Woordfrequentielijsten, wat kun je daarmee in het onderwijs? Anne Vermeer Landelijk Netwerk Taal, 28 sept 2017, Utrecht

Transcriptie

1 Woordfrequentielijsten, wat kun je daarmee in het onderwijs? Anne Vermeer Landelijk Netwerk Taal, 28 sept 2017, Utrecht

2 outline 1 Woordselectie tbv taalonderwijs 2 Wat zijn geschikte doelwoorden? Criteria voor selectie 3 Veel woorden. Hoeveel is veel? 4 Woordfrequentielijsten (Streeflijst, Schrooten/Vermeer, BAK/WAK, BasiLex): overeenkomsten en verschillen 5 Bepalen tekstmoeilijkheid (Schrooten/Vermeer MLR) 6 Woordenschatomvang schatten

3 1 Woordselectie tbv taalonderwijs (1) woordenschat belangrijkste factor in (begrijpend) lezen meest frequente woorden worden het eerst geleerd nut voor selectie hangt (mede) samen met frequentie tbv leermiddelenmakers, schoolbegeleiders, leerkrachten, toetsconstructeurs

4 1 Woordselectie tbv taalonderwijs (2) Uitgekiende selectie nodig? Ze komen ze toch vanzelf tegen? Sommige woorden zijn niet nodig: om echt te onthouden of om actief te gebruiken of om precies te weten En: de tijd is beperkt, en het aantal te leren woorden veel

5 1 Woordselectie tbv taalonderwijs (3) expliciet vs. impliciet onderwijs: expliciet is significant beter voor zwakke leerlingen direct (intentioneel) vs. indirect (incidenteel): direct is significant beter voor zwakke leerlingen leerwinst woordenschat: incidenteel, impliciet: 5% leerwinst intentioneel, expliciet: 30 50% leerwinst intentioneel met voldoende herhaling: %

6 1 Woordselectie tbv taalonderwijs (4) Betekenis geven, minder onderhandelen of raden Raden als compensatiestrategie wel nuttig, maar: geven/inprenten is beter en sneller: Leermethode % retentie Raden 6% Raden+controle 15% Raden+controle+inprenten 47% (+¼ meer tijd) Geven+inprenten 50%

7 2 Wat zijn geschikte doelwoorden? Criteria voor selectie Woordenschatles: les waarin gericht gewerkt wordt aan de opbouw van de woordenschat van kinderen (semantiseren, consolideren, herhalen, herhalen, herhalen, herhalen) 1 onbekend/ niet te makkelijk 2 functioneel/ nuttig 3 past in de context van een verhaal/ thema/ project 4 voldoende woorden = veel woorden

8 3 Veel woorden. Hoeveel is veel? (1) Gemiddeld receptief gekend per leeftijd: 4j: 3000 ; 5j: 3800; 6j: 4500; 7j: 5200; 8j: 6000; 9j: 8500; 10j: 11000; 11j: 14000; 12j: gekend eind gr 4, dus 1250 per jaar in groep woorden in 20 min, 4x p/week, intentioneel (+herhalen)

9 3 Veel woorden. Hoeveel is veel? (2) Basiswoordenschat: meest frequente woorden in een taal; Nodig voor tekstbegrip: Drempel voor zaakvakteksten? 5 à 7000 voor bao?, voor >mbo?

10 4 Woordfrequentielijsten: overeenkomsten en verschillen, gebruiksmogelijkheden (1) Streeflijst Woordenschat voor 6 jarigen (1981, 1984, 1999) Vind ik dat dit woord begrepen moet worden door zesjarigen? = beoordelingslijst, intuïtieve lijst 6380 woorden, 1200 unaniemen Nederlandse en Vlaamse leerkrachten kerselaar, kindervoituur Duizend en een woorden. De allereerste Nederlandse woorden voor anderstalige peuters en kleuters. Een gefundeerde woordenlijst gefaseerd naar verwerving (2005). en een woorden.pdf

11 4 Woordfrequentielijsten: overeenkomsten en verschillen, gebruiksmogelijkheden (2) Schrooten/Vermeer (1994): Frequentielijst, 1.9 miljoen tokens, (verschillende) lemma s, spreiding over klas/thema/domeinen: prentenboek, leesboek, zaakvak, taalmethode, mondelinge interactie.

12 Schrooten/Vermeer (1994)

13 4 Woordfrequentielijsten: overeenkomsten en verschillen, gebruiksmogelijkheden (3) BAK ( woorden op de placemat`) /WAK Baklijsten: via Digiwak: (sinds 1 sept betalen) oude versie: (waarin de woorden zonder plaatjes staan, maar wel op groep en thema)

14 4 Woordfrequentielijsten: overeenkomsten en verschillen, gebruiksmogelijkheden (4) BasiLex. Frequentielijst, 11 miljoen tokens. BasiLex Lexicon: alle types (verschillende woordvormen, 180M) BasiLex woorden lijst (lemma s): doelwoordenlijst Geen mondelinge data, en niet gedesambigueerd, dus bank_geld en bank_zitten worden niet onderscheiden. veel aanvankelijklees en Citotoetsteksten, en relatief grote aantal titels, opdrachten, inhoudsopgaven, indexen en subtitels centrale.org/nl/tst materialen/lexica/basilex lexicondetail

15 BasiLex: Lexicon en woordenlijst

16 4 Woordfrequentielijsten: overeenkomsten en verschillen, gebruiksmogelijkheden (5) Verschil Schr/Vermeer en BasiLex: 1,9 vs 11 milj tokens, dus tot 4000 vs e woord betrouwbaar in volgorde (in die zin dat je echt kunt zeggen dat dat de frequentst aangeboden/eerst verworven woorden zijn, en daarna is het nogal toevallig dat een bepaald woord zo frequent is)

17 Basilex en Zipf (fr * rang=constant) Zipf: frequentie (vanaf 2000e woord) en rang (n*1000)

18 4 Woordfrequentielijsten: overeenkomsten en verschillen, gebruiksmogelijkheden (6) Oud vs nieuw: 1 e 5000 types in BasiLex die in Schr/Vermeer niet voorkomen: internet, dummie, website, mobiel, site, mail, laptop, chatten, online, webcam, game, printen, youtube, blog, nerd, maar ook modewoorden als cool, loser, live, shit, piercing, cheerleader, skate, stressen, chillen, zonnepanelen, duurzaam of tijdgebonden woorden als tsunami en geldcrisis. Ook: voortplanting, seks, navelstreng, embryo bij de 1 e in BasiLex, niet in Schr/Ve

19 5 Bepalen tekstmoeilijkheid (Schrooten/Vermeer MLR) (1) voorwaardelijke kennis & vaardigheden nodig bij het raden en leren van woorden uit de context: In het kader van het onderwijsstaandebel heeft het kast extra middelen gereserveerd voor de tinger van schompklassen voor basisschoolleerlingen met een grote taalachterstand. Ze krijgen in een aparte klas fensitint taalonderwijs. Doel van een schompklas is de taalachterstand te vermiddelen, waardoor de kans op een succesvolle schoolcouplesse groter, en het risico van schoolkwamp kleiner wordt. (55 woorden, 7 nonsenswoorden, 88% tekstdekking)

20 5 Bepalen tekstmoeilijkheid (Schrooten/Vermeer MLR) (2) bij (begrijpend) lezen is het begrip tekstdekking van belang % bekende woorden in een tekst = tekstdekking < 85% nauwelijks begrip 85% 90% globaal begrip >90% redelijk begrip bij een te lage tekstdekking kun je geen nieuwe woorden raden en leren Toepassing in MLR: tekst invoeren, tekstdekkingsgraad bepalen

21 5 Bepalen tekstmoeilijkheid (MLR) (3)

22 5 Bepalen tekstmoeilijkheid (MLR) (4) Relatie Lijsten/ woordenschat van een leerling

23 5 Bepalen tekstmoeilijkheid (MLR) (4) wat is het relatieve aandeel makkelijke en moeilijke woorden in een tekst (de lexicale rijkdom)? wat is de tekstmoeilijkheid van een verhaal voor een bepaalde leerling/groep leerlingen? en hoe groot is bij benadering de woordenschat van de schrijver/spreker van een tekst? Vb tekst Kikker is verliefd invoeren

24 5 Bepalen tekstmoeilijkheid (MLR) (5) de losse woorden ( tokens ) herleid naar hun hoofdvorm ( lemma s Geel=onbekend/komen niet voor in Schr Ve. Wit=1 betekenis bekend. Blauw=meerdere betekenissen bekend, evt uit versch lijsten. output geeft de frequenties van elk lemma weer (klik op Lemmalijsten om per lijst de woorden te zien) onder Lemmadekking begrijpelijkheid van een ingevoerde tekst voor een lezer met een bepaald woordenschatniveau (bij de tekst van `Kikker is verliefd` is dus een woordenschat van minimaal 4000 woorden nodig voor goed begrip)

25 6 Woordenschatomvang schatten Indicatie woordenschatomvang meestal op basis van representatieve steekproef uit een woordenboek of uit frequentielijsten Direct na de ingevoerde tekst wordt ook de score voor de MLR 25 gegeven, die een indicatie geeft van de grootte van de woordenschat van de schrijver/spreker van die tekst `Indicatie woordvoorraad op basis van MLR 25 is woorden.` Ook teksten van leerlingen: vb &Schrijftaken TAK pp38153 Voor de selectie van doelwoorden voor je lessen kun je in de MLR ook losse woorden invullen

26 VRAGEN? Literatuur Guchte, C. van de & A. Vermeer (2003). Een passende woordkeus: het kiezen van woorden voor woordenschatlessen. Toegepaste Taalwetenschap in Artikelen 69, 9 23 Goossens, N. & A. Vermeer (2009). Wat is een optimale tekstdekking? Woordkennis en tekstbegrip in groep 6. Toegepaste Taalwetenschap in Artikelen 82, Mondria, J.A. (2006) Mythen over vocabulaireverwerving. Levende Talen 7, 4, 3 13 Vermeer, A. (2016). Lexicale rijkdom, frequentielagen en tekstmoeilijkheid. Dutch Journal of Applied Linguistics 5, 1, Vermeer, A. (2007). Expliciet onderwijzen: dat is pas lang leve leren. Van Horen Zeggen 48, 4, BasiLex centrale.org/nl/tst materialen/lexica/basilex lexicon detail MLR Schrooten Vermeer Baklijsten: via Digiwak: (sinds 1 sept betalen) oude versie: Zie voor downloadables evt.