BELANGRIJKE WOORDEN VOOR NIEUWKOMERS IN HET BASISONDERWIJS Folkert Kuiken Afdeling Neerlandistiek, UvA

Transcriptie

1 BELANGRIJKE WOORDEN VOOR NIEUWKOMERS IN HET BASISONDERWIJS Folkert Kuiken Afdeling Neerlandistiek, UvA Studiedag LOWAN-PO, Hilversum,

2 Inhoud 1. Achtergrond en totstandkoming Digiwak 2. Hoe werkt Digiwak? 3. Woordenschatdidactiek 4. Tot slot

3 1. Achtergrond en totstandkoming van Digiwak

4 Wat is Digiwak? Digitale versie van de WAK WAK = Woordenschat Amsterdamse Kinderen woorden voor groep 3 t/m 8 Kuiken, F. & Droge, S. (2010) Woordenlijst Amsterdamse Kinderen. Amsterdam: UvA.

5 Waarom Digiwak? (1) Woordenschat als voorspeller van leesvaardigheid Gorey (2001), Loeb et al. (2007) Leesvaardigheid als voorspeller van taalvaardigheid Burke et al. (2009). Marulis & Neuman (2010)

6 Waarom Digiwak? (2) Taalachterstand van leerlingen Kan oplopen tot twee jaar in groep 8 Leerlingen dienen aan het eind van groep 8 zo n woorden te kennen Systematisch aandacht besteden aan vergroting van de woordenschat

7 Omvang woordenschat NT1-NT2 Verhoeven & Vermeer (2001) 4 jaar 5 jaar 6 jaar 7 jaar 8 jaar 9 jaar 10 jaar 11 jaar 12 jaar NT1 NT2

8 Belang van systematische aandacht Input Interactie Instructie Bron: Snow, C. (2014) Input to interaction to instruction: Three key shifts in the history of child language. Journal of Child Language 41, S1,

9 Woordenlijsten BAK: 3000 woorden Mulder, F., Timman, Y. & Verhallen, S. (2009) Basiswoordenlijst Amsterdamse Kleuters. Amsterdam: ITTA. WAK: woorden Kuiken, F. & Droge, S. (2010) Woordenlijst Amsterdamse Kinderen. Amsterdam: UvA. Schooltaalwoordenlijst: 1600 woorden Verhallen, S. & Alons, L. (2010) Basislijst Schooltaalwoorden vmbo. Amsterdam: ITTA.

10 Hoeveel woorden? Verhoeven & Vermeer (2001) NT1: woorden, NT2: woorden Primair onderwijs woorden : 8 leerjaren : 40 weken à 6 uren = 7-8 nieuwe woorden per dag Nieuwkomers woorden : 40 weken : 5 uren = nieuwe woorden per dag

11 Ontwikkeling van Digiwak Schrooten, W. & Vermeer, A. (1994) Woorden in het basisonderwijs: woorden aangeboden aan leerlingen. Tilburg: Tilburg University Press. Leergangen Nederlands en zaakvakmethoden Oordelen van leerkrachten Lijst van in totaal woorden

12 Leergangen Uitgever Taalmethode Zaakvakmethode Bekadidact Taalleesland --- Malmberg Taalactief Taaljournaal Naut Meander Brandaan Noordhoff Taal op maat --- ThiemeMeulenhoff Taalverhaal Taal Taalverhaal Spelling Zwijssen Zin in Taal Taal in Beeld Speurtocht Natuniek De Blauwe Planeet De trek Land in zicht In vogelvlucht

13 Leerkrachten Basisschool Avonturijn Linnaeusschool De Ark Louise de Coligny OBS Slootermeer Insulinde De Horizon 2 e Daltonschool

14 Aantal woorden per groep Groep Aantal woorden Groep Groep Groep Groep Groep Groep Totaal

15 Inhoud Digiwak Woordenlijsten per groep (3 t/m 8) Woordenlijst onderverdeeld in thema s Thema s onderverdeeld in clusters (maximaal 9 woorden) Bij elk woord Definitie Voorbeeldzin Afbeelding Didactiek volgens Met woorden in de weer Voorbewerken, semantiseren, consolideren, controleren Administratief systeem

16 2. Hoe werkt Digiwak?

17

18 Openingspagina

19 Thema s

20 Voorbeeld van een cluster

21 Voorbeeld van een item (1)

22 Voorbeeld van een item (2)

23 Voorbeeld van een item (3)

24 Voortgangsoverzicht cluster

25 Voortgangsoverzicht thema

26 Digiwak voor nieuwkomers

27 Basiswoorden

28 3. Woordenschatdidactiek

29 Didactiek Aanbieden (voorbewerken) Minstens vijf keer in verschillende contexten 1 x x 1 Semantiseren (bewerken) Talig of niet-talig Consolideren (oefenen) Receptief of productief Controleren (toetsen)

30 Stap 1: Voorbewerken Introductie woorden Leerlingen voorbereiden op het onderwerp en betrekken bij context waarin de woorden voorkomen Aanknopingspunten zoeken in het woordenschatnetwerk van de leerlingen. Nieuwe woorden koppelen aan ervaringen en aan andere woorden die de leerlingen al kennen

31 Stap 2: Semantiseren Woordbetekenissen verduidelijken in een context Leerlingen komen zelf aan het woord. Samen met de leerkracht eigen betekenisverbindingen leggen en verkennen bij betreffende woord Gebruik maken van afbeelding, definitie en voorbeeldzin. Gebruik van een grafisch model

32 De drie uitjes Uitbeelden Laten zien, voordoen Uitleggen Verbale uitleg Uitbreiden Woorden clusteren die bij elkaar horen

33 Woordveld, -parachute, -kast en -trap

34 Het woordveld

35 De woordstarter

36 De woordparachute

37 De woordkast

38 De woordkast

39 De woordtrap

40 De overlapper

41 De cyclus

42 De mindmap

43 Stap 3: Consolideren Herhalen en inoefenen van woorden en hun betekenissen Van receptief naar productief Spreiding over langere tijd

44 Consolideringsoefeningen Welk woord hoort er niet bij? Melk yoghurt cola karnemelk Categoriseren Squash turnen tennis biljarten basketball Wat hoort bij elkaar? Water spelen weer vuur brood wind Zet in oplopende volgorde Fantastisch leuk aardig geweldig gigagoed

45 Woordgrid

46 Stap 4: Controleren Receptief Matching woorden en afbeeldingen Matching woorden en definities Kies het juiste weggelaten woord in een (voorbeeld)zin Productief Zelf woorden bij afbeeldingen benoemen Zelf definities van woorden geven Woorden in voorbeeldzinnen invullen

47 4. Tot slot

48 Woordleerstrategieën Wensdenken, luchtactie, doorgangsland? Wat betekent het woord uitzetijzer? Het woordenboek Wat weet je van het woord? Twee delen: uitzet en ijzer Een ijzer voor de uitzet? Een ijzer dat uitzet bij warmte? De context Tjonge, wat is het hier warm. Kan dat raam niet wat verder open? Nee, het uitzetijzer staat al op het achterste gaatje.

49 Woordenboeken Mijn eerste Van Dale Voorleeswoordenboek (1.000) Pocketwoordenboek Nederlands als tweede taal (15.000) Van Dale Miniwoordenboek Nederlands (18.000) Van Dale Pocketwoordenboek Nederlands voor de basisschool (24.000) Van Dale Middelgroot woordenboek Nederlands (60.000) Van Dale Groot woordenboek hedendaags Nederlands ( ) Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandsetaal (De Dikke Van Dale; )

50 Woordenschat én lezen stimuleren Naast systematisch aandacht voor woordenschat ook systematisch aandacht voor lezen Kinderen die 1 miljoen woorden per jaar lezen (15 min. per dag) kunnen per jaar hun woordenschat uitbreiden met 1000 woorden Nagy, Anderson & Herman (1987), Anderson, Wilson & Fielding (1988)

51 Samenvattend Veel woorden aanbieden Welke woorden? Zie BAK en DIGIWAK Veel herhalen Veel (voor)lezen

52 Voor meer informatie:

53