Inhoud. 1 De context van tweedetaalverwerving en tweedetaalleren 16 Anne Vermeer

Transcriptie

1 Inhoud 1 De context van tweedetaalverwerving en tweedetaalleren 16 Anne Vermeer 1.1 Inleiding Het proces van tweedetaalverwerving Imitatie en transfer Creatieve constructie en ontwikkelingsvolgorde Interactie en taalaanbod 30 Spreektempo 33 Accentuering en topicalisatie 33 Eenvoudiger woordkeus en zinsbouw 34 Herhaling en parafrase 34 Contextuele inbedding 34 Modeling en expansie 35 Aanbodfrequentie en herhaling Factoren die tweedetaalverwerving beïnvloeden Achtergrondfactoren 37 Leeftijd 37 Verblijfsduur 37 Sekse 38 Eerstetaalachtergrond 38 Vooropleiding en geletterdheid Cognitieve factoren 39 Sensitieve periode 39 Intelligentie 39 Taalaanleg 40 Leerstijlen Socio-affectieve factoren 42 Attitude en motivatie 42 Extravertheid introvertheid 43 Cultuur Socialeomgevingsfactoren 44 Taalcontact, taalaanbod en interactie 44 Onderwijs Samenvatting en conclusie 45

2 2 Taalonderwijs en didactiek 48 Alice van Kalsbeek 2.1 Inleiding Taal leren en verwerven Taalverwerving Taalaanbod Interactie en feedback Aandacht voor de vorm van taal Strategieën Taalonderwijs Grammatica-vertaalbenadering Audio-linguale benadering Receptieve benadering Communicatieve benadering Taakgericht onderwijs Inhoudgericht ( content based ) onderwijs Eclectische benadering Competentiegericht onderwijs Competentiegericht taalonderwijs Het Europees Referentiekader Portfolio Profielen Geïntegreerde trajecten Buitenschools leren 71 Buitenschoolse opdrachten vanuit de taallessen 71 Taalstages 72 Taalmaatjes De competente docent Didactische principes Een krachtige leeromgeving scheppen Lesdoelen bepalen Vormgeving: trajecten, leergangen en taken De autonomie van de cursist bevorderen Samenwerkend leren bevorderen Differentiatie en adaptief onderwijs Doeltaal, voertaal en steuntaal Taal en cultuur integreren Multimedia Het gebruik van internet als bron van informatie en als communicatiemiddel De computer als oefeninstrument De computer als toetsafnemer 85

3 2.8.4 De computer als hulp bij het genereren en bewerken van lesmateriaal Samenvatting 86 3 Luisteren 88 Chrissy Hosea 3.1 Inleiding Het luisterproces Luisterproblemen Klanken herkennen De juiste klankvorm 99 Het opslaan van de gesproken vorm 99 De invloed van het schrift 101 Alternatieve gesproken vormen Woordsegmentatie Lexicale en grammaticale kennis Begripsproblemen 105 Taalkennis 106 Herkennen van onbelangrijke informatie 106 Intonatie 106 Achtergrondkennis Typen luisteraars Van theorie naar praktijk Verstavaardigheid: oefenen met deelvaardigheden 109 Foneemherkenning en klankdiscriminatie 110 Klemtoon 111 Woordsegmentatie en woordherkenning 112 Selectie van oefenmateriaal Begripsvaardigheid: functioneel luisteren 116 Luistersituaties 116 Soorten luisteren 118 Gericht luisteren 118 Globaal luisteren 119 Intensief luisteren 120 Spreektaalkenmerken 120 Strategisch luisteren Vormgeven van het luisteronderwijs Tekstselectie en luistervragen Luisterroutine ontwikkelen Feedback Samenvatting 126

4 4 Spreken 128 Margreet Verboog 4.1 Inleiding Wat is spreekvaardigheid? Verschillen tussen gesproken en geschreven taal Kenmerken van gesproken taal Wat gebeurt er als we spreken? Deelaspecten van spreken Lexicale en grammaticale kennis Socio-culturele kennis Verstaanbaarheid 140 Verstaanbaarheid op zinsniveau 141 Verstaanbaarheid op woordniveau 142 Verstaanbaarheid op klankniveau Stijl en register Tempo en vloeiendheid Structuur aanbrengen in langere spreektaken Spreken in de les ter voorbereiding op spreken buiten de les De cyclische ordening van spreekopdrachten De taalkaart Een buitenschoolse spreekopdracht oefenen Feedback op spreken Effectieve feedback Feedback op verstaanbaarheid Spreekangst Een veilige situatie creëren De angst bespreekbaar maken Omgaan met verschillen in spreekvaardigheid Samenvatting Woordenschat 166 Bart Bossers 5.1 Inleiding Woordselectie Hoeveel woorden? Welke woorden? 172 Selectiecriteria 172 Andere criteria 174 De zin van selectie Om welke woorden gaat het? 180

5 5.3 Het leren en onderwijzen van woorden: doelstellingen en didactiek Vier doelstellingen Didactiek van het woordenschatonderwijs: onderdelen en uitgangspunten 185 Incidenteel leren van nieuwe woorden 185 Intentioneel leren van nieuwe woorden 186 Verdieping en automatisering 186 Woordleervaardigheden Intentioneel woordleren 188 Semantiseren 188 Consolideren en controleren Speciale aandacht gevraagd! 193 Collocaties 194 Idioom 195 Verbindings- en verwijswoorden 195 Woorden met heel veel betekenissen 196 Woorden voor nieuwe begrippen 197 Formules en routines 198 Partikels 199 Valse vrienden Verdieping en automatisering van woordkennis Incidenteel woordleren en woordleervaardigheden Samenvatting Grammatica 208 Folkert Kuiken 6.1 Inleiding Waarom grammatica? Wanneer grammatica? Bij welke leerders? Op welk moment in het leerproces? Bij welke constructies? Op welke manier grammatica? Focus on Form (FonF) Tips voor opdrachten en werkvormen Een voorbeeld uit de praktijk Herkenning en bewustwording 226 Introductie van een onderwerp 226 Identificatie van een structuur 226 Beoordeling van een structuur 227 Het aangeven van relaties 228

6 6.5.2 Verwerking en toepassing 228 Zinnen in de goede volgorde zetten 228 Een tekst compleet maken 229 Knippen en plakken 230 Een tekst reconstrueren 231 Een onderzoekje uitvoeren Regels, naslagwerken en feedback Regels Naslagwerken Feedback Samenvatting Alfabetisering 240 Jeanne Kurvers 7.1 Inleiding Achtergronden van cursisten Beheersing van het Nederlands en contexten van taalgebruik Analfabeet of niet? Schoolervaring en leervermogen Leren lezen Voorkennis Schriftsystemen Leren lezen in een alfabetisch schrift 250 Fase 1 De logografische fase: visuele woordherkenning 252 Fase 2 De alfabetische fase: spellend lezen 252 Fase 3 De orthografische fase: automatiseren en direct herkennen Leren lezen van (functionele) teksten Leren lezen in een tweede taal 258 Een basiswoordenschat 258 Klanksysteem en decoderen 259 Mondelinge vaardigheden en tekstbegrip 259 Feedback Leren schrijven De schrijfbeweging 260 De letters Leren spellen 263 Visuele verwarringen 264 Fonetisch spellen 264 Moedertaalfilter 264 Uitzonderingen op de regel 265

7 7.5 Didactiek van het alfabetiseren in een tweede taal Alfabetiseringsmethodes 266 Globaalmethode 266 Structuurmethode 267 Ervaringsleren Raamwerk en Portfolio Alfabetisering nt2 270 Raamwerk Alfabetisering nt2 270 Portfolio Alfabetisering nt Tips voor succesvol alfabetiseren 273 Teksten voor beginners Samenvatting en conclusies Lezen 278 Bart Bossers 8.1 Inleiding Lezen: herkennen, bouwen en besturen Deelprocessen De lagere processen: herkennen van woorden De hogere processen: bouwen aan betekenis De besturing: leesstrategieën Lagere processen, hogere processen en besturing in de tweede taal Leesonderwijs aan nt2-leerders: vormen en vormgeving Voorbereidingen Werken aan verbetering van de lagere processen: vloeiendheid Werken aan verbetering van de hogere processen: tekstbegrip Werken aan verbetering van de besturing: leesstrategieën Twee instrumentele doelstellingen: nieuw taalaanbod en uitspraak Tot slot Samenvatting Schrijven 310 Ineke de Bakker 9.1 Inleiding Schrijven in de moedertaal Schrijven in een tweede taal Wat vertellen de teksten van t2-leerders ons? Invloed van de moedertaal 317

8 9.3.3 Kennis over teksten, tekstopbouw en stijl Motivatie en attitude Verschillen tussen t2-schrijvers Doelen van schrijfvaardigheid Schrijven als middel en schrijven als doel Eindtermen voor schrijfvaardigheid: functionele doelen Schrijftaken en tekstkenmerken Voor- en nadelen van functionele schrijfdoelen Toetsing en beoordeling Toetsen en examens Het beoordelen van teksten Het taalportfolio Schrijfvaardigheid in de praktijk De schrijftaak Complexe schrijftaken sturen De schrijftaak spannender maken Schrijven en interactie Feedback op schrijven Feedback afhankelijk van doelgroep en doel Manieren van feedback Samenvatting Toetsing en evaluatie 350 Sible Andringa 10.1 Inleiding Waarom toetsen en evalueren? Wat wil ik bereiken met mijn toets? Formatieve toetsen Summatieve toetsen Certificering Inhoud geven aan toetsen Taalvaardigheid Doelen en eindtermen Methodeafhankelijk versus methodeonafhankelijk Integratief versus discreet Wanneer gebruik ik welke vorm van evaluatie? De techniek van het toetsen Validiteit 361 Inhoudsvaliditeit 361 Constructvaliditeit 361 Indruksvaliditeit 362

9 Betrouwbaarheid Toetsopgaven: soorten Bias Beoordeling Grenzen bepalen Washback en impact Wat betekent toetsing voor de cursist? Wat betekent toetsing voor de docent? Wat betekent toetsing voor de maatschappij? Verantwoord toetsgebruik Toetsbeleid Zelf toetsen maken en afnemen Het selecteren van een toets Feedback en rapportage Recente ontwikkelingen: toetsen per computer Samenvatting Maatschappelijke, politieke en culturele aspecten 384 Bart Bossers, Folkert Kuiken & Anne Vermeer 11.1 Inleiding Van vrijwilligerswerk tot inburgeringsonderwijs: wettelijke kaders Van vrijblijvendheid tot resultaatsverplichting: de rendementsvraag Culturele aspecten van het nt2-docentschap 392 Literatuur 397 Register 410 Over de auteurs 420