauratie van de schans. Wij stellen u voor het benodigde bedrag van voor 2018 voor het archeologisch onderzoek Valtherschans beschikbaar te stellen. 8. Opstellen nieuw Gemeentelijk Verkeer- en Vervoer Plan ( ) De looptijd van een GVVP is doorgaans 10 jaar. Door ontwikkelingen en beleidswijzigingen die invloed hebben op het gebied van verkeer en vervoer (zowel landelijk, provinciaal/regionaal als lokaal) is het gewenst na deze periode een nieuw GVVP op te stellen. Inmiddels is het ruim 17 jaar geleden dat het (hoofddocument) GVVP is vastgesteld. Het is dan ook tijd voor een nieuw plan dat ingaat op de huidige problematiek. Aan het opstellen van een nieuw GVVP zijn kosten verbonden, zoals het inhuren van een extern bureau en eventuele benodigde onderzoeken. Naar aanleiding van referentieplannen worden de kosten voor het inhuren van deze expertise en het uitvoeren van de eventueel benodigde onderzoeken geschat op Wij stellen u voor het benodigd bedrag van voor het opstellen van een nieuw GVVP voor 2018 beschikbaar te stellen. 9. Verduurzamen Gemeentelijke Gebouwen ( ) De wens is uitgesproken dat de gemeente zich als bedrijf ook wil inzetten voor het verduurzamen van de eigen gemeentelijke gebouwen. De mogelijkheden zijn onderzocht en de verduurzaming van gebouwen vereist een investering, maar wel een investering met rendement. De geschatte incidentele investering (van ) bestaat uit (1) maatregelen voor de controle en monitoring van het energieverbruik bij alle gebouwen (slimme meters en monitoringsystemen), (2) eenvoudige investeringen, zoals het isoleren van appendages ( quick wins ) en (3) energiescans inclusief een gespecialiseerd advies voor de meest potentiële gebouwen (maatwerkrapporten) te weten de gemeentewerf in 2 e Exloërmond, MFA Exloo, sporthal De Koel in Borger en sporthal De Splitting in Nieuw-Buinen. Wij stellen u voor het benodigd incidentele bedrag van voor 2018 voor het verduurzamen van de gemeentelijke gebouwen beschikbaar te stellen. 10. Twee Gebiedscoördinatoren ( ) Op uitdrukkelijke wens van de raad zijn we bezig om structurele invulling te geven aan de rol van gebiedscoördinatie. Hiervoor zijn twee gebiedscoördinatoren geworven. De lasten hiervan worden geraamd op een structureel bedrag van Omdat de structurele saldi van de Meerjarenbegroting nog onvoldoende hoog is om het benodigd budget structureel te dekken, stellen wij u voor het bedrag van voor 2018 conform 2017 nog één jaar incidenteel te dekken. Het structureel benodigde bedrag is opgenomen op de DPL voor invulling van het jaar Uitvoeringsprogramma Handhaving 1 fte ( ) Bij de raadsbehandeling van het Uitvoeringsprogramma Handhaving is de wens geuit voor 1 extra fte voor handhaving. De doorvertaling van het handhavingsbeleidsplan en van de prioriteitstelling, betekent dat voor een groot aantal toezichthandelingen, vooral op het gebied van openbare ruimte en bouw, een stap wordt gezet van signaalgericht toezicht naar risicogericht toezicht. Dit vergt een uitbreiding van de (structurele) personele inzet van één FTE. De lasten hiervan worden geraamd op een structureel bedrag van Omdat de structurele saldi van de Meerjarenbegroting nog onvoldoende hoog is voor dekking van het benodigd structureel budget stellen wij u voor om het bedrag voor 2018 van voor één jaar incidenteel te dekken. Het structureel benodigde bedrag is opgenomen op de DPL voor invulling in het jaar Eén extra fte taken cluster Groen ( ) Door een extern bureau zijn de taken en de benodigde formatie op de cluster Groen geïnventariseerd. Ten opzichte van het functieboek blijkt een knelpunt van 3 fte. Wij stellen

14 14 voor om voor 2018 budget beschikbaar te stellen voor invulling van de meest noodzakelijke formatie. De last hiervan wordt geraamd op een bedrag van Omdat de structurele saldi van de Meerjarenbegroting nog onvoldoende hoog is om het benodigd budget structureel te dekken stellen wij u voor het bedrag voor 2018 nog voor één jaar incidenteel te dekken. Het structureel benodigde bedrag is opgenomen op de DPL voor invulling in het jaar Financiële gevolgen invulling incidentele bestedingsvoorstellen 2018 In het voorgaande hebben wij twaalf incidentele bestedingsvoorstellen aan uw raad voorgelegd. Als uw raad akkoord gaat met verwerking van deze twaalf voorstellen in de begroting 2018 leidt dit tot wijziging van de saldi van het budget beleidsintensivering van het jaar 2018 en van de jaarschijven 2019 t/m 2021 van de Meerjarenbegroting. Wij stellen u voor de wijzigingen te verwerken in de eerste begrotingswijziging van het dienstjaar In onderstaande tabel zijn de nieuwe saldi van het budget beleidsintensivering voor de jaren 2018 t/m 2022 na verwerking van de twaalf incidentele bestedingsvoorstellen weergegeven. tabel I.7 Saldi budget beleidsintensivering Budget Beleidsintensivering Beschikbare bedragen beleidsintensivering Af: bestedingsvoorstellen (inc.) - 1. Lokaal jaarplan R&T Inhuur archeologie Werkbudget Burgerparticipatie Wandelknooppuntennetwerk Veiligh.-/o'houdscontrole bomen e fase achterstallig o'houd bomen Archeologisch o'zoek Valtherschans Opstellen nieuw GVVP Verduurzamen gemeentelijke gebouwen Twee Gebiedscoordinatoren Handhaving 1 fte Uitvoeringsprogr Groen; 1 fte taken cluster groen Totaal af: Herzien saldo nieuw beleid Voorstel verwerking van het incidenteel tekort van Uit bovenstaande tabel blijkt, dat het budget beleidsintensivering voor het jaar 2018 sluit met een tekort van Wij stellen voor dit bedrag te dekken uit het budget Saldo Begroting van na verwerking van de drie structurele bestedingsvoorstellen. Van het budget Saldo Begroting resteert dan nog een bedrag van Door deze methodiek van éénmalige incidentele dekking in 2018 heeft dit geen structurele doorwerking voor de uitkomsten van de bedragen van de Meerjarenbegroting. Wij stellen u voor om deze wijziging van het incidentele tekort te verwerken in de eerste begrotingswijziging van dienstjaar Ophoging Budget beleidsintensivering tot Financieel uitgangspunt is dat het budget Beleidsintensivering bij de start van het jaar of na Bestuursrapportage I minimaal moet zijn om financiële tegenvallers te kunnen opvangen die zich mogelijk in de loop van het jaar voordoen. Na verwerking van de bestedingsvoorstellen en dekking uit het budget Saldo begroting bedraagt het nieuwe saldo van het budget beleidsintensivering 0. Wij stellen u daarom voor om nog een bedrag van te onttrekken aan de Vrije Reserve. Het resterende bedrag in de vrije reserve bedraagt dan nog Wij stellen u voor om deze wijziging te verwerken in de eerste begrotingswijziging van dienstjaar 2018.

15 15 Mutaties reserves Hierna is een tabel opgenomen, met daarin de stortingen in en onttrekkingen aan de diverse reserves, zoals verwerkt in zowel deze programmabegroting 2018 als in de diverse schijven van de meerjarenbegroting. Deze mutaties vloeien voort uit eerdere besluitvorming door de raad. tabel I.8 Mutaties reserves Omschrijving Progr Egalisatie verfijning riolering Reserve riolering Reserve begrotingssaldo A Rentetoevoeging A Totaal toevoegingen Egalisatie verfijning riolering Reserve riolering Bestemmingsreserve afval Herstructureringsfonds Reserve bedrijfsvoering A Reserve begrotingssaldo A Gekoppelde reserves A Totaal onttrekkingen Totaal Toelichting Naar verwachting vindt in 2020 de laatste onttrekking voor projecten in het kader van herstructurering plaats; de reserve is daarna geheel aangewend. Incidentele lasten en baten Op grond van het BBV dient de gemeentebegroting te worden voorzien in een overzicht van incidentele lasten en baten. Dit inzicht is noodzakelijk voor het financieel toezicht voor de beoordeling van de soliditeit van de begroting door Gedeputeerde Staten. Uitgangspunt is dat de structurele lasten in de begroting gedekt dienen te worden door structurele baten. Stortingen in en onttrekkingen aan reserves worden als incidenteel aangemerkt. Daarnaast kunnen ook de lasten (uitgaven) van het jaarlijks beschikbaar budget voor beleidsintensivering als een incidentele last worden beschouwd, omdat het de gemeente vrij staat geen invulling te geven aan dit jaarlijks beschikbare budget voor invulling van incidentele uitgaven. Voor de jaren 2018 t/m 2022 kunnen de incidentele baten en lasten daarom als volgt worden weergegeven waarbij opgemerkt wordt dat: - een toevoeging aan de reserve een incidentele last is en een onttrekking een incidentele bate. - het oorspronkelijke budget beleidsintensivering al is verminderd met het voorbeslag waartoe reeds is besloten. tabel I.9 Overzicht incidentele lasten en baten Omschrijving Toevoegingen reserves Budget beleidsintensivering Totaal incidentele lasten Onttrekkingen reserves Totaal incidentele baten Per saldo incidentele lasten

16 16 I.4 ALGEMENE UITGANGSPUNTEN Financiële uitgangspunten Deze programmabegroting 2018 en de meerjarenbegroting zijn opgesteld conform de financiële uitgangspunten en beleidskaders zoals genoemd en vastgesteld in de kadernota Bestuursprogramma Het coalitieakkoord 'Verbindend besturen naar een nieuw evenwicht' is uitgewerkt in een bestuursprogramma. Daarbij zijn de onderwerpen vertaald in projecten en actiepunten en voorzien van een planning. Bij de diverse programma's in deze programmabegroting zijn die projecten en actiepunten opgenomen. In de bestuursrapportages 2018-I en 2018-II en de jaarstukken 2018 geven we de voortgang van de realisatie aan. In de bijlagen is de totaallijst opgenomen. Indexering budgetten De ramingen van de budgetten voor loon- en prijsgevoelige producten in deze programmabegroting zijn opgesteld op basis van de nullijn (index = 0%). Daar waar sprake is van contracten (bv. Budgetten voor energie) en/of nieuwe besluitvorming (bv. ramingen voor gemeenschappelijke regelingen) zijn de ramingen conform de nieuwe contracten en/of besluiten zoveel mogelijk gevolgd. Tevens wordt het budget Vastgoed & Geld, dat is bestemd voor de onderdelen wegen, groen en gebouwen, jaarlijks met verhoogd. Gemeentefonds Bij het opstellen van de Kadernota 2018 waren de uitkomsten van de mei- en september circulaire van het Gemeentefonds nog niet bekend. In deze programmabegroting 2018 en MJB zijn de uitkomsten van beide circulaires wel verwerkt. In de toelichting op het overzicht algemene dekkingsmiddelen wordt uitgebreid ingegaan op de ontwikkelingen van het Gemeentefonds voor de jaren 2018 t/m Onderstaand zijn de uitkomsten Gemeentefonds in samengevatte vorm in beeld gebracht voor het begrotingsjaar tabel I.10 Gemeentefonds uitkering begrotingsjaar 2018 Gemeentefonds Kadernota 2018 Mei-circ Sept.-circ Voordeel t.o.v. Kadernota Basisuitkering Decentralisatie uitk Uitk. Soc.Domein (3 D's) Totaal Toelichting Uit de tabel blijkt uit de laatste kolom dat de uitkering van de september-circulaire Gemeentefonds t.o.v. de Kadernota 2018 in z n totaliteit voordeliger is. Voor het saldo van de begroting heeft echter alleen onderdeel 1, de Basisuitkering, een voordelig effect. De hogere uitkering van onderdeel 2 betreft de rijksbijdrage voor Gezond in de Stad en een hogere rijksbijdrage voor Wmo oud (huishoudelijke hulp). Alle uitkeringen van onderdeel 2 verlopen neutraal in de begroting, omdat de te ontvangen rijksbijdragen in onze begroting tot dezelfde bedragen als last worden geraamd. De hogere uitkering van onderdeel 3 (jeugdzorg, Wmo 2015 en participatie) verloopt eveneens neutraal in de begroting.

17 17 Ontwikkeling begroting (BBV) In 2017 is het Besluit begroting en verantwoording (BBV) op diverse onderdelen gewijzigd. Deze wijzigingen staan in het teken van de versterking van de positie van de gemeenteraad, de financiële vergelijkbaarheid van gemeenten en vergroting van het inzicht in de programmabegroting ten behoeve van de discussie over beleidskaders. Concreet gaan de wijzigingen over de invoering van voorgeschreven beleidsindicatoren en voorgeschreven taakvelden, een overzicht van de overhead en inzicht in de verbonden partijen. Per begrotingsjaar 2018 treden de bepalingen en richtlijnen van de notitie rente in werking. Hierbij gaat het om de verwerking van de rentelasten en baten in de begroting en jaarstukken, met als doel een eenduidige handelswijze en transparantie omtrent de rente. In de paragraaf Financiering, EMU-saldo is de rente nader uitgewerkt. Subsidiebeleid, subsidieplafond 2018 De term subsidie levert nogal eens discussie op. Een betaling van de gemeente is soms juridisch wel een subsidie, maar fiscaal niet, of fiscaal wel maar boekhoudkundig weer niet. Op basis van het nieuwe subsidiebeleid is het vast te stellen subsidieplafond beoordeeld. Daarbij zijn bijvoorbeeld de huisvestingsbijdragen voor de dorpshuisfuncties op basis van het normenkader Kern & Kader, maar ook de bijdragen aan de gemeenschappelijke regelingen geen subsidies in de zin van de verordening. Deze bijdragen vallen daarom niet onder het subsidieplafond. Hieronder is het subsidieplafond 2018 weergegeven. tabel I.11 Subsidieplafond 2018 Pijler Jaarlijkse Jaarlijks Flexibel subsidie werkbudget budget Totaal Eigen kracht Basisstructuur Kennismaking, preventie Promotie Totaal Het subsidieplafond voor 2018 bedraagt De genoemde jaarlijkse werkbudgetten betreffen de onderdelen Schoon, heel en veilig ( ), speeltuinen ( ) en Hunzecommissie ( ). Beleidsindicatoren Om de programmabegroting inzichtelijker te maken en beter te kunnen vergelijken met andere gemeenten is een landelijke indicatorenset ontwikkeld. Door deze op te nemen in de programmabegroting en de jaarstukken, worden de effecten van het beleid zichtbaar. Deze basisset kent totaal vijftig verplichte en facultatieve indicatoren. Via de website waarstaatjegemeente.nl presenteren alle gemeenten hun scores en deze zijn voor iedereen actueel beschikbaar. In de bijlagen is de complete set met beleidsindicatoren opgenomen. In deze basisset zijn vijf indicatoren benoemd die niet via landelijke bronnen beschikbaar komen, maar vanuit de eigen administratie worden gevuld. Deze vijf betreffen het taakveld Bestuur en organisatie en zijn: formatie, bezetting, apparaatskosten, externe inhuur en overheadkosten en zijn in onderstaande tabel weergegeven. tabel I.12 Beleidsindicatoren Nr Indicator Eenheid Waarde 2017 Waarde Formatie FTE per inwoners 6,43 7,33 2 Bezetting FTE per inwoners 6,25 6,97 3 Apparaatskosten Bedrag per inwoner 615,89 614,99 4 Externe inhuur Percentage loonsom 4,77 8,9 5 Overheadkosten Percentage totale lasten 14,19 13,82

18 18 DEEL II PROGRAMMA'S In dit deel komen per programma zowel beleid als budget in beeld. Alle gemeentelijke budgetten zijn ingedeeld in onderstaande programma's. Deze indeling is onze eigen indeling. Het staat elke gemeente vrij zelf een indeling te kiezen, die het beste aansluit bij de beleidsuitvoering. Omschrijving Pagina II.1 Programma 1 Politiek, bestuur, burgers 19 II.2 Programma 2 Wegen, verkeer, vervoer 23 II.3 Programma 3 Handel, recreatie, toerisme 25 II.4 Programma 4 Onderwijshuisvesting 28 II.5 Programma 5 Sport, cultuur, openbare ruimte 29 II.6 Programma 6 Sociaal domein 31 II.7 Programma 7 Milieu 38 II.8 Programma 8 Wonen, ruimtelijke ontwikkeling 41 II.9 Algemene dekkingsmiddelen 45 II.10 Vennootschapsbelasting en overhead 48 Per programma wordt in beeld gebracht: - Doelstellingen; - Beleidsindicatoren; - Projecten en actiepunten; - Speerpunten beleid; - Verbonden partijen; - Baten en lasten per product. Het BBV schrijft voor om een aantal verplichte beleidsindicatoren van waarstaatjegemeente.nl in de begroting terug te laten komen. Waarstaatjegemeente.nl verzamelt de indicatoren voor alle Nederlandse gemeenten vanuit uit verschillende bronnen, zoals het CBS, LISA en Rijkswaterstaat. De indicatoren worden vergeleken met het gemiddelde van de Drentse gemeenten. Bij de projecten en actiepunten wordt toegelicht welke activiteiten er voor komend jaar gepland zijn. De voortgang van deze activiteiten wordt gedurende 2018 bij de bestuursrapportages en de jaarrekening verder ingevuld. Hiervoor worden onderstaande kleuren gebruikt: afgewerkt volgens planning niet volgens planning nog niet gestart Indien de voortgang niet volgens planning verloopt, wordt dit toegelicht.

19 19 1 hoofdstuk II.1 POLITIEK, BESTUUR, BURGERS Doelstellingen 1. Betere dienstverlening: - verbeterde directe dienstverlening aan inwoners, bedrijven en instellingen; - snellere afhandeling van brieven en klachten; - verbetering informatievoorziening aan burgers; - dienstverlening wordt beoordeeld als transparant, feitelijk juist, begrijpelijk, integer en klantgericht. 2. Grotere betrokkenheid: - grotere betrokkenheid van inwoners bij gemeentelijke ontwikkelingen; - afstand tussen burgers en bestuur verder verkleinen; - herkenbare en duidelijke beleidspunten; - goede publieke verantwoording; - vergroten vertrouwen van burgers in het bestuur van de gemeente. 3. Bewerkstelligen van een efficiëntere en kwalitatief beter gebruik van de voorzieningen in onze gemeente. 4. Bevordering veiligheid en risicobeheersing in de gemeente. 5. Het handhaven en uitdragen van de Cittaslow-kwaliteiten van onze gemeente: ruimte, rust, authenticiteit en onthaasting. Beleidsindicatoren Nr Doel stelling Indicator Eenheid Begroting 2017 Begroting 2018 Drentse gemeenten 6 1 Vertrouwen in de manier % (2016) waarop gemeente wordt bestuurd 8 2 Waardering inwoners Score ,5 (2016) - 6,53 (2016) algehele gemeentelijke dienstverlening 9 4 Verwijzingen Halt Aantal per jongeren 64 (2014) 76,9 (2016) 90,8 (2016) 10 4 Harde kern jongeren Aantal per inwoners 11 4 Winkeldiefstallen Aantal per inwoners 12 4 Geweldsmisdrijven Aantal per inwoners 13 4 Diefstallen uit woning Aantal per inwoners 14 4 Vernielingen en beschadigingen (in de openbare ruimte) 15 4 Aandeel dat zich wel eens onveilig voelt in de buurt 16 4 Mate van overlast van buurtbewoners Aantal per inwoners 0,3 (2013) 0,3 (2014) 1,1 (2014) 0,4 (2015) 0,4 (2016) 1,7 (2016) 3,1 (2015) 3,4 (2016) 4,4 (2016) 2,3 (2015) 1,6 (2016) 2,5 (2016) 3,7 (2015) 2,6 (2016) 4,9 (2016) % 23,5 (2013) 23,5 (2013) De nummers verwijzen naar de totaallijst; zie hiervoor bijlage II. De kolom Drentse gemeenten is gebaseerd op een gemiddelde van alle Drentse gemeenten. -

20 20 Projecten en actiepunten Prod Omschrijving Actiepunten Einddatum 109 Kern & kader; effectief Kern en kader III, dorpshuisfunctie: en efficiënt huisvesten maatschappelijke Drouwenermond en Valthermond-Oost. Kern en kader IV, leefgebieden en sport: functies, betaalbaar voetbal Odoorn/Exloo, Borger, tennis houden van Valthermond. voorzieningen. Speerpunten beleid Cittaslow In 2017 is er begonnen met de herpositionering van Cittaslow. Het accent ligt nu meer op Cittaslow als een goed middel om belangrijke maatschappelijke doelen, zoals het bevorderen van duurzaamheid, burgerparticipatie, gastvrijheid en een goede leefomgeving, te realiseren. Daarbij willen wij de supporters van Cittaslow en onze inwoners meer betrekken. In het voorjaar van 2018 wordt de ambtelijke capaciteit voor Cittaslow uitgebreid. Mede daardoor kan Cittaslow intern beter worden uitgedragen en de samenwerking met de nieuwe gemeente Westerwolde en Bad-Essen (Duitsland) worden geïntensiveerd. Verbonden partijen Verbonden partij P-10 gemeenten Rechtsvorm Stichting, vereniging. Doelstelling Krachtenbundeling om gezamenlijk steviger gesprekspartner te zijn, bij het behartigen van de specifieke belangen van grote plattelandsgemeenten met meerdere kernen. Beleidsontwikkeling Doorontwikkelen tot een krachtige lobby-organisatie. Er zijn inmiddels 15 gemeenten bij P-10 aangesloten. Actiepunten Lobbyen voor een aantrekkelijk en vitaal platteland. Dit wordt gedaan aan de hand van drie thema s: 1. Aantrekkelijk platteland; 2. Maatwerk; 3. Samenspel met de stad. Verbonden partij Rechtsvorm Doelstelling Beleidsontwikkeling Cittaslow international Stichting, vereniging. Tot de top behoren op het gebied van leefomgeving, landschap, streekproducten, gastvrijheid, milieu, infrastructuur, cultuurhistorie en behoud van identiteit (internationaal keurmerk). Inmiddels zijn in Nederland 10 gemeenten lid van dit netwerk. Wereldwijd zijn circa 300 gemeenten lid. Doel van het internationale en landelijke netwerk is om kennis te delen. Actiepunten 1 Uitdragen waarden Cittaslow. 2 Leren van elkaar (nationaal netwerk). Verbonden partij Rechtsvorm Doelstelling Beleidsontwikkeling Vereniging van Drentse gemeenten (VDG) Stichting, vereniging. Het bieden van een platform aan de leden voor communicatie en afstemming. Gekozen toekomstscenario: de basis moet op orde door het creëren van een effectieve en efficiënte organisatie. Dat betekent dat intern de inhoudelijk kennis moet worden versterkt en de blik meer naar buiten moet. De focus komt te liggen op: 1 Kennis en expertise delen.

21 21 2 Netwerken en ontmoeten. 3 Afstemmen en afspraken maken. 4 Interne en externe verbindingen realiseren. Actiepunten 1 Meer inhoud toevoegen aan het platform. 2 Meer aandacht voor innovatie en kennisdelen. 3 Zorgen voor meer verbinding tussen gemeenten onderling en andere voor gemeenten belangrijke partijen. 4 Meer extern gericht. 5 Groter verbindend platform. 6 Grotere ambtelijke betrokkenheid vanuit de gemeenten. 7 Beter profileren richting VNG, rijk en provincie. Verbonden partij Rechtsvorm Doelstelling Beleidsontwikkeling Actiepunten Veiligheidsregio Drenthe (VRD) Gemeenschappelijke regeling. Vergroten van de fysieke veiligheid van de inwoners en bezoekers van Drenthe. De VRD opereert vanuit vier missielijnen: 1. Wij treden op bij calamiteiten en crises; 2. Wij vergroten de bewustwording bij burgers, bedrijven en instellingen over fysieke veiligheid; 3. We zijn onderdeel van de samenleving; 4. Wij zijn een vitale en flexibele organisatie. Binnen deze missielijnen zijn de acties in 2018 vooral: 1. Besluiten om de werkwijze op basis van de uitkomsten van de pilot Uitruk op maat ( ) regionaal in te voeren. Deze werkwijze houdt in dat de bestrijding en hulpverlening van bepaalde incidenten met minder mensen moet worden georganiseerd in 2018; Verder is er aandacht voor de continuering van de doorontwikkeling van de crisisorganisatie conform actuele vraag en omstandigheden. Belangrijke focus hierbij is het voorkomen van eenvoudig vermijdbare maatschappelijke schade; Daarnaast zal er aandacht worden gegeven aan training en implementatie van de landelijk afgesproken nieuwe invulling van grootschalige geneeskundige bijstand; Verder zal de Meldkamer Noord-Nederland, als voorloper, haar expertise inzetten en een voortrekkersrol vervullen bij de vorming van de landelijke meldkamerorganisatie. 2. Voorlichting geven, zelfredzaamheid bevorderen en vergroten van de rookmelderdichtheid naar 80% blijven speerpunten; De VRD ziet voor 2018 en de toekomst kansen om de visie op risicobeheersing binnen de context van de nieuwe omgevingswet vorm te geven. 3. Blijvende aandacht voor lokale inbedding en veilig werkklimaat; In 2018 is de jeugdbrandweer volledig geïntegreerd in de bedrijfsvoering van de VRD; In 2018 zal de VRD de Drentse eigenheid verder vorm geven in haar beleid en deze uitdragen in Nederland. 4. In 2018 zet de organisatie van de VRD zich in op duurzame arbeidsrelaties en het maximaal benutten van talenten, waardoor medewerkers vanuit intrinsieke motivatie hun werk doen; Besluitvorming over invoering van een andere manier van kwaliteit meten, welke in voorliggende jaren is getest.

22 22 Baten en lasten per product Product Omschrijving Baten Lasten Saldo Begroting P100 Gemeenteraad P101 Burgemeester, wethouders P102 Griffie P104 Bevolkingszaken P105 Bestuurlijke samenwerking P106 Kabinet, representatie P108 Verkiezingen P109 Ontwikkeling vastgoed P110 Openbare orde, veiligheid P111 Brandweer, hulpverlening P112 Rampenbestrijding Begroting P100 Gemeenteraad P101 Burgemeester, wethouders P102 Griffie P104 Bevolkingszaken P105 Bestuurlijke samenwerking P106 Kabinet, representatie P108 Verkiezingen P109 Ontwikkeling vastgoed P110 Openbare orde, veiligheid P111 Brandweer, hulpverlening P112 Rampenbestrijding Rekening P100 Gemeenteraad P101 Burgemeester, wethouders P102 Griffie P103 Rechtsbescherming P104 Bevolkingszaken P105 Bestuurlijke samenwerking P106 Kabinet, representatie P107 Communicatie P108 Verkiezingen P109 Ontwikkeling vastgoed P110 Openbare orde, veiligheid P111 Brandweer, hulpverlening P112 Rampenbestrijding P113 Belastingen Toelichting afwijkingen De cijfers van de rekening 2016 zijn conform de vastgestelde Rekening In 2016 werd de overhead nog toegerekend aan alle producten. Door de vernieuwing van de BBV wordt de overhead vanaf de begroting 2017 weergegeven op één product. De cijfers van de rekening 2016 kunnen daardoor, in vergelijking met de begroting 2017 en 2018, behoorlijk afwijken. De cijfers van de begroting 2017 zijn conform de cijfers van de Bestuursrapportage 2017-I, aangevuld met de budgetten die zijn overgeboekt van 2016 naar 2017 onder de noemer van nog uit te voeren werken.

23 23 2 hoofdstuk II.2 WEGEN, VERKEER, VERVOER Doelstellingen 1. Het zo efficiënt mogelijk inzetten van wegenonderhoudsgelden door middel van de door de raad goedgekeurde prioriteringssystematiek. Prioriteit ligt bij de doorgaande wegen, kernontsluitingswegen en woonstraten. 2. De denktank plattelandswegen werkt aan creatieve oplossingen voor het wegwerken van onderhoudsachterstanden aan plattelandswegen. Doel is om na te gaan in hoeverre er een verfijning van de prioriteringssystematiek voor plattelandswegen mogelijk is. Daarbij wordt getracht extra financiële middelen beschikbaar te krijgen voor het wegwerken van deze onderhoudsachterstanden. 3. Verlichting in het buitengebied terugbrengen naar een minimaal niveau. Overgaan op duurzame en energiezuinige armaturen. 4. Het inrichten van de wegen conform Gemeentelijk Verkeers- en Vervoersplan (GVVP). Beleidsindicatoren Nr Doel stelling Indicator Eenheid Begroting 2017 Begroting 2018 Drentse gemeenten 17 1 Ziekenhuisopname na % 9 (2014) 6 (2015) 6 (2015) verkeersongeval met een motorvoertuig 18 1 Overige vervoersongevallen met een gewonde fietser % 7 (2014) 6 (2015) 9 (2015) De nummers verwijzen naar de totaallijst; zie hiervoor bijlage II. De kolom Drentse gemeenten is gebaseerd op een gemiddelde van alle Drentse gemeenten. Projecten en actiepunten Prod Omschrijving Actiepunten Einddatum 114 Uitvoering Planvorming en uitvoering herinrichting kruispunt Buinerveen. 114 Opstellen nieuw GVVP. Interactief opstellen en vaststellen door de gemeenteraad. 115 N34 aansluiting Begeleiding Klijndijk/Odoorn. 116 Gladheidsbestrijding door derden. Experiment Speerpunten beleid Achterstand groot onderhoud wegen Op dit moment wordt beleidsmatig onderzocht wat de beste mogelijkheid is voor een dergelijke inhaalslag. Duidelijk is dat deze investering over meerdere jaren dient te worden gespreid. Vooruitlopend op het definitieve financiële uitvoeringsplan, welke in december 2017 wordt gepresenteerd, is in deel I van deze begroting een bedrag van 6 miljoen beschikbaar gesteld over een periode van zes jaren om de inhaalslag mogelijk te maken. Na vaststelling van de definitieve plannen zal het bedrag zo nodig worden aangepast.

24 24 Baten en lasten per product Product Omschrijving Baten Lasten Saldo Begroting P114 Wegen P115 Verkeer P116 Gladheidbestrijding P117 Afwatering, vijvers Begroting P114 Wegen P115 Verkeer P116 Gladheidbestrijding P117 Afwatering, vijvers Rekening P114 Wegen P115 Verkeer P116 Gladheidbestrijding P117 Afwatering, vijvers Toelichting afwijkingen De cijfers van de rekening 2016 zijn conform de vastgestelde Rekening In 2016 werd de overhead nog toegerekend aan alle producten. Door de vernieuwing van de BBV wordt de overhead vanaf de begroting 2017 weergegeven op één product. De cijfers van de rekening 2016 kunnen daardoor, in vergelijking met de begroting 2017 en 2018, behoorlijk afwijken. De cijfers van de begroting 2017 zijn conform de cijfers van de Bestuursrapportage 2017-I, aangevuld met de budgetten die zijn overgeboekt van 2016 naar 2017 onder de noemer van nog uit te voeren werken.

25 25 3 hoofdstuk II.3 HANDEL, RECREATIE, TOERISME Doelstellingen 1. Het behouden / vergroten van de werkgelegenheid, waarbij het toerisme een belangrijke rol speelt. 2. Verbeteren van het ondernemingsklimaat. 3. Zorgen voor een goede relatie met het bedrijfsleven. 4. Ondersteunen van projecten die de economie, het toerisme en de recreatie bevorderen. Beleidsindicatoren Nr Doel stelling Indicator Eenheid Begroting 2017 Begroting 2018 Drentse gemeenten 7 3 Waardering Score ,54 (2016) - 6,48 (2016) ondernemers algehele gemeentelijke dienstverlening 19 3 Waardering Score ,31 (2016) 7,31 (2016) 7,44 (2016) bereikbaarheid bedrijfslocatie voor bevoorrading 20 4 Functiemenging % 37,2 (2015) 37,3 (2016) 49,5 (2016) 21 4 Bruto Gemeentelijk Product Verhouding tussen verwacht en gemeten product 92 (2013) 92 (2013) 103 (2013) 22 2 Vestigingen (van bedrijven) 23 2 Waardering vestigingsklimaat gemeente 24 2 Waardering ondernemingsklimaat gemeente Aantal per inwoners in de leeftijd van 15 t/m 64 jaar 140,2 (2015) 146,3 (2016) 131,1 (2016) Score ,23 (2016) 6,23 (2016) 6,2 (2016) Score ,47 (2016) 6,47 (2016) 6,33(2016) De nummers verwijzen naar de totaallijst; zie hiervoor bijlage II. De kolom Drentse gemeenten is gebaseerd op een gemiddelde van alle Drentse gemeenten. Projecten en actiepunten Prod Omschrijving Actiepunten Einddatum 118 Uitvoering Economisch Facilitering uitrol breedband beleid. 169 Uitvoering toeristischrecreatief beleidsplan. Stimulering streekeigen ondernemen, met verbindingen met Geopark De Hondsrug. (samenwerking met Emmen, Coevorden, Aa en Hunze en Hoogeveen). Open science hub Horizon 2020 (afhankelijk van toekenning Europese subsidie) Actieplan Drank- en Horecawet (DHW). Herijking DHW plan bezopen

26 26 Verbonden partijen Verbonden partij Recreatieschap Drenthe Rechtsvorm Gemeenschappelijke regeling. Doelstelling Voldoende (openlucht) recreatie-mogelijkheden voor eigen bevolking en toeristen. Beleidsontwikkeling Om de concurrentiepositie van Drenthe te waarborgen wordt ingezet op een samenhangend R&T-beleid en een toename van de investeringen in kwaliteit van product, promotie en marketing. Actiepunten 1 Ontzorgen van gemeenten op gebied van toeristisch-recreatief beleid. 2 Doorgroeien naar hét routebureau van Drenthe. 3 Aanjagen van de bestedingen in de Drentse toeristisch-recreatieve sector, zodat de werkgelegenheid op peil blijft. Verbonden partij Eems Dollard regio (EDR) Rechtsvorm Gemeenschappelijke regeling. Doelstelling Bevorderen van de regionale grensoverschrijdende samenwerking van haar deelnemers op het gebied van ruimtelijke ordening, infrastructuur, bevordering van de regionale economie, cultuur e.d. Beleidsontwikkeling Economie, technologie en innovatie Agro-business, energie, maritieme sector en logistiek/handel, sensortechnologie, recreatie en toerisme, kennistransfer en netwerkvorming. Duurzame regionale ontwikkeling Informatie- en communicatietechnologie, verkeer/logistiek, natuur-, landschaps- en milieubescherming, kennistransfer, netwerkvorming. Integratie en maatschappij Onderwijs, cultuur, taal, kennistransfer en netwerkvorming. Actiepunten 1 1a Grensoverschrijdende Economie en Arbeid Dit actiepunt bestaat uit drie gedeelten: Het stimuleren van studentenuitwisseling via het onderwijs. Er vindt steeds meer studentenuitwisseling plaats, met name in de zorg en informatievoorziening; 1b De exploitatie van een Grensinformatiepunt waar grenspendelaars online en offline geïnformeerd en geadviseerd kunnen worden; 1c In het landelijke Actieteam Grensoverschrijdende Economie en Arbeid werkt men aan oplossingen voor de verschillen in diploma s en/of regelgeving tussen Nederland en Duitsland. Doel is om te zorgen voor betere economische uitwisseling. 2 Jaarlijkse Duits-Nederlandse handelsdag Het ideale platform voor Duitse en Nederlandse ondernemers om nieuwe businesskansen op te doen en zakenpartners te ontmoeten. 3 INTERREG-project FOOD2020 Faciliteren van toekomstoffensief voor de Nederlands-Duitse grensoverschrijdende samenwerking tussen bedrijven, met experts en praktijkgerichte onderzoeksfaciliteiten om technologietransfer en innovatieontwikkeling bij bedrijven te stimuleren.

27 27 Baten en lasten per product Product Omschrijving Baten Lasten Saldo Begroting P118 Lokale economie P169 Recreatie, toerisme P173 Economisch beleid Begroting P118 Lokale economie P169 Recreatie, toerisme P173 Economisch beleid Rekening P118 Lokale economie P169 Recreatie, toerisme P173 Economisch beleid Toelichting afwijkingen De cijfers van de rekening 2016 zijn conform de vastgestelde Rekening In 2016 werd de overhead nog toegerekend aan alle producten. Door de vernieuwing van de BBV wordt de overhead vanaf de begroting 2017 weergegeven op één product. De cijfers van de rekening 2016 kunnen daardoor, in vergelijking met de begroting 2017 en 2018, behoorlijk afwijken. De cijfers van de begroting 2017 zijn conform de cijfers van de Bestuursrapportage 2017-I, aangevuld met de budgetten die zijn overgeboekt van 2016 naar 2017 onder de noemer van nog uit te voeren werken.

28 28 4 hoofdstuk II.4 ONDERWIJSHUISVESTING Doelstellingen Het multifunctionele gebruik van de gemeentelijke gebouwen vergroten, met als doel leegstand te voorkomen. Zie ook programma 1, doelstelling 3. Projecten en actiepunten Prod Omschrijving Actiepunten Einddatum 121 Onderwijshuisvesting. Inventariseren van de huisvestingsbehoefte periode Baten en lasten per product Product Omschrijving Baten Lasten Saldo Begroting P121 Onderwijshuisvesting Begroting P121 Onderwijshuisvesting Rekening P121 Onderwijshuisvesting Toelichting afwijkingen De cijfers van de rekening 2016 zijn conform de vastgestelde Rekening In 2016 werd de overhead nog toegerekend aan alle producten. Door de vernieuwing van de BBV wordt de overhead vanaf de begroting 2017 weergegeven op één product. De cijfers van de rekening 2016 kunnen daardoor, in vergelijking met de begroting 2017 en 2018, behoorlijk afwijken. De cijfers van de begroting 2017 zijn conform de cijfers van de Bestuursrapportage 2017-I, aangevuld met de budgetten die zijn overgeboekt van 2016 naar 2017 onder de noemer van nog uit te voeren werken.

29 29 5 hoofdstuk II.5 SPORT, CULTUUR, OPENBARE RUIMTE Doelstellingen 1. Zorgen voor een adequaat sport- en beweegaanbod door organisaties te faciliteren die betrokken zijn bij sport en bewegen. 2. Behouden en versterken van de karakteristieke opbouw van de dorpen. 3. Aandacht voor cultuurhistorische aspecten door behoud en versterking van karakteristieke (groen)elementen. 4. Het koesteren en ontsluiten van cultureel erfgoed. 5. Het openbaar groen zo veel als mogelijk te onderhouden op onderhoudsniveau 3 (redelijk niveau). 6. Streven naar gebiedseigen beplanting en eenvoud in materiaalgebruik. 7. Streven naar een eenduidig kwaliteitsniveau binnen de gemeente. 8. Uitvoering geven aan het uitvoeringsprogramma begraafplaatsen. Projecten en actiepunten Prod Omschrijving Actiepunten Einddatum 128 Zwembaden. Het opstellen van een bedrijfsplan waarin de gemeentelijke openlucht zwembaden worden ondergebracht in één organisatie. Dit gebeurt in overleg en afstemming met de zwembaden, inclusief bestuur van zwembad De Zwaoi Uitzendrechten. Onderzoek naar eventuele verlenging uitzendmachtiging van RTV Borger-Odoorn. Culturele allianties (12 Lijst van 10 actiepunten, voor de komende Drentse gemeenten en provincie). jaar. 133 Gedifferentieerd Afronden discussie van gemeenteraad groenbeleid. 134 Actualiseren grafadministratie; digitaal maken grafadministratie. Onderzoek rechthebbenden

30 30 Baten en lasten per product Product Omschrijving Baten Lasten Saldo Begroting P128 Zwembaden P129 Binnensport P130 Buitensport P132 Kunst, cultuur P133 Groene ruimte P134 Begraven Begroting P128 Zwembaden P129 Binnensport P130 Buitensport P132 Kunst, cultuur P133 Groene ruimte P134 Begraven Rekening P128 Zwembaden P129 Binnensport P130 Buitensport P132 Kunst, cultuur P133 Groene ruimte P134 Begraven Toelichting afwijkingen De cijfers van de rekening 2016 zijn conform de vastgestelde Rekening In 2016 werd de overhead nog toegerekend aan alle producten. Door de vernieuwing van de BBV wordt de overhead vanaf de begroting 2017 weergegeven op één product. De cijfers van de rekening 2016 kunnen daardoor, in vergelijking met de begroting 2017 en 2018, behoorlijk afwijken. De cijfers van de begroting 2017 zijn conform de cijfers van de Bestuursrapportage 2017-I, aangevuld met de budgetten die zijn overgeboekt van 2016 naar 2017 onder de noemer van nog uit te voeren werken.

31 31 6 hoofdstuk II.6 SOCIAAL DOMEIN Doelstellingen 1. Door middel van een integrale benadering (waarbij het gezin / het huishouden centraal staat) oplossingen zoeken mét de cliënt, zo eenvoudig en zo lokaal mogelijk. 2. Daarbij gebruikmakend van de eigen kracht van burgers en hun omgeving. 3. Het versterken van preventie en voorliggende voorzieningen. 4. Duurzame resultaten voor minder geld. Het bereiken van de doelstellingen gebeurt aan de hand van het bogenmodel: Bogen 1 Advies- en hulpaanvraag vanuit zelfregie 2 Preventieve, niet geïndiceerde voorzieningen 3 Geïndiceerde voorzieningen, groepen 4 Geïndiceerde maatwerkvoorzieningen, individu Het bogenmodel staat voor een manier van werken waarbij continu wordt nagedacht over het verlenen van zorg die in de laagste bogen valt. Bij deze vormen van zorg wordt een groter beroep gedaan op de eigen kracht en zelfregie van de cliënt. Dit vraagt van de medewerkers die de cliënten behandelen een vaardigheid om op tijd problemen te signaleren en daarop preventief te anticiperen. Beleidsindicatoren Nr Doel stelling Indicator Eenheid Begroting 2017 Begroting 2018 Drentse gemeenten 25 1 t/m 4 Absoluut verzuim Aantal per leerlingen 0 (2014) 0 (2016) 0,58 (2016) 26 1 t/m 4 Relatief verzuim Aantal per leerlingen 27 1 t/m 4 Vroegtijdig % deelnemers schoolverlaters zonder aan het VO en startkwalificatie MBO onderwijs (VSV'ers) 28 (2014) 20,65 17,29 (2016) (2016) 2,3 (2012) 1,3 (2014) 1,5 (2014) 28 1 t/m 4 Niet sporters % 54,4 (2014) t/m 4 Actieve deelname % verenigingsleven afgelopen 12 maanden 30 1 t/m 4 Banen Aantal per inwoners in de leeftijd jaar 435,1 (2015) 442 (2016) 703,9 (2016) 31 1 t/m 4 Jongeren met een delict voor de rechter % 12 t/m 21 jarigen 1,64 (2012) 1,01 (2015) 1,29 (2015) 32 1 t/m 4 Kinderen in uitkeringsgezinnen % 4,18 (2012) 4,74 (2015) 5,73 (2015) 33 1 t/m 4 Melding kindermishandeling % - 0,72 (2014) 34 1 t/m 4 Netto Participatiegraad % mensen 62,7 (2015) 62,5 tussen 15 en 67 (2016) jaar dat een baan heeft 0,88 (2014) 63,8 (2016)