Ontwikkelen van wijsheid

Transcriptie

1 Ontwikkelen van wijheid Succeluen en piramide in een lerende chl actie keuze trategie viie miie waarden en identiteit Jan Jutten Gebaeerd p de bijdragen van Daniel Kim aan de cnferentie Syteemdenken en duurzame chlntwikkeling februari 2007 en de tweedaage training in maart

2 Inleiding Menen richten zich bij het werken in rganiatie vrtdurend p deze van het yteem in plaat van p het geheel. It ne fix after anther! We zetten geen tap terug m het geheel te zien. Een ander knelpunt bij chlntwikkeling i dat we met name gericht zijn p het den, p praktiche, meteen tepabare werkvrmen. Krtm: p de he-vraag. Er i helemaal niet mi met he-vragen, ze wrden alleen veel te vreg geteld. Znder het veranderen van nze impliciete therieën, nze belief, nze mentale mdellen vindt er geen duurzame gedragverandering plaat. Leider zijn vlgen Kim thery-builder t make ene f the wrld! Daarbij i belangrijk dat alle leren ciaal i: het vindt altijd plaat in de cntext van de eigen cultuur. Intercnnectedne en interdependence pelen binnen elke cultuur en du k bij alle leren een grte rl. De vraag die Daniel Kim zich telde tijden zijn wrkhp en matercla wa: welke zijn de belangrijkte factren die het ucce van chlntwikkeling bepalen? Een uitgangpunt vr Kim daarbij i: N thery, n learning Van data naar wijheid We leven in een cmplexe tijd waarin teed meer infrmatie via teed meer brnnen bechikbaar i. Denk bijvrbeeld aan de enrme heveelheid infrmatie die via internet tt n kmt. Daniel Kim maakt een ndercheid tuen de vlgende lagen: wijheid evenwicht in denken en handelen tuen de lange en de krte termijn begrijpen nderliggende therie: weten waarm... kenni tepabare infrmatie: weten he infrmatie getructureerde data: weten dat. data kleine tukje infrmatie, ver van alle Vr écht leren zijn alle lagen ndzakelijk. De meete chlen richten zich p de nderte drie lagen, m zelf alleen p data en infrmatie. Het nderwij zal de kmende jaren een lag dienen te maken van data naar wijheid. Al we in deze cmplexe wereld willen werken aan duurzaamheid i wijheid een belangrijke vereite. De belangrijkte taak van een chl in nze tijd i develping widm at every level. Widm i een vrm van deep knwing. Vaak weten we niet een waar het vandaan kmt, ntpringt het al het ware. Denk bijvrbeeld aan een gede peech, waarbij de preker achteraf niet weet he de wrden en zinnen tt tand zijn gekmen. Wijheid heeft k te maken met de balan tuen de krte en de lange termijn. Het impliceert vr chlen het vergten van de tijd- en de plaathrizn: wat betekenen nze actie p langere termijn en wat betekenen ze vr andere plekken binnen en buiten het yteem? Dit i de dubbele betekeni van yteemdenken in het nderwij: 2

3 - ntwikkelen van deze manier van denken bij alle medewerker van de chl, geïnpireerd en nderteund dr de leider al yteemdenker in actie. Pa al we de werkelijkheid van de kla en de chl begrijpen kunnen we deze in pitieve zin veranderen. - kinderen helpen bij het ntwikkelen van wijheid, het beter begrijpen van de cmplexiteit die hen mringt; timuleren van hun ntwikkeling al ytem citizen : een vrbeeld van mral purpe Daniel geeft een cncreet vrbeeld van wijheid. Men heeft met kinderen van ze jaar experimenten gedaan waar kinderen de vlgende keuze kregen vrgelegd dr hun uder: Je kunt nú één nepje krijgen f twee nepje al wij vanavnd thui kmen. Een derde deel van de kinderen k vr de eerte ptie, een derde deel vr de tweede ptie en een derde deel twijfelde erg en kn geen keuze maken. Deze kinderen werden gevlgd in hun ntwikkeling waarbij bleek dat de tweede grep het meet uccevl bleek te zijn in hun latere maatchappelijke en ciale leven. Mentale mdellen Onze mentale mdellen vrmen de therie waardr we n laten leiden in n waarnemen en n handelen. Ze vrmen het venter waarmee we naar de wereld kijken en ze zijn de drijvende kracht nder de keuze die we maken. Mentale mdellen verterken zichzelf vrtdurend. vate mentale mdellen kenni pvattingen affiniteiten waarden handelingpatrnen waarnemen waarneming i electief we zien wat we denken en vinden p zek naar eigen gelijk handelen n den wrdt bepaald dr n denken riic van elf-fullfilling prphecy Onze mentale mdellen ver kinderen en ver nderwij belemmeren n in het handelen. Ze belemmeren n met een pen mind dingen tegemet te treden. Dat kan tch niet!, Dit kunnen nze kinderen niet!. Al we n niet bewut zijn van nze mentale mdellen, zijn ze nze puppetmater. Albert Eintein vreg zich dan k af: Hebben wij mentale mdellen? Of hebben de mentale mdellen n? 3

4 Van uccefactren naar ucceluen Een grte beperking bij de aanpak van veranderingprceen i fragmentering. Al we kijken naar de nderwijprblemen van de laatte jaren, pelen daarbij een grt aantal factren een rl: (hier i lecht een kleine greep, vul ze aan met andere factren) - een grte vercheidenheid aan pedaggiche en didactiche beheften van leerlingen - een dalend imag van de leraar in de amenleving - vregtijdig chlverlaten znder diplma - te weinig jnge menen die leraar willen wrden - kinderen die minder preteren dan je zu mgen verwachten: verlren gaan van talent - de fcu p reultaten die gemeten wrden: leren vr de tet i.p.v. leren vr het leven - een tekrt aan leraren en chlleider - een cultuur die gericht i p nelle actie: meetal gericht p ymptmen - divere lagen van management die met name geleid hebben tt ng meer planning, aanturing, cntrle en regel - negatieve publiciteit in de media - gebrek aan mtivatie bij leraren en leerlingen Bij de aanpak van deze prblemen zijn we gewend n te richten p één f enkele van deze factren znder te beeffen dat ze nauw met elkaar amenhangen. In navlging van de ude natuurkunde van Iaac Newtn zien we de werkelijkheid ng teed al een ptelm van le dingen in plaat van al ytemen. Daniel Kim pleit ervr niet langer te praten ver key ucce factr, maar ver key ucce lp. Vanuit een yteembenadering zu het nderzeken van het prbleem een lp kunnen pleveren die er al vlgt uit ziet. (het betreft hier lecht een vrbeeld) gedragprblemen druk p de kinderen ntwikkelen van relevante vaardigheden mtivatie v.d. kinderen lerende leraren effectieve en beiende leen reultaten mtivatie v.d. leraren nelle lapmiddelen chl al een lerend yteem druk p de leraren imag werken in nderwij aantal nieuwe leraren de chlleider al yteemdenker in actie Al we deze lu nader bezien, zu het wel een kunnen dat we het lerarentekrt plen dr te inveteren in ged leiderchap en niet dr verkrte MBO-trajecten f dr zij-intrmer. Mgelijk lagen we er adequater in gedragprblemen te verminderen dr het leren realieren van beiend nderwij dat pat in deze tijd en niet dr een nieuwe methde vr ciaal-emtinele ntwikkeling. 4

5 Bij het werken met uccefactren gaan we al vlgt aan de lag: 1. Welke factren pelen hier een rl? We maken dan meetal een walijt. 2. Welke van deze factren zijn de belangrijkte? We tellen een rangrde p en we bepalen welke we achtereenvlgen gaan aanpakken. 3. We tellen pririteiten en maken een plan. 4. Werkgrepen gaan met een van de factren aan de lag m een pdracht / del te realieren. Al we kijken naar het ucce dat deze aanpak plevert, zien we vaak de vlgende curve. pretatienrm de grep haalt het getelde del en tpt de grep gaat pnieuw aan de lag Het prbleem van deze aanpak i dat verbeteringen niet duurzaam zijn, dat we zaken ileren en p krte termijn werken. We chenken aandacht aan le elementen znder te beeffen dat al deze factren binnen het yteem met elkaar amenhangen. Kim geeft twee uitgangpunten ten aanzien van het mgaan met de krte en lange termijn: - werken p krte termijn: better befre wre! - werken p lange termijn: wre befre better! Al we werken met ucceluen richten we n p het yteem al geheel. We beginnen k hier met het zeken naar factren (variabelen) die een rl pelen en welke belangrijk zijn. Maar dan kmt het grte verchil: we nderzeken amen he de factren elkaar beïnvleden en welke de hefbmen zijn vr uccevlle interventie. Stel je wil minder gedragprblemen in je chl. Een vrbeeld van een uccelu : trend gedrag in de le betrkkenheid v.d. leerlingen R kwaliteit van de leen werkplezier van de leraar 5

6 Vervlgen kmt dan de vraag: waar kan ik het bete inveteren m ucce te beken? In chlen zien we vaak dat men zich richt p drie variabelen: - trend gedrag: trakke regel, prtcllen en traffen, handelingplannen gedrag, een methde vr ciaal emtinele ntwikkeling. - werkplezier van de leraar: de chlleider die de leraar aanpreekt m wat meer enthuiame te tnen. - de betrkkenheid van de leerlingen: de leraar die vrtdurend de leerlingen aanprt m mee te den. Let tch een p! He vaak met ik dat nu ng zeggen? De variabele die de meete invled heeft, i vaak de factr die niet wrdt meegenmen in de actie. Onderteunen we leraren dr ze te laten ervaren dat inveteren in de kwaliteit van de leen (beiend nderwij realieren) teven betekent dat je inveteert in je eigen werkplezier? Al we deze aanpak vlgen, zien we p chlen meetal deze curve. vervlgen kmt de ntwikkeling in een trmvernelling in de beginperide zien we implementatiedip De pgave i m ged m te gaan met de implementatiedip (wre befre better). Van leider vraagt dit een cmbinatie van geduld en vathudendheid! Perpectief en actie bij veranderingprceen Verandering wrdt ng vaak gezien al iet mechanich, iet dat plaat vindt buiten nzelf. Anderen meten veranderen! Er i geen ntwikkeling van de rganiatie mgelijk znder pernlijke ntwikkeling. De rganiatie verandert drdat menen veranderen en menen veranderen drdat ze dingen leren die ze belangrijk vinden. Veel veranderingprceen falen drdat we zelf niet veranderen en er geen écht leren plaat vindt. Change jurney are learning jurney! Cruciaal bij leer- en du veranderingprceen i vlgen Kim undertanding the why. Bvendien hef je niet alle vraf te plannen, in de meete gevallen i het zelf niet wenelijk. Het yteem zal immer altijd verraend reageren p interventie. Wheatley zegt: Yu will never knw what the ytem de when yu d mething t it! Daniel Kim heeft ten beheve van het uccevl werken aan veranderingprceen een matrix ntwikkeld, de zgenaamde Viin Deplyment Matrix (zie een Nederlande uitwerking in het bek van Jan Jutten Natuurlijk Leren: yteemdenken in een lerend chl ) 6

7 In deze matrix ndercheidt hij twee baielementen: - het perpectief-niveau: waar richt je je aandacht p? - de actiemdu: he reageer je p hetgeen zich vrdet? In een chema ziet dit er al vlgt uit. perpectief niveau viie en miie mentale mdellen yteem tructuren patrnen gebeurtenien actie-mdu generatief, bijdrage aan het geheel reflectief creatief, cheppend adaptief, aanpaen reactief De ene actie-mdu i niet beter f lechter dan de andere. Welke actie ndig zijn, hangt af van de ituatie. Sm i reactief gedrag écht ndzakelijk. Reflectief gedrag i zeer prblematich en gevaarlijk al je hui in brand vliegt. Reactief gedrag brengt echter in veel gevallen riic met zich mee. He beter we zijn in het wegwerken van ymptmen, he grter de prblemen in de rganiatie wrden. De prblemen wrden dan teven nzichtbaar en het wegwerken van de ymptmen wrdt een patrn. Dit i het archetype afchuiven van de lat. De rzaak ligt meetal in fragmentering: menen die hun ding den znder zicht te hebben p het geheel. inzet van de remedial teacher B1 leer- en gedragprblemen B2 R mentaal mdel leerkracht: dat i vr de RT-er inveteren in beiend paend nderwij Een vrbeeld He meer leer- en gedragprblemen vrkmen, he meer deze chl de remedial teacher buiten de kla inzet m de kinderen bij te pijkeren. Dit i een vrm van reactief gedrag. We kijken dan vaak niet naar patrnen, naar het yteem, naar nze mentale mdellen en naar de miie. De gebeurtenien vrmen het enige perpectief-niveau. Het échte prbleem zu kunnen zijn dat de leerkrachten ng nvldende vaardigheden hebben m paend nderwij te realieren in hun kla. Het gevlg van het inzetten van de remedial teacher kan echter zijn dat het mentaal mdel van de leerkracht wrdt verterkt dat het werken met kinderen met prblemen een taak van de remedial teacher i. Daardr i de prikkel m te inveteren in beiend paend nderwij afwezig bij de leerkrachten en wrdt het prbleem alleen maar grter. Op deze wijze wrdt het betrijden van de ymptmen een patrn in de rganiatie. 7

8 In veel gevallen helpt het al we in taat zijn nze mentale mdellen pen met elkaar te bepreken. Een rijkdm aan mentale mdellen kan een viie eveneen rijk maken. Bij het verkennen van elkaar beelden kan het weergeven van het geprek p een flap f andere vrmen van viualiering nderteunend werken. Mentale mdellen wrden dan letterlijk zichtbaar gemaakt. De hiërarchie van nze keuze Bij de ntwikkeling van rganiatie kunnen we een ndercheid maken tuen verchillende lagen: er i prake van een hiërarchie van keuze. Daniel Kim geeft deze weer in een piramide. activiteiten tactiek: waarmee gaan we aan de lag? trategie: he gaan we dat den? viie: wat willen wij amen creëren? miie: waarm zijn wij hier? identiteit en centrale waarden: wie zijn wij? - identiteit en centrale waarden Deze vrmen het fundament nder de rganiatie. Slid grund i needed! Wie wil je zijn al chl? He wil je dat anderen ver je praten? He wil je herkend wrden? Dr welke centrale waarden laten we n leiden? De waarden geven aan he we n gedragen vanuit nze idelgie. Het i erg belangrijk m de waarden te bezien in relatie tt de miie van de rganiatie. Het gaat hier du niet m zmaar een verzameling waarden. Value nly make ene in purpe! Het i immer niet de taak van een rganiatie t live it value. Stel dat een chl pen cmmunicatie al een centrale waarde bechuwt. Al deze waarde vrtdurend zichtbaar i, heft het ng helemaal geen gede chl te zijn, mdat het niet de taak van de chl i ged te cmmuniceren. Het i een middel. De vraag i du he een waarde al pen cmmunicatie kan bijdragen aan ged nderwij; bijvrbeeld een miie al develping widm? - miie: waarm zijn we hier? Martin Luther King zei: Our live begin t end the day we becme ilent abut the thing that matter. Een cruciale vraag vr elke leraar en elke chl i du: What matter? De miie (zwel individueel al cllectief) heeft te maken met de vraag wat je wil betekenen. Wat hebben de kinderen eraan p nze chl te zitten? Wat zu de regi mien al nze chl zu wrden pgeheven? Wat hebben de menen in de chl eraan dat ik hun chlleider ben? Miie wrdt k wel ec-denken f mreel beef genemd. 8

9 - viie: wat willen we creëren? De viie i het beeld dat we hebben van de tekmt. He ziet nze chl er ver vijf jaar uit al nze apiratie waar wrden? Wat zien we dan vr n? Je hebt niet aan vage viie. Stel dat iemand b.v. zegt: Ik wil p vakantie naar een warm land. Op bai van z n uitpraak i het latig m actie te gaan ndernemen. Dat kan alleen al de viie pecifieker wrdt. Je met het nieuwe al het ware vr je gen kunnen zien. Al de viie niet rut p een fundament van miie, identiteit en waarden, rut het gebuw ( de piramide ) p drijfzand en krijgen we nit duurzame verandering. - trategie: he gaan we dat den? In de meete gevallen beginnen we p deze plek in de piramide en juit dit zrgt ervr dat zveel veranderingprceen niet leiden tt duurzame ntwikkeling. Menen wrden dan gezien al human ding in plaat van human being. Er i niet mi met het tellen van he-vragen, maar pa nadat de diepere lagen van het gebuw aanwezig zijn. Peter Blck chreef een bek met al titel: The anwer t hw i ye! Een mgelijke definitie van een lerende chl i: Een chl waar menen amen werken en amen leren m dingen te den die erte den. In een niet-lerende chl willen menen den wat werkt. De eerte en vaak enige vraag i dan: He ziet het er dan in de praktijk uit? Indien deze vraag niet beantwrd kan wrden, begint men er niet een aan. Al je alleen wil den wat werkt, hef je niet te leren! Bij de meete leerprceen i het z dat we ntdekken he iet werkt dr het te den! Dit vraagt echter m een pen will (Scharmer), het brengt vaak angt en nzekerheid met zich mee. Vandaar de definitie van leiderchap zal Wheatley die hanteert: A leader i anyne willing t help. De leider helpt menen dingen te leren te den die erte den, k al ze niet weten he ze werken De trategie geeft aan he we n gedragen vanuit pragmatiche mtieven. - tactiek en activiteiten In deze beide bvente lagen gaat het m het maken van keuze en het uitveren van de cncrete activiteiten. Al we niet kmen tt gezamenlijkheid in de ene laag meten we terug gaan naar de nderliggende lagen: Alway back t purpe! He zwakker de purpe i, he meer paraieten je kweekt. Dat zijn menen die hun eigenbelang bven het belang van de rganiatie tellen. We verwijten hen vaak dit gedrag maar het heeft alle te maken met de kwaliteit van het leiderchap dat nvldende gericht i p de nderte lagen van de piramide. De fcu p het he haalt de viie en de miie naar beneden, zdat we uiteindelijk alleen ng maar den wat al kunnen De creatieve panning in de matrix De Viin Deplyment Matrix van Daniel Kim i pgebuwd aan de hand van de creatieve panning: het verchil tuen de viie en de actuele werkelijkheid. De creatieve panning zrgt vr de energie die ndig i vr ntwikkeling. Emtinele panning i meetal gericht p het plen van prblemen: reactief 9

10 gedrag! Veel menen en rganiatie hebben vral viie ver wat ze niet (meer) willen: er i prake van veel negatieve viie. Onze herenen blijken geen ndercheid te maken tuen pitieve en negatieve viie. Met andere wrden: he vaker we aangeven wat we niet willen, he meer het in n hfd peelt. Dit principe geldt k in het mgaan met kinderen. Creatieve panning i gericht p het creëren van iet nieuw dat de meite waard i: generatief gedrag! Viie kmen niet uit het verleden, ze zijn gericht p het creëren van iet nieuw vr de tekmt. De vier gezichten van de viie idle dream viin drmen durven hebben znder begrenzingen. Vanuit deze drmen kmen viie vrt. een beeld van een reultaat dat je écht de meite waard vindt m te realieren. viin tatement een tatement i tatich, het leeft niet (net al een ft). Een viie met vrtdurend leven. bjective, gal cncrete haalbare tappen Alle kenni die dr de menheid ntwikkeld i, i bechikbaar via de vingertppen van elk kind. Wat i dan de taak van de chl? Van de leerkracht? De rl van de leerkracht zal niet langer zijn: het drgeven van data en infrmatie. De taak zal meer verchuiven naar: het bieden van een rijke veilige cntext waarin echt leren kan plaat vinden kinderen inpireren dr de manier van legeven amen met kinderen interpreteren van nieuwe infrmatie begeleiden van tranfer zdat kinderen het geleerde kunnen tepaen in nieuwe ituatie. 10