Patiënten met een intracraniële bloeding onder de nieuwe orale anticoagulantia: aanwijzingen voor de praktijk
|
|
- Samuël Aerts
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Neurochirurgie Patiënten met een intracraniële bloeding onder de nieuwe orale anticoagulantia: aanwijzingen voor de praktijk Patients with an intracranial hemorrhage who are treated with the new oral anticoagulants: instructions for practice E.A. Oudeman 1, M.J. Wondergem 2, dr. N.D.Kruyt 3, dr. Y.B. Roos 4, prof. dr. W.P. Vandertop 5 Samenvatting In recente trials bij patiënten met atriumfibrilleren zonder kleplijden blijken nieuwe orale anticoagulantia (NOAC s) minstens even effectief te zijn in de preventie van beroertes en systemische embolieën als vitamine K-antagonisten (VKA s). Aangezien NOAC s daarnaast gebruiksvriendelijker zijn en gepaard gaan met minder intracraniële bloedingen, is het de verwachting dat deze middelen in toenemende mate zullen worden voorgeschreven. Daarom zal men in de praktijk vaker geconfronteerd gaan worden met patiënten met een intracraniële bloeding die NOAC s gebruiken. In deze gevallen bestaat er geen specifiek antidotum om de antistolling te couperen. Deze bijdrage beoogt daarom een overzicht te geven van de huidige (on)mogelijkheden en hoe hier in de praktijk mee om te gaan. (Tijdschr Neurol Neurochir 2013;114: ) Summary Recent trials have demonstrated that the novel oral anticoagulants (NOACs) are a good alternative to vitamin K antagonists (VKAs) for stroke prevention among non-valvular atrial fibrillation patients. With less intracranial bleeding complications and superior user friendliness it is likely that their use will increase in the nearby future. Still, like other anticoagulants, NOACs are associated with intracranial hemorrhage. Unlike VKAs however, there are currently no treatment guidelines for these situations as there are no recognized antidotes or approved agents to reverse their anticoagulant effect. This contribution presents the currently available options for the monitoring and reversal of NOACs. Inleiding Recent zijn nieuwe orale anticoagulantia (NOAC s) geregistreerd die we in de praktijk in toenemende mate zullen tegenkomen: dabigatran, rivaroxaban en apixaban. Deze middelen zijn minstens even effectief gebleken als warfarine (vitamine K-antagonist, in Nederland zijn acenocoumarol en fenprocoumon verkrijgbaar) ter preventie van beroertes en systemische embolieën bij patiënten met atriumfibrilleren zonder kleplijden. 1-3 NOAC s kunnen gegeven worden in een vaste dosering, het monitoren van therapeutische spiegels is niet meer nodig en er zijn minder interacties met voeding en andere medicamenten. 1-3 Hierdoor zijn zij veel gebruiksvriendelijker dan vitamine K-antagonisten (VKA s). Bovendien treden bij 1 ANIOS neurochirurgie, afdeling neurochirurgie, VU medisch centrum; Neurochirurgisch Centrum, Amsterdam, thans ANIOS neurologie, afdeling neurologie, Universitair Medisch Centrum, Utrecht, 2 hematoloog, afdeling Hematologie, VU medisch centrum, Amsterdam, 3 neuroloog, afdeling Neurologie, Slotervaartziekenhuis, Amsterdam, 4 neuroloog, afdeling Neurologie, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam, 5 neurochirurg, afdeling Neurochirurgie, VU medisch centrum; Neurochirurgisch Centrum, Amsterdam. Correspondentie graag richten aan: mw. drs. E.A. Oudeman, Universitair Medisch Centrum Utrecht, Postbus 85500, 3510 GA Utrecht. e.a.oudeman@umcutrecht.nl Belangenconflict: Geen gemeld. Financiële vergoeding: N.D. Kruyt ontving financiële vergoeding van Boehringer Ingelheim voor het geven van lezingen. Trefwoorden: couperen, intracraniële bloedingen, monitoren, nieuwe orale anticoagulantia. Keywords: Anticoagulants, Antidotes, Cerebrovascular Disorders, Drug Monitoring, Intracranial Hemorrhages. Ontvangen 10 november 2012, geaccepteerd 29 januari Tijdschrift voor Neurologie & Neurochirurgie vol nr. 3 - september 2013
2 3 Figuur 1. Vereenvoudigde weergave van de stollingscascade. *Stollingsfactoren waar vitamine K- antagonisten op aangrijpen. het gebruik van NOAC s minder intracraniële bloedingen op dan bij het gebruik van warfarine. 1-3 Indien bij atriumfibrilleren antistolling geïndiceerd is, geeft de European Society of Cardiology in haar richtlijn sinds kort de voorkeur aan NOAC s boven VKA s. 4 Het is dan ook de verwachting dat de komende jaren steeds meer patiënten deze middelen krijgen voorgeschreven. Praktisch betekent dit dat de kans dat men op korte termijn patiënten gaat zien met NOAC s geassocieerde intracraniële bloedingen gaat toenemen. In deze gevallen bestaat helaas geen specifiek antidotum. 4 Bewijs en ervaring omtrent het bepalen van de mate van antistolling, het couperen en het uitvoeren van spoedeisende operaties onder NOAC s is vooralsnog zeer beperkt. 5 Voor een optimale behandeling is het van belang dat gestandaardiseerde protocollen ontwikkeld worden. Vooruitlopend hierop geven wij in dit artikel een overzicht van de momenteel bekende eigenschappen van bovenstaande NOAC s gevolgd door aanwijzingen voor het beleid bij patiënten die zich presenteren met een intracraniële bloeding of die een electieve ingreep dienen te ondergaan en deze middelen gebruiken. Nieuwe orale anticoagulantia: werkingsmechanismen De stollingscascade kan in gang gezet worden via de intrinsieke route, waarvan de stollingseiwitten reeds in het bloed aanwezig zijn en via de extrinsieke route, waarvoor tissue factor nodig is dat door beschadigde cellen wordt uitgescheiden. Beide routes komen samen bij factor X. Factor Xa vormt samen met factor V, calcium en fosfolipiden het protrombinasecomplex. Dit complex katalyseert de omzetting van protrombine in trombine, dat vervolgens fibrinogeen omzet in fibrine. De fibrinemonomeren polymeriseren vervolgens en stabiliseren de primaire hemostatische plug, die gevormd is door de geaggregeerde thrombocyten bij het ontstaan van de bloeding (zie Figuur 1). Vitamine K-antagonisten remmen de aanmaak van de vitamine K-afhankelijke stollingsfactoren II, VII, IX en X. NOAC s grijpen daarentegen aan op slechts één punt in de stollingscascade. Dabigatran is een directe en specifieke remmer van trombine (factor IIa). 1 Rivaroxaban en apixaban zijn directe en selectieve remmers van factor Xa. Zij binden zowel aan factor Xa in oplossing als aan factor Xa gebonden in het protrombinasecomplex (zie Figuur 1). 2,3 NOAC s zijn sneller werkzaam dan VKA s en hebben een kortere halfwaardetijd (zie Tabel 1). 6-8 Bovendien hebben zij relatief weinig interacties met andere medicamenten en voeding. Interacties die kunnen plaatsvinden Tijdschrift voor Neurologie & Neurochirurgie vol nr. 3 - september
3 Neurochirurgie Tabel 1. Overzicht van de NOAC s. 6-8 Middel Dabigatran Rivaroxaban Apixaban Soort Trombineremmer Factor Xa-remmer Factor Xa-remmer Dosering* 2 dd 150mg oraal of 2 dd 110mg oraal 1 dd 20mg oraal of 1 dd 15mg oraal Tmax (uren) T½ (uren)** *** 8-14 Plasma eiwit binding 35% 92-95% 87% 2 dd 5mg oraal Interacties P-glycoproteïne P-glycoproteïne CYP3A4 P-glycoproteïne CYP3A4 Uitscheiding 85% urine, 6% faeces 67% urine, 33% faeces 27% urine, 55% faeces * Bij matig tot ernstig gestoorde nierfunctie, een hoog bloedingsrisico, verstorende comedicatie of een leeftijd > 80 jaar wordt gekozen voor dabigatran 2 dd 110mg oraal of rivaroxaban 1 dd 15mg oraal. ** Bij gezonde volwassenen. *** Bij ouderen is de T½ van rivaroxaban 7-11 uur. Tmax = maximale plasmaconcentratie, T½ = halfwaardetijd, CYP3A4 = cytochroom P450 3A4. gaan via de enzymen CYP3A4- of P-glycoproteïne. Deze enzymen verlagen de plasmaconcentratie van NOAC s. CYP3A4- of P-glycoproteïne remmers (onder meer ciclosporine, ketoconazol, verapamil en amiodarone) verhogen dus de plasmaconcentratie van NOAC s met als gevolg toename van het bloedingsrisico. CYP3A4 of P-glycoproteïne inductoren (o.a rifampicine, fenytoïne, carbamazepine, Sint Janskruid en fenobarbital) verlagen het bloedingsrisico (en de werking van NOAC s). 6-8 De halfwaardetijd van dabigatran is verlengd bij een verminderde nierfunctie. 6 Dit geldt eveneens, in mindere mate, voor factor Xa-remmers. 7,8 Mate van antistolling bepalen Bij NOAC s is het monitoren van het therapeutisch effect zoals bij VKA s niet noodzakelijk, waardoor het gebruikersgemak enorm wordt vergroot. 6-8 In bepaalde situaties, zoals in geval van een intracraniële bloeding of als een spoedeisende invasieve ingreep noodzakelijk is, is het wel wenselijk om te bepalen of er sprake is van een antistollend effect (zie Tabel 2). Voor alle laboratoriumtesten geldt dat het tijdstip van bloedafname ten opzichte van het tijdstip van inname van het NOAC van invloed is op de laboratoriumuitslag. Binnen twee uur na inname van het NOAC kan de uitslag fout-negatief zijn. De piekspiegel wordt twee tot vier uur na inname van het NOAC verwacht, de dalspiegel uur na inname. 6-9 Dabigatran Bepaling van de protrombinetijd (PT) of de International Normalized Ratio (INR) is niet zinvol, aangezien deze waarden zelfs bij hoge plasmaconcentraties dabigatran slechts minimaal verlengd, respectievelijk verhoogd zijn. 9 Bij relevante plasmaconcentraties van dabigatran zijn de geactiveerde partiële tromboplastinetijd (aptt), de standaard trombinetijd (TT), de verdunde trombinetijd (dtt) en ecarin clotting time (ECT) verlengd. 9 Een normale aptt sluit een relevante plasmaconcentratie van dabigatran uit zodat een (neuro)chirurgische interventie veilig kan worden verondersteld. Dit geldt eveneens voor de TT, die zeer gevoelig is voor het uitsluiten van een relevante plasmaconcentratie. Bij een (slechts minimaal) verlengde aptt of TT echter, is het onduidelijk in welke mate de stolling geremd is en kan een operatie dus risicovol zijn. 9 De dtt (zoals bijvoorbeeld de Hemoclot Thrombin Inhibitors-test) en de ECT hebben een lineair verband met de plasmaconcentratie van dabigatran en zijn geschikt om deze kwantitatief vast te stellen. Zij zijn in de meeste laboratoria echter nog niet beschikbaar. 9 Rivaroxaban Bij relevante plasmaconcentraties van rivaroxaban is de PT verlengd en de anti-xa-activiteit verhoogd. 10 Bij normale waarden van deze tests is het effect op de stolling dusdanig laag dat een (neuro)chirurgische interventie veilig kan worden verondersteld. De INR, specifiek ontwikkeld voor het meten van de effecten van VKA s, de aptt en TT zijn ongeschikt voor het aantonen of uitsluiten van een antistollend effect door rivaroxaban. 10, Tijdschrift voor Neurologie & Neurochirurgie vol nr. 3 - september 2013
4 3 Tabel 2. Overzicht van de beschikbare laboratoriumtesten voor bepaling van een antistollend effect Test Dabigatran Rivaroxaban Apixaban aptt TT dtt/ect Indien normaal lijkt neurochirurgische interventie veilig Indien normaal lijkt neurochirurgische interventie veilig Goede correlatie, (nog) niet bruikbaar in de praktijk Anti- Xa- Activiteit Indien normaal lijkt neurochirurgische interventie veilig* PT Indien normaal lijkt neurochirurgische interventie veilig INR Indien normaal lijkt neurochirurgische interventie veilig* Indien normaal lijkt neurochirurgische interventie veilig aptt = geactiveerde partiële tromboplastinetijd, TT = trombinetijd, dtt = verdunde trombinetijd, ECT = ecarin clotting time, PT = protrombinetijd, INR = International Normalized Ratio, = Niet bruikbaar. * < 5 ug/l Apixaban Er zijn momenteel nog geen resultaten gepubliceerd over bepalen van de mate van antistolling bij gebruik van apixaban. Aangezien de werking echter vergelijkbaar is met rivaroxaban, mogen vooralsnog dezelfde aanbevelingen gebruikt worden. 12 Bij relevante plasmaconcentraties van apixaban is de PT verlengd en de anti-xaactiviteit verhoogd. Bij normale waarden van deze tests is het effect op de stolling dusdanig laag dat een (neuro) chirurgische interventie veilig kan worden verondersteld. 11 Correctie van de stolling Wanneer een patiënt die NOAC s krijgt voorgeschreven een intracraniële bloeding krijgt en een verlengde aptt, TT, anti-xa-activiteit of PT heeft, wijst dit op goede medicatietrouw en is de stolling gestoord Er bestaat dan helaas op dit moment geen specifiek antidotum. 13 Desondanks worden diverse bestaande, niet-specifieke middelen, zoals vierstollingsfactorenconcentraat (PCC), recombinant factor-viia (rviia) en geactiveerd protrombinecomplexconcentraat (FEIBA) als mogelijkheden genoemd om de stolling te normaliseren (zie Tabel 3 op pagina 115). 13 Klinische data omtrent het corrigeren van de stolling zijn echter schaars en aanbevelingen worden gedaan op basis van dierexperimenteel onderzoek en onderzoek bij gezonde vrijwilligers. Aangezien stollingsfactoren hier mogelijk anders functioneren dan in patiënten en de veiligheid en effectiviteit van deze middelen niet in de doelgroep is onderzocht, moet men voorzichtig zijn deze conclusies naar de klinische situatie te extrapoleren. Na corrigeren dient de mate van antistolling opnieuw bepaald te worden. Indien de appt en PT genormaliseerd zijn, lijkt (neuro)chirurgisch ingrijpen veilig. Bij een intracraniële bloeding onder NOAC s dient het beleid, naast algemene maatregelen, gericht te zijn op een ruime (intraveneuze) vochtsuppletie met als doel de renale uitscheiding van NOAC s te waarborgen. 13 Bij staken van de medicatie is de verwachting dat het anticoagulerende effect bij patiënten met een goede nierfunctie binnen één tot twee dagen verdwenen is. 13 Bij gelijktijdige behandeling met plaatsjesremming of bij een lage trombocytenspiegel (<50 x 10 9 ) dient tevens transfusie van trombocyten gegeven te worden. 12 Dabigatran Indien inname van dabigatran minder dan twee uur geleden is, kan geactiveerde kool worden toegediend. In vitro absorbeerde dit meer dan 99.9% van de dosering. 14 Gezien de beperkte mate van eiwitbinding kan hemodialyse overwogen worden. In een open-label studie kregen zes proefpersonen met ernstig nierfalen 50mg dabigatran etexilaat toegediend. Hemodialyse bleek in twee uur tijd 62% en in vier uur tijd 68% van het circulerende dabigatran te verwijderen. 15 Pragmatische overwegingen, zoals de beschikbaarheid en de duur van deze behandeling kunnen in de praktijk belemmeringen zijn. Dierexperimenteel onderzoek toonde een effect aan van PCC (Beriplex en Cofact ) op de bloedingstijd, maar niet op het normaliseren van de TT, aptt en ECT. 13 In een andere dierexperimentele studie voorkwam 100 IU/kg PCC hematoomevolutie. 16 In een gerandomiseerde Tijdschrift voor Neurologie & Neurochirurgie vol nr. 3 - september
5 Neurochirurgie Tabel 3. Overzicht van de mogelijkheden voor correctie van de stolling bij het gebruik van NOAC s. Middel Dabigatran Rivaroxaban Apixaban Geactiveerde kool* Ja 13 Geen data Ja 8 Hemodialyse Ja 14 Nee** Nee** PCC Mogelijk 12,15-18 Ja 16 Geen data rviia Mogelijk gedeeltelijk 12,15 Mogelijk gedeeltelijk 12,19 Geen data FEIBA Mogelijk 12 Mogelijk 18 Geen data FFP Nee 12,15 Nee** Nee** Pd- factor Xa Nee** Mogelijk 18 Mogelijk 18 * Binnen enkele uren na inname. ** Op theoretische gronden. PCC = vierstollingsfactorenconcentraat, rviia = recombinant factor VIIa, FEIBA = geactiveerd protrombinecomplexconcentraat, Pd-factor Xa = plasma- derived factor Xa, FFP = Fresh Frozen Plasma Tabel 4. Staken van dabigatran voor electieve ingrepen. 6,21 Nierfunctie (kreatinineklaring in ml/min) Hoog bloedingsrisico* Normaal bloedingsrisico > 80 2 dagen 24 uur dagen 1-2 dagen < 50 4 dagen > 48 uur * Hieronder vallen neurochirurgische ingrepen en lumbaal puncties studie met twaalf gezonde volwassenen werd echter geen effect gezien van 50 IU/kg PCC op de aptt, TT of ECT na 2.5 dag dabigatran 2 dd 150 mg. 17 Mogelijk zijn voor het normaliseren van de stolling bij gebruik van dabigatran hogere doseringen PCC nodig. 18,19 Dierexperimenteel onderzoek liet geen effect zien van rviia (Novoseven ) op de hematoomevolutie. 16 In ander dierexperimenteel onderzoek werd de bloedingstijd gecorrigeerd, hoewel de TT, aptt en ECT niet normaliseerden na toediening van rviia. 13 FEIBA corrigeerde in dierexperimenteel onderzoek de bloedingstijd, hoewel de TT, aptt en ECT niet normaliseerden. 13 In dierexperimenteel onderzoek verminderde FFP de hematoomevolutie na toediening van hoge concentraties dabigatran, echter na toediening van een normale concentratie dabigatran werd geen verschil met een placebo aangetoond. 16 Gezien de enorme hoeveelheden FFP die benodigd zijn voor het normaliseren van de stolling bij gebruik van dabigatran, zal FFP in de acute situatie niet bruikbaar zijn. 13 Rivaroxaban Het toedienen van geactiveerde kool is bij rivaroxaban niet onderzocht. De verwachting is dat dialyse gezien de hoge eiwitbinding van rivaroxaban niet werkzaam is. 7 In de reeds eerder genoemde studie met twaalf gezonde volwassenen normaliseerde 50 IU/kg PCC direct de verlengde PT als gevolg van rivaroxaban. 17 In deze studie is echter niet het effect van PCC op herstel van de bloedingsneiging in vivo onderzocht. In dierexperimenteel onderzoek corrigeerde rviia gedeeltelijk de bloedingstijd, hoewel de factor-xa-activiteit niet normaliseerde. 13,19 Dierexperimenteel onderzoek toonde aan dat FEIBA de door rivaroxaban verlengde bloedingstijden en PT gedeeltelijk normaliseerde. 19 Momenteel zijn er geen data over het gebruik van FFP voor het normaliseren van de stolling bij gebruik van rivaroxaban. Gezien de enorme hoeveelheden die voor normaliseren benodigd zijn, lijkt het in de praktijk niet bruikbaar. 13 Onlangs is modified plasma- derived factor Xa (pd-factor Xa) onderzocht als mogelijk antidotum. Voorlopige studies zijn hoopvol waarbij de door factor Xa-remmers gemedieerde antistolling werd gecorrigeerd Tijdschrift voor Neurologie & Neurochirurgie vol nr. 3 - september 2013
6 3 aptt dabigatran rivaroxaban/apixaban Hb trombocyten trombocytentransfusie rviia rviia aptt dabigatran rivaroxaban/apixaban Hb trombocyten rviia Figuur 2. Behandeling van patiënten met een intracraniële bloeding onder de NOAC s. NOAC = nieuwe orale anticoagulantia, aptt = geactiveerde partiële tromboplastinetijd, TT = trombinetijd, PT = protrombinetijd, anti-xa = anti-xa-activiteit, Hb = Hemoglobine, T < 50 = trombocyten < 50 x 10 9 /L, PCC = vierstollingsfactorenconcentraat, rviia = recombinant factor VIIa, FEIBA = geactiveerd protrombinecomplexconcentraat. * Binnen twee uur na inname van het NOAC kan de aptt of PT fout- negatief zijn. Apixaban Momenteel zijn er nog geen data over het gebruik van hemodialyse, PCC, rviia, FEIBA of FFP voor het normaliseren van de stolling bij gebruik van apixaban. 13 Wel toonde een voorlopig dierexperimenteel onderzoek aan dat geactiveerde kooltoediening binnen drie uur na inname van apixaban de opname reduceerde. 8 In voorlopige studies lijkt pd- factor Xa in staat de door apixaban gemedieerde antistolling te corrigeren. 19 Electieve invasieve ingrepen Bij patiënten die dabigatran gebruiken wordt aan de hand van de nierfunctie bepaald wanneer deze voor de ingreep gestaakt moet worden (zie Tabel 4). 6,21 Bij patiënten die rivaroxaban gebruiken wordt geadviseerd dit minimaal uur vooraf te staken, afhankelijk van het bloedingsrisico. 7 Voor het pre-operatief staken van apixaban zijn geen adviezen gevonden. Gezien de beperkte ervaringen lijkt het raadzaam deze marges ruim toe te passen. Hierbij dient niet alleen rekening gehouden te worden met de nierfunctie, maar ook met de leverfunctie en interacties met andere medicatie. 22 Het is niet noodzakelijk om pre-operatief de stollingstijden te controleren, maar wordt, zeker in geval van verminderde nierfunctie, wel geadviseerd. Tijdschrift voor Neurologie & Neurochirurgie vol nr. 3 - september
7 Neurochirurgie Aanwijzingen voor de praktijk 1. Intracraniële bloedingen onder NOAC s zullen in toenemende mate gaan voorkomen. 2. De behandeling van intracraniële bloedingen onder NOAC s is naast geringe klinische ervaring, gebaseerd op dierexperimenteel onderzoek en onderzoek bij gezonde vrijwilligers (zie Figuur 2). 3. Een landelijk register waarin klinische data geregistreerd worden, is noodzakelijk voor een beter begrip van de NOAC s in spoedsituaties. 4. Staak bij electieve ingrepen: - dabigatran aan de hand van de nierfunctie één tot vier dagen van tevoren - rivaroxaban één tot twee dagen van tevoren. NOAC s zijn binnen enkele uren na herstarten werkzaam, waardoor zij niet herstart dienen te worden indien er nog kans op een (na)bloeding is. Voor het herstarten dient de nierfunctie gecontroleerd te worden. 6 Discussie Gezien de genoemde voordelen van NOAC s ten opzichte van VKA s is de verwachting dat deze middelen in toenemende mate voorgeschreven zullen gaan worden. Hoewel minder frequent dan bij VKA s, komen ook bij NOAC s intracraniële bloedingen voor. In tegenstelling tot het couperen van de VKA s is er nog weinig tot geen ervaring met het couperen van NOAC s en ontbreekt een specifiek antidotum. 13 Inmiddels zijn er case reports gepubliceerd waar (intracraniële) bloedingen, conservatief behandeld, bij patiënten met NOAC s fataal bleken. 5,23 Hierbij lijkt een verminderde nierfunctie een belangrijke prognostische factor. 23,24 Gegevens over de behandeling van de intracraniële bloedingen die in de trials optraden zijn niet systematisch gedocumenteerd, aldus de onderzoekers. 25 Het corrigeren van de stolling bij gebruik van NOAC s met PCC, FEIBA of rviia is alleen in vitro en in diermodellen onderzocht. De resultaten hiervan zijn niet eenduidig en de stolling wordt niet consistent genormaliseerd. 13,19,21,22 Dialyse bij dabigatran, zoals door de fabrikant geadviseerd, zal in de praktijk in de acute situatie vaak niet mogelijk zijn en heeft op zichzelf al een procedureel bloedingsrisico. Bij een levensbedreigende bloeding zal, ondanks het ontbreken van gefundeerd bewijs, met de nu bestaande middelen gehandeld moeten worden. Wanneer ondanks pogingen tot normaliseren de stollingstijden verlengd blijven, kan het in een spoedeisende situatie voorkomen dat toch besloten wordt tot een neurochirurgische interventie. Gezien het per-operatieve bloedingsrisico dat hiermee gepaard gaat, blijft de beslissing om hiertoe over te gaan een keuze die gewogen moet worden per individuele patiënt. Conclusie De positieve resultaten van de klinische trials, de beperkte interacties met voeding en andere medicamenten en de sterk verbeterde gebruiksvriendelijkheid zullen er toe leiden dat het gebruik van NOAC s snel toeneemt. Hoewel in vergelijking met VKA s onder NOAC s minder intracraniële bloedingen optreden, zullen deze toch in toenemende mate in de kliniek gezien gaan worden. Ervaring omtrent de behandeling van intracraniële bloedingen onder NOAC s is echter schaars. Relevante plasmaconcentraties kunnen redelijk vastgesteld worden middels bepaling van de aptt, TT, PT of anti-xaactiviteit. Vooralsnog ontbreken specifieke antidota. Tot deze ontwikkeld zijn, zal met behulp van diverse middelen zoals geactiveerde kool, hemodialyse, PCC en rviia getracht moeten worden de stolling te normaliseren. Het lijkt ons bijzonder zinvol op landelijk niveau klinische data van patiënten met een (intracraniële) bloeding onder NOAC s te registreren. Zo kan een beter inzicht verkregen worden in het effect van deze middelen zelf en het effect van pogingen tot normaliseren van de stolling in spoedsituaties. Referenties 1. Connolly SJ, Ezekowitz MD, Yusuf S, et al. Dabigatran versus warfarin in patients with atrial fibrillation. N Engl J Med 2009;361: Patel MR, Mahaffey KW, Garg J, et al. Rivaroxaban versus warfarin in nonvalvular atrial fibrillation. N Engl J Med 2011;365: Granger CB, Alexander JH, McMurray JJ, et al. Apixaban versus warfarin in patients with atrial fibrillation. N Engl J Med 2011;365: Tijdschrift voor Neurologie & Neurochirurgie vol nr. 3 - september 2013
8 3 4. Camm AJ, Lip GY, De Caterina R, et al focused update of the ESC Guidelines for the management of atrial fibrillation: An update of the 2010 ESC Guidelines for the management of atrial fibrillation. Developed with the special contribution of the European Heart Rhythm Association. Eur Heart J 2012;33: Garber ST, Sivakumar W, Schmidt RH. Neurosurgical complications of direct thrombin inhibitors- catastrophic hemorrhage after mild traumatic brain injury in a patient receiving dabigatran. Case report. J Neurosurg 2012;116: European Medicines Agency. Pradaxa. Summery of Product Characteristics. Te vinden op: EPAR_Product_Information/human/000829/WC pdf 7. European Medicines Agency. Xarelto. Summery of Product Characteristics. Te vinden op: EPAR_Product_Information/human/000944/WC pdf. 8. European Medicines Agency. Eliquis. Summery of Product Characteristics. Te vinden op: EPAR_Product_Information/human/002148/WC pdf. 9. Ryn J van, Stangier J, Haertter S, et al. Dabigatran etexilate- a novel, reversible, oral direct thrombin inhibitor: interpretation of coagulation assays and reversal of anticoagulant activity. Thromb Haemost 2010;103: Douxfils J, Mullier F, Loosen C, et al. Assessment of the impact of rivaroxaban on coagulation assays: Laboratory recommendations for the monitoring of rivaroxaban and review of the literature. Thromb Res 2012;21:Epub ahead of print. 11. Samama MM en Guinet C. Laboratory assessment of new anticoagulants. Clin Chem Lab Med 2011;49: Schalij M, namens de Werkgroep NOACs van de wetenschappelijke verenigingen en Orde van Medisch Specialisten. Leidraad begeleide introductie nieuwe orale antistollingsmiddelen Kaatz S, Kouides PA, Garcia DA, et al. Guidance on the emergent reversal of oral thrombin and factor Xa inhibitors. Am J Hematol 2012;87:S Rijn J van, Sieger P, Kink- Eiband M, et al. Adsorption of dabigatran etexilate in water of dabigatran in pooled human plasma by activated charcoal in vitro. 51st ASH Annual Meeting And Exposition. New Orleans, LA; Stangier J, Rathgen K, Stahle H, et al. Influence of renal impairment on the pharmacokinetics and pharmacodynamics of oral dabigatran etexilate: An open-label, parallel-group, single-centre study. Clin Pharmacokinet 2010;49: Zhou W, Schwartling S, Illanes S, et al. Hemostatic therapy in experimental intracerebral hemorrhage associated with the direct thrombin inhibitor dabigatran. Stroke 2011;42: Eerenberg ES, Kamphuizen PW, Sijpkens MK, et al. Reversal of rivaroxaban and dabigatran by prothrombin complex concentrate: A randomized, placebocontrolled, crossover study in healthy subjects. Circulation 2011;124: Pragst I, Zeitler SH, Doer B, et al. Reversal of dabigatran anticoagulation by prothrombin complex concentrate (Beriplex P/N) in a rabbit model. J Thromb Haemost 2012;10: Bauer KA. Reversal of antithrombotic agents. Am J Hematol 2012;87:S Godier A, Miclot A, Le Bonniec B, et al. Evaluation of prothrombin complex concentrate and recombinant activated factor VII to reverse rivaroxaban in a rabbit model. Anaesthesiology 2012;116: Huisman MV, Lip GYH, Diener HC, et al. Dabigatran etexilate for stroke prevention in patients with atrial fibrillation: Resolving uncertainties in routine practice. Thromb Haemost 2012;107: Miesbach W en Seifried E. New direct oral anticoagulants current therapeutic options and treatment recommendations for bleeding complications. Thrombosis and Haemostasis 2012;108: Lillo-Le Louet A, Wolf M, Soufir L, et al. Life- threatening bleeding in four patients with an unusual excessive response to dabigatran: Implications for emergence surgery and resuscitation. Thrombosis and Haemostasis 2012;108: Harper P, Young L, Merriman E. Bleeding risk with dabigatran in the frail elderly. N Engl J Med 2012;366: Tripodi A. The Laboratory and the New Oral Anticoagulants. Clin Chem 2012;366: Persoonlijke correspondentie met auteurs RE-LY studie. Tijdschrift voor Neurologie & Neurochirurgie vol nr. 3 - september
NOACs in de dagelijkse praktijk. Menno Huisman Afdeling Trombose en Hemostase LUMC Leiden m.v.huisman@lumc.nl
NOACs in de dagelijkse praktijk Menno Huisman Afdeling Trombose en Hemostase LUMC Leiden m.v.huisman@lumc.nl Belangen Voordrachten tijdens wetenschappelijke verenigingen ondersteund door farma; honoraria
Nadere informatiecasuistiek: bloedingscomplicaties bij het gebruik van de nieuwe generaties antistollingsmiddelen
casuistiek: bloedingscomplicaties bij het gebruik van de nieuwe generaties antistollingsmiddelen Dr. Marieke JHA Kruip Internist- hematoloog Erasmus MC inhoud casus indica>es nieuwe orale middelen risico
Nadere informatieAANPAK VAN BLOEDINGEN ONDER NIEUWE ANTICOAGULANTIA
AANPAK VAN BLOEDINGEN ONDER NIEUWE ANTICOAGULANTIA Dr. Anna Vantilborgh Hematologie - UZ Gent 13 september 2013 ALGEMENE PRINCIPES IN BEHANDELING VAN BLOEDINGEN AANPAK VAN BLOEDINGEN ONDER ORALE DIRECTE
Nadere informatieNieuwe Orale Anticoagulantia (NOACs)
Nieuwe Orale Anticoagulantia (NOACs) Regionaal Formularium Zwolle Daphne Bertholee, ziekenhuisapotheker i.o. Douwe van der Meer, coördinator Regionaal Formularium Zwolle FTO 15 oktober 2013 Isala Inleiding
Nadere informatieNOAC s. Bossche Samenscholingsdagen 2014 N. Péquériaux Laboratoriumarts/Medisch leider trombosedienst M. Jacobs Cardioloog
NOAC s Bossche Samenscholingsdagen 2014 N. Péquériaux Laboratoriumarts/Medisch leider trombosedienst M. Jacobs Cardioloog Antistollingsmedicatie Toegepast ter preventie en behandeling van arteriële en
Nadere informatieIndicatie antistolling. NOAC/DOAC Is de praktijk net zo verwarrend als de naam.? Indicaties VKA in NL Wat gebruikten we. Het stollingsmechanisme
Indicatie antistolling NOAC/DOAC Is de praktijk net zo verwarrend als de naam.? Behandeling DVT/ longembolie Atriumfibrilleren Mechanische hartklep Arterieel vaatlijden Hartfalen met kamerdilatatie ( alleen
Nadere informatieDOACs in 15 dia s Transmuraal Trombose Expertise Centrum Groningen
DOACs in 15 dia s - 2018 - Transmuraal Trombose Expertise Centrum Groningen Wat zijn DOACs? DOACs zijn bloedverdunners: Directe Orale Anti Coagulantia Die worden gebruikt bij atriumfibrilleren (AF) en
Nadere informatieVernieuwingen in stroke preventie in atrium fibrilleren. Joep Hufman, Medical Scientific Liason
Vernieuwingen in stroke preventie in atrium fibrilleren Joep Hufman, Medical Scientific Liason Agenda/ Content Atrium fibrilleren & Stollingscascade Heden Toekomst Discussie Atrium fibrilleren en Stollingscascade
Nadere informatieMini symposium. VHL 18 juni 2013 An Stroobants
Mini symposium VHL 18 juni 2013 An Stroobants Programma Introductie: An Stroobants Evaluatie van screeningstests Rol van PT en in screening op NOAC gebruik: Harry de Wit Evaluatie van specifieke tests
Nadere informatieNOAC en coronairlijden. Drs. N. Bennaghmouch, arts-onderzoeker Cardiologie NICE Congres 7 oktober 2016
NOAC en coronairlijden Drs. N. Bennaghmouch, arts-onderzoeker Cardiologie NICE Congres 7 oktober 2016 Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties Geen
Nadere informatieAtriumfibrilleren & NOAC s. Dionne van Kessel
Atriumfibrilleren & NOAC s Dionne van Kessel S Disclosures (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of
Nadere informatieWat is nieuw in Antistollingswereld?
Wat is nieuw in Antistollingswereld? Peter Verhamme Bloedings- en vaatziekten UZ Leuven NOACs/DOACs - Antistolling bij VKF: Waarom we NOACs verkiezen! - Peri-operatief beleid 1 Nieuwe orale anticoagulantia
Nadere informatiePerioperative management of NOACs
Perioperative management of NOACs Peter Verhamme Bloedings- en Vaatziekten Erik Vandermeulen Anesthesie Perioperatieve Antitrombotic Therapy 2000 Vitamine K antagonists (Marcoumar, Marevan, Sintrom) Aspirine
Nadere informatieNieuwe orale anticoagulantia: hoe monitoren? Wat zijn de effecten op routine stollingstesten?
1 Nieuwe orale anticoagulantia: hoe monitoren? Wat zijn de effecten op routine stollingstesten? Marieke Criel 2 Indeling 1. Inleiding 2. Nieuwe orale anticoagulantia 1. Dabigatran 2. Rivaroxaban 3. Monitoring:
Nadere informatieNOAC s: New Oral Anticoagulants
NOAC Safety protocol NOAC s: New Oral Anticoagulants Willem Bax, Internist-nefroloog-vasculair geneeskundige Namens Werkgroep NOAC s Werkgroep safety protocol NOAC s Matthijs Westerman, Internist Hematoloog
Nadere informatieGeneesmiddelen die de stolling beïnvloeden bij atrium fibrilleren
27-10-2016 Geneesmiddelen die de stolling beïnvloeden bij atrium fibrilleren Wobbe Hospes, ziekenhuisapotheker Agenda Waarom en wanneer antistolling? Stollingscascade en aangrijpingspunten geneesmiddelen
Nadere informatieStolling en antistolling. Esther Kragten, arts trombose en trombofilie
Stolling en antistolling Esther Kragten, arts trombose en trombofilie Inhoud Antistolling peri-operatief onderbreken continueren Risico op trombose Arterieel Veneus Risico op bloeding: Peri-operatief Nabloeding
Nadere informatieLaboratoriummonitoring van directe orale anti-coagulantia. Dr Jan Emmerechts 11/03/17
Laboratoriummonitoring van directe orale anti-coagulantia Dr Jan Emmerechts 11/03/17 Inleiding Stolling en anticoagulantia TF FVII FIX FX FV FII (trombine) fibrinogeen fibrine Inleiding Stolling en anticoagulantia
Nadere informatieMonitoring van dabigatran
Monitoring van dabigatran CRITICALLY APPRAISED TOPIC 23/04/ 15 Dr. Delphine Labaere ASO Klinische Biologie Diagnostic scenario Nieuwe orale anticoagulantia: NOAC ( DOAC, TSOC, ) Directe inhibitie van specifieke
Nadere informatieBloeding: wat nu? Workshop Antistolling: oh FAQ! Take home:
Bloeding: wat nu? Workshop Antistolling: oh FAQ! Monique Tjon-A-Tsien, kaderhuisarts HVZ Paula Ypma, hematoloog HagaZiekenhuis 5 februari 2014 Congressponsoren AstraZeneca Bayer BoehringerIngelheim Pfizer/BMS
Nadere informatieNieuwe orale anticoagulantia in de praktijk
Overzichtsartikelen 8 Nieuwe orale anticoagulantia in de praktijk New oral anticoagulants in daily practice M.J.H.A. Kruip en K. Meijer Samenvatting Nieuwe orale anticoagulantia worden steeds vaker voorgeschreven.
Nadere informatieBloedingen onder antitrombotische medicatie
Bloedingen onder antitrombotische medicatie Timing van herstarten Marieke Gimbel, arts-onderzoeker cardiologie 06-11-2018 Disclosure belangen spreker Marieke Gimbel - St. Antonius ziekenhuis Geen (potentiële)
Nadere informatieProtocol bij behandeling met non-vitamine K antagonisten orale anticoagulantia (NOAC s)
Protocol bij behandeling met non-vitamine K antagonisten orale anticoagulantia (NOAC s) Opgesteld door: M.P.A. Brekelmans, M. Coppens, S. Middeldorp Afdeling Vasculaire Geneeskunde Academisch Medisch Centrum,
Nadere informatiePerioperatief beleid t.a.v anticoagulantia de nieuwste inzichten. Felix van der Meer Afdeling Trombose en Hemostase Trombosedienst Leiden
Perioperatief beleid t.a.v anticoagulantia de nieuwste inzichten Felix van der Meer Afdeling Trombose en Hemostase Trombosedienst Leiden Anticoagulantia Vitamine K antagonisten (VKA) Trombocytenaggregatieremmers
Nadere informatieNieuwe anticoagulantia in de praktijk De evidence in vogelvlucht en interactieve casuïstiek
Nieuwe anticoagulantia in de praktijk De evidence in vogelvlucht en interactieve casuïstiek Dr. P.W. Kamphuisen - internist Universitair Medisch Centrum Groningen Nieuwe orale antistollingsmiddelen in
Nadere informatieNOACs: PERI-OPERATIEVE AANDACHTSPUNTEN: EEN UPDATE. prof. dr. Erik Vandermeulen Anesthesiologie UZ Leuven
NOACs: PERI-OPERATIEVE AANDACHTSPUNTEN: EEN UPDATE prof. dr. Erik Vandermeulen Anesthesiologie UZ Leuven NOACs: Aanpak bij bloedingscomplicaties en dringende heelkunde prof. dr. Peter Verhamme Bloedings-
Nadere informatiePRO. De afwachtende houding t.o.v. NOACs in Nederland schaadt patiënten
PRO De afwachtende houding t.o.v. NOACs in Nederland schaadt patiënten Prof. dr. Saskia Middeldorp, internist Afdeling Vasculaire Geneeskunde Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Wat zegt de NHG standaard
Nadere informatieZorgpad Atriumfibrilleren (AF)
Zorgpad Atriumfibrilleren (AF) Highlights Ziekenhuizen 2017 Hans Ros, ziekenhuisapotheker Inhoud Wat is AF? Hoe ontstaat een CVA (beroerte)? Behandeling AF: 4 peilers Orale antistolling 1 2016 ESC Guidelines
Nadere informatieHet werkingsmechanisme van recombinant factor VIIa (NovoSeven)
Het werkingsmechanisme van recombinant factor VIIa (NovoSeven) Ton Lisman Chirurgisch Onderzoekslaboratorium, UMC Groningen Behandeling van hemofilie A/B Suppletie FVIII/FIX Remmende antistoffen? Bypassing
Nadere informatieCouperen van anticoagulantia bij bloedingen en acute interventies (VKA, DOAC, heparine/lmwh, trombocytenaggregatieremmers) Versie 4, aug 2016
Couperen van anticoagulantia bij bloedingen en acute interventies (VKA, DOAC, heparine/lmwh, trombocytenaggregatieremmers) Versie 4, aug 2016 INHOUDSOPGAVE 1. ALGEMEEN 2. VITAMINE K ANTAGONISTEN 3. DIRECTE
Nadere informatieNon VKA Oral AntiCoagulants. implicaties voor de operatieve ingreep in electieve - en urgente setting. Dr S. Vanden Daelen Prof Dr E.
Non VKA Oral AntiCoagulants implicaties voor de operatieve ingreep in electieve - en urgente setting Dr S. Vanden Daelen Prof Dr E. Vandermeulen Non-Vitamin K anticoagulants Selectieve factor Xa inhibitoren
Nadere informatieGids voor voorschrijvers
Gids voor voorschrijvers De risico-minimalisatie materialen voor LIXIANA (edoxaban), zijn beoordeeld door het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG). Deze materialen beschrijven aanbevelingen
Nadere informatieProtocol bij behandeling met directe orale anticoagulantia (DOAC s)
Protocol bij behandeling met directe orale anticoagulantia (DOAC s) Opgesteld door: M.P.A. Brekelmans, M. Coppens, S. Middeldorp Afdeling Vasculaire Geneeskunde Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Versie:
Nadere informatiePersbericht. ESC Congress 2014 Hot Line Sessie: Pradaxa toont gunstig effect op nierfunctie vergeleken met warfarine
BE/PRA-141770 09/2014 ESC Congress 2014 Hot Line Sessie: Pradaxa toont gunstig effect op nierfunctie vergeleken met warfarine RE-LY subanalyse toont aan dat behandeling met Pradaxa in de loop van de tijd
Nadere informatieFactor Xa remmers en directe trombine remmers. (nieuwe orale anticoagulantia, NOAC) bij kwetsbare
Factor Xa remmers en directe trombine remmers (nieuwe orale anticoagulantia, NOAC) bij kwetsbare ouderen? Standpunt van de Werkgroep Klinische Gerontofarmacologie (WKGF) van de Nederlandse Vereniging van
Nadere informatieNieuwe anticoagulantia Ze komen er echt aan. Saskia Middeldorp Vasculaire Geneeskunde AMC, Amsterdam
Nieuwe anticoagulantia Ze komen er echt aan Saskia Middeldorp Vasculaire Geneeskunde AMC, Amsterdam Classes of new anticoagulants I Initiation Recombinant TFPI (tifacogin) NAPc2 II Xa formation Direct:
Nadere informatieNieuwe analyse van dagelijkse praktijk meldt lager risico van ernstige bloeding met dabigatran dan met rivaroxaban voor CVA-preventie
Nieuwe analyse van dagelijkse praktijk meldt lager risico van ernstige bloeding met dabigatran dan met rivaroxaban voor CVA-preventie JAMA Internal Medicine publiceert onafhankelijke studie van onderzoekers
Nadere informatieWerkafspraak Nieuwe Orale anticoagulantia (NOAC)
Werkafspraak Nieuwe Orale anticoagulantia (NOAC) Datum richtlijn Datum herziening 15 augustus 2013 februari 2014 Inhoudsopgave ALGEMEEN TRANSMURALE WERKAFSPRAKEN APIXABAN RIVAROXABAN DABIGATRAN BELEID
Nadere informatieNieuwe orale anticoagulantia bij atriumfibrilleren
Stand van zaken Nieuwe orale anticoagulantia bij atriumfibrilleren De visie van de neuroloog Ewoud J. van Dijk, Peter J. Koudstaal, Yvo B.W.E.M. Roos, Paul J. Brouwers en L. Jaap Kappelle* KLINISCHE PRAKTIJK
Nadere informatieBoekje over de nieuwe orale anticoagulantia. Wat u moet weten voor het veilig gebruik ervan
Boekje over de nieuwe orale anticoagulantia Wat u moet weten voor het veilig gebruik ervan GEGEVENS PATIËNT Naam Adres Tel HUISARTS Naam Adres Tel SPECIALIST Naam Ziekenhuis Tel ANTISTOLLINGSMEDICATIE
Nadere informatieVoorkamerfibrillatie: ontstolling anno Frank Provenier
Voorkamerfibrillatie: ontstolling anno 2014 Frank Provenier 26/4/2012 Voorkamerfibrillatie, definitie eerste episode voorkamerfibrillatie paroxysmale voorkamerfibrillatie persisterende voorkamerfibrillatie
Nadere informatiehoofdstuk 1 Hoofdstuk 2
Samenvatting In dit proefschrift wordt het gebruik van de trombinegeneratie test beschreven voor het controleren van therapie met antistollingsmiddelen (anticoagulantia). De trombinegeneratie (TG) test
Nadere informatieVoorkom bloedingen. de achtergrond van antistollingsmiddelen, interacties en risicofactoren. Eindhoven, 19 juni 2014
Voorkom bloedingen de achtergrond van antistollingsmiddelen, interacties en risicofactoren Eindhoven, 19 juni 2014 dr. M.R. Nijziel, internist-hematoloog Indeling stollingssysteem oude antistollingsmiddelen
Nadere informatieFarmacokinetiek en dynamiek
Farmacokinetiek en dynamiek Het toepassen van informatie uit het farmacotherapeutisch kompas Douwe van der Meer Ziekenhuisapotheker 20-03-2018 Wie schrijf het Kompas? VWS ZI Verzekeraars Wat is de bron?
Nadere informatieLaboratoriumtesten voor het meten van DOACs
Laboratoriumtesten voor het meten van DOACs Moderator A.B. Mulder 1st author / speaker A.K. Stroobants Co-authors VHL werkgroep hemostase Stollingslaboratorium AMC Belangenverklaring In overeenstemming
Nadere informatieNOACs: een update. NECF symposium antistolling
NOACs: een update. NECF symposium antistolling 27-9-2016 Emilie Gieling, ziekenhuisapotheker, klinisch farmacoloog i.o. Jenneke Leentjens, internist-vasculair geneeskundige, klinisch farmacoloog i.o. Landmarkstudies
Nadere informatieVoortgezette behandeling van longembolie in 2016 visie van de 1.5 lijn Menno Huisman. Afdeling Trombose en Hemostase LUMC Leiden
Voortgezette behandeling van longembolie in 2016 visie van de 1.5 lijn Menno Huisman Afdeling Trombose en Hemostase LUMC Leiden Traditionele behandeling van VTE UFH LMWH Fondap. Vitamin-K antagonists Vitamin-K
Nadere informatie'Ongenuanceerde berichtgeving kan dodelijk zijn!'
'Ongenuanceerde berichtgeving kan dodelijk zijn!' De eerste patiënten hebben zich al gemeld: ik heb mijn dabigatran maar niet meer ingenomen, want je krijgt er een maagbloeding van. Misschien is ongenuanceerde
Nadere informatiePradaxa (dabigatran etexilaat) en het specifieke antidotum, Praxbind (idarucizumab) Educational slide kit for users
Pradaxa (dabigatran etexilaat) en het specifieke antidotum, Praxbind (idarucizumab) Educational slide kit for users Pradaxa is geregistreerd voor meerdere indicaties1 CVA preventie bij non- valvulair atrium
Nadere informatieNOAC S E N D E H U I S A R T S.
NOAC S EN DE HUISARTS. NOAC/ DOAC/ NOAC? CADO/DOCA/NOCA/CANO/ONAC/ACDO? NOAC = New oral anticoagulant DOAC = Direct oral anticoagulant t Nieuwe is er wel vanaf, werken direct NOAC = Non vitamin K
Nadere informatieVoorkamerfibrillatie: heeft edoxaban een meerwaarde boven warfarine?
Voorkamerfibrillatie: heeft edoxaban een meerwaarde boven warfarine? Giugliano RP, Ruff CT, Braunwald E, et al; ENGAGE AF-TIMI 48 Investigators. Edoxaban versus warfarin in patients with atrial fibrillation.
Nadere informatieSamenvatting Vitamine K antagonisten zijn antistollingsmiddelen in tabletvorm. Ze worden voorgeschreven voor de behandeling en preventie van trombose.
1 Samenvatting Samenvatting Vitamine K antagonisten zijn antistollingsmiddelen in tabletvorm. Ze worden voorgeschreven voor de behandeling en preventie van trombose. Zowel arteriële trombose (trombose
Nadere informatieStolling en antistolling. Prof.dr. Karina Meijer Afdeling Hematologie UMCG Transmuraal Trombose Expertisecentrum Groningen
Stolling en antistolling Prof.dr. Karina Meijer Afdeling Hematologie UMCG Transmuraal Trombose Expertisecentrum Groningen Wat gaan we doen? Wat willen jullie? Achtergrond Antistollingsmedicatie Achtergrond
Nadere informatieNOACs: de dagelijkse praktijk binnen de cardiologie
NOACs: de dagelijkse praktijk binnen de cardiologie Dr. Eric A. Dubois, cardioloog Thoraxcentrum Erasmus MC Nationale Antistollingsdag 1 oktober 2015 Casus 1 59 jarige man, bekend met portale hypertensie
Nadere informatieStand van zaken antistolling 2017
Stand van zaken antistolling 2017 Karina Meijer internist-hematoloog UMCG Transmuraal Trombose Expertise Centrum Groningen Disclosures Lokale PI voor Einstein (rivaroxaban), Resonate (dabigatran), Hokusai
Nadere informatiePoint-of-care INR monitoring in patiënten op vitamine K antagonisten. Jossi Biedermann Erasmus MC Star-MDC
Point-of-care INR monitoring in patiënten op vitamine K antagonisten Jossi Biedermann Erasmus MC Star-MDC Patiënten behandeld met VKA in Nederland Federatie Nederlandse Trombosediensten: Samenvatting medisch
Nadere informatieNOAC s: Antistolling bij atriumfibrilleren
NOAC s: Antistolling bij atriumfibrilleren Uitgangspunten Handige websites NHG standaard Atriumfibrilleren M79 European Society of Cardiology Atrial Fibrillation (ESC) Leidraad begeleide introductie NOAC
Nadere informatieDirecte orale antistollingsmiddelen. Pieter Willem Kamphuisen Internist vasculair geneeskundige Hoogleraar vasculaire geneeskunde
Directe orale antistollingsmiddelen Pieter Willem Kamphuisen Internist vasculair geneeskundige Hoogleraar vasculaire geneeskunde Kerngetallen Gebruikers orale antistolling Nederland 350.000 patiënten acenocoumarol
Nadere informatieNOAC bij niet-valvulair AF. Visie cardiologie
NOAC bij niet-valvulair AF Visie cardiologie Boezemfibrilleren Nadelen Meestal versneld ritme Geen optimale bloedstroom Verlies van boezemcontractie Pompfunctiestoorniss en 2 Trombus in hartoor Screening
Nadere informatie22-11-2013 DE NIEUWE ANTISTOLLINGSMIDDELEN IN DE CARDIOLOGISCHE PRAKTIJK CONFLICT OF INTEREST STATEMENT BIJDRAGE PRESENTATIE VRAAG VRAAG VRAAG
DE NIEUWE ANTISTOLLINGSMIDDELEN IN DE CARDIOLOGISCHE PRAKTIJK Martin Jan Schalij Hartcentrum Leiden Leids Universitair Medisch Centrum CONFLICT OF INTEREST STATEMENT Geen persoonlijke belangen. De afdeling
Nadere informatieAtriumfibrilleren in de 2e lijn
Atriumfibrilleren in de 2e lijn Robert Tieleman Martini Ziekenhuis Inhoud Waarom werkt de cardioloog mee aan ketenzorg AF? Uitgangspunt van AF behandeling Antistolling, wie doet wat? Ritme controle in
Nadere informatieAtriumfibrilleren anno Drs LJ Gerhards Martinin Ziekenhuis Groningen
Atriumfibrilleren anno 2014 Drs LJ Gerhards Martinin Ziekenhuis Groningen Onderwerpen Epidemiologie Atriumfibrillerren (AF ) Indeling AF Behandeling AF - rate versus ritme therapie - ontstolling anno 2104
Nadere informatieAntistollingstherapie wacht grote doorbraak. door Marc de Leeuw
Antistollingstherapie wacht grote doorbraak Nog geen antidotum voor dabigatran door Marc de Leeuw - 09-03-2012 De nieuwe orale antistollingsmiddelen lijken aan de vooravond te staan van een grote doorbraak.
Nadere informatiePreventie van CVA: Zijn NOACS altijd superieur. Stand van zaken klinische trials met NOACS bij VKF
Preventie van CVA: Zijn NOACs Altijd Superieur? Preventie van CVA: Zijn NOACS altijd superieur Stand van zaken klinische trials met NOACS bij VKF o Superioriteit versus warfarine o Superioriteit versus
Nadere informatieAntistollingstherapie. Boezemfibrilleren. Charles Kirchhof Rijnland Ziekenhuis, Leiderdorp
Antistollingstherapie Boezemfibrilleren Charles Kirchhof Rijnland Ziekenhuis, Leiderdorp ESC Guidelines 2010 ESC Guidelines 2010 Do: 1.Preventie van AF gerelateerde complicaties 2.Optimale veiligheid van
Nadere informatieAntitrombotica tijdens de peri-operatieve fase. Dr. Dirk Verleyen Cardioloog AZ St-Lucas Brugge
Antitrombotica tijdens de peri-operatieve fase Dr. Dirk Verleyen Cardioloog AZ St-Lucas Brugge Hemostase Anticoagulantia / anti-aggregantia: allebei bloedverdunners PRIMARY AGGREGATION Platelet Aggregation
Nadere informatieNieuwe orale anticoagulantia
Martini Ziekenhuis Groningen Nieuwe orale anticoagulantia Werking, toepassing en risico s in de dagelijkse klinische praktijk Dr. René van Hulst, ziekenhuisapotheker Martini Ziekenhuis Conflicts of interest:
Nadere informatieContent. AF & Nierfalen: Epidemiologie. AF & Nierfalen: Epidemiologie. Disclosures: Epidemiologie: AF en Nierfalen. AF en Nierfalen: kip of ei?
Disclosures: Zeg eens A. Over Atrium fibrilleren en Antistolling in ESRD Geen Marjolijn van Buren Internist-Nefroloog Content Epidemiologie: en Nierfalen & Nierfalen: Epidemiologie whites ARIC study Atheroslerosis
Nadere informatieFTO: het gebruik van (N)OAC s in de eerste lijn
FTO: het gebruik van (N)OAC s in de eerste lijn Publicatiedatum: maart 2019 1 Casus: mevrouw AF Hart 79 jaar Mevrouw komt op uw spreekuur voor controle van haar bloeddruk Anamnese: Sinds enkele maanden
Nadere informatieErvaring: edoxaban is bij een zeer groot aantal ouderen in RCTs bestudeerd.
Edoxaban B01AF03, december 2017 Indicatie Profylaxe en therapie van trombo-embolische aandoeningen. Standpunt Ephor In het rapport over de geneesmiddelengroep van augustus 2016 wordt edoxaban door Ephor
Nadere informatieChapter 10 C H A P T E R. Nederlandse Samenvatting
Chapter 10 C H P R ederlandse Samenvatting 10 175 S M V I G Haemostase Hartinfarct en beroerte zijn het gevolg van trombi (bloed stolsels) die belangrijke vaten afsluiten en daardoor weefsel beschadiging
Nadere informatieAntistolling bij de oudere patiënt met atriumfibrilleren. Dr Robert G Tieleman Martini Ziekenhuis UMCG
Antistolling bij de oudere patiënt met atriumfibrilleren Dr Robert G Tieleman Martini Ziekenhuis UMCG Epidemiologie van atriumfibrilleren (AF) Meest voorkomende ritmestoornis in de westerse wereld Gemiddeld
Nadere informatieAntitrombotisch beleid. Karina Meijer ochtendrapport Interne Geneeskunde
Antitrombotisch beleid Karina Meijer ochtendrapport Interne Geneeskunde 300616 Achtergrond Initiatief door NIV, geschreven door multidisciplinaire werkgroep internisten, huisartsen, orthopeden, longartsen,
Nadere informatieDosis: de aanbevolen dosis is 60mg 1dd. Bij ouderen is geen dosisaanpassing vereist. Gebruiksgemak: eenmaal daagse dosis. Fijnmalen is toegestaan.
Edoxaban B01AF03, januari 2019 Indicatie Edoxaban is geregistreerd voor de preventie van een cerebrovasculair accident (CVA) en systemische embolie bij volwassen patiënten met non valvulair atriumfibrilleren
Nadere informatieAANBEVELINGEN VOOR VOORSCHRIJVERS VAN PRADAXA (dabigatran etexilaat) OM HET RISICO OP BLOEDINGEN TE VERKLEINEN
AANBEVELINGEN VOOR VOORSCHRIJVERS VAN PRADAXA (dabigatran etexilaat) OM HET RISICO OP BLOEDINGEN TE VERKLEINEN 2 3 AANBEVELINGEN VOOR VOORSCHRIJVERS VAN PRADAXA (dabigatran etexilaat) OM HET RISICO OP
Nadere informatiePradaxa Dr. W.H. Roemer
CVA PREVENTIE BIJ ATRIUMFIBRILLEREN Pradaxa Dr. W.H. Roemer 1 DABIGATRAN ETEXILAAT Het orale pro-drug wordt omgezet in dabigatran, een reversibele directe trombineremmer (DTI). Therapeutische plasmaspiegel
Nadere informatieManagement of bleeding complications in patients treated with non-vitamin K antagonist oral anticoagulants (NOAC s): the present and future
Behandelingsmogelijkheden van bloedingen in patiënten behandeld met niet-vitamine K antagonist orale anticoagulantia (NOAC s): het heden en de toekomst 4 Management of bleeding complications in patients
Nadere informatieHet kind met een stolsel
Het kind met een stolsel Heleen van Ommen EKZ AMC, Amsterdam Casus: meisje 15 jr Anamnese Sinds een aantal dagen benauwd en pijn op de borst, vastzittend aan de ademhaling, mn links Voorgeschiedenis: Week
Nadere informatieAntistolling in de Amsterdamse regio
Farmacotherapeutisch Overleg Antistolling in de Amsterdamse regio Wie doet wat in een tijd vol verandering? Ontwikkeld door Michiel Coppens, Trombose en Antistolling Expertisecentrum AMC, i.s.m. Ilona
Nadere informatieTabel 1. Dabigatran en aptt Dabigatran dosering: Afwezig effect: Therapeutisch effect: Te hoog / overdosering:
Onderwerp Bloedingen tijdens dabigatran (Pradaxa ) gebruik Operatieve ingrepen tijdens dabigatran (Pradaxa ) gebruik Auteurs Dr. N.R. Bijsterveld, Cardioloog Dr. M. Ten Wolde, Internist-Vasculair Geneeskundige
Nadere informatieMDO september 2014 CAT: bewijs voor nimodipine bij SAB
MDO september 2014 CAT: bewijs voor nimodipine bij SAB B. J. Snel AIOS anesthesiologie Rowland MJ, Hadjipavlou G. Delayed cerebral ischemia after subarachnoid haemorrage: looking beyond vasospasm. Br J
Nadere informatieProgramma verschillende workshops van elk 15 minuten.
1 2 Programma 13.30-14.00 Inloop met koffie en thee 14.00-14.10 Opening 14.10-14.45 Leven met antistolling. Lezing door Mireille Schouten, arts van de INR Trombosedienst. Aansluitend kunt u vragen stellen
Nadere informatieAntistolling in de tandheelkunde. J. Vincent Internist hematoloog-oncoloog Medisch leider trombosedienst Elkerliek ziekenhuis
Antistolling in de tandheelkunde J. Vincent Internist hematoloog-oncoloog Medisch leider trombosedienst Elkerliek ziekenhuis Een hematoloog die iets over tandartsen gaat vertellen? Telegraaf 23-09-2017
Nadere informatieSamenvatting. Aanleiding voor de adviesvraag
Samenvatting Aanleiding voor de adviesvraag Op dit moment zijn bijna 400.000 mensen in Nederland aangewezen op behandeling met antistollingsmiddelen van het type vitamine K-antagonist (VKA). Hoewel zeer
Nadere informatieHF & AF: Antistolling
HF & AF: Antistolling Ron Pisters Cardioloog - Rijnstate ziekenhuis, Arnhem Nationale Hartfalendag 2017, Zeist Disclosure belangen spreker (potentiële) Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk
Nadere informatieNascholing Antistolling
Nascholing Antistolling Algemene module nivo 1 en 2 Een initiatief van de Stuurgroepketen Antistollingsbehandeling Dr. R. Fijnheer, versie 1, november 2011 doel antistollings therapie behandelen van arteriële
Nadere informatieNieuwe orale anticoagulantia
Elise Eerenberg, Saskia Middeldorp Nieuwe orale anticoagulantia A Inleiding Al decennialang zijn patiënten voor de behandeling van veneuze trombose of voor het voorkomen van een herseninfarct bij hartritmestoornissen
Nadere informatieNieuwe behandeltargets en behandelconcepten in stolling
Nieuwe behandeltargets en behandelconcepten in stolling Moderator Prof. dr R.E.G. Schutgens Spreker Prof. dr H.C.J. Eikenboom Belangenverklaring In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de
Nadere informatieNieuwe orale anticoagulantia in Nederland
FARMACOTHERAPIE Nieuwe orale anticoagulantia in Nederland Dr. Frank W.G. Leebeek en dr. Pieter Willem Kamphuisen Gerelateerd artikel: Ned Tijdschr Geneeskd. 2009;153:A325 Recent zijn er twee nieuwe orale
Nadere informatieVraag screenend laboratorium hemostase onderzoek. 2. pas maar op dat die bloedneus niet gaat groeien. 3. Griekenland, 32 C en een Hermes schotel
Vraag 1 Een corpulente minister van financiën stapt met een koffertje op het vliegtuig naar Griekenland en is geheel toevallig bij terugkomst enige kilo s bagage kwijt. Tevens heeft hij bij terugkomst
Nadere informatieAntitrombotica. Nederlands Vasculair Forum Melvin Lafeber. AIOS Interne (Vasculaire/Klinische Farmacologie)
Antitrombotica Nederlands Vasculair Forum 2017 Melvin Lafeber AIOS Interne (Vasculaire/Klinische Farmacologie) DISCLOSURES AIOS Interne Geneeskunde Consulent BENU apotheken Nederland Redactiecommissie
Nadere informatiePersbericht. Boehringer Ingelheim Persbericht pagina 1 van 8. * Randomized Comparison of the Effects of Two Doses of Dabigatran Etexilate on
RELY-ABLE : Uitzonderlijke langetermijn gegevens bekrachtigen veiligheidsprofiel en aanhoudende effectiviteit van Pradaxa om beroertes te voorkomen bij AF De eerste langetermijnresultaten van de RELY-ABLE
Nadere informatieCAT Critically Appraised Topic. Titel: Monitoring van dabigatran in de praktijk
CAT Critically Appraised Topic Titel: Monitoring van dabigatran in de praktijk Author: Dr. Delphine Labaere Supervisor: Prof. M. Jacquemin Search/methodology verified by: prof. P. Vermeersch Date: 23/04/2015
Nadere informatieBoezemfibrilleren in de dagelijkse praktijk. Refik Kaplan Cardioloog SXB
Boezemfibrilleren in de dagelijkse praktijk Refik Kaplan Cardioloog SXB Boezemfibrilleren Ontbreken van relatie tussen sinusknoop activiteit en ventriculaire activiteit Elektrische activatie uit meerdere
Nadere informatieEndoscopie en anticoagulantia: een update.
Endoscopie en anticoagulantia: een update. Dr. Koen Van Dycke, Prof. Dr. Isabelle Colle, Prof. Dr. Martine De Vos. Dienst Gastro-enterologie UZ Gent. De Pintelaan 185 9000 Gent Abstract: Door de toenemende
Nadere informatieRichtlijn gebruik nieuwe orale anticoagulantia (NOACs) regio Leiden, Den Haag, Gouda - versie 25 februari 2013
Richtlijn gebruik nieuwe orale anticoagulantia (NOACs) regio Leiden, Den Haag, Gouda - versie 25 februari 2013 Dit hoofdstuk is mede gebaseerd op de Leidraad begeleide introductie nieuwe orale antistollingsmiddelen,
Nadere informatieRegionaal document bij introductie Directe orale anticoagulantia (DOAC) Update: juni 2014
Regionaal document bij introductie Directe orale anticoagulantia (DOAC) Update: juni 2014 1 Regionaal document bij introductie DOAC 1 Inleiding en doel... 3 2 Algemeen... 3 3 Indicatiestelling DOAC...
Nadere informatieErvaring: het aantal in RCTs bestudeerde patiënten is zeer groot.
Apixaban B01AF02, november 2017 Indicatie Profylaxe en therapie van trombo-embolische aandoeningen. Standpunt Ephor In het rapport over de geneesmiddelengroep van augustus 2016 wordt apixaban door Ephor
Nadere informatieCases Stolling. BVMLT 17 november 2015
Cases Stolling BVMLT 17 november 2015 Vraag 1: welke factoren kan je meten met een aptt test? A. FVII, FV, FX, FII, fibrinogeen B. FVIII en FIX C. FXII, FXI, FVIII en FIX D. FXII, FXI, FVIII, FIX, FV,
Nadere informatieRisico minimalisatie materiaal betreffende Eliquis (apixaban) Gids voor de voorschrijver
Risico minimalisatie materiaal betreffende Eliquis (apixaban) Gids voor de voorschrijver Dit materiaal dient u te gebruiken bij patiënten die Eliquis voorgeschreven krijgen. Zoals bij andere antistollingsmiddelen
Nadere informatie