Maatschappelijke participatie

Transcriptie

1 8 Maatschappelijke participatie Maatschappelijke participatie staat voor actief zijn in de maatschappij, en dit kan op veel verschillende manieren. Veel Amsterdammers zijn actief lid van een maatschappe lijke organisatie of een vereniging. Sommigen zijn hierin ook actief als vrijwilliger, of helpen iemand in de naaste omgeving een handje (de zogenaamde informele hulp). De meeste Amsterdammers onderhouden op deze en andere manieren hun sociale contacten. Er zijn echter ook Amsterdammers die het gevoel hebben dat ze in een sociaal isolement leven en dat ze bij niemand terecht kunnen. Een ander thema in dit hoofdstuk is de maatschappelijke integratie van herkomstgroepen. Hoe staat het bijvoorbeeld met de kennis van het Nederlands en met de contacten tussen Amsterdammers van verschillende afkomst?

2 116 De Staat van de Stad Amsterdam IV Kernpunten Drie van de tien Amsterdammers nemen minstens één keer per maand actief deel aan de activiteiten van een vereniging of organisatie. Eveneens drie van de tien Amsterdammers zijn niet alleen lid van verenigingen of organisaties, maar zetten zich er ook als vrijwilliger onbetaald voor in. Hoewel nog steeds iets meer autochtonen vrijwilliger zijn (32%) dan allochtone Amsterdammers (29%), is het verschil in vergelijking met 2004 kleiner geworden (in 2004 respectievelijk 39% en 31%). Iets meer Amsterdammers verlenen informele hulp (45%) dan in 2004 (42%). In 2004 lag het percentage al beduidend hoger dan in 2002 (33%) en 2000 (36%). Vier van de tien Amsterdammers voelen zich verwant met een religie. Een percentage van 21% voelt zich verbonden met het christelijk geloof, 11% met de islam. Onder jongeren en 65-plussers geldt dat ongeveer de helft gelovig is. Ruim driekwart van de Amsterdammers heeft minimaal één keer per week contact met familieleden en hetzelfde geldt voor het contact met vrienden. Deze percentages wijken niet af van 2004 en liggen lager dan het Nederlands gemiddelde voor inwoners van 12 jaar en ouder. Ruim de helft van de Amsterdammers (55%) heeft minstens één keer per week contact met buren, en 31% heeft minstens één keer per week contact met overige buurtbewoners. Van de Amsterdammers voelt 14% zich sociaal geïsoleerd; ongeveer even veel als in 2004 (13%). Sociaal isolement komt vaker voor onder 75- plussers, ongeschoolden en Amsterdammers met een laag inkomen. Minder allochtone Amsterdammers geven aan moeite te hebben met de Nederlandse taal dan in Minder allochtonen vinden dat de positie van de eigen herkomstgroep is verbeterd dan in Het percentage allochtone jongeren dat zich verbonden voelt met de stad ligt in 2006 met 69% lager dan het gemiddelde en is gedaald in vergelijking met 2005 (77%). Bij andere groepen is de verbondenheid gelijk gebleven. Dit hoofdstuk bespreekt de maatschappelijke participatie van verschillende groepen Amsterdammers aan de hand van verschillende thema s. De belangrijkste thema s die in dit hoofdstuk aan de orde komen zijn de deelname aan het verenigingsleven en vrijwilligerswerk, de mate waarin Amsterdammers zich verbonden voelen met religie, sociale contacten en sociaal isolement, en de maatschappelijke integratie van herkomstgroepen. Drie van de tien Amsterdammers actief in vereniging of organisatie Amsterdammers besteden hun vrije tijd op uiteenlopende manieren. Zo blijkt 55% van de Amsterdammers lid te zijn van minimaal één organisatie of vereniging (zie hoofdstuk 9). Dit betreft bijvoorbeeld sport-, zang- en toneelverenigingen of organisaties met maatschappelijke doelen, zoals het opkomen voor mensenrechten of dierenbescherming. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het actief lidmaatschap van dit soort verenigingen en organisaties. Net als in 2002 en 2004 nemen ruim drie van de tien Amsterdammers (32%) minstens één keer per maand actief deel aan de activiteiten van minimaal één vereniging of organisatie. Landelijk is een groter deel van de bevolking tussen de 18 en 75 jaar minstens 1 keer per maand actief in verenigingen (afhankelijk van leeftijdscategorie tussen de 42% en 48%). In heel Nederland ligt het percentage van de bevolking dat actief is in verenigingen lager naarmate een gebied meer stedelijk is, zoals in Amsterdam. 1 Welke groepen in Amsterdam nemen relatief veel of weinig deel? De deelname ligt hoger onder jongeren van 18 tot 25 jaar (46%) en studenten (56%). De deelname ligt lager onder uitkeringsgerechtigden (17%) en eenoudergezinnen (26%). Verder blijkt het opleidingsniveau en de hoogte van het inkomen samen te hangen met de deelname in verenigingen of organisaties. Hoe hoger het opleidingsniveau en hoe hoger het inkomen, hoe meer men deelneemt. Van de autochtonen en van de tweede generatie allochtone Amsterdammers is 36% actief, terwijl van de eerste generatie allochtonen een lager percentage (24%) actief is. Van de allochtone Amsterdammers ligt de deelname lager onder Marokkaanse Amsterdammers (19%) dan onder Surinaamse en Turkse Amsterdammers (respectievelijk 27% en 25%). Actief lidmaatschap van verenigingen en organisaties per woongebied In afbeelding 8.1 is voor elk stadsdeel weergegeven welk deel van de bevolking minimaal één keer per maand actief is in een vereniging of organisatie. Het stadsdeel met de meeste actieve bewoners is Oud-Zuid (44%). De stadsdelen met de minste actieve bewoners zijn Zuidoost (24%) en Bos en Lommer (25%). Woonmilieus (zie hoofdstuk 2 2 ) met veel in een vereniging of organisatie actieve bewoners zijn het welgesteld stedelijk (43%) en centrum (40%). Het woonmilieu transitie heeft het kleinste aantal actieve bewoners (22%). Drie van de tien Amsterdammers actief als vrijwilliger Drie van de tien Amsterdammers (31%, 35% in 2004) zijn niet alleen lid van verenigingen en organisaties, maar zet zich er ook als vrijwilliger onbetaald voor in. Ongeveer de helft van de Amsterdamse vrijwil-

3 8 Maatschappelijke participatie 117 ligers (49%) zet zich in voor 2 of meer verenigingen of organisaties. In heel Nederland ligt het percentage van de bevolking dat actief is als vrijwilliger met 43% hoger dan in Amsterdam. Dit is in lijn met het feit dat het percentage lager ligt naarmate een gebied meer stedelijk is. 3 In de gemeente Den Haag bijvoorbeeld is 21% van de bevolking actief als vrijwilliger. 4 In de gemeente Utrecht was in % van de bevolking als vrijwilliger actief, 5 en in de gemeente Rotterdam 30% in Het aantal Amsterdammers dat vrijwilligerswerk doet is sinds 2000 redelijk constant, met een tijdelijke toename in 2004 en weer een afname in Het aantal vrijwilligers ligt ongeveer op het niveau van 2002 (30%). Landelijk laat het percentage vrijwilligers de laatste jaren een daling zien. 7 Welke groepen Amsterdammers verrichten relatief veel of weinig vrijwilligerswerk? Nog steeds een groot deel van de Amsterdamse studenten is actief als vrijwilliger (32%), maar in 2004 lag dit percentage nog op 51%. Het percentage vrijwilligers ligt hoger onder Amsterdammers met een werkloosheidsuitkering (WW: 48%) en onder huishoudens van twee volwassen met kinderen (39%). Van de Amsterdammers tussen de 35 en 55 jaar is 34% actief als vrijwilliger, tegen 29% van de Amsterdammers tot 35 jaar, of van 55 jaar en ouder. Verder blijkt het opleidingsniveau van belang: hoe hoger het opleidingsniveau, hoe meer men actief is als vrijwilliger. Van de ongeschoolde Amsterdammers is 22% actief als vrijwilliger, tegen 37% van de hoog opgeleide Amsterdammers. Een groter deel van de Amsterdammers met een inkomen van euro of hoger verricht vrijwilligerswerk (39%) dan van de Amsterdammers met een lager inkomen (29%). Hoewel nog steeds iets meer autochtone inwoners vrijwilliger zijn (32%) dan allochtone Amsterdammers (29%), is het verschil in vergelijking met 2004 kleiner geworden (in 2004 respectievelijk 39% en 31%). De participatie van autochtonen is van 2004 op 2006 sterker gedaald dan die van allochtone Amsterdammers. Van de verschillende groepen allochtonen doen Amsterdammers van Turkse afkomst (20%) en van Marokkaanse afkomst (21%) het minste vrijwilligerswerk. Deze cijfers komen voor een deel overeen met die in de gemeente Utrecht. 8 Daar zijn eveneens autochtonen vaker actief in vrijwilligerswerk dan allochtonen (respectievelijk 33% en 23%, cijfers 2004). In Utrecht zijn inwoners van Marokkaanse, Surinaams/ Antilliaanse en Turkse afkomst het minst vaak actief als vrijwilliger (respectievelijk 17%, 19% en 24%, cijfers over 2004). Amsterdammers doen het meeste vrijwilligerswerk voor de school of crèche van hun kinderen (9%), bijvoorbeeld door deel uit te maken van de oudercommissie. Verder zet 6% van de Amsterdammers zich in als vrijwilliger voor een sportvereniging. Eenzelfde percentage Amsterdammers (6%) is vrijwilliger bij een organisatie met maatschappelijke doelen, zoals Afb. 8.1 Minstens één keer per maand actief in vereniging of organisatie per stadsdeel, 2006 (procenten) Afb. 8.2 Deelname aan vrijwilligerswerk per stadsdeel, 2006 (procenten) een mensenrechten organisatie. Op de vierde plaats (4%) staat hulp aan buren of gehandicaptenhulp. Vrijwilligerswerk per woongebied In afbeelding 8.2 is voor elk stadsdeel weergegeven welk deel van de bevolking actief is als vrijwilliger. Het stadsdeel met de meeste vrijwilligers is ZuiderAmstel (39%). De stadsdelen met de minste vrijwilligers zijn Amsterdam-Noord (25%) en Geuzenveld-Slotermeer (26%). Het woonmilieu inbreiding heeft relatief het grootste aantal bewoners dat vrijwilliger is (42%), het woonmilieu transitie het kleinste aantal (23%).

4 118 De Staat van de Stad Amsterdam IV Afb. 8.3 Regelmaat waarmee Amsterdammers informele hulp bieden, 2000, 2002, 2004, 2006 (procenten) vaak soms zelden nooit weet niet, geen antwoord Informele hulp neemt licht toe Bijna iedereen kent wel iemand die wel wat hulp kan gebruiken, bijvoorbeeld een buurman die geen boodschappen meer kan doen, of een oppas nodig heeft. Dit soort onbetaalde hulp in ongeorganiseerd verband wordt ook wel informele hulp genoemd. Meer Amsterdammers verlenen soms tot vaak informele hulp (45%) dan in 2004 (42%). In 2004 lag het percentage al beduidend hoger dan in 2002 (33%) en 2000 (36%). Meer vrouwen (48%) verlenen informele hulp dan mannen (41%). Ook geven meer middelbaar of hoog opgeleiden informele hulp (46%) dan ongeschoolden of laag opgeleiden (41%). Amsterdammers die soms tot vaak informele hulp verlenen hebben gemiddeld een betere leefsituatie (leefsituatiescore van 103) dan Amsterdammers die dit zelden tot nooit doen (leefsituatiescore van 99; zie voor een uitleg van deze index hoofdstuk 1). Helft jongeren verwant met religie Het percentage Amsterdammers dat zich verwant voelt met een godsdienst, religieuze of levensbeschouwelijke stroming is even groot als in 2004 (41%) en dit percentage verandert sinds 2000 nauwelijks. Net als in 2004 voelt 21% zich verbonden met het christelijk geloof. Het rooms-katholicisme en de islam zijn met beide 11% Amsterdammers die zich ermee verwant voelen bij verre de twee grootste stromingen. Van de Amsterdammers die gelovig zijn gaat 28% meer dan één keer per maand naar de kerk, moskee of een godsdienstige bijeenkomst, en bijna de helft (49%) gaat zelden of nooit. Meer eerste generatie allochtone Amsterdammers (38%) dan autochtonen (20%) of tweede generatie allochtone Amsterdammers (17%) gaan minstens één keer per maand naar een godsdienstige bijeenkomst. Van de twee grootste stromingen gaat een groter deel van moslims (39%) dan van de rooms-katholieken (21%) meer dan één keer per maand naar de kerk of moskee. Welke groepen Amsterdammers voelen zich het meest verwant met een religie? Meer vrouwen (46%) dan mannen (39%) zijn religieus. Verder zijn meer jongeren (18-24) en ouderen van 65 jaar of ouder religieus (48%) dan Amsterdammers tussen de 25 en 64 jaar (40%). Minder Amsterdammers met een inkomen van 2050 euro of meer zijn religieus (31%). Verder blijkt het niveau van opleiding samen te hangen met religiositeit: naarmate men hoger is opgeleid is men minder religieus. Meer allochtone Amsterdammers voelen zich verwant met een godsdienst, religieuze of levensbeschouwelijke stroming (60%) dan autochtonen (29%). Eerste generatie allochtonen zijn religieuzer (66%) dan tweede generatie allochtonen (45%). Meer Marokkaanse Amsterdammers (85%) dan Turkse Amsterdammers (76%) en Surinaamse Amsterdammers (67%) voelen verwantschap met een godsdienst. Amsterdammers die zich niet verwant voelen met een godsdienst, religieuze of levensbeschouwelijke stroming hebben gemiddeld een betere leefsituatie (leefsituatiescore van 103) dan Amsterdammers die religieus zijn (leefsituatiescore van 97). Wanneer gekeken wordt naar de grootste stromingen blijken islamieten met een leefsituatie score van 93 nog steeds onder het gemiddelde te liggen, maar een hoger welzijnsniveau te hebben dan in 2004 (leefsituatiescore van 91 in 2004). Afb. 8.4 Amsterdammers die zich verwant voelen met een godsdienst, religieuze of levensbeschouwelijke stroming, 2006 (procenten)

5 8 Maatschappelijke participatie 119 Jongeren minder vaak contact met buren dan overige Amsterdammers Een onderdeel van maatschappelijke participatie is het onderhouden van sociale contacten door bijvoorbeeld ontmoetingen of telefoongesprekken met vrienden en familie. Ruim drie kwart van de Amsterdammers (77%) heeft minimaal één keer per week contact met familieleden en hetzelfde geldt voor het contact met vrienden. Deze percentages wijken niet af van 2004 en liggen lager dan het Nederlands gemiddelde voor inwoners van 12 jaar en ouder (86% voor wekelijks contact met familie en 80% voor wekelijks contact met vrienden). 9 Meer vrouwen hebben minstens één keer per week contact met familie (83%) dan mannen (70%). Dit verschil is er niet voor het contact met vrienden. Een groter deel van de tweede generatie allochtone Amsterdammers heeft minstens één keer per week contact met familie en vrienden (beide 82%) dan autochtonen (beide 78%) en eerste generatie allochtonen (respectievelijk 71% en 73%). Meer Amsterdammers tussen de 25 en 35 jaar (86%) dan overige Amsterdammers (74%) hebben minstens één keer per week contact met familie. Contact met vrienden hebben Amsterdammers steeds minder naarmate ze ouder worden: 86% van de Amsterdammers van 18 tot 35 jaar heeft minstens één keer per week contact, tegen 75% van de Amsterdammers van de 35 tot 55 jaar en 67% van de Amsterdammers van 55 jaar en ouder. Voor het eerst is Amsterdammers ook gevraagd hoe vaak zij contact hebben met hun buren en overige buurtbewoners. Ruim de helft van de Amsterdammers (55%) heeft minstens één keer per week contact met buren, en 31% heeft minstens één keer per week contact met de overige buurtbewoners. Het contact met buren en overige buurtbewoners blijkt samen te hangen met leeftijd: naarmate men jonger is heeft men minder vaak minstens één keer per week contact. Amsterdammers van 18 tot 35 heeft 44% minstens één keer per week contact met buren, tegen 61% van de Amsterdammers van 35 jaar en ouder. Ook heeft een kleiner deel van de Amsterdammers van 18 tot 35 jaar (25%) minstens één keer per week contact met overige buurtbewoners dan Amsterdammers van 35 jaar en ouder (35%). Alleenstaanden hebben het minste contact: één van de vijf alleenstaanden heeft zelden of nooit contact met buren en twee van de vijf alleenstaanden heeft zelden of nooit contact met overige buurtbewoners. Van de huishoudens van twee volwassen met kinderen heeft het grootste deel (65%) minstens één keer per week contact met buren. Meer autochtonen hebben minstens één keer per week contact met buren (58%) en overige buurtbewoners (34%) dan allochtone Amsterdammers (respectievelijk 52% en 29%). Afb. 8.5 Mate van contact met familie, vrienden, buren en buurtgenoten, 2006 (procenten) buurtfamilie vrienden buren bewoners minstens één keer per maand twee keer per maand één keer per maand minder dan één keer per maand zelden of nooit weet niet, geen antwoord Afb. 8.6 Minstens één keer per week contact met buren per stadsdeel, 2006 (procenten) Afb. 8.7 Minstens één keer per week contact met buurtgenoten per stadsdeel, 2006 (procenten)

6 120 De Staat van de Stad Amsterdam IV Contact met buren en buurtgenoten per woongebied In afbeelding 8.6 is voor elk stadsdeel weergegeven welk deel van de bevolking minstens één keer per week contact heeft met buren. Wat opvalt is dat er slechts vier stadsdelen zijn waar het contact met buren onder het gemiddelde van de stad (55%) liggen: De Baarsjes (44%), Zeeburg (48%), Westerpark (49%) en ZuiderAmstel (51%). Het woonmilieu stadsrand kent het grootste aantal bewoners dat minstens één keer per week contact heeft met de buren (66%). Er is niet één woonmilieu dat duidelijk het laagst scoort. In afbeelding 8.7 is voor elk stadsdeel weergegeven welk deel van de bevolking minstens één keer per week contact heeft met overige buurtgenoten. Het stadsdeel met het meeste contact is Geuzenveld- Slotermeer (38%) en het stadsdeel met het minste contact is ZuiderAmstel (27%). Het woonmilieu centrum kent het kleinste aantal bewoners dat minstens één keer per week contact heeft met de buurtgenoten (24%). Er is niet één woonmilieu dat duidelijk het hoogst scoort. Sociale contacten en leefsituatie Het hebben van weinig contact met familie heeft een grote invloed op de leefsituatie. Amsterdammers die zelden of nooit contact hebben met hun familie hebben gemiddeld een slechtere leefsituatie dan de overige Amsterdammers (leefsituatiescores van respectievelijk 92 en 101). Het hebben van weinig contact met vrienden blijkt van nog grotere invloed: Amsterdammers die zelden of nooit contact hebben met hun vrienden hebben gemiddeld een slechtere leefsituatie dan de overige Amsterdammers (leefsituatiescores van respectievelijk 83 en 102). Contact met buren en overige buurtgenoten is ook van invloed op de leefsituatie, maar deze is minder groot dan de invloed van het contact met familie en vrienden. Amsterdammers die zelden of nooit contact hebben met hun buren (leefsituatiescores van 96) of overige buurtbewoners (leefsituatiescores van 99) hebben gemiddeld een slechtere leefsituatie dan de overige Amsterdammers (leefsituatiescore van 101). Afb. 8.8 Mate van sociaal isolement (hoe hoger de score, des te minder het sociaal isolement), 2006 (procenten) Sociaal isolement gelijk aan 2004 Sommige Amsterdammers voelen zich geïsoleerd van andere mensen. Ze hebben het gevoel dat er geen mensen zijn met wie ze goed kunnen praten, of die hun echt begrijpen. Aan de hand van een aantal vragen is een zogenaamde sociale isolatie schaal gemaakt. Hoe lager iemand scoort op deze schaal, hoe meer men zich sociaal geïsoleerd voelt. Vanaf 2000 nam het aantal mensen dat zich sociaal geïsoleerd voelt (tot en met 13 punten) steeds verder af (16% in 2000, 15% in 2002, 13% in 2004), maar dat aantal is met 14% in 2006 nauwelijks veranderd. Het aantal mensen dat de maximum score van 18 punten haalt, en zich in het geheel niet geïsoleerd voelt, nam de laatste jaren af (44% in 2002, 37% in 2004) en is met 38% in 2006 ongeveer gelijk gebleven. Samenvattend zijn de cijfers voor de mate van sociaal isolement van de Amsterdammers in 2006 ongeveer gelijk aan die van De mate waarin men zich geïsoleerd voelt blijkt sterk samen te hangen met de hoeveelheid contact met vrienden en, in mindere mate, familie. Hoe meer contact, des te minder men zich sociaal geïsoleerd voelt. Er bestaat ook een verband met contact met buren en overige buurtbewoners, maar deze contacten zijn minder van belang dan het contact met vrienden en familie. Welke groepen Amsterdammers bevinden zich vaker in een sociaal isolement? Leeftijd, opleidingsniveau en de hoogte van het inkomen blijken van invloed te zijn. Naarmate men ouder wordt, lager opgeleid is en minder verdient, voelt men zich meer sociaal geïsoleerd. Zo voelt 31% van de Amsterdammers van 75 jaar en ouder zich geïsoleerd, evenals 27% van de ongeschoolde Amsterdammers en 30% van de Amsterdammers met een inkomen van 700 euro per maand of minder. Ook een relatief groot deel van de arbeidsongeschikten (35%) en uitkeringsgerechtigden (32%) bevindt zich in een sociaal isolement. Een relatief klein deel van de studenten (5%) voelt zich sociaal geïsoleerd. Meer allochtone Amsterdammers (17%) dan autochtonen (12%) voelen zich sociaal geïsoleerd. Het betreft vooral Marokkaanse (21%) en Surinaamse Amsterdammers (18%). Turkse Amsterdammers voelen zich iets minder vaak dan gemiddeld sociaal geïsoleerd (11%). Sociaal isolement per stadsdeel en woonmilieu In afbeelding 8.9 is voor elk stadsdeel weergegeven welk deel van de bevolking zich sociaal geïsoleerd voelt. Het stadsdeel met het grootste aantal sterk sociaal geïsoleerde bewoners is Amsterdam-Noord (23%). Het stadsdeel met het kleinste aantal sterk sociaal geïsoleerde bewoners is Oud-West (5%). In afbeelding 8.10 is voor elk woonmilieu weergegeven welk deel van de bevolking zich sociaal geïsoleerd voelt. Woonmilieus met een bovengemiddeld aantal sociaal geïsoleerde bewoners zijn stadsrand

7 8 Maatschappelijke participatie 121 (21%), stadsvernieuwing en transitie (beide 18%), en welgesteld stedelijk (17%). Maatschappelijke integratie herkomstgroepen Integratie is een breed begrip en er zijn ook veel definities van integratie mogelijk. In Amsterdam wordt de definitie van de Commissie Blok gebruikt: Een persoon of groep is geïntegreerd in de Nederlandse samenleving wanneer er sprake is van een gelijke juridische positie, gelijkwaardige deelname op sociaal-economisch terrein, kennis van de Nederlandse taal en wanneer gangbare waarden, normen en gedragspatronen worden gerespecteerd In de verschillende hoofdstukken van deze rapportage komt integratie op verschillende gebieden aan de orde, zoals onderwijs, inkomen en arbeid. In hoofdstuk 4 Onderwijs komt de deelname aan integratieen taalcursussen aan de orde. In dit hoofdstuk wordt op een paar meer sociaal-maatschappelijke onderdelen van integratie ingegaan, zoals lidmaatschap van zelforganisaties, de kennis van de Nederlandse taal, oordeel over de positie van de bevolkingsgroep in de stad, interetnische contacten, binding met de stad en gevoelens van discriminatie. Lidmaatschap zelforganisaties Van de Amsterdammers van niet-nederlandse afkomst is 4% lid van een allochtone (zelf)organisatie, zoals een Turkse schaakvereniging of allochtone vrouwenvereniging. Dit betreft meer eerste generatie allochtone Amsterdammers (6%) dan tweede generatie allochtone Amsterdammers (1%). Meer Turkse Amsterdammers en allochtonen uit overige niet Westerse landen (beide 8%) zijn actief in dit soort organisaties dan Marokkaanse Amsterdammers (5%) en Surinaamse Amsterdammers (3%). Bijna de helft van de leden van een allochtone organisatie zet zich ook als vrijwilliger in (2%). In verhouding tot andere organisaties is dat veel. Minder moeite met Nederlandse taal dan in 2004 Vier van de tien geënquêteerde allochtonen geven aan in enige mate moeite te hebben met de Nederlandse taal. Er kan onderscheid worden gemaakt tussen drie soorten vaardigheden: spreken, lezen en schrijven. Bijna één van de zes allochtone Amsterdammers (16%) geeft aan een beetje tot veel moeite te hebben met alle drie deze vaardigheden. Zowel met het spreken als het lezen en schrijven van het Nederlands hebben zij moeite. Bijna één van de vier allochtonen Amsterdammers (24%) heeft minder moeite met het Nederlands, maar geeft wel aan met één of twee van de drie vaardigheden (lezen, spreken, schrijven) een beetje tot veel moeite te hebben. Zes van de tien ondervraagde allochtonen (60%) hebben dus geen moeite met de Nederlandse taal. Dit is een toename van het aantal allochtone Amsterdammers dat geen moeite heeft met het Nederlands in vergelijking met 2004, toen de helft Afb. 8.9 Sociaal isolement per stadsdeel, 2006 (procenten) van de allochtone Amsterdammers aangaf geen moeite te hebben. Afb Sociaal isolement per woonmilieu, 2006 (procenten) Deze cijfers uit de enquête over het beheersen van de Nederlandse taal geven een positiever beeld dan in werkelijkheid het geval is. Immers, het meedoen aan de enquête vraagt al kennis van de Nederlandse taal. Net als in 2004 levert volgens allochtone Amsterdammers het schrijven meer problemen op dan het

8 122 De Staat van de Stad Amsterdam IV Afb Aandeel dat aangeeft een beetje/veel moeite te hebben met het Nederlands, 2006 (procenten) alle drie de één of twee van de herkomstgroep spreken lezen schrijven vaardigheden drie vaardigheden Surinamers Turken Marokkanen totaal van niet-nederlandse afkomst lezen of het spreken van het Nederlands. Veel meer eerste generatie allochtone Amsterdammers hebben moeite met het Nederlands (52%) dan tweede generatie allochtonen (8%). Amsterdammers van Turkse en Marokkaanse afkomst hebben meer moeite met het Nederlands (respectievelijk 58% en 54%) dan Amsterdammers van Surinaamse afkomst (5%). Vooral ongeschoolde allochtone Amsterdammers hebben moeite met de Nederlandse taal: 44% heeft moeite met alle drie de vaardigheden, en 32% heeft moeite met één of twee van de vaardigheden. Slechts 24% van de ongeschoolde allochtone Amsterdammers geeft dus aan geen moeite te hebben met het Nederlands. In 2004 gaven iets meer vrouwen (24%) dan mannen (19%) aan moeite te hebben met alle drie de vaardigheden, maar dit verschil is nu verdwenen. Er is een sterk verband tussen de mate waarin men moeite heeft met de Nederlandse taal en de leefsituatie. Allochtone Amsterdammers die aangeven moeite te hebben met alle drie de vaardigheden (16%) hebben gemiddeld een slechtere leefsituatie (leefsituatiescore van 90) dan de overige allochtonen (leefsituatiescore van 101). In hoofdstuk 1 kwam al naar voren dat beheersing van de Nederlandse taal een belangrijke determinant is van de leefsituatiescore. Positie van eigen bevolkingsgroep in Nederland Hoewel zaken als de inkomenspositie van de verschillende bevolkingsgroepen en de positie op de arbeidsmarkt objectief gemeten kunnen worden, is het minstens zo belangrijk hoe de bevolkingsgroepen zelf hun positie in de Nederlandse samenleving ervaren. Hierbij spelen niet alleen meer objectieve criteria een rol, maar ook de subjectieve ervaring op basis van bijvoorbeeld beeldvorming in de media. Afb Meent u dat de positie van uw bevolkingsgroep in Nederland het laatste jaar is veranderd, dus verbeterd of verslechterd?, 2006 (procenten) gelijk herkomstgroep verbeterd gebleven verslechterd weet niet Surinamers Turken Marokkanen totaal van niet-nederlandse afkomst Vinden allochtone Amsterdammers dat de positie van hun bevolkingsgroep in Nederland het laatste jaar verbeterd is, gelijk is gebleven, of is verslechterd? Het blijkt dat 24% van de allochtonen verbetering in deze positie ziet, 46% ziet geen verschil en 26% ziet verslechtering (zie afbeelding 8.12). Vooral Marokkaanse Amsterdammers (50%) vinden dat de positie van hun bevolkingsgroep is verslechterd, en maar 18% vindt de positie verbeterd. Meer eerste generatie allochtone Amsterdammers (26%) dan tweede generatie allochtone Amsterdammers (17%) vinden de positie van hun bevolkingsgroep verbeterd. Ook opleiding blijkt van invloed: hoe hoger men is opgeleid, hoe meer men vindt dat de positie gelijk is gebleven. Zo vindt 42% van de ongeschoolde allochtone Amsterdammers dat de positie van hun groep gelijk is gebleven, tegen 58% van de hoog opgeleiden. Laag opgeleiden hebben dus extremere meningen met betrekking tot de verslechtering of verbetering van de positie van hun groep dan hoog opgeleiden. Allochtone Amsterdammers van 55 jaar en ouder zijn negatiever over de positie van hun bevolkingsgroep in Nederland dan allochtone Amsterdammers jonger dan 55 jaar. Meer allochtone Amsterdammers van 55 jaar en ouder vinden de positie van hun bevolkingsgroep verslechterd (31%), en minder vinden de positie verbeterd (19%). Het aantal allochtone Amsterdammers dat de eigen positie verbeterd vindt is in vergelijking met 2004 gedaald. In 2004 vond 31% de eigen positie verbeterd, in 2006 is dat percentage gedaald naar 24%. Het aantal mensen dat de positie van de eigen groep verslechterd vond is in 2006 gelijk gebleven aan 2004 (ook 26%). Net als in 2004 is opvallend genoeg de leefsituatiescore van mensen die vinden dat de positie van hun bevolkingsgroep gelijk is gebleven het hoogst (100). De leefsituatiescores van mensen die verbetering of verslechtering zien liggen lager (respectievelijk 97 en 95). Wens tot terugkeer Net als in 2004 is allochtone Amsterdammers gevraagd in hoeverre zij de wens koesteren nog eens voorgoed naar het land waar zij of hun ouders vandaan kwamen te gaan. Het aantal allochtone Amsterdammers dat aangeeft hierover na te denken is gedaald van 22% in 2004 naar 18% in 2006 (zie afbeelding 8.13).

9 8 Maatschappelijke participatie 123 Afb Zou u zelf nog eens voorgoed naar het land waar u (of uw ouders vandaan) komt willen teruggaan?, 2004 en 2006 (procenten) herkomstgroep ja nee weet niet ja nee weet niet Surinamers Turken Marokkanen totaal van niet-nederlandse afkomst Surinaamse Amsterdammers geven relatief vaak aan nog eens te willen vertrekken (26%). Een kleiner deel van de Turkse Amsterdammers (18%) en Marokkaanse Amsterdammers (20%) zou dit willen. In vergelijking met 2004 zeggen nu veel meer Marokkaanse Amsterdammers het niet te weten of zij nog wel eens terug willen. Een groter deel van de eerste generatie allochtonen (21%) dan van de tweede generatie allochtonen (11%) zou nog eens voorgoed naar het land waar zij of hun ouders vandaan kwamen willen gaan. De wens om nog eens terug te keren blijkt vanaf een leeftijd van ongeveer 50 jaar af te nemen. Dit was ook in 2004 het geval. Weinig hoog opgeleiden denken aan terugkeer: 69% van de hoogopgeleide allochtone Amsterdammers geeft aan niet terug te willen keren, tegen 41% van de overige allochtone Amsterdammers. Mensen die denken nog wel eens te willen vertrekken hebben een slechtere leefsituatie (leefsituatiescore van 95) dan mensen die aangeven hier te willen blijven (leefsituatiescore van 100). Interetnische contacten Contacten tussen verschillende bevolkingsgroepen zijn een belangrijk onderdeel van integratie. Dit is uiteraard een wederzijds proces tussen autochtone en allochtone Amsterdammers. Het SCP concludeert in het Jaarrapport Integratie 2005 dat de acceptatie van de verschillende bevolkingsgroepen in Nederland onderling beperkt is, wat één van de redenen is dat bevolkingsgroepen de neiging hebben vooral contact in de eigen groep te zoeken. Ook wordt de conclusie getrokken dat de houding van de autochtone Nederlanders van groot belang is, aangezien zij allochtonen in veel gevallen liever op afstand houden. In hoeverre onderhouden de verschillende herkomstgroepen in de stad in de vrije tijd contacten met autochtonen? Ruim de helft (56%) heeft vaak contact en ruim drie van de tien (33%) hebben soms contact met autochtonen (zie afbeelding 8.14). Dit is ongeveer evenveel als in Veel allochtone Amsterdammers uit westerse landen (80%) gaan in hun vrije tijd vaak om met (blanke) Nederlanders. Een relatief klein deel van de Turkse en Marokkaanse Amsterdammers zegt vaak contact te hebben met mensen die oorspronkelijk uit Nederland komen (respectievelijk 25% en 26%). Een groter deel van de tweede generatie allochtonen dan van de eerste generatie allochtonen gaat in zijn vrije tijd om met (blanke) Nederlanders (respectievelijk 72% en 49%). Er blijkt een verband te bestaan tussen opleidingsniveau en de mate waarin men contact heeft met autochtonen: hoe lager de opleiding, hoe minder contact. Van de ongeschoolde allochtone Amsterdammers heeft slechts 30% vaak contact, tegen 61% van de overige allochtone Amsterdammers. Het hebben van contact met (blanke) Nederlanders blijkt sterk samen te hangen met iemands welzijnsniveau, uitgedrukt in de leefsituatie-index. Dit was in 2004 ook het geval. De mensen die vaak contact hebben, hebben een betere leefsituatie (leefsituatiescore van 102) dan mensen die soms contact hebben (leefsituatiescore van 95) of mensen die nooit contact hebben (leefsituatiescore van 89). In hoofdstuk 1 over de leefsituatie kwam ook al naar voren dat deze contacten een belangrijke determinant voor de leefsituatie vormen. Ontmoeting en binding In het Programakkoord van de gemeente Amsterdam zijn doelstellingen opgenomen om de Afb Gaat u in uw vrije tijd wel eens om met (blanke) Nederlanders?, 2004 en 2006 (procenten) herkomstgroep vaak soms nooit vaak soms nooit Surinamers Turken Marokkanen totaal van niet-nederlandse afkomst

10 124 De Staat van de Stad Amsterdam IV Afb Heeft u hoofdzakelijk vrienden uit uw eigen etnische groep of uit andere groepen? Allochtone en autochtone jongeren (16-24 jaar), 2006 (procenten) allochtoon autochtoon alleen uit eigen etnische groep 5 9 meest uit eigen etnische groep evenveel uit eigen als uit andere etnische groep(en) meest uit andere etnische groep(en) 14 3 alleen uit andere etnische groep(en) 4 0 weet ik niet 5 6 bron: O+S, De Amsterdamse Burgermonitor Afb Voelt zich verbonden met Amsterdam, 2005 en 2006 (procenten) allochtone jongeren (16-24) autochtone jongeren (16-24) allochtone Amsterdammers (25+) autochtonen (25+) totaal bron: O+S, De Amsterdamse Burgermonitor Afb Voelt zich soms/vaak gediscrimineerd op grond van etnische achtergrond, 2005 en 2006 (procenten) herkomstgroep Surinamers Turken Marokkanen totaal van niet-nederlandse afkomst autochtonen 14 bron: O+S, De Amsterdamse Burgermonitor ontmoeting en binding tussen Amsterdammers te vergroten, met name bij jongeren, en discriminatie te verminderen. De Amsterdamse Burgermonitor 12 biedt daar gegevens over; daarin is de respondenten gevraagd in hoeverre zij voornamelijk vrienden uit de eigen herkomstgroep hebben, of men zich verbonden voelt met de stad en of men zich gediscrimineerd voelt. Het blijkt dat vooral autochtone jongeren het meest of alleen vrienden uit de eigen herkomstgroep hebben (69%), terwijl het merendeel van de allochtone jongeren minstens evenveel vrienden uit andere herkomstgroepen heeft (64%, zie afbeelding 8.15). Aangezien autochtone jongeren de grootste groep zijn, is de kans ook kleiner dat zij vriendschappen met leden van andere herkomstgroepen ontwikkelen. Opvallend is dat geen enkele autochtone jongere aangaf alleen vrienden uit andere etnische groepen te hebben. Deze cijfers zijn vergelijkbaar met die uit Overigens geldt voor Amsterdammers van 25 jaar en ouder hetzelfde. Van de autochtone 25-plussers heeft 73% het meest of alleen vrienden uit de eigen herkomstgroep, tegen 32% van de allochtonen. De meeste Amsterdammers voelen zich verbonden met de stad (zie afbeelding 8.16), maar het percentage allochtone jongeren dat zich verbonden voelt ligt lager dan het gemiddelde en is in 2006 gedaald naar 69% (was 77% in 2005). In de Burgermonitor wordt ook nagegaan of men zich wel eens gediscrimineerd voelt (zie afbeelding 8.17). Vooral veel Marokkanen voelen zich soms of vaak gediscrimineerd (59%) en dit percentage is gestegen sinds 2005 (51%). Opvallend is daarnaast dat 29% van de Surinamers zich in 2006 gediscrimineerd voelde, tegen 38% in Van de allochtone jongeren (16-24 jaar) voelde 44% zich in 2006 gediscrimineerd, tegen 31% van de allochtone 25-plussers. Noten 1 Bron: CBS (POLS; Statline voor 2005). 2 Het woonmilieu dorp wordt vanwege het lage aantal respondenten buiten beschouwing gelaten in dit hoofdstuk. 3 Bron: CBS (POLS; Statline voor 2004). 4 Bron: Gemeente Den Haag. Stadsenquête Den Haag Den Haag, september Bron: Gemeente Utrecht. Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving. Utrecht, maart Bron: COS. Vrijwilligerswerk en informele hulp in Rotterdam Rotterdam, maart Bron: SCP. De staat van Nederland Bron: Gemeente Utrecht. Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving. Utrecht, maart Bron: CBS (POLS; Statline voor 2005). 10 Bron: Verwey-Jonker Instituut. Bronnenonderzoek Integratiebeleid. Den Haag, Bron: Bestuursdienst Amsterdam/MEC. Diversiteit en Integratie. Voortgangsrapport Mei Bron: O+S. De Amsterdamse Burgermonitor, 2005 en 2006.