Participatie in hobby s, cultuur, sport en vakantie

Transcriptie

1 9 Participatie in hobby s, cultuur, sport en vakantie In dit hoofdstuk wordt gekeken naar wat Amsterdammers doen in hun vrije tijd. Voor de één is sporten een geliefde vrijetijdsbesteding, terwijl de ander juist liever uitgaat, musea bezoekt of bijvoorbeeld een boek leest. Er wordt bekeken welke vrijetijdsbestedingen populair zijn onder verschillende groepen Amsterdammers. Naast hobby s, cultuurdeelname en sport wordt aandacht besteed aan participatie op het gebied van vakantie.

2 126 De Staat van de Stad Amsterdam IV Kernpunten Driekwart van de Amsterdammers van 18 jaar en ouder heeft één of meerdere hobby s. Het uitgaansgedrag van de Amsterdammer is onveranderd als we kijken naar wat men het liefst doet. De film blijft het meest populair, gevolgd door een dansavond/houseparty en het bezoek aan het museum. Amsterdammers bezoeken meer voorstellingen en musea dan de gemiddelde Nederlander. Amsterdammers gaan wat vaker naar een voorstelling of concert en wat minder vaak naar de film of het museum dan in Jongeren van Turkse en van Marokkaanse afkomst bezoeken vaker een voorstelling dan hun ouders. Vooral informele bijeenkomsten zijn onder hen populair. De helft van de Amsterdammers van 18 jaar en ouder mag zich sporter noemen, in 2004 was dat 46%. Amsterdammers met een beperking of chronische aandoening zijn minder vaak sporter (31%). Amsterdammers van Turkse en Marokkaanse afkomst sporten minder vaak dan gemiddeld. Tevens zien we dat tweede generatie allochtonen veel vaker sporten dan eerste generatie allochtonen. In overeenstemming met landelijke gegevens voldoet de helft van de Amsterdammers van 18 jaar en ouder aan de norm gezond bewegen, vooral 55-plussers en autochtonen en Amsterdammers uit westerse landen voldoen vaak aan de norm. Amsterdammers zijn vaak lid van verenigingen (53%). De sportvereniging blijft het meest populair, gevolgd door organisaties met maatschappelijke doelen. Het aantal Amsterdammers dat recht heeft op een Stadspas is de afgelopen jaren gedaald, terwijl het aandeel Stadspasbezitters binnen de doelgroep juist is gestegen. Driekwart van de Amsterdammers van 18 jaar en ouder is het afgelopen jaar op vakantie geweest, waarvan het overgrote deel een buitenlandse bestemming heeft gekozen. Onderzoek heeft uitgewezen dat Nederlanders in hun vrije tijd het meest winkelen voor plezier en buitenrecreatieve activiteiten ondernemen zoals wandelen en fietsen. Sporten staat op de derde plaats, uitgaan op de vierde plaats en hobby- en verenigingsactiviteiten op de vijfde plaats. Cultuur staat op de achtste plaats. 1 In dit hoofdstuk wordt achtereenvolgens ingegaan op een aantal van deze vrijetijdsbestedingen, te weten hobby s, uitgaan, sporten en vakantie. Afb. 9.1 Aandeel Amsterdammers dat zegt een of meerdere hobby s te hebben, naar achtergrondkenmerken, 2006 (procenten) Driekwart van de Amsterdammers heeft een hobby Rond de driekwart van de Amsterdammers heeft één of meerdere hobby s (73%). Dit is iets meer in vergelijking met de vorige monitor toen 70% één of meerdere hobby s had. Er zijn geen verschillen ten opzichte van eerdere jaren in het aantal hobby s dat men heeft. Van alle Amsterdammers heeft 38% drie of meer hobby s, 21% heeft twee hobby s en 12% heeft één hobby. In deze monitor is niet ingegaan op het soort hobby s dat Amsterdammers hebben. Cijfers van het CBS wijzen uit dat 32% van de Nederlanders een paar uur per week klusjes in en om het huis verricht. Daarmee is doe-het-zelven populairder dan bijvoorbeeld zingen of muziek maken (16%) en tekenen of schilderen (11%). 2 Het al dan niet hebben van hobby s wordt het meest bepaald door het opleidingsniveau. Voor Amsterdammers die geen opleiding hebben gevolgd is de kans op het hebben van een hobby kleiner dan voor Amsterdammers die wel een opleiding hebben gevolgd. Ook andere aspecten spelen een rol. Jongeren hebben vaker hobby s in vergelijking met ouderen. 75-plussers hebben het minst vaak hobby s. Amsterdammers met een Nederlandse achtergrond hebben vaker hobby s dan allochtone Amsterdammers. Het gaat hierbij vooral om eerste generatie allochtonen, de allochtonen van de tweede generatie hebben wel vaak hobby s. Tot slot zien we dat bewoners uit Centrum vaker dan gemiddeld hobby s hebben (80% heeft één of meerdere hobby s) en dat bewoners uit Osdorp minder vaak hobby s hebben (67%). Deze verschillen vallen voor het grootste deel te verklaren door verschillen in opleidingsniveau in de stadsdelen.

3 9 Participatie in hobby s, cultuur, sport en vakantie 127 Uitgaansgedrag Amsterdammers onveranderd: film, party en museum meest populair Amsterdam kent een groot en divers aanbod van culturele voorzieningen en uitgaansgelegenheden. Zo kan men naar de film, naar het theater of een bezoek brengen aan een dansvoorstelling. De stad telt onder andere 12 bioscopen, 71 musea en 43 theaters. 3 Al enige jaren is de film de meest populaire uitgaansactiviteit, zo blijkt uit de enquêtes van de Staat van de Stad. Op de tweede en derde plaats staan het bezoek aan een dansavond/houseparty en het museumbezoek. Hoewel een bezoek aan de film of het museum bij alle leeftijdsgroepen de meest populaire uitgaansactiviteiten zijn, zien we duidelijk een aantal verschillen. Zo zijn de film en een dansavond veel populairder onder de twintigers en dertigers dan onder de Amsterdammers van 35 jaar of ouder. Bij het museumbezoek zijn de verschillen minder duidelijk aanwezig, wel zien we onder 55-plussers het grootste aandeel niet-bezoekers. Bij 55-plussers is het concert van klassieke muziek een populaire activiteit, de jarigen bezoeken vaak popconcerten. Dat een bioscoopbezoek de meest populaire culturele activiteit is bleek ook uit de Cultuurmonitor De bioscoop is vooral erg populair onder jongeren (12-17 jarigen), zo liet deze monitor zien: negen van de tien jongeren zagen het afgelopen jaar één of meerdere films in de bioscoop (91%), tegenover 51% van de volwassenen. In 2002 ging nog 61% van de volwassenen naar de film (91% van de jongeren). Jongeren hebben gemiddeld negen films bezocht, volwassenen gemiddeld zes. Ook werd uit dit onderzoek duidelijk dat Pathé de Munt de meest bezochte bioscoop van Amsterdam is. Pathé Arena en de City zijn vooral populair onder jongeren, Tuschinski juist onder volwassenen. De wat minder commerciële bioscopen als The Movies, Kriterion, Cinecenter en Rialto worden ook vaker bezocht door volwassenen. Op landelijk niveau is het bioscoopgedrag in kaart gebracht in de Bioscoopmonitor Deze monitor laat, evenals de Cultuurmonitor, zien dat vooral jongeren naar de bioscoop gaan: onder de jarigen ging 83% in 2005 naar de bioscoop, tegenover bijvoorbeeld 16% van de 65-plussers. Uit de Cultuurmonitor 2006 blijkt dat iets meer dan de helft van de Amsterdamse bevolking een bezoek aan een museum in Amsterdam bracht. Onder jongeren ligt dit percentage met 63% wat hoger. Voor jongeren tot 18 jaar is het museumbezoek nauwelijks veranderd ten opzichte van 2002, het aandeel volwassenen dat een museum bezoekt is wat gedaald. Een mogelijke verklaring zijn de diverse verbouwingen bij enkele grote musea. Hiermee gaat de Amsterdammer overigens wel vaker naar een museum dan de gemiddelde Nederlander (2005: 44%). De drie meest bezochte musea van Amsterdam zijn het Rijksmuseum, het Van Gogh Museum en het Stedelijk Museum. Afb. 9.2 Bezoek aan uitgaansactiviteiten, 2006 (procenten) Afb. 9.3 Bezoek aan uitgaansactiviteiten naar leeftijdsgroepen, 2006 (procenten) De Cultuurmonitor wijst uit dat het podiumbezoek van volwassenen licht gestegen is (van 63% in 2002 naar 66% in 2006) en voor jongeren (12-17 jaar) gestegen (van 49% in 2002 naar 59% in 2006). In tegenstelling tot andere jongeren gaan jongeren met een Turkse en Marokkaanse achtergrond vaker naar dergelijke activiteiten dan hun ouders. De populairste podiumactiviteiten zijn toneelvoorstellingen, popconcert, klassieke muziek, cabaret en musicals. De podia die volgens de Cultuurmonitor 2006 het meest werden bezocht zijn het Concertgebouw, Paradiso, Carré, Melkweg en Heineken Music Hall. Onder de jongeren is voorts de Meervaart en de Krakeling populair. Voor volwassenen geldt dat hun voorkeur uitgaat naar het Muziektheater (Stopera), Stadsschouwburg, de Kleine Komedie en de Meervaart. Festivals, zoals de Uitmarkt, Sail, Parade, worden door ongeveer een derde deel van de Amsterdammers bezocht. Amsterdammers met een Turkse en Marokkaanse achtergrond bezoeken dergelijke festivals minder vaak (rond de 20%). De Cultuurmonitor 2006 heeft ook uitgewezen dat ongeveer vier van iedere tien volwassenen tot 35 jaar wel eens naar een club of dance-party zijn geweest,

4 128 De Staat van de Stad Amsterdam IV Afb. 9.4 Participatie in de meest genoemde activiteiten (minimaal 1 keer per jaar) en de totale participatie 6 in uitgaansactiviteiten per stadsdeel, 2006 (procenten) stadsdeel film museum dansavond totaal Centrum Westerpark Oud-West Zeeburg Bos en Lommer De Baarsjes Amsterdam-Noord Geuzenveld-Slotermeer Osdorp Slotervaart Zuidoost Oost-Watergraafsmeer Oud-Zuid ZuiderAmstel onder jongeren tot 18 jaar geldt dit voor een kwart. Er lijkt in het uitgaansleven niet erg veel sprake te zijn van etnische menging. Clubs worden vooral door Amsterdammers met een Nederlandse achtergrond en door Surinaamse/Antilliaanse Amsterdammers bezocht. Turkse en Marokkaanse Amsterdammers gaan veel minder naar clubs maar bezoeken juist meer (informele) feesten waar livemuziek wordt gedraaid. Wanneer we kijken naar de totale participatie in uitgaansactiviteiten zien we duidelijke verschillen tussen stadsdelen. In overeenstemming met 2004 participeren bewoners van stadsdeel Centrum het meest en bewoners uit Geuzenveld-Slotermeer het minst. Ook als we naar de drie meest populaire activiteiten kijken zien we verschillen tussen stadsdelen (zie afb. 9.4). De verschillen wijzen telkens in dezelfde richting, waarbij geldt dat bewoners die verder van het centrum verwijderd wonen minder participeren dan bewoners uit stadsdelen nabij het centrum. De achtergrondkenmerken die bij de totale participatie in uitgaansactiviteiten een rol spelen zijn leeftijd en opleiding. De participatie wordt minder naarmate de leeftijd stijgt, en lager opgeleiden participeren minder dan hoger opgeleiden. De verschillen tussen stadsdelen kunnen dan ook grotendeels worden toegeschreven aan verschillen in leeftijd en opleidingsniveau binnen stadsdelen. In afbeelding 9.5 staan de gebieden weergegeven waar de inwoners vaker dan gemiddeld in Amsterdam een theater- of concertkaartje hebben besteld via het Amsterdams Uitburo, de zogenoemde concentratiegebieden. We zien dat vooral in die gebieden waar het cultuuraanbod groot is rondom het centrum, bewoners vaker dan gemiddeld een voorstelling bezoeken. In de stadsdelen aan de rand van stad, Amsterdam-Noord, Osdorp, Geuzenveld- Slotermeer en bijvoorbeeld Zuidoost, zijn geen concentratiegebieden te vinden. De concentratiegebieden in 2005 komen ongeveer overeen met de gebieden van 2004, op een aantal veranderingen na (bijvoorbeeld in Westerpark en Bos en Lommer). Uitgaan gaat vaak gepaard met de consumptie van genotsmiddelen, waarvan alcohol het meest populair is. Zo blijkt uit Antenne 2005, de monitor die inzicht geeft in het middelengebruik van jongeren en jongvolwassen Amsterdammers. 8 Ook wordt geconstateerd dat er drie trends zijn in het Amsterdamse uitgaansleven, namelijk de groei van urban muziek die vooral populair is onder Surinaamse, Antilliaanse, Turkse en Marokkaanse Amsterdammers, de upgrading door middel van de komst van een aantal exclusieve clubs waar dansen, drinken en eten worden gecombineerd en de opkomst van uppergroundclubs die in het teken staan van muzikale en culturele vernieuwing. Helft van de Amsterdammers doet aan sport Iets minder dan de helft van de Amsterdammers van 18 jaar en ouder doet aan sport (49%), zo blijkt uit de enquête van de Staat van de Stad. Indien we de definitie van de RSO aanhouden, die bepaalt dat men alleen sporter is indien men in het afgelopen jaar 12 keer of vaker heeft gesport, dan is 46% sporter. In 2004 was een even groot deel volgens deze definitie sporter. Wanneer we een bredere groep Amsterdammers bekijken, inclusief jongeren onder de 18 jaar, dan sporten relatief meer Amsterdammers. De Amsterdamse Sportmonitor laat zien dat 65% van de Amsterdammers van 6 tot 74 jaar sport. Van de 6-12 jarigen sport 75%, van de jarigen 72% en onder de 18-plussers sport gemiddeld 63%. 10 In Rotterdam was in 2005 gemiddeld 59% van de inwoners van 13 jaar en ouder volgens de definitie van de RSO een sporter. 11 In Den Haag deed in 2006 een vergelijkbaar deel van de inwoners van 16 jaar of ouder aan sport (59%). 12 In 2006 deed 68% van de Utrechtenaren van 16 jaar en ouder minimaal 12 keer per jaar aan sport. 13 Het sportgedrag verschilt tussen bepaalde groepen Amsterdammers (zie afb. 9.6). Zo zien we dat leeftijd een duidelijke rol speelt. Het aandeel sporters neemt af naarmate de leeftijd toeneemt. Daarnaast zien we dat éénoudergezinnen minder vaak sporten dan de overige huishoudentypes en dat van de herkomstgroepen Turkse en Marokkaanse Amsterdammers het minst vaak sporten. Indien we specifieker kijken binnen de groep allochtone Amsterdammers dan valt op dat tweede generatie allochtonen vaker sporten dan de eerste generatie. Dit verschil kan worden verklaard door verschil in leeftijd: jongeren sporten vaker dan ouderen. Ook binnen de groep jongeren bestaan verschillen tussen herkomstgroepen: autochtone Amsterdammers in de leeftijd jaar mogen zich vaker sporter noemen (71%) dan allochtone Amsterdammers in dezelfde leeftijdsgroep (53%). Opleiding speelt ook duidelijk een rol in sportgedrag: hoger opgeleide Amsterdammers sporten duidelijk vaker dan Amsterdammers met een lage opleiding.

5 9 Participatie in hobby s, cultuur, sport en vakantie 129 Afb. 9.5 Concentraties cultuurbezoekers (bestellers van kaarten via de bestelgids, en callcenter Amsterdams Uitburo) 7 voor voorstellingen en concerten, 2004 en bron: Stadsmonitor Amsterdam, O+S en UVA afdeling Geografie en Planologie De Sportmonitor heeft laten zien dat opleiding het meest van invloed is op het sportgedrag van Amsterdammers. Niet in afbeelding 9.6 weergegeven maar wel duidelijk aanwezig is het verschil in sportgedrag als we kijken naar het inkomen. Hoe hoger het inkomen, des te vaker men sport. Van de Amsterdammers die rond moeten komen van 700, per maand of minder is 28% sporter, van de Amsterdammers met een inkomen van 3.201, per maand of meer is 67% sporter. Deze verschillen hangen samen met de gevonden verschillen naar opleiding. Een hogere opleiding gaat immers vaak gepaard met een hoger inkomen. De kosten van het sporten zullen hierbij mogelijk ook een rol spelen. Gemiddeld is de sportende Amsterdammer 224, per jaar aan contributie kwijt en 207, per jaar aan bijkomende kosten (kleding, consumpties). Golf is de duurste sport: daar geeft men 1.114, aan uit voor contributie en bijkomende kosten. Wandelsport is met 95, het goedkoopst. 14 Kijken we naar het aandeel sporters per stadsdeel dan zien we dat Oud-Zuid met 69% de meeste sporters telt. In stadsdeel Amsterdam-Noord doen de inwoners veel minder vaak aan sport (39%). Ten opzichte van 2004 is het algemene beeld in de stadsdelen ongeveer gelijk. Wel is het zo dat in een aantal stadsdelen het aandeel sporters gedaald is, dit is het geval in Westerpark ( 10%), Oost-Watergraafsmeer (-10%) en Bos en Lommer ( 11%). Afb. 9.6 Sporters naar diverse achtergrondkenmerken, 2006 (procenten)

6 130 De Staat van de Stad Amsterdam IV Afb. 9.7 Sporters per stadsdeel, 2006 (procenten) bron: Sportmonitor 2006, O+S In overeenstemming met andere bronnen 15 blijkt dat de meeste Amsterdammers van 18 jaar en ouder één sport (24%) beoefenen. Amsterdammers sporten behoorlijk intensief: vier van iedere tien Amsterdammers sporten één keer per week of vaker (39%). De sportende jeugd Sporten onder de jeugd heeft binnen de gemeente Amsterdam de aandacht onder andere vanwege het groeiend aantal jongeren met overgewicht (zie voor cijfers: Hoofdstuk 3 - Gezondheid). Volgens de GGD Amsterdam hebben leerlingen die bijna nooit sporten of naar school fietsen vaker overgewicht dan leerlingen die dit meer dan eens per week doen. 16 In de Sportmonitor wordt specifiek aandacht besteed aan jongeren (6-17 jaar) en sport. Van de 6-12 jarigen sport 75% eens per maand of vaker en van de jarigen sport 73% eens per maand of vaker. De allochtone jeugd sport iets minder vaak dan gemiddeld: 70% van de 6-12 jarigen en 67% van de jarigen. Hindoestaanse en Islamitische meisjes in de leeftijdsgroep 6-17 jaar doen veel minder vaak aan sport: 47% sport eens per maand of vaker. Jongeren sporten dus vaker dan de gemiddelde Amsterdammer van 18 jaar en ouder (65%). Solosporten steeds populairder Fitness is de meest populaire sport, zo blijkt uit de Sportmonitor Op de tweede plaats staat voetbal, gevolgd door zwemmen en hardlopen. Overeenkomstig met landelijke trends zien we ook in Amsterdam dat er duidelijk meer gefitnessed wordt in vergelijking met een aantal jaren geleden. Er is sprake van een individualisering in de sport, mensen beoefenen steeds vaker solosporten. Hiermee samenhangend heeft de Sportmonitor ook laten zien dat het aantal sporters dat sport bij een sportvereniging relatief iets is teruggelopen en dat Amsterdammers vaker individueel sporten in vergelijking met In 2006 sport 29% van de sporters bij een vereniging en eveneens 29% sport individueel. Afb. 9.8 Meest beoefende sporten van Amsterdammers in de leeftijd 6-74 jaar uitgesplitst naar solo-, duo- en teamsport 17, 1999, 2003 en 2006 (procenten) solosport fitness trimmen, hardlopen zwemmen wandelsport aerobics, steps wielrennen/toerfietsen/mountainbiking schaatsen golf skeeleren, in-line skaten gymnastiek, turnen paardensport skiën/langlaufen/snowboarden duosport tennis vechtsporten (ballroom) dansen squash badminton teamsport voetbal hockey basketbal volleybal, beachvolleybal bron: Sportmonitor 2006, O+S Dat fitness erg populair is blijkt ook wel uit het groeiend aantal fitnessclubs in de stad. In de afgelopen tien jaar is het aantal fitnessclubs gestegen van 34 naar 70 (in 2006). De meeste clubs bevinden zich in het centrum van de stad, maar ook in andere stadsdelen komen er de laatste jaren steeds meer nieuwe locaties bij. 18 Naar verwachting zal het aantal (commerciële) fitnessclubs blijven stijgen, zo concludeert de DSP-groep in een onderzoek naar commerciële sportaanbieders in Amsterdam. Op dit moment zijn er volgens de DSP-groep 165 commerciële aanbieders in de stad, waarvan het merendeel fitnessclubs en sportscholen. 19 Tevredenheid over sportvoorzieningen In de Sportmonitor is gekeken naar de tevredenheid over de aanwezige sportvoorzieningen. Zes van de tien Amsterdammers zijn tevreden over de sportvoorzieningen in het eigen stadsdeel. Bewoners uit Centrum, Oud-West en Bos en Lommer zijn minder tevreden dan gemiddeld (zie afb. 9.9). Sporten met een beperking Zagen we eerder dat gemiddeld 46% van de Amsterdammers van 18 jaar en ouder zich volgens de definitie van de RSO een sporter mag noemen, onder de mensen met een beperking of chronische ziekte is het aandeel sporters lager. Van alle ondervraagden

7 9 Participatie in hobby s, cultuur, sport en vakantie 131 met een dergelijke beperking mag 32% zich sporter noemen, van de mensen zonder beperking mag 54% zich sporter noemen. Het sporten hangt ook af van de ernst van de beperking: onder mensen met een lichte beperking is 36% een sporter, onder mensen met een sterke belemmering 17%. Van de inwoners die wel een beperking hebben, maar daar volgens eigen zeggen niet door belemmerd worden sport gemiddeld 41% (zie afb. 9.10). Integratie in sport Integratie in sport kan betekenen dat een meer gevarieerde groep Amsterdammers aan sport doet, zoals meer vrouwelijke allochtone Amsterdammers. Overeenkomstig met onderzoek van het SCP is echter gebleken dat er in Amsterdam sprake is van een ongelijke deelname aan sport als we kijken naar de verschillende herkomstgroepen (zie afb. 9.11). 20 Dit geldt vooral voor vrouwen. Redenen voor dit verschil kunnen onder andere te maken hebben met geloofsovertuiging; dat vrouwen vanwege het geloof bijvoorbeeld niet mogen sporten of niet gemengd mogen sporten. Dit soort argumenten geldt overigens vaker voor oudere allochtone vrouwen. Het aandeel allochtone vrouwen dat aangeeft vanwege hun geloof niet gemengd te mogen sporten neemt toe met het stijgen van de leeftijd. 21 Voor jonge allochtone meisjes speelt dit soort belemmeringen dus veel minder een rol, wat er op wijst dat er wel sprake is van integratie. Integratie in sport wordt ook duidelijk wanneer we kijken naar verschillen tussen eerste en tweede generatie allochtone Amsterdammers. Tweede generatie allochtonen sporten beduidend vaker (61%) dan eerste generatie allochtonen (36%), zo blijkt uit de enquête van de Staat van de Stad. Dit verschil heeft te maken met de eerder gevonden leeftijdsverschillen in het sportgedrag: jongeren sporten vaker dan ouderen. Landelijk gezien is de kloof tussen mannen en vrouwen op sportgebied volgens het SCP de afgelopen decennia steeds kleiner geworden. 22 Wel blijft gelden dat mannen vaker tot de categorie sporters mogen worden gerekend dan vrouwen. Dat zien we ook terug in de Staat van de Stad enquête. Tussen herkomstgroepen blijven verschillen bestaan, al zijn die de afgelopen jaren wel iets kleiner geworden volgens het SCP. Helft Amsterdammers voldoet aan de norm gezond bewegen Naast sporten is het ook gezond om minimaal een half uur per dag matig intensief te bewegen. De helft van de Amsterdammers voldoet aan deze Nederlandse Norm Gezond Bewegen, dit komt overeen met 2004 (zie hoofdstuk 3 voor meer informatie over deze gezondheidsnorm). 23 Ook komen de cijfers overeen met landelijke cijfers van het CBS, waaruit blijkt dat in % van de Nederlanders voldeed aan de norm. 24 Afb. 9.9 Oordeel over sportvoorzieningen in het eigen stadsdeel, 2006 (procenten) Afb Sporters naar mate van belemmering, 2006 (procenten) Afb Sporters naar herkomstgroepen en geslacht, 2006 (procenten) bron: Sportmonitor 2006, O+S

8 132 De Staat van de Stad Amsterdam IV Evenals bij het sportgedrag van Amsterdammers zien we ook bij het gezond bewegen dat er verschillen bestaan tussen diverse groepen Amsterdammers. De verschillen zijn weergegeven in afbeelding In tegenstelling tot het sportgedrag van ouderen, zien we dat 55-plussers in vergelijking met jarigen wel vaker voldoen aan de norm. Andere Amsterdammers die vaker dan gemiddeld voldoen aan de norm zijn volwassenen zonder kinderen, middelbaar opgeleide Amsterdammers, Amsterdammers uit westerse landen, Nederlanders en mensen die geen beperking of chronische aandoening hebben. Sporters en niet-sporters verschillen nauwelijks in hun dagelijkse beweging. Afb Amsterdammers die dagelijks minimaal een half uur matig intensief bewegen naar achtergrondkenmerken, 2006 (procenten) Afb Lidmaatschap organisaties en verenigingen, 2000, 2002, 2004 en 2006 (meerdere antwoorden mogelijk, procenten) sportvereniging organisatie met maatschappelijke doelen (mensenrechten, natuur- of dierenbescherming) organisatie voor werknemers/werkgevers hobbyvereniging vereniging met godsdienstig/ levensbeschouwelijk doel zangvereniging of muziekvereniging politieke organisatie vrouwenvereniging/bond jeugd- en/of jongerenvereniging allochtone vereniging/(zelf)organisatie toneelvereniging bibliotheek overige organisaties Aantal lidmaatschappen blijft stabiel Hobby s, sporten en culturele activiteiten kunnen individueel worden beoefend, maar ook binnen een vereniging. Iets meer dan de helft van de Amsterdammers is lid van een vereniging (53%), dit komt overeen met eerdere jaren. Er zijn ook nauwelijks wijzigingen ten opzichte van 2004 als men kijkt naar het soort verenigingen waar men lid van is. De sportvereniging blijft het populairst gevolgd door een organisatie met een maatschappelijk doel. Uit de enquête van de Staat van de Stad blijkt dat sinds 2000 het aantal Amsterdammers van 18 jaar en ouder dat lid is van een bibliotheek is afgenomen, maar dit aandeel lijkt vanaf 2004 gestabiliseerd (zowel in 2004 als in %). Op landelijk niveau zijn alleen gegevens bekend van 2002: toen was 27% van de volwassen Nederlanders (18 jaar en ouder) lid van een bibliotheek. 26 Jongeren (12-17 jarigen) zijn vaker lid van de bibliotheek dan volwassenen: ongeveer een derde van de volwassenen is lid van de bibliotheek, tegenover 89% van de jongeren. Dit verschil kan worden verklaard doordat het lidmaatschap voor jongeren gratis is. Voor volwassenen geldt dat de meest voorkomende reden waarom ze niet lid zijn van de bibliotheek is dat ze liever boeken kopen. In tegenstelling tot de landelijke trend dat Nederlanders steeds minder lezen heeft de Cultuurmonitor 2006 uitgewezen dat Amsterdammers net zo veel lezen als vier jaar geleden. Driekwart van de Amsterdamse jongeren tot 18 jaar en 70% van de volwassenen heeft in 2006 de afgelopen maand een boek gelezen. Hoog opgeleide autochtone Amsterdammers lezen het meest, Amsterdammers met een Turkse of Marokkaanse achtergrond lezen het minst. Voor jongeren tot 18 jaar zijn de verschillen tussen etnische achtergrond in lezen veel kleiner dan voor volwassenen. Het lidmaatschap van een vereniging verschilt niet tussen mannen of vouwen of tussen mensen met of zonder kinderen. Wel bestaan er verschillen tussen andere achtergrondkenmerken, waarbij geldt dat jongeren vaker lid zijn dan ouderen, Amsterdammers van Nederlandse afkomst vaker dan allochtonen en hoog opgeleiden vaker dan lager opgeleide Amsterdammers. Wanneer we binnen stadsdelen kijken dan zien we ook duidelijke verschillen. Bewoners uit Zuidoost zijn het minst vaak lid van verenigingen en bewoners uit stadsdeel Centrum het vaakst (zie afb. 9.14).

9 9 Participatie in hobby s, cultuur, sport en vakantie 133 Als we kijken naar het woongebied van Amsterdammers in de vorm van woonmilieus, dan zien we dat de inwoners van het inbreidingsmilieu en het welgesteld stedelijke milieu vaker lid zijn. Inwoners van het transitie- en dorpsmilieu zijn het minst vaak lid van een vereniging (zie afb. 9.15). Voor een uitleg van deze milieus, zie hoofdstuk 2. Stadpas Om de culturele en sportparticipatie te bevorderen is er voor Amsterdammers die moeten rondkomen van een minimuminkomen en voor 65-plussers de Stadspas, waarmee korting kan worden verkregen op diverse culturele en sportieve activiteiten. De pas is geldig bij 230 verschillende bedrijven en instellingen, waaronder bioscopen, musea en diverse sportclubs. Cijfers van Bureau Stadspas hebben uitgewezen dat het aantal Amsterdammers dat recht heeft op een Stadspas in 2006 met 9% is gedaald ten opzichte van In totaal hadden in Amsterdammers recht op een Stadspas. Ondanks dat het aantal mensen dat recht heeft op de pas daalt, Afb Aandeel dat lid is van een vereniging per stadsdeel, 2006 (procenten) Afb Aandeel dat lid is van een vereniging naar woonmilieu, 2006 (procenten) Afb Stadspasbezitters (6 jaar en ouder) per stadsdeel, 2006 (procenten) stijgt het aantal mensen dat ook daadwerkelijk een Stadspas bezit of wil aanvragen. In 2002 had 77% van de doelgroep een Stadspas, in 2005 was dat 84%. 27 Uit ander onderzoek is gebleken dat leeftijd de belangrijkste factor is voor het al of niet bezitten van de Stadspas. 28 Vooral onder de jeugd in de leeftijd jaar is het bezit erg hoog: 95% tot 100% van deze jongeren is in het bezit van de XXXS-kaart met daarop het logo van de Stadspas. Dit hoge percentage wordt verklaard doordat jongeren deze pas automatisch thuisgestuurd krijgen. Onder 65-plussers bezit 87% een Stadspas. Ook in de Sportmonitor is gekeken naar het Stadspasbezit en gebruik. Van de ondervraagden bezit 22% een Stadspas. Het bezit verschilt per stadsdeel waarbij geldt dat de stadsdelen Bos en Lommer, Amsterdam-Noord en Geuzenveld-Slotermeer de meeste stadspasbezitters tellen en Centrum en Westerpark de minste (zie afb. 9.16). Naast verschillen tussen stadsdelen zien we ook dat allochtone Amsterdammers vaker een stadspas bezitten in vergelijking met autochtone Amsterdammers. Allochtone Amsterdammers vallen ook vaker binnen de doelgroep, aangezien zij vaker een lager inkomen hebben. De Sportmonitor heeft tevens uitgewezen dat een kwart van de sportende stadspasbezitters de pas ook daadwerkelijk gebruikt om te sporten. Het gebruik van de Stadspas is uitgebreid aan de orde gekomen in een enquête onder Amsterdammers bron: Sportmonitor 2006, O+S

10 134 De Staat van de Stad Amsterdam IV Afb Concentratiegebieden van het gebruik van Stadspascheques, 2004 en bron: Stadsmonitor Amsterdam, O+S en UvA afdeling Geografie en Planologie met een Stadspas. 29 Hieruit is gebleken dat 44% van de stadspasbezitters de afgelopen 12 maanden de pas heeft gebruikt voor korting bij diverse instellingen. De pas wordt het meest gebruikt voor korting bij de bioscoop, gevolgd door bezoek aan museum, zwembad, theater en Artis. In 2005 gebruikten jongeren tot 18 jaar de cheques vooral voor recreatie, bioscopen en sport. Bij de 65- plussers zijn musea, rondvaart en recreatie de meest voorkomende doeleinden van het chequegebruik. 30 Afb Aantal keer dat Amsterdammers de afgelopen twaalf maanden met vakantie zijn geweest, 2000, 2002, 2004 en 2006 (procenten) Eén van de manieren waarop de pas kan worden gebruikt is met de Stadspascheques. Indien we kijken waar de concentratiegebieden van het gebruik van Stadspascheques zich bevinden dan zien we dat deze verspreid over de stad zijn waar te nemen, maar vooral zichtbaar zijn in de stadsdelen aan de rand van de stad. Vooral in Amsterdam-Noord en ZuiderAmstel zien we verschillende concentratiegebieden. Het aantal concentratiegebieden is in 2005 ten opzichte van 2004 afgenomen van 36 naar 25. Ook de Armoedemonitor heeft laten zien dat het gebruik van de cheques iets is afgenomen in de afgelopen jaren: 20% van de Stadspashouders had in 2005 minimaal één cheque gebruikt, in 2004 was dat 21% en in %. Vooral buitenlandse vakanties in trek Er is nauwelijks iets veranderd in het vakantiegedrag van de Amsterdammers ten opzichte van Evenals toen blijkt ook in 2006 dat iets meer dan een kwart van de Amsterdammers niet op vakantie is geweest. Hiermee gaat de Amsterdammer iets minder vaak op vakantie dan de gemiddelde Nederlander (19% ging in 2005 niet op vakantie). Het Continue Vakantie Onderzoek (CVO) spreekt over een geleidelijke daling: in 2003 ging 82% op vakantie, tegenover 80,5% in

11 9 Participatie in hobby s, cultuur, sport en vakantie 135 Vakantie in eigen land is niet het meest populair, van de Amsterdammers die in 2006 op vakantie zijn gegaan is het merendeel naar het buitenland geweest (88%). In vergelijking met landelijke gegevens gaat de Amsterdammer vaker naar het buitenland. Volgens het CBS waren namelijk de helft van alle vakanties in 2005 in het buitenland. Landen die populair zijn (onder de gehele Nederlandse bevolking) als vakantiebestemming zijn Frankrijk, Duitsland en België. Binnen Nederland worden vakanties vooral doorgebracht in de Noordzee-badplaatsen (exclusief de Waddeneilanden), de Veluwe en de Groningse, Friese of Drentse zandgronden. De Nederlanders die in eigen land vakantie vieren doen dat vooral in een zomerhuisje of caravan/vouwwagen. Nederlanders die in het buitenland op vakantie gaan, brengen deze tijd vooral door in een hotel of zomerhuisje. 32 Afb Vakantiegedrag Amsterdammers naar leeftijdgroepen, 2006 (procenten) Leeftijd en huishoudensamenstelling spelen het meest een rol bij het wel of niet op vakantie gaan. Jongeren gaan veel vaker dan ouderen op vakantie en alleenstaanden gaan minder vaak dan paren (met of zonder kinderen) en eenoudergezinnen. Andere factoren die ook een aanzienlijke rol hebben bij het al dan niet op vakantie gaan zijn het opleidingsniveau en het inkomen. Mensen met een hogere opleiding of een hoger inkomen gaan vaker op vakantie dan mensen die lager zijn opgeleid of minder verdienen. Afb Vakantiegedrag naar woonmilieus, 2006 (procenten) Ook het woonmilieu doet er toe. Bewoners uit het transitie- en overgangsmilieu gaan het minst op vakantie. Als ze gaan dan gaan ze vaak één keer en veel minder vaak meer dan eens per jaar. Samen met bewoners uit het overgangsmilieu en dorpsmilieu gaan bewoners uit het transitie- en overgangsmilieu het minst vaak op vakantie naar het buitenland. Tussen de stadsdelen verschilt het vakantiegedrag ook. Stadsdelen waar de inwoners relatief weinig op vakantie gaan zijn Zuidoost (40% is geen enkele keer geweest), Amsterdam-Noord (38%) en Geuzenveld- Slotermeer (32%). De stadsdelen Oud-Zuid (54%) Centrum (53%) en Oud-West (51%) staan in de top 3 als we kijken naar het aandeel bewoners dat meer dan eens op vakantie is geweest.

12 136 De Staat van de Stad Amsterdam IV Noten 1 Bron: website ContinuVakantieOnderzoek (CVO): 2 Bron: CBS Statline: Participatie in vrije tijd (2004). De cijfers zijn gebaseerd op het Permanent Onderzoek Leefsituatie (POLS). 3 Bron: De G4 in cijfers: 4 Bron: O+S. Kunst- en Cultuurmonitor Amsterdam Amsterdam, juli Bron: MarketResponse. NFC Bioscoopmonitor Onder de totale participatie wordt verstaan het aandeel respondenten dat minstens één keer per jaar een van de volgende activiteiten bezoekt: film, museum, dans-avond/houseparty, klassiek concert, popconcert, opera, toneel, ballet, cabaret of musical. 7 Kopers van kaarten in de Ticketshop op het Leidseplein worden niet geregistreerd en konden daarom ook niet worden meegenomen. 8 Bron: Nabben, T., Benschop A. & Korf, D. (2006) Trends in alcohol, tabak en drugs bij jonge Amsterdammers. Antenne, Bron: O+S. Sportmonitor Amsterdam Amsterdam, Er zijn verschillende verklaringen mogelijk voor het gevonden verschil in het aandeel sporters. Een mogelijke verklaring is dat in de enquête van de Staat van de Stad sporten zoals vissen, dammen en bijvoorbeeld bridge niet tot sport worden gerekend, terwijl dit in de Sportmonitor wel het geval is. Daarnaast wordt in de Sportmonitor voorafgaand aan de enquête een toonblad met alle mogelijke sporten aan de respondenten getoond, terwijl dit in de Staat van de Stad niet het geval is. De kans is daardoor groot dat indien men uit een lijst de sporten kan kiezen die men beoefent (heeft) dat men er dan meer zal noemen dan wanneer men dit uit het hoofd en onvoorbereid moet doen. In deze rapportage wordt uitgegaan van de cijfers van de Staat van de Stad. Alleen indien cijfers ontbreken in de Staat van de Stad, zoals gegevens over de 6-12 jarigen, wordt gerapporteerd over de Sportmonitor. 11 Bron: Rotterdammers in hun vrije tijd S.G. Rijpma, P.A. de Graaf, C. de Vries en M. Bik. COS, Wel moet worden opgemerkt dat de leeftijd van de groep ondervraagden in deze Rotterdamse monitor (13 plus) afwijkt van de leeftijd van de ondervraagden in zowel de Staat van de Stad (18 plus) als de Sportmonitor (6 plus). 12 Bron: Den Haag in cijfers: buurtmonitor.nl. 13 Bron: Utrecht Monitor 2007, 14 Bron: O+S. Sportmonitor Amsterdam, Het gaat hier om de eerdere monitoren van Staat van de Stad en om de Sportmonitor Bron: Monitor Jeugdgezondheidszorg Amsterdam GGD Amsterdam, De indeling naar solo-, duo- en teamsport is overgenomen van de indeling zoals die in de Rapportage Sport 2006 van het SCP is gehanteerd. 18 Bron: webbericht website O+S: Fitness populair ( 19 Bron: De Amsterdamse commerciële sport in beeld. P. Duijvenstijn & E. Lagendijk. DSP-groep, Uit de Sociale Atlas van Vrouwen uit Etnische Minderheden van het SCP (2006) is duidelijk geworden dat er een verschil bestaat in sportdeelname van herkomstgroepen. Ook de enquête van de Staat van de Stad IV wijst uit dat dit verschil bestaat. De percentages die in beide onderzoeken zijn gevonden wijken echter wel van elkaar af. Het SCP rapporteert een groter aandeel sporters dan de enquête van de Staat van de Stad IV. Dit verschil kan, evenals bij de verschillen die we vinden bij de Sportmonitor 2006, worden verklaard door verschil in vraagstelling en verschil in leeftijdsverdeling. Zowel in het SCP onderzoek als in de Sportmonitor is het aandeel sporters groter dan uit de Staat van de Stad naar voren komt. 21 Bron: O+S. Sportmonitor Amsterdam, Bron: SCP. Rapportage Sport Den Haag, Volgens gegevens van de GGD Amsterdam (Gezondheidsmonitor 2004) voldoen Amsterdammers juist iets vaker aan deze norm dan gemiddeld in Nederland het geval is (61% tegenover 55% in geheel Nederland). 24 Bron: Persbericht CBS: Nederlanders leven iets gezonder, Het gaat hier om het percentage vrouwen dat lid is van een vrouwenvereniging of bond. 26 Bron: CBS. 27 Bron: O+S. Amsterdam in cijfers 2006 gegevens Bureau Stadspas. 28 Bron: O+S. Stadspas herijking resultaat bestandsanalyse. Amsterdam, Bron: O+S. Herijking Stadspas Amsterdammers over de Stadspas. Amsterdam, Bron: O+S. Stadspas herijking resultaat bestandsanalyse. Amsterdam, Bron: CBS Statline, gegevens Continu Vakantie Onderzoek Bron: idem.