Woordenschat Een vak apart?

Transcriptie

1 Woordenschat Een vak apart? Learning words Inside & out Tessa de With Enschede Woensdag 28 oktober 2009

2

3 3 Het voorbeeld van de muis

4 Een model van het leren lezen Begrijpend luisteren Woordenschat Technisch lezen Begrijpend lezen Fonemisch bewustzijn 4

5 Wat doen we al? Met woorden in de weer? Methodelijn? Hele dag? Maar..hoe efficiënt is het? 5

6 Doel woordenschatonderwijs? Woordkennis! Maar Wanneer is een woord gekend? 6

7 Woordkennis Verschillende gradaties in woordkennis 1. Nog nooit van het woord gehoord 2. Van horen zeggen maar de betekenis is onbekend 3. Woord herkennen in een context 4. De verschillende betekenissen zijn bekend en het woord wordt gebruikt in verscheidene contexten Een definitie is niet genoeg 7

8 Doel woordenschatonderwijs? Strategieën! Woordbewustzijn! Centrale thema: hoe zorg ik ervoor dat mijn leerlingen eigenaar worden van hun woordenschatonderwijs? 8

9 Wat is nodig? Expliciet aanleren van: woorden en strategieën Aandacht voor toepassing Verschuiving van woorden aanleren door de leerkracht naar woorden leren door de leerling (woordbewustzijn) 9

10 Wat te doen? We leren nieuwe woorden aan We helpen leerlingen nieuw geleerde woorden toe te passen We laten onze leerlingen zien hoe wij met onbekende woorden omgaan We stimuleren leerlingen om zelf nieuwe woorden te leren 10

11 Impliciet & expliciet Expliciet door instructie o specifieke woorden behandelen o ontwikkelen woordbewustzijn o strategieën voor het leren van onbekende woorden Impliciet door creëren van mogelijkheden o voorlezen o veel lezen over allerlei onderwerpen o taalrijke omgeving 11

12 12 Expliciet vs impliciet niet zo

13 13 Maar zo

14 Conclusie Woordenschatdidactiek bestaat niet alleen uit het aanleren van woordbetekenissen, maar evenzeer uit voordoen van strategieën die leiden tot probleemoplossend gedrag. 14

15 De didactiek Learning words inside & out 5 uitgangspunten Maak woordenschatonderwijs doelgericht Maak woordenschatonderwijs transparant Maak woordenschatonderwijs bruikbaar Maak woordenschatonderwijs persoonlijk Maak woordenschatonderwijs prioriteit 15 Bron: Frey & Fisher (2009)

16 16 Uitgangspunt 1: Maak woordenschatonderwijs doelgericht

17 De kracht van keuze De sleutel om de leerling vaardigheden te vergroten is weten welke woorden expliciet onderwezen moeten worden en welke woorden de leerlingen tegen komen tijdens het lezen 17

18 Welke woorden onderwijzen? Weinig voorkomende woorden Woorden in boeken, kranten & volwassen taalgebruik Basiswoorden in het dagelijks woordgebruik 18 Vernooy (2009)

19 Woorden selecteren (2) Representatie: staat het woord voor een belangrijk idee of concept? Herhaling: komt het woord vaker voor? Transfer: is het woord te gebruiken bij meerdere vakgebieden? 19

20 Woorden selecteren (3) Context: kun je de betekenis uit de tekst afleiden Zo ja: dan hoef je het woord niet specifiek aan te bieden Structuur: is de betekenis af te leiden uit het woord? Zo ja: dan hoef je het woord niet specifiek aan te bieden Niet meer dan 2 à 3 woorden per les!!!! 20

21 Voorbeeld Een taart voor kleine Beer Max Velthuijs 21

22 Welke woorden kies je? Laag 1 woorden Chocoladetaart, proeven, lekkers, verjaardag Laag 3 woorden Citroenrasp, cacao 22

23 Laag 2 woorden Heerlijk, verrukkelijk, ongeduldig, gulzig, aandachtig 23

24 Laag 2 woorden Heerlijk, verrukkelijk, ongeduldig, gulzig, aandachtig 24

25 Uitgangspunt 2: Maak woordenschatonderwijs transparant Maak woordenschatonderwijs transparant 25

26 Maak het transparant: Laat zien hoe je over woorden denkt 26

27 27 Imiteren, een natuurlijke manier van leren

28 Hoe zit het met leren lezen / denken? Is niet zichtbaar voor anderen Door middel van verwoorden van denkstappen Modellen alleen is niet voldoende Leerlingen moeten de mogelijkheid krijgen het toe te passen 28

29 Het belang van modelling Leerlingen zien en horen hoe wij omgaan met (onbekende) woorden. We leren ze nieuwsgierig te zijn naar woorden. We leren ze een houding en strategieën om achter de betekenis van woorden te komen. Ze kunnen onze aanpak om achter de betekenis van woorden te komen nadoen. 29

30 Wat kun je modellen? Gebruik maken van de context Gebruik maken van de opbouw van woorden Gebruik maken van hulpbronnen 30

31 Tips voor modelling Bereid de tekst voor en bedenk vooraf wat je wilt modellen. Laat aan de leerlingen duidelijk zien wanneer je hardop gaat denken (visueel, bv naar je hoofd wijzen) Spreek in de ik-vorm als je hardop denkt: bij dit woord denk ik Denk niet teveel hardop. Kort houden: 5-10 minuten 31

32 Voorbeeld Een taart voor kleine Beer Max Velthuijs 32

33 Laag 2 woorden Heerlijk, verrukkelijk, ongeduldig, gulzig, aandachtig 33

34 Uitgangspunt 3: Maak woordenschatonderwijs bruikbaar Maak woordenschatonderwijs bruikbaar interactie met klasgenoten 34

35 Interactie als consolidatie Nodig voor een dieper begrip Gaat niet vanzelf Leerkracht geeft het vorm En doet mee! 35

36 Tips voor interactie tussen leerlingen Geef het doel aan Varieer in werkvormen en opdrachten Integreer woordenschatactiviteiten in bestaande activiteiten Zoals: verteltafel, huishoek, interactief voorlezen, andere thema activiteiten 36

37 Zwakke taalleerders Andere woorden in de kleinere kring: woorden die voor de rest van de groep al duidelijk zijn Meer behoefte aan interactie, zowel met de leerkracht als met klasgenoten 37

38 Woorden leren & onthouden Drie condities: Integratie: woorden in relatie met elkaar Herhaling door kansen in spreken, lezen en schrijven Betekenisvol gebruiken Nagy,

39 Voorbeelden Keukentje Proefles Verhaal naspelen Verjaardag etc 39

40 40

41 41

42 42

43 43

44 Uitgangspunt 4: maak woordenschatonderwijs persoonlijk Maak woordenschatonderwijs persoonlijk zelfstandig toepassen 44

45 Klassikaal woordenschrift Gedurende elke dag worden woorden bijgeschreven Zowel leerkracht als leerlingen kunnen woorden aandragen Betekenis wordt in eigen woorden van de leerling(en) gegeven en zoveel mogelijk samen met een afbeelding/voorbeeld 45

46 Uitgangspunt 5 Maak woordenschatonderwijs prioriteit 46

47 Wat is nodig? Woordenschatonderwijs moet routine zijn in het handelen van de leerkracht De woordenschathouding moet prioriteit hebben binnen de school en in ieders handelen! Wanneer schoolbreed de focus ligt op woordenschat, zullen de resultaten stijgen! 47

48 Schoolbrede aanpak Woorden van de week: basiswoorden die helpen bij het achterhalen van betekenissen of stam delen. (voorpoten, voordeur, vooraan fietsbel, deurbel, bellen) Let op: een woordmuur is alleen effectief als er ook wat mee gedaan wordt! 48

49 Daarnaast Blijft (voor)lezen uiteraard een belangrijke activiteit Ook voor woordenschat! 49

50 50 Bedankt voor uw aandacht!

51 CPS Onderwijsontwikkeling en advies Plotterweg BB Amersfoort Postbus BN Amersfoort T [033] F [033] E cps@cps.nl