NAH bij kinderen en jongeren: plasticiteit en herstel Caroline van Heugten

Transcriptie

1 NAH bij kinderen en jongeren: plasticiteit en herstel Caroline van Heugten Universiteit Maastricht

2 Inhoud presentatie Plasticiteit van het brein Hersenletsel Schade en herstel Lange termijn gevolgen Behandeling en begeleiding Voorkomen beter dan genezen? En wat doet u morgen?

3 Plasticiteit van het brein

4 Plasticiteit Veranderingen in de organisatie van de hersenen van individuen als gevolg van (normale) ontwikkeling, leerprocessen en ervaring: 1. ontwikkeling van de hersenen 2. plasticiteit bij volwassenen 3. plasticiteit na hersenletsel

5 Plasticiteit: 1. ontwikkeling van de hersenen Hersenen? Gedrag?

6 Gedragsontwikkeling

7 Ontwikkeling van de hersenen Bij geboorte volledige hersenschors en set van zenuwcellen Jeugd: vooral nieuwe verbindingen 0-6 jaar: meer volume Ontwikkeling niet overal tegelijk klaar

8 Ontwikkeling van uitvoerende Aandacht Flexibiliteit Doelen stellen Verwerking functies (Anderson, 2002)

9 Plasticiteit: 2. plasticiteit bij volwassenen Neurogenese mogelijk = nieuwe zenuwcellen Structurele veranderingen bij leerprocessen mogelijk Functionele veranderingen na oefenen mogelijk Maguire et al, 2000: groter hersenvolume In gebieden voor ruimtelijk geheugen bij Londense taxi chauffeurs

10 Plasticiteit: 2. plasticiteit bij volwassenen Neurogenese mogelijk = nieuwe zenuwcellen Structurele veranderingen bij leerprocessen mogelijk Functionele veranderingen na oefenen mogelijk Driemeijer et al, Scholz et al, 2009: zowel grijze als witte stof veranderingen na leren jongleren

11 Plasticiteit: 3. plasticiteit na hersenletsel (v Zomeren & Deelman, 1978)

12 Plasticiteit: 3. plasticiteit na hersenletsel (Wolf, 2007) CIMT bij CVA patienten: * 3 uur per dag, 10 dagen * functionele oefeningen CIMT leidt tot verbeteringen in arm functie Structurele veranderingen in grijze stof van motorische en sensorische gebieden

13 Hersenletsel bij kinderen en jongeren

14 Oorzaken hersenletsel bij Traumatisch: verkeersongeval val voorwerp tegen het hoofd voorwerp in het hoofd kinderen Niet traumatisch: zuurstofgebrek infecties tumor CVA drugs/alcohol epilepsie etc.

15 Vóórkomen Traumatisch letsel: tussen per jaar Niet traumatisch:???? (50-150?) kinderen <25 jaar met traumatisch hersenletsel naar ziekenhuis elk jaar < 21 jaar ooit hersenschudding of hersenkneuzing Vooral jongens >12 jaar

16 Vóórkomen Ernst: Glasgow Coma Score, PTA, neurologische afwijkingen, CT/MRI scan (GCS: ogen, vragen, bewegen) licht: GCS (13-15) -> 75-80% matig: GCS (9-12) -> 5-10% ernstig: GCS (<9) -> 3-8% Let op: indeling op basis van acute symptomen, niet op basis van gevolgen

17 Schade en herstel

18 Gevolgen van hersenletsel Medische gevolgen Bewustzijn en vegetatieve functies Motorische en sensorische functies Cognitieve functies Communicatie Persoonlijkheid en gedrag Sociaal-emotionele ontwikkeling Gevolgen voor het gezin en de omgeving

19 Factoren van invloed op (functioneel) herstel (1) Premorbide factoren: * leeftijd * intelligentie * opleidingsniveau * persoonlijkheid * alcohol- en drugsgebruik * sociale omgeving * al aanwezige problemen

20 Leeftijd en herstel Kenhard principe: hersenletsel bij kinderen heeft minder ernstige gevolgen dan vergelijkbaar letsel bij volwassenen omdat het brein nog in ontwikkeling is Gevolg: minder behandeling en aandacht voor kinderen

21 Leeftijd en letsel (Anderson, 2005) N=122 kinderen, TBI, ziekenhuis Leeftijd bij letsel: 0-2 jaar, 3-7 jaar en 8-12 jaar Ernst: licht, matig en ernstig Onderzoek: direct, 12 en 30 maanden later Cognitief herstel: minimaal bij ernstige groep van 3-7 jaar Cognitief herstel: minimaal bij matige en ernstige groep van 0-2 jaar Leeftijd en ernst dus dubbel risico op een slechte afloop!!

22 Leeftijd en letsel (Anderson, 2002) Growing into the deficit

23 Factoren van invloed op (functioneel) herstel (2) Factoren in relatie tot het letsel: * aard en ernst van het letsel * behandeling direct na het letsel *specifieke stoornissen, met name in persoonlijkheid en gedrag

24 Hoe licht is licht letsel? (Hawley, 2004) Ernstige beperkingen Matige beperkingen Lichte beperkingen licht matig ernstig Goed herstel Volledig herstel 3 0 0

25 Factoren van invloed op (functioneel) herstel (3) Factoren na het letsel: * ontvangen behandeling * steun uit de omgeving * financiele problemen *.

26 Functioneel herstel bij ontslag uit de revalidatie (Bedell, 2008) N=167, 5-18 jaar, revalidatieopname PEDI bij opname en ontslag = Pediatric Evaluation of Dsability Inventory PEDI scores verbeteren significant Kortere opname: hogere score op mobiltieit en ADL Minste verbetering op sociaal functioneren Jonge kinderen hadden slechere uitkomst dan oudere kinderen Slechtere uitkomst bij lagere SES en fianciele situatie

27 Gedragsproblemen in de eerste 18 maanden (Chapman, 2010) Kinderen met matig en ernstig hersenletsel vergeleken met orthopedische letsels Kort na letsel en 6, 8 en 12 maanden later Ernstig hersenletsel groep heeft na 18 maanden meer externalizerende gedragsproblemen en problemen met planning en organisatie dan orthopedische groep Problemen ontstonden gedurende de follow up a.g.v. losse opvoeding, familieproblemen en lage SES

28 Lange termijn gevolgen

29 Cognitieve uitkomst 10 jaar later (Horneman, 2009) N=156, TBI, 0-17 jaar Follow up 10 jaar later Slechte testpresetaties op: * intellectueel gebied, vooral verbaal functioneren * verbaal leren * geheugen * visuo-contruciteve functies * planning en organisatie Er is herstel, maar op verschillende domeinen blijft het functioneren slecht, vooral uitvoerende functies

30 Kwaliteit van leven van volwassenen na kinderletsel (Anderson, 2009) N=130, TBI als kind, nu jaar Meeste volwassenen vinden hun kwaliteit van leven voldoende 17% rapporteert een lage KvL Lage KvL gaat gepaard met: * ervaren afhankelijkheid * ernstig letsel * jonge letsel leeftijd * als school niet is afgemaakt * aanwezigheid van psychologische problemen

31 Behandeling

32 Behandel- en begeleidingsmogelijkheden In een pedagogische context Met en door gezin en andere betrokkenen Aansluitend bij de fase van herstel: * acute zorg * zorg in de vegetatieve fase * revalidatie * cognitieve revalidatie * gedragssbehandeling * speciaal onderwijs * speciale aandacht in onderwijs * begeleiding en ondersteuning van het gezin * monitoring en volgsysteem

33 Cognitieve revalidatie (Slomine, 2009) Vroege neurorevalidatie (Melchers 1999) ATAG-k voor aandacht en geheugen (Van t Hooft 2005) Aanbod behandeling via therapeut of familie (Braga 2005) Probleemoplossende vaardigheden voor het hele gezin (Wade 2006) Informatie om kennis en inzicht te vergroten (Beardmore 1999) Neuropage (elektronisch hulpmiddel) voor geheugen en aandacht (Wilson 2001)

34 Behandelen in de thuissituatie (Braga, 2005) Conventionele revalidatie aangeboden door therapeuten 2 uur per dag 5 dagen per week óf Oefeningen aangeboden in de thuissituatie door familieleden tijdens dagelijkse routines van het kind Significante en klinisch relevante verbeteringen op cognitieve en fysieke domein

35 Voorlichtingsbrochure (Ponsford, 2001) 1 week na licht hersenletsel werd een assessment gedaan en een voorlichtingsbrochure over NAH uitgedeeld Na 3 maanden was er meer angst en depressie bij de controlegroep die alleen op 3 maanden werd gezien en geen brochure had gekregen Dit is ook bekend uit CVA studies

36 Ondersteuning van het gezin (Cole, 2009) 1. Houd rekening met de ontwikkeling 2. Stem de interventie af op de individuele familie 3. Bied bemiddeling aan 4. Geef voorlichting en educatie over het letsel 5. Zorg dat het gezin op 1 lijn zit 6. Pas de omgeving van het kind aan 7. Geef vaardigheidstaining aan familie én kind

37 Of..

38 Wie krijgt een traumatisch hersenletsel? (McKinlay, 2010) Wie krijgt een traumatisch hersenletsel? Leeftijd: 0-15 jaar Oorzaken: vallen, voorwerp tegen het hoofd, sport

39 Jongens Moeder <24 jaar Depressie moeder Moeder geen opleiding Wie krijgt een traumatisch hersenletsel? Lage levens standaard >2 gedrags problemen >4 negatieve life events Familie lage SES Te lieve moeder

40 Jongens Moeder <24 jaar Depressie moeder Moeder geen opleiding Wie krijgt een traumatisch hersenletsel? Lage levens standaard >2 gedrags problemen >4 negatieve life events Familie lage SES Te lieve moeder

41 jongens Moeder <24 jaar Depressie moeder Moeder geen opleiding Wie krijgt een traumatisch hersenletsel? Lage levens standaard >2 gedrags problemen >4 negatieve life events Familie lage SES Te lieve moeder

42 Voorkomen is beter dan genezen!

43 en wat doet u morgen?

44 Huiswerk 1. Herken en erken hersenletsel bij kinderen en jongeren 2. Kind met problemen? Denk aan hersenletsel op jongere leeftijd 3. Hoe licht is licht? Ook licht letsel heeft gevolgen 4. Let vooral op de minder zichtbare problemen: cognitie, emoties en gedrag 5. Volg het kind: gevolgen zijn niet stabiel 6. Volg het gezin: ook zij hebben er last van 7. Voorlichting en informatie is nooit genoeg 8. Verwijs door voor gerichte behandeling

45 Wat doet u morgen? 1. Herken en erken hersenletsel bij kinderen en jongeren 2. Kind met problemen? Denk aan hersenletsel op jongere leeftijd 3. Hoe licht is licht? Ook licht letsel heeft gevolgen 4. Let vooral op de minder zichtbare problemen: cognitie, emoties en gedrag 5. Volg het kind: gevolgen zijn niet stabiel 6. Volg het gezin: ook zij hebben er last van 7. Voorlichting en informatie is nooit genoeg 8. Verwijs door voor gerichte behandeling

46 Wat doet u morgen? 1. Herken en erken hersenletsel bij kinderen en jongeren 2. Kind met problemen? Denk aan hersenletsel op jongere leeftijd 3. Hoe licht is licht? Ook licht letsel heeft gevolgen 4. Let vooral op de minder zichtbare problemen: cognitie, emoties en gedrag 5. Volg het kind: gevolgen zijn niet stabiel 6. Volg het gezin: ook zij hebben er last van 7. Voorlichting en informatie is nooit genoeg 8. Verwijs door voor gerichte behandeling

47 Wat doet u morgen? 1. Herken en erken hersenletsel bij kinderen en jongeren 2. Kind met problemen? Denk aan hersenletsel op jongere leeftijd 3. Hoe licht is licht? Ook licht letsel heeft gevolgen 4. Let vooral op de minder zichtbare problemen: cognitie, emoties en gedrag 5. Volg het kind: gevolgen zijn niet stabiel 6. Volg het gezin: ook zij hebben er last van 7. Voorlichting en informatie is nooit genoeg 8. Verwijs door voor gerichte behandeling

48 Wat doet u morgen? 1. Herken en erken hersenletsel bij kinderen en jongeren 2. Kind met problemen? Denk aan hersenletsel op jongere leeftijd 3. Hoe licht is licht? Ook licht letsel heeft gevolgen 4. Let vooral op de minder zichtbare problemen: cognitie, emoties en gedrag 5. Volg het kind: gevolgen zijn niet stabiel 6. Volg het gezin: ook zij hebben er last van 7. Voorlichting en informatie is nooit genoeg 8. Verwijs door voor gerichte behandeling

49 Wat doet u morgen? 1. Herken en erken hersenletsel bij kinderen en jongeren 2. Kind met problemen? Denk aan hersenletsel op jongere leeftijd 3. Hoe licht is licht? Ook licht letsel heeft gevolgen 4. Let vooral op de minder zichtbare problemen: cognitie, emoties en gedrag 5. Volg het kind: gevolgen zijn niet stabiel 6. Volg het gezin: ook zij hebben er last van 7. Voorlichting en informatie is nooit genoeg 8. Verwijs door voor gerichte behandeling

50 Wat doet u morgen? 1. Herken en erken hersenletsel bij kinderen en jongeren 2. Kind met problemen? Denk aan hersenletsel op jongere leeftijd 3. Hoe licht is licht? Ook licht letsel heeft gevolgen 4. Let vooral op de minder zichtbare problemen: cognitie, emoties en gedrag 5. Volg het kind: gevolgen zijn niet stabiel 6. Volg het gezin: ook zij hebben er last van 7. Voorlichting en informatie is nooit genoeg 8. Verwijs door voor gerichte behandeling

51 Wat doet u morgen? 1. Herken en erken hersenletsel bij kinderen en jongeren 2. Kind met problemen? Denk aan hersenletsel op jongere leeftijd 3. Hoe licht is licht? Ook licht letsel heeft gevolgen 4. Let vooral op de minder zichtbare problemen: cognitie, emoties en gedrag 5. Volg het kind: gevolgen zijn niet stabiel 6. Volg het gezin: ook zij hebben er last van 7. Voorlichting en informatie is nooit genoeg 8. Verwijs door voor gerichte behandeling

52 Bedankt voor uw aandacht!