SCEM t Kinderspreekuur Nijmegen, 10 april 2018

Transcriptie

1 Disclosure Geen (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties: geen Ellen Loohuijs, kinderrevalidatiearts Tolbrug, s-hertogenbosch CAUTION!! SCEM regiotour 10 april 2018, Nijmegen Even voorstellen.. Developmental coordination disorder Onhandigheid, vertraagde motoriek of iets anders? Pluis of niet pluis? Wat is DCD? Prevalentie en etiologie diagnostiek Gevolgen / beperkingen in functioneren Comorbiditeit Prognose Behandeling Wat is jouw rol? Wanneer verwijzen? Wat is motorische onhandigheid? Vallen, struikelen, botsen, knoeien Laag tempo Mijlpalen niet-laat behalen Aanleren van nieuwe vaardigheden duurt lang of lukt niet, kost veel energie Achterstand op leeftijdsgenoten kwantitatief kwalitatief Bijkomende ontwikkelingsproblemen Motoriek grof fijn mondmotoriek zindelijkheid Taal/spraak Cognitie en gedrag Prikkelverwerking Sociaal-emotioneel 1

2 onderstimulatie hypermobiliteit centraal en perifeer neurologische aandoeningen cerebrale parese neuromusculaire en metabole aandoeningen psychomotore retardatie dyspraxie/dcd gedragsproblematiek onderstimulatie hypermobiliteit Centraal neurologische aandoeningen cerebrale parese Red flags cerebrale parese Slap of juist gespannen kind Asymmetrie in bewegen Eet/drinkproblematiek: verslikken, kauwen Zwangerschap/partus/1 e levensjaar: foetale nood, infecties Hypertonie, onwillekeurige bewegingen Tenenlopen neuromusculaire en metabole aandoeningen Verwijzen voor diagnostiek 2

3 Aanwijzingen neuromusculaire aandoeningen bij kinderen Slap kind Knik in ontwikkeling Familieanamnese Eet/drinkproblematiek: verslikken, kauwen psychomotore retardatie speciaal (basis) onderwijs syndromen passend bij algehele ontwikkeling Verwijzen voor diagnostiek Developmental Coordination Disorder (DCD) DCD, diagnosestelling DSM-5 A. Het verwerven en uitvoeren van gecoo rdineerde motorische vaardigheden verloopt substantieel onder het niveau dat verwacht mag worden gezien de kalenderleeftijd van de betrokkene en zijn of haar mogelijkheden om deze vaardigheden te leren en te gebruiken. De moeilijkheden komen tot uiting in onhandigheid (zoals dingen laten vallen of ergens tegenaan botsen), en een trage en onnauwkeurige uitvoering van motorische vaardigheden (zoals iets vangen, gebruik van een schaar of bestek, schrijven, fietsen of sporten). B. De deficie nties in de motorische vaardigheden uit criterium A interfereren significant en persisterend met de algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL) passend bij de kalenderleeftijd (zoals zelfverzorging en voorziening in levensonderhoud), en hebben invloed op de schoolprestaties, voorbereidende beroepsactiviteiten, beroepsactiviteiten, vrijetijdsbesteding en spel. C. De symptomen beginnen in de vroege ontwikkelingsperiode. D. De deficie nties in de motorische vaardigheden kunnen niet beter worden verklaard door een verstandelijke beperking (verstandelijke ontwikkelingsstoornis) of visusstoornis, en kunnen niet worden toegeschreven aan een neurologische aandoening die invloed heeft op beweging (zoals cerebrale parese, spierdystrofie, een degeneratieve stoornis). Criterium A Omvat ook mogelijkheden om motorische vaardigheden te leren en toe te passen. Onhandigheid Traagheid Onnauwkeurig Voorwaarde: voldoende aanbod gehad! Boven 4 jaar - M-ABC 2 P16 of 1 subclusters P5 Criterium B Schoolprestaties (schrijven / kleutervaardigheden) Zelfverzorging (hanteren van bestek) Spel Vrije tijdsbesteding / sport Vervoer (fietsen) 3

4 Criterium C Criterium D Symptomen zijn reeds in de vroege ontwikkeling aanwezig. Een plotselinge verandering ( knik ) is een alarmsignaal. Niet te verklaren vanuit Intelligentie niveau en profiel (IQ > 70) Visuele beperking Neurologische ziekte Anamnese (tractus) Lichamelijk incl neurologisch onderzoek (volledig) Diagnose alleen te stellen door arts: revalidatiearts, kinderarts, jeugdarts, kinderneuroloog NB: pervasieve ontwikkelingsstoornis is geen exclusiecriterium! DCD, diagnosestelling Minor neurological dysfunctions (MND) Lichte stoornissen in tonusregulatie Mild afwijkende spierrekkingsreflexen Choreatiforme bewegingsonrust Lichte coördinatiestoornissen Lichte stoornissen fijne handvaardigheid Overmaat aan geassocieerde bewegingen Lichte disfunctie van hersenzenuwen DCD, diagnosestelling Stoornis in loopfunctie Stoornis bij handhaven houding Vangen en in hand manipulatie Oogbewegingen Ritmische coördinatie Sensorische functies Executieve functies Willson et al, 2013 Wilson et al., 2017 DCD-sensorische problemen Visuele perceptie verminderd (Maeland, 1992; Schoemaker et al 2001; Tsai, Wilson et al, 2008) Visuele herkenning verminderd (Sigmundsson, Hansen 2003) Gestoorde propioceptie (Laszlo, Bairstow et al 1988; Smyth 1994) Tactiele lokalisatie verminderd (Cox, 2015; Johnston, 2017) DCD diagnostiek Inventariseren hulpvraag Domeinen van functioneren Neurologisch onderzoek Klinimetrie: -Movement-ABC -Vragenlijsten: ouders en leerkrachten (motoriek/gedrag) -Competentie vragenlijst (hoe vind ik dat ik t doe) -IQ onderzoek bij twijfel Observatie: -Gerichte observatie van activiteiten afhankelijk van HV - Spierkracht en mobiliteitsonderzoek - Organisatie en planning - Spraak/taal Advies 4

5 Dus.. wat is DCD? Dus wat is DCD? Kinderen met significante grof en/of fijnmotorische problemen zonder verklarende medische diagnose Vaak ook andere problematiek Leren, gedrag, taal/spraak. Zeer heterogene groep 5-10% van alle kinderen heeft kenmerken 3-7 : 1 Diagnose vanaf leeftijd 4-5 jaar Functionele diagnose: er is iets aan de hand onduidelijk is wat Klinisch beeld past niet bij klassiek patroon van neurologische diagnose wel vaak minor neurological dysfunctions (MND) DCD of een statistisch probleem? Is DCD hetzelfde als dyspraxie? Tijd om vaardigheid te leren is langer Motorische vaardigheden beklijven minder goed. Trial and error strategie Generaliseren van bewegingen moeilijk DCD, diagnosestelling Waarom diagnose? erkenning, begrip gericht advies aanvragen ondersteuning vai samenwerkingsverband beperken secundaire gevolgen DCD, etiologie en pathofysiologie Complexe etiologie Genetische aanleg voor motoriek, lichaamsbouw Niet optimaal aangelegd / vertraagde uitrijping zenuwstelsel Pre/perinatale stress pre/dysmaturiteit Intra-uteriene groeivertraging APGAR 5

6 DCD, etiologie en pathofysiologie DCD en gedrag fmri: onderactivatie cerebellair-pariëtale en cerebellair-prefrontale netwerken hersengebieden visiospatieel leren (Zwicker et al 2010) DCD en ADHD/dyslexie DCD en cognitie Verhoogde incidentie van ADHD bij DCD en vv gemeenschappelijkheid in genetische factoren erfelijke factoren 1/3 gave motoriek Overschatting motorische prestaties 1/3 twijfelachtige motoriek 1/3 motorische problemen: mn fijn-motorisch s (Fliers, 2009) Relatie met dyslexie Relatie met intelligentieniveau Significante correlatie tussen M-ABC en IQ, echter.. niet alle kinderen met laag IQ motorische stoornissen Invloed aandacht, executieve functies, automatiseren Geen typisch intelligentieprofiel bij DCD - minder compensatiemogelijkheden! - IQ bij DCD: gemiddeld 10 punten lager - Verminderde cognitieve flexibiliteit - Verminderde impulsbeheersing DCD en angststoornissen Gevolgen voor het dagelijks leven Significant meer angstproblematiek bij DCD Mn paniek/agorafobie/ocd Geen duidelijk angstprofiel Primair en/of secundair? Prognostische consequenties Meer depressieve kenmerken QoL Blijvende angststoornissen (Hill e.a.) 6

7 Gevolgen voor het dagelijks leven Grove motoriek (uitrijping van) kracht, propriocepsis, balans, coordinatie Automatiseren, dynamiek/souplesse Conditie: VO 2 max Spierkracht >20% DCD en loopstoornissen Loopproblemen bij 6 van de 7 kinderen met DCD (Woodruff et al, 2002) Struikelen en tegen dingen aanstoten (Gillberg&Kadesjo, 2003) Toegenomen variabiliteit en asymmetrie van het looppatroon (Deconick et al, 2006; Wilmut and Barnett, 2016) Activiteiten en participatie Lopen, fietsen, zwemmen Sport en spel Stabiliteit probleem bij ontwijken van obstakels (Cherng et al 2009; Wilmut et al, 2015) DCD en hypermobiliteit Beighton (cut-off 7): DCD: 33% heeft hypermobiliteit TD: 6% heeft hypermobiliteit Controle over bewegingen Gevolgen voor het dagelijks leven Motoriek Fijne motoriek Kracht, propriocepsis, coördinatie Automatiseren, dynamiek/souplesse Activiteiten en participatie Schrijven Knutselen Bestek hanteren, drinken inschenken Sluitingen, veters Billen afvegen DCD en schrijfproblemen 30-60% van de school dag (McHale & Cermak, 1992) 83 % van de kinderen heeft problemen met schrijven. (Geuze et al, 2012) DCD en taal/spraak Taal/spraak Mondmotoriek Dysfatische ontwikkeling Verbale dyspraxie articulatiestoonissen Communicatieve vaardigheden Verstaanbaarheid Verhaalopbouw, kernachtig vertellen Kauwen, slikken 7

8 Gevolgen voor het dagelijks leven Leerproblemen Ernstige motorische beperking 70% heeft problemen met lezen en spellen 35% heeft problemen met rekenen Executieve vaardigheden (mn plannen) Informatieverwerking Prikkelverwerking Activiteiten en participatie Taakplanning, overzicht, structureren Vasthouden aandacht, procescontrole, anticiperen Lezen, spelling, oplossingsstrategieën (puzzelen, rekenen) Gevolgen voor het dagelijks leven Sociaal emotioneel Afstemmen op ander Weerbaarheid Activiteiten en participatie Anderen opzoeken Aansluiting bij klasgenoten Contacten leggen Deelname clubjes, sport en spel, sociale activiteiten Secondary consequences Lage motorische capaciteiten Frustratie bewegingsplezier aansluiting Bewegingsarmoede Vermoeidheid Komt regelmatig voor bij kinderen met DCD. Prognose DCD 50-75% van klachten na puberteit Slechtere prognose bij Ernstigere neurologische tekenen Comorbiditeit ADHD! Volwassen DCD-er: Lagere participatie Lagere kwaliteit van leven Meer werkeloosheid 8

9 Behandeling Behandelmethoden DCD Voorlichting/ uitleg aan kind, ouders en school Schoolbezoek Therapie: gericht op activiteiten en oplossingen Niet op testen! afgebakende periodes Niet chronisch! Doel: Aanleren, automatiseren, ondersteunen van functionele vaardigheden Aanleren oplossingsstrategieën Meekomen in klas en sport/spel Verhogen eigen competentiebeleving en gevoel van eigenwaarde Leer eigen kracht te gebruiken en benadrukken, regie nemen Middel: Oplossingsgericht werken Behandelmethoden DCD Behandeling Modify the task Alter your expectations Teach strategies Change the environment Help bij understanding F-words: Function, Family, Fitness, Fun, Friends, Future Voorzieningen/hulpmiddelen Therapie DCD 9

10 Behandeling FT (fietsen, zwemmen, klimmen, balvaardigheden e.d.) ET (knippen/plakken, schrijven, eten, aan- en uitkleden e.d.) Gedragsdeskundige (begeleiding kind, comorbiditeit, executieve functies) MW (coaching ouders, sociale situatie van invloed op behandeling) Logo (congruente verhalen vertellen, hoofdvan bijzaken) Voorzieningen en hulpmiddelen Rol van JGZ bij DCD Brede analyse van de problematiek Signalering en verwijzing Schooladvisering Follow up Extra aandacht Follow up prematuren Hypermobiliteit Gedragsproblemen Indicaties revalidatiezorg Eenvoudige DCD Begeleiding AB of 1 e lijn vaak voldoende Zn consultair revalidatiearts betrokken Complexe DCD (M-ABC meestal <P5) Comorbiditeit (gedrag, leerproblemen) Secundaire consequenties Zelfbeeld, gedrag Beperkte fitheid revalidatiecentrum obesitas Ernst beperkingen Rol revalidatieteam bij DCD Diagnostiek Behandeladvies 1 e lijn school Follow up, transitie Uitvoering behandeling kan vaak in de omgeving van een kind Indicaties revalidatiezorg Multidisciplinaire vragen, waar prioriteit? Specialistische vragen (bijv schrijven, bewegen) Complexe problematiek (incl leerproblematiek) Stagnerend beloop, waarover advies gewenst Behoefte aan diagnose Ouders, kind, school Twijfels aan onderliggende pathologie Hulpmiddelenvraag Welk revalidatiecentrum? DCD-teams: in alle revalidatiecentra met kinderrevalidatie vergelijkbare kennis en zorg 10

11 DCD: Take home messages DCD-teams: in alle revalidatiecentra vergelijkbare zorg In regio: Tolbrug: lokaties Den Bosch en Oss St. Maartenskliniek Nijmegen Blixembosch Eindhoven Leijpark Tilburg Groot Klimmendaal Arnhem Heterogene groep Alertheid op rode vlaggen Deel van de problemen zijn niet direct zichtbaar Kan veel lijdensdruk veroorzaken Je groeit er niet zomaar over heen Behandeling richten op activiteiten en participatie Educatie en verwachtingen omgeving Revalidatiearts is DCD deskundige, verwijs bij (vermoeden van) complexe problematiek Meer informatie.. Bedankt voor uw aandacht! ouderavond; spreekbeurt begeleiden; inzicht thuissituatie(huisbezoek); huiswerkboek; transitie begeleiden; communicatieschrift; ervaringscircuit; psycho-educatie; brusjes-middag; lotgenotencontact; aanwezigheid bij behandeling hulpvragen en verwachtingen ouders inventariseren; kennis/inzicht/ voorlichting over interventie geven; ouders bij de intake; ouderinformatie over DCD; ouders betrekken bij het team (aanwezig en/of oudergesprek (individueel) met behandelaar); fundamenteel aandacht voor psychosociale aspecten en toekomstperspectief; vertaalslag van adviezen naar dagelijks leven maken Bij voorkeur Noodzakelijk OUDER PARTICIPATIE 11