Bijstand in Amsterdam: weinig concentraties, relatief grote spreiding

Transcriptie

1 Landelijk beeld: afname Steeds minder mensen in Nederland doen een beroep op de bijstand. Het aantal bijstandsontvangers van jaar nam tussen en af van tot , een afname van 31,5%. De daling deed zich vooral voor onder jongere bijstandsontvangers. Ook is de daling onder mannen sterker dan onder vrouwen. Dit komt deels doordat de categorie alleenstaande ouders een groep die relatief moeilijk de bijstand verlaat voornamelijk uit vrouwen bestaat. Maar ook bij alleenstaanden met bijstand is de daling onder vrouwen veel kleiner dan onder mannen. Ruim vijftien procent van de niet-wesnummer 5 augustus 2002 Bijstand in Amsterdam: weinig concentraties, relatief grote spreiding Het aantal mensen in Nederland dat bijstand ontvangt is de laatste jaren drastisch afgenomen, niet in de laatste plaats als gevolg van de economische voorspoed. Hoe staat het er nu voor in Amsterdam, zijn de ontwikkelingen daar even gunstig als elders in Nederland? Is er sprake van ruimtelijke concentraties van bijstandsontvangers en zo ja, hoe hebben die zich de laatste jaren ontwikkeld? Deze fact sheet geeft de stand van zaken in kort bestek weer. % Amsterdam Rotterdam Bijstandsontvangers als percentage van de bevolking jaar s-gravenhage 1999 Utrecht 2000 Nederland terse allochtonen had volgens het CBS eind 1999 een bijstandsuitkering tegenover 2,5% van de autochtonen. Niet-westerse allochtonen hebben dus zes maal zo vaak een bijstandsuitkering als autochtonen. Vier grote steden: relatief veel bijstandsontvangers In de vier grote steden is het aandeel bijstandsuitkeringen over de periode - aanzienlijk hoger dan het landelijk gemiddelde. En hoewel de ontwikkelingen er min of meer meebewegen met de landelijke ontwikkelingen, blijft de bijstandsafhankelijkheid in Amsterdam en Rotterdam ongeveer drie keer en in Den Haag twee keer zo hoog als dat gemiddelde. Sinds 1997 is het percentage bijstandsontvangers in Utrecht sneller gedaald dan landelijk. In Amsterdam loopt de daling vanaf 1999 ongeveer gelijk met die in Den Haag. Amsterdam doet het wat het aandeel bijstandsontvangers betreft minder goed dan Utrecht en Den Haag, maar beter dan Rotterdam. In Amsterdam daalde dit aandeel (op de bevolking van jaar) van 12% in naar 8,6% in. In Rotterdam daalde het in diezelfde periode van 13% naar 10%.

2 2 Amsterdam: selectieve uitstroom Per 1 januari ontvingen meer dan Amsterdamse huishoudens een bijstandsuitkering bestemd voor aanvragers onder de 65 jaar. Op 1 januari zijn dit er nog ongeveer , wat neerkomt op een afname van ruim 25%. Niet alle mensen met bijstand hebben een even grote kans om uit de bijstand te komen. Er is sprake van een zogeheten selectieve uitstroom. Zo daalde vooral het aantal bijstandsontvangers jonger dan 35 jaar sterk. De groep jarigen is in groter dan in. Er vindt dus een vergrijzing plaats onder de bijstandsontvangers. Ook mensen die langer dan drie jaar in de bijstand zitten hebben minder kans om uit te stromen. Was in het percentage bijstandsontvangers dat langer dan drie jaar Bijstandsontvangers Amsterdam naar leeftijdsgroepen 54% jaar 46% jaar Bijstandsafhankelijkheid* naar stadsdelen % % 30% amsterdam zuidoost bos en lommer westerpark geuzenveld/slotermeer zeeburg de baarsjes oost/watergraafsmeer amsterdam-noord osdorp oud-west slotervaart/overtoomse veld amsterdam oud-zuid amsterdam-centrum zuideramstel procentuele afname * uitkeringen als % van het aantal huishoudens hoofdbewoner jonger dan 65 jaar een uitkering had nog 47%, in is hun percentage toegenomen tot 65%. Vooral deze groep is moeilijk naar de arbeidsmarkt toe te leiden. Vooral afname in Zeeburg en Osdorp In alle stadsdelen is het aantal bijstandsontvangers tussen 1998 en gedaald. Voor de stad als geheel bedroeg de afname in die periode 22%, bij een huishoudengroei van 3%. In 1998 ontving één op de zes huishoudens bijstand, in was dat één op de zeven. In 1998 hadden de stadsdelen Westerpark, Zuidoost en Zeeburg het hoogste aandeel bijstandsontvangers, in zijn dit Zuidoost, Bos en Lommer en Westerpark. In acht stadsdelen is de procentuele afname van het aandeel bijstandsontvangers hoger dan de stedelijke afname. Vooral in Zeeburg en Osdorp is dat de laatste jaren het geval. Daarentegen is in zes stadsdelen de daling lager dan in de stad als totaal. Minder concentraties Het is tegenwoordig mogelijk om veel gedetailleerder dan hierboven namelijk op het niveau van postcodegebieden te kijken naar een gegeven als bijstandsafhankelijkheid. Die werkwijze geeft zicht op waar in de stad zich concentraties voordoen. Hierboven werd al vastgesteld dat het aantal bijstandsontvangers tussen en in Amsterdam sterk is afgenomen. De hamvraag is of dat overal in gelijke mate is gebeurd of niet. Zo ja, dan is het aantal concentraties van bijstandsontvangers eveneens afgenomen. Een andere mogelijkheid is, dat de afname van het aantal bijstandsontvangers zich vooral heeft voorgedaan in gebieden waar toch al geen concentratie was. In dat geval is er van een selectieve afname sprake geweest en zullen het aantal en de locatie van de concentraties in min of meer gelijk zijn aan die in. Dat laatste is niet het geval: het aantal concentraties is duidelijk afgenomen. De afname van het aantal bijstandsontvangers is dus evenredig over de stad verspreid. Bovendien zijn de concentraties gemiddeld in dichtheid afgenomen. In was 30% van alle huishoudens in de concentratiegebieden afhankelijk van bijstand, in

3 Concentraties bijstandsontvangers, en 3 was dit nog maar 24%. Toch heeft een aantal concentraties zich gehandhaafd en zijn er nieuwe concentraties ontstaan. Het hoogbouwgedeelte van de Bijlmer, de Indische Buurt en Westerpark zijn drie gebieden waar zowel in als sprake is van een sterke uitkeringafhankelijkheid. Andere concentraties zijn kleiner van omvang. Opvallende nieuwe concentraties van bijstandsontvangers zijn te zien in De Pijp; verder is een bestaande concentratie in de Transvaalbuurt groter geworden. Verklaringen Hoe kunnen de concentraties en hun dynamiek nu worden verklaard? Uiteraard spelen algemene economische processen een rol. Zo is er een sterke samenhang tussen patronen van bijstand en werkloosheid. Deze hangen op hun beurt weer samen met veranderingen in de economische structuur en conjunctuur. Daarnaast kunnen persoonsen woningkenmerken van belang zijn. Ook demografische ontwikkelingen zoals een verandering in het aandeel eenouder- gezinnen, de instroom van laag geschoolde migranten spelen een rol. Hieronder zal worden gezocht naar de specifieke kenmerken en ontwikkelingen, die de verschuivingen en het ontstaan van nieuwe concentraties in Amsterdam helpen verklaren. Minder concentraties jongere cliënten Het aantal concentraties van bijstandsontvangers van jaar nam tussen en af van zestien naar tien. Dergelijke concentraties waren in met name in de Bijlmer te vinden. Kleinere concentraties waren er in de westelijke stadsdelen, rond de Wallen (stadsdeel Amsterdam-Centrum) en in de Van der Pekbuurt in Amsterdam- Noord. In is het aantal concentraties in de Bijlmer deels verschoven en in de westelijke stadsdelen aanmerkelijk afgenomen. In Amsterdam-Noord echter zijn enkele nieuwe concentraties te vinden, zoals in Nieuwendam-Noord en Banne-Zuid. Het vermoeden bestaat dat deze nieuwe concentraties samenvallen met de uitstroom uit de te slopen of herprofileren hoogbouw in de Bijlmer.

4 De afname van het aantal concentraties oudere bijstandsontvangers (40-64 jaar) is gering. Het percentage oudere bijstandsontvangers in de concentratiegebieden neemt slechts met 0,6% af. Er vindt een verschuiving plaats van de Indische Buurt en De Pijp naar Westerpark. Stabiele concentraties van oudere bijstandsontvangers zijn vooral te vinden in de Bijlmer. 4 Concentraties bijstandsontvangers van jaar, en Concentraties bijstandsontvangers van jaar, en

5 Langdurige bijstandsontvangers geen profijt Het aantal concentraties van kortdurige bijstandsontvangers met minder dan drie jaar bijstand is tussen en gehalveerd (van 28 naar 13). Het percentage kort- durige bijstandsontvangers nam in de concentratiegebieden met bijna 4% af en bedroeg in 16,3%. Er zijn met name in de Bijlmer opnieuw concentraties zichtbaar. In waren er ook concentraties in Concentraties bijstandsontvangers met minder dan drie jaar bijstand, en 5 Concentraties bijstandsontvangers met drie jaar of langer bijstand, en

6 6 Westerpark, de Indische Buurt, de Vogelbuurt, Geuzenveld en Oud-West. In de Dapperbuurt is de concentratie van kortdurige bijstandsontvangers tussen en sterk afgenomen. De concentratie in de Van der Pekbuurt bleef vrijwel gelijk. De concentraties langdurige bijstandsontvangers zijn klein van omvang en aantal en opvallend genoeg nogal aan verandering onderhevig. Hun aantal nam in vijf jaar tijd fors toe en verdubbelde bijna van zes naar elf. Het percentage langdurige bijstandsontvangers in de concentratiegebieden nam nauwelijks af (met bijna een half procent) en bedroeg in 15,9%. Zij hebben dus niet geprofiteerd van de algemeen gunstige ontwikkelingen. In was de grootste concentratie te vinden in de Dapperbuurt; deze is in kleiner geworden. Daarentegen zijn kleine concentraties in de Transvaalbuurt en de Stadionbuurt juist iets groter geworden. Nieuwe concentraties zijn er in Geuzenveld, Westerpark en de Van der Pekbuurt. In de Bijlmer bleef een kleine concentratie bestaan; ook ontstonden er twee nieuwe concentraties. Eenoudergezinnen Concentraties van jongere bijstandsontvangers (15-39 jaar) vallen vaak samen met concentraties eenoudergezinnen. Andersom gaat de redenering niet helemaal op: concentraties eenoudergezinnen zijn ook te vinden in de niet-hoogbouw gedeeltes van de Bijlmer en in Amsterdam-Centrum, het Oostelijk Havengebied, Amsterdam-Noord en Osdorp. Etnische minderheden: gedeeltelijke overlap Volgens landelijke cijfers (CBS) is het percentage bijstandsontvangers onder etnische minderheden veel hoger dan onder de autochtone bevolking. Het ligt daarom voor de hand te veronderstellen dat concentraties van bijstandsontvangers zich vooral voordoen in buurten waar één of meer allochtone groepen geconcentreerd zijn. Deze veronderstelling gaat zeker op voor Amsterdam. De concentraties van bijstandsontvangers zijn echter kleiner van omvang en geringer in aantal dan de concentraties van de meeste allochtone groepen. De concentraties van bijstandsontvangers in het hoogbouwgedeelte van de Bijlmer vallen samen met concentraties van Antillianen, Surinamers Concentraties eenoudergezinnen en bijstandsontvangers van jaar, en eenoudergezinnen bijstandsontvangers van jaar

7 en overige niet-westerse allochtonen (onder wie veel Ghanezen). De concentraties in de Indische Buurt vallen samen met die van Marokkanen, Turken en Surinamers. een grote spreiding van bijstandsontvangers over de stad. Conclusies Kleinere concentraties in de Transvaalbuurt, de Oosterparkbuurt, Bos en Lommer en de Dapperbuurt vallen eveneens samen met concentraties van met name Turken en Marokkanen. De toename van de concentratie jongere bijstandsontvangers in Nieuwendam-Noord valt samen met de toename van zowel Surinamers en Turken als van overige niet-westerse allochtonen. In Banne-Zuid bleef de concentratie Surinamers en Marokkanen tussen en redelijk stabiel, nam die van Turken af en die van overige niet-westerse allochtonen toe; in dezelfde periode nam de concentratie jongere bijstandsontvangers er aanmerkelijk toe. De concentraties bijstandsontvangers in Westerpark vallen in mindere mate samen met concentraties van bepaalde etnische groepen. Spreiding of concentratie? Amsterdam telde in 32 en in 20 ruimtelijke concentraties van bijstandsontvangers. Voor dit relatief geringe aantal zijn in theorie twee verklaringen te geven. Volgens de eerste verklaring is het aantal klein doordat bijstandsontvangers redelijk verspreid over de stad wonen: de mate van spreiding is in deze situatie groot. Volgens de tweede verklaring doen er zich weinig concentraties voor doordat ze zeer sterk zijn: een zeer groot deel van de bijstandsontvangers woont in een klein aantal concentraties. De mate van spreiding is in dat geval zeer gering. Om na te gaan welke verklaring de juiste is zijn de concentratie-eisen strenger gedefinieerd. De figuur Concentraties bijstandsontvangers, en was gebaseerd op concentraties waarbij het aantal bijstandsontvangers tenminste twee standaarddeviaties boven het gemiddelde van de stad uitstak. Als alleen gekeken wordt naar de concentraties waarbij de waarde ten minste vier standaarddeviaties boven het gemiddelde ligt, dan blijkt dat er in zowel als nauwelijks sterke concentraties van bijstandsontvangers zijn. Bovendien zijn ze klein van omvang en tussen en in omvang afgenomen. Amsterdam kent dus In Amsterdam is het aantal bijstandsontvangers tussen en met ruim 25% afgenomen. Er is in belangrijke mate sprake van selectieve uitstroom, zo daalde vooral het aantal jongere bijstandsontvangers. Een groep die moeilijk naar de arbeidsmarkt toe te leiden is zijn de langdurige bijstandsontvangers, in is hun aandeel toegenomen tot 65%. Het aantal ruimtelijke concentraties is tussen en duidelijk afgenomen. De afname van het aantal bijstandsontvangers is evenredig over de stad verspreid. Bovendien zijn de concentraties gemiddeld in dichtheid afgenomen. Er zijn echter ook nieuwe concentraties ontstaan. Door de tijd heen zijn er drie stabiele concentraties te signaleren: in de Bijlmer, Indische buurt en Westerpark. Een bestaande concentratie in de Transvaalbuurt is groter geworden. De dynamiek in het ontstaan en verdwijnen van concentraties is groter dan vaak in de media wordt gesuggereerd: een toenemende tweedeling tussen wel en niet bijstandsontvangende Amsterdammers is althans in ruimtelijk opzicht niet waarneembaar. Er zijn specifieke kenmerken en ontwikkelingen, die de verschuivingen en het ontstaan van nieuwe concentraties bijstandsontvangers in Amsterdam helpen verklaren. Zo nam het aantal concentraties van bijstandsontvangers van jaar af. Dit zorgde voor een verschuiving van een aantal concentraties in de Bijlmer en een afname in de westelijke stadsdelen. De afname van het aantal concentraties van bijstandsontvangers van jaar is gering. Wel vindt er een verschuiving plaats van de Indische Buurt en De Pijp naar Westerpark; stabiele concentraties zijn vooral te vinden in de Bijlmer. Het aantal concentraties van kortdurige bijstandsontvangers is tussen en gehalveerd. Dat geldt niet voor langdurige bijstandsontvangers: het aantal concentraties en de gezamenlijke oppervlakte van die concentraties zijn toegenomen. Mensen met langdurige bijstand hebben al met al zeer weinig geprofiteerd van de economische voorspoed en de afname van de totale populatie bijstandsontvangers. 7

8 Er is een zekere overlap tussen de concentraties van bijstandsontvangers en die van etnische minderheden. Wel zijn de eerste concentraties kleiner van omvang en geringer in aantal dan de tweede. Het aantal concentraties van bijstandsontvangers in Amsterdam is relatief klein en de spreiding over de stad van mensen met een bijstandsuitkering is relatief groot. 8 Bijstand wordt toegekend aan huishoudens, waarbij doorgaans één persoon als aanvrager wordt aangemerkt. De hier getoonde gegevens hebben betrekking op personen jonger dan 65 jaar met een periodieke, algemene bijstandsuitkering, die niet in een instelling verblijven. Colofon Voor een nadere toelichting op de methodiek om concentraties te bepalen, zie: M.C. Deurloo (2002) Kartografische overwegingen bij de Stadsmonitor Amsterdam. Kartografisch Tijdschrift, 28e jaargang, nr. 1, pp Weesperstraat VN Amsterdam Tel: Fax: algemeen@onstat.amsterdam.nl Website: Aan deze fact sheet werkten mee: M.B. Aalbers (UvA/Geografie en Planologie) M.C. Deurloo (UvA/Geografie en Planologie) S. Musterd (UvA/Geografie en Planologie) M.A.W. van der Oord (O+S) J. Slot (O+S)