Fact sheet. Autochtonen in Amsterdam. Helft Amsterdammers is autochtoon. nummer 2 maart 2007

Transcriptie

1 Fact sheet nummer 2 maart 2007 Autochtonen in Amsterdam De samenstelling van de Amsterdamse bevolking is de laatste jaren sterk veranderd. Het percentage autochtonen neemt af; het percentage allochtonen neemt omgekeerd evenredig toe. In 2006 is bijna de helft van de inwoners van de hoofdstad allochtoon. Deze fact sheet gaat over de autochtone Amsterdammers, nadat in eerdere fact sheets de bevolkingsgroepen westerse allochtonen (juni 2005) en overige niet-westerse allochtonen (februari 2006) werden beschreven. Tot autochtonen worden gerekend inwoners van wie beide ouders in Nederland zijn geboren. Hoe is de groep autochtonen samengesteld, hoe ziet hun leefstijl eruit, waar wonen ze en waarom vertrekken ze (weer) uit de stad? Helft Amsterdammers is autochtoon Tussen 1992 en 2006 is de bevolking van Amsterdam met 4% toegenomen, tot Bevolkingsopbouw Amsterdam naar herkomstgroepen, 1 januari inwoners. Maar niet elke bevolkingsgroep kent eenzelfde ontwikkeling. De groep autochtonen is qua aantal afgenomen, de groepen westerse en niet-westerse allochtonen zijn in getal juist (sterk) toegenomen. Het sterkst toegenomen is het aantal nietwesterse allochtonen, met 43%. Het aantal westerse allochtonen nam met 13% toe. Het aantal autochtonen is daarentegen met 13% afgenomen, een daling met bijna Nog maar iets meer dan de helft van alle inwoners is autochtoon: van de inwoners (52%). Vijftien jaar geleden was dit percentage nog 62. Niet-westerse allochtonen vormen in 2006 met inwoners de op één na grootste bevolkingsgroep: 34%. In 1992 was dat nog 25%. Westerse allochtonen vormden in 1992 de kleinste groep (13%) en zijn dat met mensen nog steeds. Hun percentage is nu 14%.

2 Definitie autochtonen, westerse en niet-westerse allochtonen 2 Vanaf 2006 gebruikt O+S de definitie van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) voor het bepalen van de etnische herkomstgroep. In deze fact sheet is de nieuwe indeling in herkomstgroepen gehanteerd, tenzij anders vermeld. Volgens de nieuwe definitie is een autochtoon iemand van wie beide ouders in Nederland zijn geboren. Een allochtoon is iemand van wie minimaal één van de ouders in het buitenland is geboren. In de oude definitie werd iemand die Nederlandse ouders had en zelf in het buitenland geboren was, ook tot de allochtonen gerekend. Het gaat daarbij vaak om diplomatenkinderen of kinderen van Nederlandse expats. Omdat deze personen nu tot de autochtonen behoren, valt het aantal autochtone Amsterdammers iets hoger uit. De allochtonen worden onderverdeeld in westerse allochtonen en niet-westerse allochtonen. Allochtonen uit Europa, Noord-Amerika, Oceanië, Japan en Indonesië worden tot de westerse allochtonen gerekend. In de nieuwe definitie vallen dus ook de Zuid- en Oost-Europeanen hieronder. Alle overige allochtonen worden tot de niet-westerse allochtonen gerekend. De niet-westerse allochtonen worden doorgaans onderverdeeld in Surinamers, Antillianen, Turken, Marokkanen en overige niet-westerse allochtonen. Aantal oorspronkelijke autochtonen daalt Autochtone Amsterdammers zijn onder te verdelen in twee groepen: in Amsterdam geboren autochtonen en autochtonen die buiten Amsterdam zijn geboren. Het blijkt dat de afname van het aantal autochtone Amsterdammers niet heeft plaatsgevonden onder de elders geboren autochtonen. Integendeel, hun aantal is zelfs met 5% gegroeid, van in 1992 naar in Het zijn vooral de in Amsterdam geboren autochtonen die in aantal zijn teruggelopen, van in 1992 naar in 2006; een daling van 25%. Ten opzichte van de totale Amsterdamse bevolking is het percentage elders geboren autochtonen gelijk gebleven (24%). Het percentage in Amsterdam geboren autochtonen is sterk gedaald, van 38% in 1992 naar 27% in Elders geboren? Vaak student of carrièremaker Dat het aantal in Amsterdam geboren autochtonen afneemt en het aantal elders geboren autochtonen toeneemt, heeft twee oorzaken: de verschillende samenstelling van de groepen en verschillen in wensen en eisen. Eigenlijk is het één oorzaak: verschillend samengestelde bevolkingsgroepen hebben immers andere wensen en eisen. Wat de verschillen in samenstelling betreft: in de leeftijdspiramides op de volgende pagina is te zien dat een verhoudingsgewijs groot deel van de in Amsterdam geboren autochtonen senioren zijn, als gevolg van de naoorlogse geboortegolf. 41% van hen is 50 jaar of ouder, met een piek bij 60-jarigen. Bij elders geboren autochtonen is 30% ouder dan 50 jaar. Verder is in de leeftijdspiramides te zien dat bij autochtonen die in Amsterdam geboren zijn het percentage zeer jonge kinderen (van 0 tot 5 jaar) veel groter is dan het percentage 5 tot 10-jarigen. Dit komt doordat ouders vaker de stad verlaten naarmate de kinderen ouder worden. Als de kinderen ouder worden (schoolplichtig), gaan hun ouders op zoek naar een ruimere, betaalbare woning in een kindvriendelijke wijk en die is makkelijker buiten de stad te vinden. Het aantal autochtonen in Amsterdam dat elders geboren is, neemt dus toe. Dát dit aantal toeneemt, heeft twee oorzaken. Elders geboren autochtonen komen vaak als twintiger naar de hoofdstad, om er te studeren of omdat ze er hun eerste baan hebben gevonden. Het aantal dat zich op 18 tot 24-jarige leeftijd in de stad vestigt, is redelijk stabiel (zelfs met 1% gestegen): er komen immers jaarlijks nieuwe studenten naar de stad en hun aantal is constant. Maar deze groep blijft tegenwoordig langer in Amsterdam wonen: het aantal elders geboren autochtonen dat er langer dan tien jaar blijft wonen is sterk gestegen, met 30%. Blijkbaar identificeert deze groep zich met het (stedelijke) karakter van Amsterdam, blijkbaar past hun levensstijl bij de stad. Bovendien de tweede oorzaak neemt het aantal 25 tot 34-jarigen dat zich in Amsterdam

3 Leeftijdsopbouw Amsterdamse bevolking, 1 januari 2006 in Amsterdam geboren autochtonen elders geboren autochtonen westerse allochtonen niet-westerse allochtonen

4 Samenstelling van de huishoudens, 1 januari 2006 vestigt toe. Het aantal elders geborenen dat zich op die leeftijd in Amsterdam vestigt (geen studenten dus, maar carrièremakers) is ten opzichte van 1992 met bijna een derde toegenomen: 31%. Overigens blijft deze groep niet langer dan voorheen in Amsterdam wonen. Als ze kinderen krijgen, vertrekken ze vaak weer uit Amsterdam. Door een en ander is de piek bij elders geboren autochtonen woonachtig in Amsterdam verschoven van de groep 20 tot 30-jarigen (1992) naar groep 30 tot 35-jarigen (2006). De leeftijdspiramide van de elders geboren autochtonen bevat overigens nauwelijks kinderen, omdat slechts weinig gezinnen zich in Amsterdam vestigen. Onder autochtonen bevinden zich relatief weinig gezinnen met kinderen en relatief veel alleenstaanden. Zes op de tien elders geboren autochtonen (62%) zijn alleenstaand; van de in Amsterdam geboren autochtonen is 55% alleenstaand. Stedelijke leefstijlen Elders geboren autochtonen zijn vaak twintigers en (iets) vaker alleenstaand. Deze twee factoren (leeftijd en gezinssamenstelling) structureren in sterke mate het dagelijkse, stedelijke leefpatroon van deze Amsterdamse huishoudens. Maar er is nog een derde factor die van invloed is op de stedelijke leefstijl: de arbeidsmarktparticipatie. De typologie stedelijke leefstijlen onderscheidt vier leefstijlen, die worden afgezet tegen twee dimensies: de sociale en de economische oriëntatie van huishoudens. 1 De eerste leefstijl wordt ook wel de omnistedelijke leefstijl genoemd. Deze stijl combineert sociale en economische oriëntatie in een sterk stedelijk belang. Het betreft hier met name tweeverdieners zonder kinderen en alleenstaanden met werk. Zij hebben enerzijds een hoge arbeidsmarktparticipatie en anderzijds (omdat ze nog jong zijn en geen kinderen hebben) een sterke externe sociale oriëntatie. De tweede leefstijl die wordt onderscheiden, is de economisch-noodzakelijke leefstijl. De huishoudens waar het hier om gaat hebben óók een sterke economische oriëntatie, maar hun sociale oriëntatie is vooral naar binnen gericht omdat er sprake is van kinderen, van een gezin. Het betreft eenoudergezinnen waarvan de ouder werkt en gezinnen waarvan beide ouders werken. Hier tegenover staat de sociaal-noodzakelijke leefstijl. Deze groep bestaat uit alleenstaanden die niet werken of samenwonenden van wie er één werkt of die beiden niet werken. Doordat zij niet werken missen ze de sociale relaties die voortkomen uit het hebben van een werkkring. Zij hebben in economische zin geen sterke band met de stad, maar zijn omdat ze geen sterke economische binding met de stad hebben voor hun sociale contacten des te meer op diezelfde stad aangewezen. De laatste groep heeft een niet-noodzakelijke stedelijke leefstijl en wordt gevormd door een- en tweeoudergezinnen met een geringe arbeidsmarktparticipatie en door senioren. Zij nemen beperkt of niet (meer) deel aan het arbeidsproces en aan het stedelijke sociale leven (gaan minder naar de bioscoop, minder naar festivals enzovoort). Hoewel deze huishoudens op de economische en sociale dimensie niet

5 Stedelijke leefstijlen van autochtonen in Amsterdam, 2005 Stedelijke leefstijlen van westerse en niet-westerse allochtonen in Amsterdam*, 2005 * WIA De Oost-Europeanen vallen hierbij onder de niet-westerse in plaats van westerse allochtonen. afhankelijk zijn van een stedelijke omgeving, kunnen ze er wel een voorkeur voor hebben. Ook is het mogelijk dat zij in Amsterdam willen wonen, omdat er bijvoorbeeld familieleden wonen. Vier leefstijlen, met verschillende wensen en eisen maar óók met verschillende mogelijkheden om die behoeftes te realiseren. Zo hebben mensen met een economisch-noodzakelijke leefstijl meer financiële mogelijkheden om hun behoeftes te realiseren dan mensen met een sociaalnoodzakelijke leefstijl, die vaak minder financiële draagkracht hebben. Deze typologie is uiteraard dynamisch. Tweeverdieners bijvoorbeeld, schuiven met de komst van kinderen van omni-stedelijk door naar economisch-noodzakelijk. De stedelijke leefstijl van autochtonen Het meest in het oog springende verschil tussen in Amsterdam en elders geboren autochtonen is het grote verschil in het aantal omni-stedelijken en het aantal niet-noodzakelijk-stedelijken. Elders geboren autochtonen hebben ten opzichte van in Amsterdam geboren autochtonen relatief vaak een omni-stedelijke leefstijl (42% resp. 21%). Blijkbaar is Amsterdam in sterk toenemende mate populair bij de zogenaamde yuppen. Elders geboren autochtone Amsterdammers zijn namelijk relatief vaak hoog opgeleid (54%) en hebben relatief vaak een hoog inkomen: 28% van hen heeft een inkomen van boven de euro. Mede door het ontbreken van een gezin hebben elders geboren autochtone Amsterdammers zowel een sterk sociale als een sterk economische stedelijke oriëntatie. Dit proces is overigens al decennia aan de gang. Amsterdam was tot de jaren zestig in trek bij elders geboren autochtonen van alle rangen

6 Aandeel in Amsterdam geboren autochtonen per buurt, 2006 (procenten) 6 Amsterdam: 28,5% veel minder dan gemiddeld minder dan gemiddeld meer dan gemiddeld veel meer dan gemiddeld en standen, om de eenvoudige reden dat hier werk te krijgen was. Elders geboren autochtonen kwamen met het hele gezin. De aanwezigheid of komst van kinderen was geen reden om níet naar Amsterdam te komen of om Amsterdam te verlaten. De autochtonen die zich tegenwoordig in Amsterdam vestigen komen af op het stedelijk leefklimaat en zijn doorgaans alleenstaand. In Amsterdam geboren autochtonen hebben ten opzichte van de elders geboren autochtonen relatief vaak een niet-noodzakelijk-stedelijke leefstijl (60% resp. 36%). Tot de in Amsterdam geboren autochtonen behoren immers relatief veel senioren die niet (meer) participeren op de arbeidsmarkt en relatief weinig participeren in het Amsterdamse uitgaansleven. De helft van de in Amsterdam geboren autochtonen is laag opgeleid (52%), maar heeft wel een modaal tot bovenmodaal inkomen bereikt (27% heeft tot euro en 29% heeft tot euro). Elders geboren autochtonen wonen centraler Ruimtelijk gezien bestaan er grote verschillen tussen in Amsterdam en elders geboren autochtonen. In Amsterdam geboren autochtonen wonen vaker dan gemiddeld in minder centraal gelegen stadsdelen, zoals Amsterdam-Noord, Slotervaart (Nieuw Sloten), Osdorp en achter in Watergraafsmeer (Betondorp). In deze stadsdelen staan de beter betaalbare eengezinswoningen en oude arbeiderswoningen. Ook in de kleine dorpen boven Amsterdam (zoals Durgerdam en Ransdorp) wonen relatief veel in Amsterdam geboren autochtonen. In de grachtengordel wonen ze veel minder. Daar en in andere delen van het Centrum en in Oud-Zuid wonen juist weer vaker dan gemiddeld elders geboren autochtonen. De omni-stedelijke leefstijl van deze groep vertaalt zich in hun woonkeuze: elders geboren autochtonen wonen graag temidden of vlakbij stedelijke voorzieningen. Maar ze betalen daar ook voor. Met een gemiddeld woonoppervlak van 70 m² en een gemiddelde huizenprijs van euro (OZB-waarde 2005) wonen elders geboren autochtonen ongeveer even groot, maar wel een stuk duurder dan in Amsterdam geboren autochtonen. Deze laatste groep woont op een gemiddeld oppervlak van 69 m² tegen een gemiddelde huizenprijs van euro. Maar op die 69 m² wonen ze wel met meer personen: de huishoudens van in Amsterdam geboren autochtonen zijn gemiddeld groter dan die van elders geboren autochtonen (1.69 resp personen).

7 Aandeel elders geboren autochtonen per buurt, 2006 (procenten) Amsterdam: 28,1% veel minder dan gemiddeld minder dan gemiddeld meer dan gemiddeld veel meer dan gemiddeld Toename elders geboren autochtonen in de ring om het centrum De verschillende stedelijke leefstijlen zijn ook terug te vinden in de voorkeur van beide groepen autochtonen bij verhuizingen binnen Amsterdam. In Amsterdam geboren autochtonen zijn de afgelopen vijf jaar het vaakst naar stadsdeel Amsterdam-Noord verhuisd (18%). Elders geboren autochtonen gaven het vaakst de voorkeur aan het Centrum (18%), gevolgd door Oud-Zuid (16%). Er is echter wel een kleine verschuiving zichtbaar. Hoewel in het Centrum het percentage elders geboren autochtonen nog steeds heel hoog is, is er wel sprake van enige afname. Hierbij wordt hun plaats gedeeltelijk ingenomen door westerse allochtonen. In stadsdelen grenzend aan de binnenstad (Westerpark, Oud-West, delen van Zeeburg en delen van Oost/Watergraafsmeer) is het aantal elders geboren autochtonen juist iets toegenomen. Ook in sommige buurten in Amsterdam-Noord, Osdorp en Zuidoost is deze groep toegenomen. Onder deze elders geboren autochtonen zullen veel studenten zijn die al blij zijn überhaupt woonruimte in Amsterdam te hebben gevonden. In de loop van de jaren verhuizen zij steeds meer naar het centrum. In Amsterdam geboren autochtonen verhuizen vaak naar de regio Van de in Amsterdam geboren autochtonen die de stad verlaten, verhuist ruim de helft (54%) naar plaatsen in de regio en dan met name de Haarlemmermeer en Purmerend. Elders geboren autochtonen verhuizen minder vaak (29%) en áls ze verhuizen, dan met name naar Amstelveen en Haarlem. Almere is bij beide groepen autochtonen even populair. Ruim de helft van de elders geboren autochtonen (52%) vertrekt naar een bestemming buiten de regio, waarschijnlijk in de omgeving van hun oorspronkelijke woonplaats. Conclusie Tussen 1992 en 2006 is de groep autochtone Amsterdammers qua aantal afgenomen en zijn de groepen westerse en niet-westerse allochtonen juist (sterk) in getal toegenomen. Het aantal autochtonen is met 13% afgenomen, een daling met bijna Nog maar iets meer dan de helft van alle inwoners is autochtoon: 52%. Vijftien jaar geleden was dit percentage nog 62. De afname vindt vooral plaats onder autochtonen die in Amsterdam geboren zijn. Het aantal allochtonen is daarentegen sterk toegenomen. Het aantal niet-westerse met 43% en het aantal westerse allochtonen met 13%.

8 Af- en toename elders geboren autochtonen per buurt, (procenten) 13,7% < 1,1% 1,1% < 0,8% 0,8% < 13,6% Waar Amsterdam voorheen laag én hoog opgeleide en armere én rijkere autochtonen van buiten naar de stad trok, trekt de stad tegenwoordig met name studenten en carrièremakers. Elders geboren autochtone Amsterdammers zijn in tegenstelling tot de oorspronkelijke autochtonen relatief hoog opgeleid en hebben een relatief hoog inkomen. Zij wonen (overeenkomstig hun omni-stedelijke leefstijl) het liefst zo centraal mogelijk, dicht bij alle stedelijke voorzieningen. Met de komst van kinderen vertrekken zowel elders geboren als in Amsterdam geboren autochtonen relatief vaak uit de stad. 1 Diepen, A. van & Musterd, S. Stedelijke leefstijlen en woonmilieus in Amsterdam. Amsterdam: AME, Colofon Weesperstraat VN Amsterdam Telefoon Fax algemeen@os.amsterdam.nl Auteurs: drs. Marcel Janssen, drs. Robert Selten