In Amsterdam wonen veel mensen met een minimuminkomen én veel mensen met een relatief hoog inkomen. In dit hoofdstuk wordt gekeken naar de

Transcriptie

1 8 Participatie in welvaart In Amsterdam wonen veel mensen met een minimuminkomen én veel mensen met een relatief hoog inkomen. In dit hoofdstuk wordt gekeken naar de welvaartssituatie van verschillende groepen en ontwikkelingen daarin.

2 84 De Staat van de Stad Amsterdam VII Kernpunten Een gemiddeld Amsterdams huishouden heeft nog steeds minder te besteden dan een gemiddeld Nederlands huishouden. De gemiddelde koopkracht van een Amsterdams huishouden is sinds 28 gelijk gebleven. De huishoudens met de laagste inkomens wonen vooral in buurten buiten de ring. In Nieuw-West en Noord wonen relatief veel huishoudens die langdurig van een minimuminkomen moeten rondkomen. Amsterdam telt zowel relatief veel huishoudens met een heel laag inkomen als huishoudens met een heel hoog inkomen. Dit verschil is sinds 21 verscherpt doordat het aandeel zeer hoge inkomens is toegenomen. In 211 had 16,6 van de huishoudens een minimuminkomen. Dat is vrijwel evenveel als in 29 en 21. Steeds meer Amsterdamse huishoudens doen een beroep op de voedselbank, inmiddels ruim 1.5 huishoudens. Het aandeel Amsterdammers dat moeite heeft met rondkomen is sinds 28 gestegen. Vier op de tien Amsterdammers hebben hier in meer of mindere mate moeite mee. In 211 deden meer Amsterdammers een beroep op schuldhulpverlening, de wachtlijsten voor het budgetspreekuur en de intake bereikten in juli 211 een hoogtepunt. In 212 zette de stijging in het aantal cliënten niet door. In dit hoofdstuk komen achtereenvolgens de volgende thema s aan de orde: ontwikkeling in de koopkracht van Amsterdammers, inkomensverdeling, uitkeringsafhankelijkheid, armoede, moeite met rondkomen en schuldhulpverlening. Afb. 8.1 Ontwikkeling gemiddeld gestandaardiseerd besteedbaar inkomen in de G4, (indexcijfers, Nederland = 1) Amsterdam Afb. 8.2 Gemiddeld besteedbaar inkomen Amsterdamse huishoudens naar type huishouden, x 1. euro Rotterdam Den Haag Utrecht Nederland 21 bron: CBS Inkomen De betrouwbaarste cijfers over inkomen zijn afkomstig van de Rijksbelastingdienst. Het CBS stelt deze cijfers beschikbaar op gemeenteniveau. Vanwege de noodzakelijke controles op de gegevens komen de cijfers pas na twee jaar beschikbaar. De meest recente cijfers zijn die van 21. In 21 hadden Amsterdamse huishoudens gemiddeld 3.7 euro te besteden, vrijwel evenveel als in 28 en 29. In de jaren voor de recessie (25-28) steeg het besteedbaar inkomen jaarlijks nog met gemiddeld 5,5. Het gemiddeld besteedbaar inkomen ligt in Amsterdamse 3.6 euro onder het Nederlandse gemiddelde. Ook in de andere grote steden ligt het inkomen onder het Nederlandse gemiddelde. Dit komt enerzijds door het grote aantal alleenstaanden in de stad en anderzijds doordat steden bovengemiddeld veel mensen zonder werk huisvesten. Om het inkomen van huishoudens van verschillende grootte en samenstelling te vergelijken, wordt het besteedbaar inkomen daarom omgerekend naar een gestandaardiseerd inkomen. Dit geeft niet het geldbedrag aan dat een huishouden kan besteden, maar op welk welvaartsniveau de leden van een huishouden zich bevinden. Ook het gestandaardiseerd inkomen ligt in Amsterdam iets onder het Nederlandse gemiddelde (afb. 8.1). Tussen 1998 en 28 steeg het gestandaardiseerd inkomen van Amsterdamse huishoudens sneller dan gemiddeld in Nederland. Sinds 28 is het verschil met Nederland vrijwel gelijk gebleven. Utrecht is de enige van de vier grote steden met een bovengemiddeld gestandaardiseerd inkomen. Rotterdam heeft al jaren het laagste besteedbare inkomen van de vier grote steden eenpersoonshuishouden paar zonder kinderen paar met kinderen eenoudergezin totaal 21 bron: CBS Tussen 28 en 21 steeg het inkomen van paren met kinderen en van eenoudergezinnen. Alleenstaanden kregen gemiddeld genomen te maken met een kleine daling van hun besteedbare inkomen en het inkomen van paren zonder kinderen bleef

3 8 Participatie in welvaart 85 Afb. 8.3 Gemiddeld besteedbaar inkomen naar buurtcombinatie, 21 (Amsterdam=1) 11 < 12 9 < < 9 bron: CBS/bewerking O+S op hetzelfde niveau. Ten opzichte van 25 zijn de inkomens van alle huishoudtypen gestegen. Door het gestandaardiseerde inkomen van huishoudens te indexeren op het Amsterdamse gemiddelde is inzicht te geven in de ruimtelijke spreiding van de inkomens over de stad (afb. 8.3). Huishoudens in Zuidoost hadden in 21 gemiddeld het minst te besteden, ook in Noord, West en Nieuw-West ligt het inkomen van huishoudens onder het Amsterdamse gemiddelde. Huishoudens in Centrum en Zuid hebben de hoogste inkomens. Ook huishoudens in nieuwbouwgebieden zoals IJburg, het Oostelijk Havengebied, Sloter- en Riekerpolder en Middenveldsche Akerpolder/Sloten hebben een bovengemiddeld inkomen per huishouden. Dit hangt samen met het feit dat in deze wijken relatief veel tweeverdieners wonen. Aantal rijken neemt toe In grote steden is de verdeling van inkomens meer gepolariseerd dan gemiddeld in Nederland. Relatief veel stedelingen hebben een heel laag of een heel hoog inkomen, terwijl middeninkomens relatief weinig voorkomen. Vergeleken met de andere grote steden heeft Amsterdam het hoogste aandeel huishoudens met een zeer laag inkomen, 18,1 van de Amsterdamse huishoudens heeft een inkomen van maximaal 12.7 euro. 1 Sinds 21 is het aandeel heel lage inkomens in Amsterdam vrijwel gelijk gebleven. Het aandeel heel hoge inkomens nam toe van 7 in 21 naar 12 in 21. Dit zijn de huishoudens met een besteedbaar inkomen boven de 58.8 euro. Hierdoor is het verschil tussen arm er rijk toegenomen. Afbeelding 8.4 laat dit zien. Afb. 8.4 Inkomensverdeling Amsterdamse huishoudens ten opzichte van het Nederlandse gemiddelde, 21, 25 en 21 (procenten) laagste inkomens, 1e 2e 3e 4e 5e 6e 7e 8e 9e hoogste inkomens, 1e Amsterdam 21 Amsterdam 25 Amsterdam 21 Nederland bron: CBS

4 86 De Staat van de Stad Amsterdam VII Afb. 8.5 Ontwikkeling uitkeringsafhankelijkheid (aantal uitkeringen als van de bevolking van 15 t/m 64 jaar), bijstand arbeidsongeschiktheid werkloosheidswet (ww) bron: DWI/UWV Er zijn in 211 in Nederland 92. huishoudens die zich miljonair mogen noemen, hun gemiddelde bezit is bijna 3 miljoen euro. Absoluut gezien telt de regio Amsterdam samen met de regio Utrecht de meeste miljonairs, in elk van de regio s wonen ongeveer 8 miljonairs. 2 Gelijk aandeel mensen afhankelijk van uitkering Begin 213 werden in Amsterdam uitkeringen uitgekeerd aan Amsterdammers tussen de 15 en 64 jaar, ongeveer 3. meer dan in 212. Dit komt neer op ongeveer 16 van alle Amsterdammers tussen de 15 en 64 jaar rondkomen van een uitkering. Dit aandeel is al sinds 28 vrijwel ongewijzigd, al zijn er wel fluctuaties in de verschillende uitkeringen door ontwikkelingen in de economische situatie en in de regelgeving rond de uitkeringen. Het aandeel Amsterdammers met een bijstandsuitkering is de afgelopen jaren gestegen door de ingevoerde (en weer afgeschafte) Wet Investeren in jongeren (WIJ). Hierdoor hebben meer jongeren zich gemeld voor een uitkering. Inmiddels is de WIJ afgeschaft maar stijgt het aantal mensen met een bijstandsuitkering nog wel licht als gevolg van de aanhoudende economische crisis. Door de crisis stijgt ook de werkloosheid waardoor steeds meer mensen een WWuitkering ontvangen. In het hoofdstuk arbeid wordt nader ingegaan op de ontwikkelingen in de aantallen WW-, arbeidsongeschiktheids- en bijstandsuitkeringen. Afbeelding 8.6 laat zien in welke gebieden in Amsterdam relatief veel huishoudens een bijstandsuitkering ontvangen. In 212 zijn er veel meer concentraties dan in 28. Vooral in Nieuw-West en Zuidoost is het aantal concentratiegebieden toegenomen. Armoede Aandeel minimahuishoudens blijft gelijk Voor huishoudens met een inkomen tot 11 van het wettelijk sociaalminimum is er een aantal regelingen ter ondersteuning. Deze groep vormt sinds 26 de doelgroep voor het Amsterdamse armoedebeleid. Voor een alleenstaande komt dit neer op een bruto Afb. 8.6 Concentraties van huishoudens met bijstand, 28 en 212 (aantal>5 en percentage>14) bron: Stadsmonitor Amsterdam, O+S en UvA Geografie Planologie

5 8 Participatie in welvaart 87 jaarinkomen van maximaal euro en voor een eenoudergezin op maximaal euro. Voor een stel met of zonder kind(eren) lag het toetsbedrag in 212 op euro. Het aantal minimahuishoudens stijgt sinds een paar jaar. In 212 waren er minimahuishoudens in Amsterdam (afb. 8.7). Omdat het totale aantal huishoudens in Amsterdam ook stijgt, is er relatief gezien geen sprake van een stijging: 16,7 van alle huishoudens is een minimahuishouden. Naarmate de economische crisis langer duurt wordt de kans op een stijging van het aantal en aandeel minimahuishoudens groter, dit is nu nog niet te zien in de cijfers. Eenoudergezinnen zijn, als wordt gekeken naar het aandeel minima per huishoudtype in de stad, kwetsbaar voor armoede. Onder eenoudergezinnen is 37 minima, veel meer dan onder andere huishoudens. De afgelopen vijf jaar daalt het aandeel minimahuishoudens onder eenoudergezinnen wel geleidelijk (afb. 8.8). Stellen zonder kinderen hebben al jaren lang het minst vaak een inkomen op of onder het sociaal minimum. Van alle meerpersoonshuishoudens zonder kinderen in Amsterdam behoorde in tot de minima, bijna twee keer minder dan het Amsterdamse gemiddelde. Het aandeel minima onder alleenstaanden ligt op het stadsgemiddelde. Huishoudens van Amsterdammers van Marokkaanse herkomst zijn al jaren de groep met het hoogste aandeel minima. Van deze huishoudens heeft 38 een inkomen op of rond het miniminkomen. Dit aandeel is de afgelopen jaren licht gestegen. Ook onder huishoudens van Amsterdammers van Surinaamse en Antilliaanse herkomst stijgt het aandeel minima. Onder huishoudens van Nederlandse en overige westerse herkomst is het aandeel minimaal het laagst en de afgelopen jaren stabiel. Afb 8.7 Amsterdamse huishoudens en aantal huishoudens onder 11 van het wettelijk sociaal minimum, totaal aantal aantal minima- minimahuishoudens huishoudens huishoudens , , , , , , , , , , ,7 Afb. 8.9 Aandeel minimahuishoudens per herkomstgroep, (procenten) Surinamers Marokkanen Antillianen Turken overige nietwesterse allochtonen westerse allochtonen autochtonen totaal Van de stadsdelen hebben Zuidoost (22,8) en Noord (2,7) het hoogste aandeel minimahuishoudens, net als de voorgaande jaren. In Centrum (1,6) en Zuid (11.5) wonen relatief gezien de minste minimahuishoudens. Sinds 28 stijgt het aantal minimahuishoudens en wel in alle stadsdelen Afb. 8.8 Aandeel minimahuishoudens per huishoudtype, (procenten) gezin zonder kinderen gezin met kinderen alleenstaand eenouder 212 minimahuishoudens gemiddelde 212

6 88 De Staat van de Stad Amsterdam VII Afb. 8.1 Ontwikkeling type minimahuishoudens naar duur, (procenten) tot 1 jaar 1 tot 3 jaar 3 jaar of langer Afb Aandeel minimajongeren per herkomstgroep, (procenten) Afb Aantal Amsterdamse huishoudens met voedselpakket van voedselbank Amsterdam naar stadsdeel uitgiftepunt, mei 211-juni Surinamers Antillianen mei juni juli aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei juni Centrum Nieuw-West Noord Oost West Zuid Zuidoost Turken Marokkanen overige nietwesterse allochtonen juli aug sep westerse allochtonen okt nov dec autochtonen jan feb mrt apr totaal mei juni bron: Voedselbanken Amsterdam In Noord en Nieuw-West relatief veel langdurige minima Mensen die meer dan drie jaar van een minimuminkomen moeten rondkomen worden langdurige minima genoemd. In 211 behoorde 72 van alle minimahuishoudens tot de langdurige minima, iets meer dan in 21 (69). Het aantal langdurige minima is tussen 22 en 28 gestegen (van tot 58.15). In 29 en 21 was er sprake van een daling, mede door naweeën van hoogconjunctuur. Vooral minimahuishoudens die moeten rondkomen van AOW behoren relatief vaak (96) tot de langdurige minima. In Centrum en West is het aandeel langdurige minima op het totale aantal minimahuishoudens relatief laag. In Nieuw-West en Noord ligt het aandeel langdurige minimahuishoudens boven het stedelijk gemiddelde. Daling Amsterdamse minimajongeren onder alle groepen Bijna een kwart van de Amsterdams jongeren groeit op in een minimahuishouden. Dit komt neer op jongeren. Zowel het aantal als het aandeel jongeren in een minimahuishouden is de afgelopen jaren gedaald van 28,2 in 27 naar 23 in 212. Amsterdamse jongeren van niet-westerse herkomst groeien veel vaker dan andere jongeren op in een minimahuishouden. Van de jongeren van Marokkaanse en Antilliaanse herkomst groeit ongeveer 4 op in een minimahuishouden tegenover 1 van de Amsterdamse jongeren van Nederlandse herkomst. Het aandeel jongeren van niet-westerse herkomst dat opgroeit in een minimahuishouden daalt al enkele jaren, terwijl het aandeel jongeren van Nederlandse herkomst in minimahuishoudens constant blijft. In Noord, Nieuw-West en Zuidoost groeien relatief veel jongeren op in een minimahuishouden. Dit is de afgelopen jaren niet veranderd. Steeds meer Amsterdamse huishoudens naar voedselbank Er zijn in Amsterdam tien locaties van de voedselbank Amsterdam. In alle stadsdelen is één distributiepunt, behalve in West: vier. Voedselpakketten die door de Voedselbank worden verstrekt zijn bedoeld als noodhulp voor mensen die kortere of langere tijd financieel niet rond kunnen komen. Huishoudens die na aftrek van vaste lasten zoals huur, energie, verzekeringen en schulden minder dan 18 euro overhouden (voor een eenpersoonshuishouden 6 euro extra per volwassene en 5 extra per kind) kunnen aanspraak maken op een voedselpakket. Dit wil zeggen dat een gezin met twee kinderen minder dan 34 euro te besteden moet hebben wil het in aanmerking komen voor een voedselpakket. Het aantal huishoudens dat gebruik maakt van de voedselbank is de afgelopen jaren gestegen. In mei 211 waren er 1.16 huishoudens die een voedselpakket ontvingen, in juni 213 waren dat er al In bijna alle stadsdelen stijgt het aantal huishoudens dat een pakket ontvangt; alleen in West is het aantal in 212 gedaald en nu redelijk stabiel en in Noord

7 8 Participatie in welvaart 89 daalt het aantal sinds april 213. In de 1.55 huishoudens die een voedselpakket ontvangen wonen in totaal 2628 mensen. Hiervan zijn er (27) jonger dan 18 jaar. Afb Uitgaan voor makkelijk en moeilijk rondkomen, 212 (procenten) film museum Schuldhulpverlening Amsterdammers met problematische schulden kunnen voor hulp terecht bij het Bureau voor schuldhulpverlening. In 211 deden cliënten een beroep op schuldhulpverlening, 3 meer dan in 29 en 21. In 212 ging het om cliënten. Eén van de redenen van deze daling is het stopzetten van het project DWI voorrangszorg per 1 november 211. De gemiddelde schuld bedraagt circa 29. (211: 26.67) en gemiddeld hebben huishoudens in de schuldhulpverlening 11 schulden (211 9,1). Ruim de helft van de huishoudens in de schuldhulpverlening is alleenstaand. Het aandeel eenoudergezinnen in de schuldhulpverlening (21) is veel hoger dan het aandeel eenoudergezinnen in de stad (9). Het grootste deel van de huishoudens in de schuldhulpverlening leeft van een uitkering. 3 dansavond of houseparty popconcert multicultureel festival toneelvoorstelling musical concert van klassieke muziek homofestival/ homoactiviteiten cabaretvoorstelling balletuitvoering opera makkelijk moeilijk Moeite met rondkomen Vier op de tien hebben moeite met rondkomen Ruim 39 van de Amsterdammers geeft in de Staat van de Stad enquête aan moeite te hebben met rondkomen. Zes procent vindt dit zeer moeilijk, 18 moeilijk en 15 eerder moeilijk dan makkelijk. In vergelijking met twee jaar geleden hebben nu meer Amsterdammers moeite met rondkomen. In 21 had 34 van de Amsterdammers moeite met rondkomen (net als in 28). Hoe lager het inkomen, des te meer mensen moeite hebben met rondkomen. Van de Amsterdammers met een inkomen van 1. euro netto of minder geeft 78 aan moeite te hebben met rondkomen, van de mensen met een inkomen van 3.2 netto of meer is dat 7. Dit geldt ook voor opleidingsniveau: hoe lager men is opgeleid, des te vaker mensen moeite hebben met rondkomen. Amsterdammers van niet-nederlandse afkomst hebben vaker (49) dan Amsterdammers van Nederlandse afkomst (31) moeite met rondkomen. Het aandeel dat moeite heeft met rondkomen is daarnaast groter onder de eerste generatie (53) dan onder de tweede generatie van niet-nederlandse herkomst (4). Ook eenoudergezinnen hebben vaak moeite met rondkomen: meer dan de helft van de eenoudergezinnen (53) geeft aan moeite te hebben met rondkomen. Echtparen zonder kinderen geven aan het minst vaak aan moeite te hebben met rondkomen: 7. Verschillen tussen stadsdelen Er zijn tussen stadsdelen grote verschillen in het aandeel Amsterdammers dat moeite heeft met rondkomen. Dit heeft te maken met de verschillen in de sociaaleconomische status van de inwoners. In Zuidoost (49) en Noord (44) wonen relatief veel mensen die moeite hebben met rondkomen. Bewoners van Centrum (28) en Zuid (31) hebben het minst vaak moeite met rondkomen. Mensen die moeite hebben met rondkomen gaan minder uit In hoeverre worden belemmeringen in participatie veroorzaakt door moeite hebben met rondkomen? Naarmate Amsterdammers meer moeite hebben met rondkomen, gaan ze minder uit. Van de mensen die moeilijk rond kunnen komen gaat 72 wel eens uit en van de mensen die makkelijk rond kunnen komen gaat 89 wel eens uit. In afbeelding 8.13 is het uitgaansgedrag te zien van Amsterdammers die makkelijk en moeilijk rondkomen. Er gaan meer mensen uit die makkelijk rondkomen dan mensen die moeilijk rondkomen. Dit geldt voor bijna elke uitgaansgelegenheid. Alleen de verschillen tussen het aandeel Amsterdammers dat makkelijk rondkomt en wel eens naar een multicultureel festival gaat, verschilt niet veel het aandeel Amsterdammers dat moeilijk rondkomt en wel eens naar een multicultureel festival gaat. Dit komt waarschijnlijk doordat de multiculturele festivals als Kwakoe en Dunya voor iedereen gratis toegankelijk zijn. Samenhang tussen moeilijk rondkomen en fysieke en psychische klachten Hoe meer moeite Amsterdammers hebben met rondkomen, hoe vaker zij hun lichamelijke gezondheid als slecht beoordelen. Zo vindt 88 van de Amsterdammers die makkelijk kan rondkomen hun gezondheid (zeer) goed, terwijl 62 van de Amsterdammers die moeilijk kan rondkomen hun

8 9 De Staat van de Stad Amsterdam VII gezondheid (zeer) goed vindt. Niet alleen de lichamelijke gezondheid, maar ook de geestelijke hangt samen met de mate waarin mensen kunnen rondkomen. Zo voelt 14 van de Amsterdammers die moeilijk kunnen rondkomen zich meestal tot voortdurend neerslachtig, tegenover 6 van de Amsterdammers die makkelijk kan rondkomen. Verder voelen Amsterdammers die moeilijk kunnen rondkomen zich ook minder energiek, kalm en rustig dan Amsterdammers die makkelijk kunnen rondkomen. Geld maakt wel gelukkig Inkomen, kunnen rondkomen en geluk hangen met elkaar samen. Amsterdammers die moeite hebben met rondkomen voelen zich minder vaak gelukkig (65) dan Amsterdammers die makkelijk rondkomen (87). Ook hebben mensen minder vertrouwen in de toekomst als ze moeite hebben met rondkomen. Zo heeft 65 van de Amsterdammers die moeilijk kunnen rondkomen (veel) vertrouwen in de toekomst, terwijl 87 van de Amsterdammers die makkelijk kunnen rondkomen (veel) vertrouwen in de toekomst heeft. Ten slotte zijn mensen minder tevreden met de Amsterdamse samenleving als ze moeite hebben met rondkomen. Zo is 59 van de Amsterdammers die moeilijk kunnen rondkomen tevreden met de Amsterdamse samenleving, tegenover 7 van de Amsterdammers die makkelijk kan rondkomen. Noten 1 De inkomensverdeling van de Nederlandse bevolking met de daarbij behorende inkomensgrenzen worden jaarlijks door het CBS berekend. De genoemde bedragen gaan over CBS. Miljonairs in Nederland KWIZ. Uitvoeringsmonitor Schuldhulpverlening Amsterdam 212. Groningen, juni 213.