Op weg naar een inspirerende woordenschatcultuur

Transcriptie

1 Op weg naar een inspirerende woordenschatcultuur 5 november 2015 Leeuwarden ECNO conferentie Piers van der Sluis 2

2 Wat levert deze workshop je wel en niet op Niet: Hogere Cito scores in januari Allemaal nieuwe dingen gehoord Dat je de informatie zo maar even in je klas kunt inpassen Wel: Dat je gaat nadenken over je eigen woordenschatonderwijs en in beweging komt Dat je hele praktische ontwikkelpunten voor jezelf kunt benoemen Dat je ook daadwerkelijk in je klas aan de slag kunt Dat je veel geluisterd hebt Doelen voor vanmiddag

3 Wat is woordenschat? Bij woordenschat gaat het om alle woorden die je moet kennen (betekenis en gebruik) om effectief mondeling en schriftelijk te kunnen communiceren en om geschreven en gesproken tekst te kunnen begrijpen (Hacquebord 2004) Hoe zit het hier met de woordenschat m/watch?v= _JmA2ClUvU Y

4 De verwevenheid van woordenschat Hoe leren we nieuwe woorden 1. Door te labelen 2. Door netwerkopbouw

5 Hoe leren we nieuwe woorden Ad 1) Door te labelen Hoe leren we nieuwe woorden Ad 2) Door netwerkopbouw

6 En zo breidt het zich uit Hoe werkt dat met netwerkopbouw Woorden zijn knooppunten die relaties met andere knooppunten aangaan Woorden worden voornamelijk geleerd op basis van andere (bekende) woorden Bij woordenschat ontwikkeling vindt uitbreiding (nieuwe woorden) en verdieping (nieuwe betekenisverbindingen) van het netwerk plaats

7 Hoe werkt dat met netwerkopbouw Elk knooppunt bevat kennis over de klank, betekenis, grammaticale eigenschappen en gebruiksmogelijkheden Het verankeren inclusief aanleggen van verbindingen van nieuwe woorden vindt stapsgewijs plaats Daarom is herhaling en toepassing in wisselende contexten noodzakelijk om tot echte uitbreiding en verdieping te komen Het mentale lexicon de persoonsgebonden en in de hersenen opgeslagen kennis van de betekenis, klank en vorm van woorden

8 Wat zien we veel De methode wordt veel gevolgd. 2 keer per week een les woordenschat met als afsluiting een toets Voornamelijk gericht op het aanleren van nieuwe woorden (kwantiteit) De woorden zijn meestal gegroepeerd rondom een thema In de onderbouw is meer variatie (thematafel, meer woordspelletjes) Veel reageren op woorden die we tegenkomen + Op weg naar een inspirerende woordenschatcultuur

9 Kenmerken van een inspirerende woordenschatcultuur Tweesporenbeleid Impliciet Rijke taalomgeving creëren; thuis/ school Voorleesbeleid Stilleesbeleid Ruimte voor gespreksituaties Toepassen Veel aandacht voor en transfer naar kennis van de wereld Expliciet Gerichte, geplande instructie van nieuwe woorden Aanleren van woordleer strategieën Pre-teaching Gerichte coöperatieve consolidatie Borging van afspraken (aanbod, visualiseren, inzet computer etc.

10 Belang van de rijke taalomgeving Kinderen uit taalrijke milieus beschikken op 3-jarige leeftijd over 5 maal zoveel woorden dan kinderen uit kansarme groepen. Daardoor komen kinderen met verschillen binnen. Deze verschillen ontstaan doordat: Een kind met laag opgeleide ouders 615 woorden per uur hoort, Een kind uit lichtgeschoolde groepen 1251 woorden per uur hoort En een kind met hoogopgeleide ouders 2153 woorden per uur hoort. (Onderzoek Stahl, 1999).

11 Hoe zit het met mijn rijke taalomgeving Doe je ogen eens dicht en bedenk welke uitingen van een rijke taalomgeving jij in je klas hebt op het gebied van woordenschat Schrijf deze op in je reader Wissel uit welke zichtbare uitingen jullie beiden hebben. Quizzzzzzzz- vraag Hoeveel woorden denkt u dat een kind uit groep 7 gemiddeld per jaar bij leert met een uur per dag stillezen Bespreek met je buur

12 De kracht van het incidentele leren

13 Viertaktstrategie van Verhallen Bestaat uit 4 fasen: (4 takt.) Voorbewerken. Semantiseren. Consolideren. Controleren. Zie reader Semantiseren Door de vier uitjes: uitbeelden uitleggen Uitbreiden Gouden uitje

14 Coöperatieve werkvormen bij woordenschat onderwijs Coöperatieve werkvormen bij woordenschat onderwijs Woordenschat onderwijs valt of staat met consolideren Coöperatieve werkvormen lenen zich daar uitstekend voor Bouw stapsgewijs een repertoire op en breidt dat rustig uit Maak er routines van; qua tijdstip, qua naamgeving en qua uitvoering Veel suggesties in de reader Zie reader en op woordenjacht

15 Kenmerken van een inspirerende woordenschatcultuur Durf los te laten

16 Kenmerken van een inspirerende woordenschatcultuur Werken met graphic organizers: Graphic organizers zijn bedoeld om netwerkvorming rondom woorden te bevorderen (uitbreiding) en deze op een logische manier te ordenen en te visualiseren.

17 Voorbeelden van graphic organizers: Algemeen woordweb of woordnet Woordkast Woordtrap Woordparaplu of parachute Thematafel

18

19 woordparachute woordtrap

20

21

22

23 De woordendeur (1) Een routine De doelwoorden moeten er uit springen Uiterlijk; netjes, overzichtelijk, gevarieerd Hangt maximaal weken De woordendeur (2) Met lidwoord Woorden met plaatjes Woorden met geschreven betekenis Woordkast, woordtrap, woordparaplu Thematafel Plaat met woorden

24 Een voorbeeld Je hoeft niet alles zelf te doen

25 Kenmerken van een inspirerende woordenschatcultuur Verdieping met taal

26 Kennis over woorden aanbrengen Afleidingen: grondwoord en voor/of achtervoegsels. Onschuldig, waardeloos Samenstellingen: meerdere grondwoorden vormen nieuw woord. Hoofddeksel Verbuigingen: vormverandering die nodig is om een woord bij andere woorden te doen passen. Ons-onze, nieuw-nieuwe, installateur, installeren, installatie Vervoegingen: vormverandering om een werkwoord in een zin te laten passen. Spreekwoorden en gezegden en uitdrukkingen

27 Betekenisrelaties tussen woorden Synoniemen Antoniemen tegenstellingen Homoniemen Woorden met meer dan één betekenis ( bank ) Collocaties Woorden die vaak samenkomen je veters, de. biggelen over mijn gezicht ) Hyponiemen `Bordeaux, port en sherry zijn hyponiemen van wijn Gradaties: goed beter- best Uitdrukkingen: iets is uit het leven gegrepen Figuurlijk taalgebruik: iets op de kop tikken Betekenisrelaties tussen woorden Bedenk op het blad in de reader met z n tweeën bij elk term een voorbeeld. Synoniemen Antoniemen Homoniemen Collocaties Hyponiemen en hyperoniemen Gradaties Uitdrukkingen Figuurlijk taalgebruik

28 Kenmerken van een inspirerende woordenschatcultuur Interesse, plezier en woordbewustzijn

29 Woordbewustzijn bij kinderen Kinderen die een goed ontwikkeld woordbewustzijn hebben, tonen een grote interesse voor woorden en nieuwe woorden, hebben een onderzoekende houding en vinden het leuk om activiteiten met woorden te doen, waarbij zij de woorden in verschillende contexten proberen toe te passen en er mee experimenteren. Kenmerken van een inspirerende woordenschatcultuur

30 Voor wie meer wil lezen