Kinderrevalidatie in beweging. 27 november 2014

Transcriptie

1 Vernieuwend - Attent - Samen

2 Kinderrevalidatie in beweging 27 november 2014

3 DCD: Gewoon onhandig? Juan Manterola, jeugdarts DCD-team Roessingh Centrum voor Revalidatie

4 Disclosure belangen spreker Potentiële belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijke relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiele) vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk Geen Geen Geen

5 DCD Overzicht Voorgeschiedenis DCD DCD Diagnostische criteria Wetenschappelijk bewijs ICF-model DCD: Coördinatie vs.praxis Fysiopatologie DCD DCD: Epidemiologie en comorbiditeit DCD en CP Behandeling DCD

6 DCD voorgeschiedenis Clumsy child syndrome (Ontwikkelings)dyspraxie DAMP Minimal Brain Damage Minimal Cerebral Palsy Sensorische Integratiestoornis Atipical Brain Development Minor Neurological Dysfunction

7 DCD voorgeschiedenis 1987: DSM-III classificatie: DCD 1994: London consensus statement 2006: Leeds consensus statement 2011: Dutch Consensus statement DCD

8 DCD in Nederland EACD Recommendations Juli 2011 DSM 5 Juli 2013 Landelijk Netwerk DCD Beleidsconferentie Nov.2013 CBO-richtlijn 2014

9 DCD in DSM 5 Criterium A Het verwerven en uitvoeren van gecoördineerde motorische vaardigheden verloopt aanzienlijk onder het niveau dat verwacht mag worden gezien de kalenderleeftijd van de betrokkene en de mogelijkheden om de vaardigheden te leren en te gebruiken. De moeilijkheden komen tot uiting in onhandigheid en een trage en onnauwkeurige uitvoering van motorische vaardigheden.

10 DCD in DSM 5 - Criterium B De deficiëntie in motorische vaardigheid van criterium A vormt een significante en persisterende belemmering bij algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL) passend bij de kalenderleeftijd, en hebben invloed op de schoolprestaties, voorbereidende beroepsactiviteiten, beroepsactiviteiten, vrijetijdsbesteding en spel.

11 DCD in DSM 5 Criterium C De symptomen beginnen in een vroege ontwikkelingsperiode.

12 DCD in DSM 5 Criterium D De deficiënties in de motorische vaardigheden worden niet beter verklaard door een verstandelijke beperking (verstandelijkeontwikkelingsstoornis) of visusstoornis, en kunnen niet worden toegeschreven aan een neurologische aandoening die invloed heeft op beweging (zoals cerebrale parese, spierdystrofie, degeneratieve stoornis).

13 DCD in DSM 5 De diagnose van DCD wordt vastgesteld op basis van een klinische analyse van voorgeschiedenis (ontwikkeling en medische aspecten), lichamelijk onderzoek, rapportage van school of werkplek en onderzoek van vaardigheden (gemeten met gestandaardiseerde en cultureel geaccepteerde tests).

14 DCD- Consensus in Nederland (Nov. 2013) Criterium A: Movement ABC 2 Totaal SS 7: P16 (of onderdelen SS 5: P5) Criterium B: Duidelijke hulpvraag GMO (vragenlijst voor leerkrachten) CVO (vragenlijst voor ouders)

15 DCD- Consensus in Nederland (Nov. 2013) Criterium C: Nog niet bepaald Criterium D IQ >70 (of regulier onderwijs zonder doublure) Neurologisch en algemeen medisch onderzoek

16 DCD- Consensus in Nederland (Nov. 2013) Diagnose kan alleen gesteld worden door een medisch specialist of profielarts die hiertoe geschoold en competent is (kinderrevalidatiearts, kinderarts, jeugdarts, kinderneuroloog, kinderpsychiater). Voorafgaand aan de diagnose moet onderzoek plaatsvinden naar: algemene lichamelijk conditie (motoriek, neurologie, visus), communicatieve vaardigheden, IQ (alleen indien twijfel over IQ, IQ test afnemen), gedrag (CBCL/TRF), sociale omstandigheden.

17 DCD- Consensus in Nederland (Nov. 2013) Liever geen diagnose vóór 5 e jaar (ruimte geven aan catch up in ontwikkeling). Als dit toch nodig is: herhaling Mov.ABC 2 na 3 maanden. De afkappunt is dan P5. Comorbiditeit mag. Moet nauwkeurig worden gediagnosticeerd en behandeld conform erkende klinische richtlijnen.

18 DCD of een normale, zwakke motoriek? Motor performance

19 1. Wilson PH, Ruddock S, Smits-Engelsman B, Polatajko H, Blank R. Understanding performance deficits in developmental coordination disorder: a meta-analysis of recent research. Dev Med Child Neurol Mar;55(3): DCD: evidence based Control of gait and posture Control of reaching Catching and manual interception Internal (forward) modelling Rhythmic coordination Executive function Aspects of sensoriperceptual function

20 DCD en fmri Deficit in activatie van functionele lus tussen pariëtale cortex en cerebellum Hypoactivatie pariëtocerebellaire en frontocerebellaire neuronale circuits tijdens ritmische motorische taak Minder activatie van dorsolaterale prefrontale cortex tijdens een go-no go taak (aandacht netwerk

21 DCD en fmri Minder activatie van parietale kwab bij een visuomotorische taak (coördinatie) Bij fijnmotorische taak: Bredere activatie frontaal, parietaal en temporaal (bij controlegroep: meer bij precuneus en gebieden van motorische control, motorisch leren en foutenanalyse.) Bij motorisch leerproces: minder activatie van inferieur parietaal, dorsolaterale prefrontaal en cerebellum

22 Fysiopatologie DCD Genetische aanleg: Comorbiditeit met andere ontwikkelingsproblemen Perinatale problemen: oorzaak of een epifenomeen van een al bestaande ontwikkelingsstoornis? Neurologisch substratum: Afwijkingen f-mri Aftergrondpatroon EEG Soft signs

23 Neurale Groepen Selectie Theorie Variatie: aanwezigheid en expressie van een breed repertoire van gedragingen. Selectie van efficiënte patronen. Variabiliteit: capaciteit van selectie van de beste strategie bij een bepaalde situatie (aanpassing).

24 NGST bij DCD Aanleg + Noxa Afwijkende connectiviteit Afwijking monoaminergische netwerken - Beperkte variatie - Beperkte adaptatie - Deficit van feitelijke representaties in sensorische cortex - Afwijkende ontwikkeling van visuele cortex - Milde motorische problemen Beperkte aanpassingsvermogen

25 NGST bij DCD Kinderen met DCD tonen een grote inconsistentie (variatie) bij herhaalde bewegingen (bv: lopen, rennen, schrijven) Moeite met selectie van efficiënte patronen Moeite met aanpassing aan de veranderingen binnen de opdracht

26 ICF-Model Gezondheidstoestand Ziekte/aandoening Functies/Structuren Activiteit Participatie Stoornissen Beperkingen Participatieproblemen Persoonlijke factoren - Leerstijl - Attributiestijl - Comorbiditeit Omgevingsfactoren - Consequentie - Continentie - Consideratie

27 DCD hulpvragen Schrijven 83% Constructiespel 35% Balspel 35% Tekenen 35% Spraakproblemen 30% Aan- en uitkleden 30% Springen, hinkelen 30% (Geuze et al. 2010)

28 DCD - Hulpvragen 4-6 jaar 7-10 jaar jaar aankleden tekenen lopen, rennen, fietsen schaar, bestek hanteren schrijven en tekenen aankleden, kleding dichtdoen knutselen, bouwen (bijvoorbeeld met Lego) balvaardigheid, buiten spelen spraak rennen, fietsen, lopen, zwemmen schrijven en tekenen kleding dichtmaken knutselen spraak rennen, fietsen, lopen, zwemmen gebruik gereedschap

29 Lopen met DCD Meer variabiliteit looppatroon (Deconick et al, 2006) Meer problemen met dubbeltaken tijdens het lopen (Rosengern et al 2009) Stabiliteitsproblemen bij ontwijken (Cherng et al 2009) Bij armtaken is het bewezen dat kinderen met DCD moeite hebben met correcties online (Hyde et al, 2011). Is het ook zo met lopen?

30 Kijken naar DCD Planning Organisatie Executie (variatie, vloeiendheid, complexiteit) Aanpassing Motorisch leren

31 DCD-casus volgens ICF-Model DCD Hipotonie Coördinatiestoornis Propriocepsis Planning Schrijven Balvaardigheden Aankleden Loopt achter op school Doet niet meer aan sport Speelt meestal alleen Attributiestijl Leerstijl Algemene ontwikkeling Vermijdingsgedrag Doorzettingsvermogen Onbegrip leerkracht Sociogram Houding ouders

32 Executief Praxis Emotioneel Sensorisch Somatisch

33 DCD op somatisch niveau Tonusregulatie: Hypotonie (later ook hypertonie) Hypermobiliteit Onvoldoende spierkracht (moeite met isotónische productie) Uithoudingsvermogen Pes planus, genua valga, verkorte Achillespees, vaste houdingsproblemen. Overgewicht: vicieuze cirkel

34 DCD en hypermobiliteit 1 Mov.ABC 2: test van motorische vaardigheden (Handvaardigheden, Balansvaardigheden en Mikken/vangen) Beightons scale: evaluatie van hypermobiliteit (hogere score: meer mobiliteit) 0-9 Afkappunt Beighton (gebruikelijk): 4 Afkappunt Beighton (voorstel): 7 1 Jelsma et al, 2013

35 DCD en hypermobiliteit 1 Geen correlatie tussen Mov.ABC en Beighton in de controle groep; wel(negatief) in de DCD-groep Beighton 4: DCD 64% TD 33% Beighton 7: DCD 28% en TD 6% Beighton 7: DCD+HM: MABC 2,8 ; DCD MABC 4,4 1 Jelsma et al, 2013

36 DCD Neuromotorische rijping Verdwijning primitieve reflexen Afname meebewegingen en spiegelbewegingen Toename proximo-distale dissociatie Kruising van de middellijn Handvoorkeur

37 DCD Coördinatie Doseren van kracht Afstemming van richting Snelheid, timing Anticipatie Combinatie van bewegingen Selectief bewegen (agonisten/antagonisten) Postuur is ook coördinatie!

38 DCD Sensorische aspecten Proprioceptieve onderregistratie Tactiele overgevoeligheid Vestibulaire over/ondergevoeligheid Overgevoelig voor auditieve en visuele prikkels Prikkelzoeker/prikkelmijder

39 DCD Emotionele factoren: - Frustratie - Motivatie - Vermijdend/teruggetrokken gedrag - Clownesk gedrag of juist agressief - Laag zelfbeeld - Vicieuze cirkels!

40 DCD Dyspraktische kenmerken: - Motorische programma s beklijven niet. - Trial and error - Duurt lang om een vaardigheid eigen te maken - Verleren van vaardigheden als er niet geoefend wordt - Moeite met generaliseren

41 Praxis Motorische planning: Handelen rekening houdend met het eindresultaat Motorisch inbeelding: Mentale representatie van een handeling, ook als er niets uitgevoerd wordt Motorische uitvoering

42 Dyspraxie of DCD? Clumsiness DCD Dyspraxie

43 DCD - Executief Cognitie: vaak een disharmonisch profiel ten nadeel van performaal Trage informatieverwerking Executieve problemen: impulsinhibitie, planning, organisatie, tijdsbesef Aandachtsproblemen: richten en volhouden Zwak voorstellingsvermogen

44 DCD Een motoriek om er moe van te worden Bredere activatie van hersenen voor de zelfde handeling (t.o.v. TD) Activatie van agonisten en antagonisten Onvoldoende proximo-distale dissociatie Doorschietende bewegingen Onnodige herhalingen Moeite met opbouw van condite Frustratie: emotioneel moe

45 Epidemiologie DCD 5-7,5% van de kinderen (dus ten minste 1 per klas). NB: met de nieuwe richtlijn w.s. minder. Jongens 3 keer zo veel als meisjes 25-33% van prematuren Uiteenlopende uiting en mate van problemen

46 DCD Comorbiditeit

47 DCD - Comorbiditeit AD(H)D: 50% overlap ASS Vakere frequentie van dyslexie, dyscalculie

48 DCD STO-Comorbiditeit Spraakproblemen: - zwakke articulatie - verbale dyspraxie Taalproblemen - woordvindingsproblemen - moeite vertellen logisch verhaal - dysfatische ontwikkeling

49 Neurological disorders initially diagnosed as DCD/dyspraxia Peripheral neuromuscular conditions Becker muscular dystrophy Myotonic dystrophy Hereditary motor and sensory neuropathy (HMSN) types Ia and II Myotonia congenita (autosomal recessive) Congenital myasthenia Central nervous system conditions Cerebral palsy Brain tumour (slow growing in the posterior fossa) Panthotenate kinase-associated neurodegeneration (Hallervorden Spatz disease) Perisylvian (opercular) syndrome Benign familiar chorea Epilepsy - absences with myoclonia - myoclonic-astatic epilepsy - Landau Kleffner syndrome Mixed peripheral and central nervous system conditions Friedreich's ataxia Pelizaeus Merzbacher disease Miscellaneous Ehlers Danlos syndrome GM1 gangliosidosis (juvenile onset) John Gibbs, Jeanette Appleton, Richard Appleton Arch Dis Child June; 92(6):

50 Touwen Assessment Geen klassikaal neurologisch onderzoek (het zoekt naar focale syndromen) Geen screeningsinstrument (zoals van Wiechen; daar is wat kan het kind doen centraal) Bij Touwen is hoe wordt het gedaan Op alle niveaus van de pyramide gaan we op zoek naar soft signs leeftijdsinadequate items Bepalen van een neurologische status

51 Op zoek naar MND Touwen Assessment 8 domeinen: A, Geassocieerde bewegingen CN, Craneale zenuwen Co, Coördinatie en balans F, Fijne manipulatie I, Onwillekeurige bewegingen PT, Houding en tonus R, Reflexen S, Sensorische functie

52 Touwen Assessment SCORE - CONCLUSION 0 = NORMAL 1 = SIMPLE MND 2 = COMPLEX MND 3 = CP

53 DCD en CP, een continuum? U M N S / D y s k i n e s i a Coordination/Praxis problems

54 DCD en CP, een continuum? DCD - DCD + CP Voorgeschiedenis Structuur? Familiair Perinatale complicaties Witte stof >grijze stof Perinatale complicaties Grijze stof+witte stof Onderzoek Observatie f-mri/dti/pet (f-)mri Prognose Gunstig Profielverschuiving Afhankelijk van domeinen en ernst Geassocieerd ADHD, angst Leerproblemen, STO Leerproblemen, STO

55 Prognose DCD 50-70% persistentie na de puberteit Hoe complexer de problematiek (comorbiditeit), hoe kleiner de kans op herstel. Hoe meer domeinen MND betrokken en hoe hoger de scores MND: slechtere prognose. Verschuiving in het: niet alleen motoriek maar steeds meer executieve functies en sociaalemotionele aspecten

56 Behandeling DCD Wat is bewezen? Behandelen is beter dan niet behandelen Zo vroeg mogelijk beginnen Taakgericht is beter dan Procesgericht (dwz richten op activiteiten en participatieniveau binnen de ICF-CY en niet op stoornisniveau Kind-Taak-Omgeving beïnvloeden

57 Behandeling DCD Wat is bewezen? Top-down: cognitieve aanpak CO-OP: Cognitive Orientation to Occupational Performance (niet alleen de vaardigheden maar ook het planmatig werken: wat-plan-doe-check) Hulpvraag van kind en ouders centraal Rekening houden met leerstijl

58 DCD, als vaardigheden niet verbeteren M.A.T.C.H. Modify the task Alter your expectations Teach strategies Change the environment Help bij understanding

59 DCD: Take home messages DCD: onzichtbaar lijden DCD: het gaat niet zomaar weg DCD: interdisciplinaire aanpak (de hele mens en de omgeving, aandacht voor comorbiditeit en differentiele diagnose) Behandeling op activiteiten- en participatieniveau (en MATCH) Blijven kijken naar kinderen met DCD Niet elke DCD er hoeft naar Roessingh DCD-team niet alleen DCD

60 DCD: niet gewoon onhandig HARTELIJK BEDANKT! Voor vragen of consultatie:

61 DCD Bibliografie en referenties 1. Wilson PH, Ruddock S, Smits-Engelsman B, Polatajko H, Blank R. Understanding performance deficits in developmental coordination disorder: a meta-analysis of recent research. Dev Med Child Neurol Mar;55(3): European Academy for Childhood Disability (EACD): Recommendations on the definition, diagnosis and intervention of developmental coordination disorder (long version) Sugden D. Current approaches to intervention in children with developmental coordination disorder. Dev Med Child Neurol 2007; 49: Wilson, P.H., Maruff, P., Butson, M., Williams, J., Lum, J., & Thomas, P.R. (2004). Impairments in the internal representation of movement in children with Developmental Coordination Disorder (DCD): A mental rotation task. Developmental Medicine and Child Neurology, 46, Deconinck FJ, De Clercq D, Savelsbergh GJ, et al. Differences in gait between children with and without developmental coordination disorder. Mot Control 2006; 10: Gaines R, Missiuna C. Early identification: are speech/language-impaired toddlers at increased risk for developmental coordination disorder? Child Care Health Dev 2007; 33: Jelsma,L, Geuze, R, Klerks,M. The relationship between joint mobility and motor performance in children with and without the diagnosis of developmental coordination disorder. BMC Pediatrics 2013, 13:35.

62 DCD Bibliografie voor ouders en leerkracht De DCD survivalgids P.Calmeyn DCD werkstuk van Emma Balans DCD Snap dat dan De Pedagoog Mijn kind heeft DCD Dewitte/Calmeyn Het maakbare brein Margreet Sitskoorn Jongens zijn t Angelo Crott Help een druk kind Röst/Horowitz

63 DCD Bibliografie voor ouders en leerkrachten Uit de pas Kranowitz Met plezier uit de pas Kranowitz DCD hulpgids voor leerkrachten Eelke van Haeften De onzichtbare plaaggeest Broere Gedragsproblemen in de klas - Horeweg