Zelfmanagement bij ouderen

Transcriptie

1 Zlfmanagmnt bij oudrn factsht Inhoud Wat is zlfmanagmnt bij oudrn? 3 Thoriën di tn grondslag liggn aan zlfmanagmnt bij oudrn 3 Zlfmanagmnt uitgaand van communicativ zlfsturing 4 D zlfmanagmnt van wlbvindn -bnadring 6 Zlfmanagmnt uitgaand van d sociallrthori 8 Andrsoortig intrvntis 10 Zlfmanagmnt in situatis van afhanklijkhid van hulp n zorg 14 Wat valt t lrn van d intrvntis gricht op ht stimulrn van zlfmanagmnt? 15 Litratuur 16 Wbsits 19 Via dz factsht maakt u knnis mt zlfmanagmnt bij oudrn. D factsht is vooral bdold voor organisatis n wrkrs di ondrstuning n zorg bidn aan oudrn n hn willn ondrstunn d rgi ovr hun lvn t bhoudn. Ht bvordrn n stimulrn van zlfmanagmnt is n mthod om oudrn daarbij t hlpn. In d afglopn halv uw is r n niuw lvnsfas van oudrn bij gkomn. Na d zognomd drd lftijd di ongvr loopt van 60 tot 75 jaar is r nu ook n vird: vl mnsn wordn n hl stuk oudr dan 75 jaar. Tussn d 60 n 75 jaar zijn d oudrn in mrdrhid nog god gzond. Maatschapplijk gzin vrkrn zij chtr in n vacuüm tussn arbid n vrzorging. Dat vacuüm is nog nit ingvuld mt social rolln, n ign maatschapplijk vrantwoordlijkhid n n grspctrd plaats in di samnlving (Knipschr 2001). Bldvorming ovr oudrn splt daarbij n rol: blijkbaar is ht nog nit brd in d samnlving doorgdrongn dat n groot dl van d 60-plussrs vitaal is n in staat n zinvoll bijdrag t lvrn aan d maatschappij. Dat lidt rto dat bij n aanzinlijk dl van d oudrn zingvingsvragn ontstaan als: Wat hb ik brikt in mijn lvn n ho ga ik vrdr? Wat hb ik btknd voor mijn omgving n d samnlving n wat kan ik nog btknn?

2 Idr mns hft tgnslagn t incassrn in ht lvn n mot daarm kunnn of lrn omgaan. Sommign kunnn dit altijd al btr dan andrn. Naarmat mnsn oudr wordn, krijgn z t makn mt vl vakr ook ngativ vrandringn, op vrschillnd lvnstrrinn: zij wordn gconfrontrd mt hun ign pnsionring n/of di van hun partnr, waardoor ht alldaags lvn r hl andrs gaat uitzin; pnsionring kan lidn tot vrlis van rglmaat, status n inkomn; zij krijgn door ziktn of slijtag t makn mt bprkingn in ht daglijks lvn; zij wordn in tonmnd mat gconfrontrd mt ht ovrlijdn van mnsn in hun omgving: d partnr, brors n zustrs, vrindn n knnissn; dit lidt tot vrlis van social contactn; zij wordn mr dipgaand gconfrontrd mt bstaansvragn n ho zij d laatst fas van hun lvn willn invulln. Voor ht wlbvindn is ht blangrijk ht vrldn op n positiv manir in ht huidig lvn in t passn n van daaruit naar d tokomst t kijkn. Oudrn hbbn r vaak moit m om zich op d tokomst t richtn n plannn t makn. Z vragn zich af of ht nog wl d moit waard is. Oudrn kunnn zo in n nrwaarts spiraal trchtkomn waarin sombr gvolns d ovrhand krijgn. Hirdoor ontbrkt ht hun aan zin om nog its t ondrnmn. Mn blijft dan thuis zittn, krijgt t winig bwging n afliding, waardoor d lichamlijk n psychisch gzondhid achtruitgaat. Ho is dz ngativ spiraal t voorkomn of, zo nodig, t doorbrkn? wordn r intrvntis ontwikkld di oudrn n handj kunnn hlpn. Waar komt dz blangstlling voor zlfmanagmnt vandaan? Op d rst plaats hft dit t makn mt d vrgrijzing n ht tonmnd aantal oudrn. Ht bwustzijn nmt to dat ht voor d samnlving blangrijk is dat ook ht mnslijk kapitaal van oudrn zo vl moglijk wordt bnut. En twd rdn is dat in d huidig samnlving ign vrantwoordlijkhid stds blangrijkr wordt. Zlfmanagmnt lidt rto dat oudrn langr in staat zijn zlf d rgi ovr hun lvn t houdn (Stvrink.a. 2005). Op d drd plaats nmt door d vrgrijzing ook ht aantal oudrn to dat hulp n zorg nodig hft. Hirdoor zulln d kostn van d zorg stijgn. Door oudrn n stun in d rug t gvn waardoor hun wlbvindn tonmt, is ht moglijk d vraag naar hulp n zorg uit t stlln of t voorkomn. In dz factsht gvn w rst n dfiniti van zlfmanagmnt. Daarna gaan w in op d thori achtr zlfmanagmnt. W bschrijvn dri thoriën di in Ndrland d basis vormn voor d ontwikkling van intrvntis. Tr illustrati bschrijvn w n aantal van dz intrvntis. Er wordn ook vl initiativn gnomn di nit duidlijk op thoriën zijn gbasrd maar wl op n of andr wijz bogn bij t dragn aan vrstrking van zlfmanagmnt. Ook daarvan bschrijvn w r nkl. Vrvolgns lggn w n link tussn zlfmanagmnt n d zorg- n hulpvrlning, gvolgd door suggstis n tips voor profssionals di mt zlfmanagmnt voor oudrn aan d slag willn. Tot slot zijn litratuursuggstis n wbsits vrmld voor nadr vrdiping. Ho kunnn oudrn daarbij wordn gholpn? D laatst jarn is bvordring van zlfmanagmnt bij oudrn stds mr in d blangstlling gkomn als blangrijk factor in dit ghl n 2

3 Wat is zlfmanagmnt bij oudrn? Zlfmanagmnt is ht vrmogn n d vaardighid van n prsoon om ook op oudr lftijd n zkr mat van balans n wlbvindn t rvarn ondanks aan d lftijd grlatrd vrlizn, mt als dol n zo optimal kwalitit van bstaan t bhoudn of t brikn. Zlfmanagmnt is spcifik gricht op ht bhoudn of vrhogn van d kwalitit van lvn door: ht vindn van compnsati voor vrlis op bpaald lvnstrrinn (zoals btaald arbid, mobilitit, (intim) rlatis), mt in achtnming van d rlati tussn d vrschillnd lvnstrrinn; ht aanborn van niuw hulpbronnn; ht in stand houdn van ht zlfsturnd vrmogn. Thoriën di tn grondslag liggn aan zlfmanagmnt bij oudrn In Ndrland zijn r dri thortisch stromingn waarop ondrzokrs n ontwikklaars zich basrn di zich bzighoudn mt intrvntis gricht op zlfmanagmnt bij (zlfstandig lvnd) oudrn: D rst stroming komt voort uit d idën van d cultuurfilosoof Arnold Cornlis. Dz bnadrukt d waard van d rvaringsknnis di oudrn tijdns hun lvn hbbn opgbouwd om mt ign motis, bhoftn n uitdagingn van d omgving om t gaan. D cognitiv vrmogns di hirm samnhangn, zijn in d loop van hun lvn tognomn. Ht is blangrijk dat oudrn tot op hog lftijd blijvn invstrn in dz vrmogns om z op di manir in stand t houdn. Cornlis nomt dit communicativ zlfsturing. Op basis van dz filosofisch, normativ thori wordt zlfmanagmnt gstimulrd om oudrn (individul of in n grop) t lrn n balans t houdn of t hrvindn in vrlissituatis. D Vrij Lvnsloop Acadmi van Houbn, Van Gnnip n Bk is d blangrijkst vrtgnwoordigr van dz stroming. D twd stroming komt voort uit d socialproductifuncti-bnadring (SPF) van succsvol oudr wordn (Stvrink.a. 1998; Stvrink.a. 2005). Op basis van d SPF-thori is d thori van zlfmanagmnt van wlbvindn gformulrd. In dz thori wordt succsvol oudr wordn gzin als ht vrwrvn n bhoudn van (blangrijk hulpbronnn voor) wlbvindn n ht bschikkn ovr di vaardighdn (zlfmanagmntvaardighdn) di imand in staat stlln om zlf god voor ht ign wlbvindn t zorgn. Binnn ht GRoningn Intrvnti Programma (GRIP) van d scti griatri van ht Univrsitair Mdisch Cntrum Groningn zijn o.l.v. Stvrink vrschillnd zlfmanagmnt van wlbvindn -intrvntis ontwikkld n gvalurd (Friswijk.a. 2006; Krmrs.a. 2006; Schuurmans 2004). Al dz GRIP-intrvntis zijn gricht op oudrn mt vrschillnd gradatis van fysik n/of psychosocial kwtsbaarhid. D drd stroming komt voort uit d sociallrthori. In dz stroming gaat d aandacht vooral uit naar zlfmanagmnt voor oudrn mt n of mr fysik handicaps of chronisch ziktn. Zlfmanagmnt wordt opgvat als vorm van patiëntnducati di mnsn kan hlpn om op god wijz mt hun bprkingn of zikt om t gaan (thrapitrouw, ofningn tc.) n di (motionl n sociaal) n plk t gvn in hun lvn, zodat d kwalitit van bstaan zo optimaal moglijk blijft of wordt (Zijlstra.a. 2005; Smuldrs.a. 2006; Zijlstra.a. 2006). Inspiratibron is d vorm van patiëntnducati zoals ontwikkld door Lorig.a. in Amrika. Daarbij staat d patiënt als rvaringsdskundig cntraal (Lorig n 3

4 vaardighdn gbasrd op prsoonlijk ontwikkling n cultuur (d softwar) nmn chtr to tot rond d 60 jaar n daarna nmn z langzaam af. Dz afnam is chtr t vrtragn door blijvnd ofning van di vaardighdn. Dz vaardighdn compnsrn ht vrlis van fysik moglijkhdn. Ht is van blang op oudr lftijd juist aan dz vaardighdn aandacht t bstdn om z zo lang moglijk t bhoudn. Holman 2000; Lorig 2001). In Ndrland hbbn Elzn n Stvrink (Univrsitit Groningn) n Smuldrs n Kmpn (Univrsitit van Maastricht) zich gricht op dz invalshok voor zlfmanagmnt bij oudrn n zij zijn ook als mastr trainrs voor dz intrvnti opglid door d grop van Lorig in d VS. Zlfmanagmnt uitgaand van communicativ zlfsturing Zoals hirvoor is vrmld, vormt bij dz stroming d mns als rvaringsdskundig ovr zijn/haar ign lvn ht uitgangspunt. Dz zlfsturing vindt gdurnd d hl lvnsloop plaats n komt vooral naar vorn in bropsvaardighdn, knnis ovr ht ign zlf n d ign invulling aan d kwalitit van lvn (wlk dingn zijn blangrijk in ht lvn). Rond d middlbar lftijd vrschuift d aandacht van ht lichamlijk n ht lvn in d wrld naar ht psychisch n ht innrlijk lvn. Als mindr maatschapplijk opglgd gdrag is vrist op ht gbid van btaald wrk, huishouding n opvoding ontstaat r mr ruimt voor dz innrlijk prsoonlijk groi. Bij d mns nmn op d nurofysik ontwikklingn gbasrd vaardighdn voor takn (d hardwar) langzaam af na ht 29st jaar. D Zlfsturing btknt dat idr mns n innrlijk logica van strvn n ambitis hft om datgn t hrknnn n t brikn wat voor hm/haar blangrijk is. Van daaruit willn mnsn kuzn makn n hun lvn inrichtn. Communicati staat voor dialoog mt d omgving als n lrnd procs van uitvindn n crërn. In gsprk mt d omgving wordt gzocht naar oplossingn n niuw vormn van lvn n handln. In navolging van Ptzold (Houbn, 2002b) wordn vijf lvnsdominn gnomd di van blang zijn voor d manir waarop mnsn vorm gvn aan hun lvn n zij d kwalitit van hun lvn boordln: lichaam n gst, social rlatis, matriël situati, arbid n prstrn n tn slott waardn, inspirati n zingving. Dz vormn d pijlrs van d ign idntitit. Als r vrandring plaatsvindt op ht n domin zal binnn andr dominn compnsati motn plaatsvindn om n vnwicht t bhoudn. Voor oudrn zijn d dominn social rlatis n zingving blangrijk om in t invstrn (Van Gnnip 2004). Houbn (2002a) maakt ondrschid tussn d intrn locus of control (zlf grp houdn op ht lvn) n d xtrn locus of control (omgving stuurt zijn/haar situati aan). Risicofactorn voor ht vrlizn van d intrn locus of control zijn: 1 prsoons- n prsoonlijkhidsknmrkn: kwtsbaarhid door ht nit vrwrkn van insnijdnd lvnsrvaringn; 2 gbrk aan hulpbronnn: lag sociaal-conomisch status; 4

5 3 ongzond lfstijl; 4 gzondhidsproblmn, vooral tw of mr chronisch aandoningn n vooral n combinati van lichamlijk n psychisch aandoningn. voorkómn dat n bpaald gzondhidsproblm, zikt of ongval ontstaat. D dolgrop bij primair prvnti zijn gzond oudrn n is gricht op idrn di risico loopt. Vrlis van d intrn locus of control is t voorkomn door op dri frontn actis t ondrnmn. In navolging van Frund n Balts (1998) wordn oudrn gstimulrd om t slctrn: maak ggvn ht vrlis aan vaardighdn niuw kuzn n formulr niuw doln. Vrdr krijgn zij ht advis om doln t kizn di god zijn afgstmd op ht vrmindrd nivau van vaardighdn in rlati tot d omgving (optimalisrn). Tn slott wordn d moglijkhdn van compnsati bnadrukt. Dat btknt: zt andr vaardighdn n middln in om toch d oorspronklijk of bijgstld doln t kunnn brikn. Houbn.a. (2005) bnadrukkn ht blang van intrvntis in d ghl twd lvnshlft van mnsn. Zij kizn voor primair prvnti. Ondr primair prvnti valln activititn di D Vrij Lvnsloop Acadmi bouwt voort op d inzichtn van Houbn n hantrt d volgnd uitgangspuntn bij intrvntis (Van Gnnip 2004): Ht blang van zlfsturing in dialoog mt d omgving nmt to mt ht vordrn dr jarn; dit hft t makn mt d zoktocht naar wi j bnt/was. Dit wordn d trag bstaansvragn gnomd. Krn is zlfsturing in dialoog mt d omgving als n gzamnlijk ontwrpactivitit. D intrn (rvarings)knnis van d oudr zlf lvrt d bouwstnn voor ht lrprocs; dat wat imand rvarn hft als god voor hm/ haar. Om intrn rvaringsknnis t hrknnn, t kunnn bnuttn, zijn n bpaald social ruimt n lrnd rlati nodig (d nstling van moti). Ht prsoonsgricht twgsprk D Vrij Lvnsloop Acadmi hft d intrvnti Ht prsoonsgricht twgsprk ontwikkld (Van Gnnip n Houbn 2005). Dit is n activrnd mthodik di oudrn door gsprkkn aanzt hun ign krachtbronnn t bnuttn. In d gsprkkn wordn gn concrt oplossingn aangdragn. D intrvnti omvat vijf fasn: contact n contract, problm n prspctif, visi op n btr tokomst, concrt aanpak n, tot slot, d inbdding. In d publicati ovr d mthodik wordt in lk fas ht dol bschrvn, wlk hulpmiddln nodig zijn/bschikbaar zijn, d vaardighdn di d hulpvrlnr mot hbbn, wlk rsultaat brikt mot wordn, ho monitoring van d voortgang in dialoog mt d cliënt vorm kan krijgn n valuati. D intrvnti is in individul gsprkkn bijvoorbld door oudrnadvisurs t gbruikn. D hulpvrlnr n d oudr gaan samn op zok naar wat d stuurkracht van d oudr kan vrstrkn (wat zijn d rod dradn in ht lvnsvrhaal, wat zijn d lvnsthma s binnn d vrschillnd dominn, wat zijn d strk n zwakk ignschappn, wat bvat ht lvnsvrhaal aan positiv voorwaardn voor vrdr groi, waar lgt d oudr zijn locus of control, zijn r blokkads als gvolg van motis n vrlis t doorbrkn zodat z ht gsprk nit dominrn?). Ook gaat r uitdrukklijk aandacht uit naar d vrhouding tussn n prsoon n d social omgving (blving van ht alldaags, social wrbaarhid). In samnwrking mt d Hogschool Rottrdam gft d Vrij Lvnsloop Acadmi trainingn aan wlzijnswrkrs in d vorm van n lrgang om zich n andr wijz van kijkn naar oudrn n n andr wijz van handln als profssional ign t makn. 5

6 D zlfmanagmnt van wlbvindn - bnadring Ht GRoningn Intrvnti Programma (GRIP) is vooral gricht op oudrn mt vrschillnd gradatis van fysik n/of psychosocial kwtsbaarhid. Zlfmanagmnt in ht kadr van (succsvol) oudr wordn wordt hir gzin als ht kunnn vrwrvn n bhoudn van hulpbronnn voor ht ign wlbvindn, én d vaardighdn om god mt dz hulpbronnn om t gaan (d zlfmanagmntvaardighdn). Zlfmanagmnt wordt xplicit in ht kadr van ht managn van ht ign wlbvindn gplaatst: in ht zlf vrhogn van d kwalitit van lvn (Stvrink.a. 2005). Zoals hirvoor is vrmld, is ht uitgangspunt van ht GRIP-programma d socialproductifuncti-bnadring (SPF) van succsvol oudr wordn (zi Stvrink.a. 1998). Dz bnadring is uitgwrkt tot n thori ovr zlfmanagmnt van wlbvindn (Stvrink.a. 2005). In d thori van zlfmanagmnt van wlbvindn wordn vijf basal dominn van wlbvindn ondrschidn, waarop zs krnzlfmanagmntvaardighdn wordn togpast. Dit rsultrt in d zognomd matrix van zlfmanagmntvaardighdn n dominn van wlbvindn. D vijf dominn van wlbvindn dinn als lidraad om d blangrijk hulpbronnn voor wlbvindn t idntificrn. D vijf dominn zijn: comfort n stimulati (tw dominn van fysik wlbvindn); affcti, gdragsbvstiging n status (dri dominn van sociaal wlbvindn). D zs krnzlfmanagmntvaardighdn di mnsn nodig hbbn om god mt hun hulpbronnn voor fysik, sociaal n psychologisch wlbvindn om t gaan zijn: initiatif nmn t.a.v. d blangrijk fysik n psychosocial hulpbronnn voor wlbvindn; zlf god kunnn omgaan mt d blangrijk hulpbronnn voor wlbvindn; invstrn in d blangrijk hulpbronnn voor wlbvindn; n positif prspctif t.o.v. d tokomst hbbn ovr d blangrijk hulpbronnn voor wlbvindn; zorgn voor multifunctionalitit t.a.v. d blangrijk hulpbronnn voor wlbvindn (d.w.z. zorgn voor hulpbronnn di tglijk nuttig zijn voor fysik n social dominn van wlbvindn); zorgn voor variëtit in blangrijk hulpbronnn voor wlbvindn (d.w.z. zorgn voor mr dan n hulpbron voor htzlfd domin van wlbvindn). Kwtsbaarhid ontstaat bij ht vrlis van blangrijk hulpbronnn voor wlbvindn. Kwtsbaarhid ondrmijnt chtr ook d zs krnzlfmanagmntvaardighdn (zi Schuurmans.a. 2004). Hirdoor kan n nrwaarts spiraal ontstaan van tonmnd kwtsbaarhid n tonmnd vrlis van d grip op d blangrijk hulpbronnn voor wlbvindn. Dit bij lkaar lidt tot n afnmnd rsrvcapacitit. Ht wordt dan moilijkr om mt niuw vrlizn om t gaan. Dat draagt wr bij aan n vrmindrd nivau van wlbvindn n daardoor tot mindr succsvol oudr wordn. D GRIP-intrvntis zijn gricht op scundair prvnti, waarbij ht gaat om vrogtijdig ondrknning, opsporing n ondrstuning van spcifik kwtsbar risicogropn. Ook ht opsporn van risicofactorn bhoort tot d scundair prvnti. Ontwikkld intrvntis D GRIP-intrvntis zijn gricht op ht vrstrkn van d zlfmanagmntvaardighdn n daardoor op ht vrbtrn of in stand houdn van ht ign wlbvindn n succsvol oudr wordn. Howl d GRIP-intrvntis all dzlfd thortisch basis hbbn, vrschilln z in dolgrop (vrschillnd gropn kwtsbar oudrn) n in vorm (individul huisbzokn, gropscursus, n zlfhlpbok (bibliothrapi)). D dominn van wlbvindn wordn in d GRIP-intrvntis aangbodn mt bhulp van d zognomd GLANS schijf van vijf, waarbij 6

7 ht woord GLANS als acronym wordt gbruikt voor d vijf dominn van wlbvindn: G=Gmak n Gzondhid (=comfort), L=Lichamlijk n Luk bzighdn (=stimulati), A=Affcti (=affcti), N=ntwrk (=gdragsbvstiging) n S=Strk puntn (=status). D GLANS schijf van vijf wrkt zoals d vodingsschijf (van vijf), maar is gricht op ht ghl wlbvindn n nit alln op fysik gzondhid. Ht id is dat mn lk dag van all vijf aspctn its nodig hft om glukkig n tvrdn t zijn (zich wl t bvindn). Dlnmrs aan d GRIP-intrvntis vulln zlf hun spcifik aanwzig n gwnst hulpbronnn in voor d vijf aspctn. En blangrijk hulpbron voor comfort is bijvoorbld n bpaald aanpassing in huis of n prttig woning; n blangrijk hulpbron voor affcti is bijvoorbld n vrind(in), n klinkind of n huisdir. D GRIP-intrvntis wordn hir kort bschrvn. GRIP op ht lvn: n sri huisbzokn voor kwtsbar oudr mnsn Dz intrvnti bstaat uit n sri van zs huisbzokn door n spciaal gtraind vrplgkundig of coach. In d intrvnti wordn aan d hand van n gstructurrd protocol all vijf aspctn van ht wlbvindn n d zs zlfmanagmntvaardighdn aan d ord gstld. Er wordn ook ofningn gdaan n d dlnmrs krijgn huiswrk. Dz intrvnti hft als dol d zlfmanagmntvaardighdn n ht wlbvindn van matig tot rnstig kwtsbar oudrn van 65 jaar n oudr t vrgrotn. D intrvnti is gëvalurd in n studi mt n zognomd grandomisrd controlgrop-dsign n hft positiv rsultatn latn zin (zi Schuurmans 2004). GRIP op ht lvn: gnitn van ht oudr wordn Dit is n schriftlijk cursus, n zognomd bibliothrapi. Ht matriaal is t koop in d bokhandl n mnsn kunnn r zlf thuis m wrkn (Friswijk.a. 2004). Ook bij dz intrvnti wordn all aspctn van ht wlbvindn n d zlfmanagmntvaardighdn aan d ord gstld. Er wordn allrli rolmodlln n ofningn aangbodn. Ook dz GRIPintrvnti hft als dol d zlfmanagmntvaardighdn n ht wlbvindn van oudrn t vrgrotn, in dit gval van licht kwtsbar oudrn. Ook dz intrvnti is gëvalurd in n studi mt n grandomisrd controlgrop-dsign n hft positiv rsultatn latn zin (zi Friswijk.a. 2006). Gf uw lvn n btj mr GLANS Dit is n gropscursus voor (allnstaand) 55+-vrouwn n dz wordt in gropn van acht tot tin vrouwn ggvn (door tw spciaal gtraind gropslidstrs). D cursus is bdold voor 55+-vrouwn mt social kwtsbaarhid (nzaamhid) di naar hun gvol winig grip hbbn op ht ign wlbvindn. Ook in dz cursus komn all aspctn van ht wlbvindn (aan d hand van d GLANS schijf van vijf) n d zlfmanagmntvaardighdn aan d ord. D gropslidstrs wrkn mt n gstructurrd handliding n d dlnmstrs krijgn n wrkmap, waarin ook huiswrkopdrachtn zijn opgnomn. Ook dz intrvnti hft als dol d zlfmanagmntvaardighdn n ht wlbvindn t vrgrotn, maar is spcifik gricht op sociaal kwtsbar vrouwn van 55 jaar n oudr. Ook dz intrvnti is gëvalurd in n studi mt n grandomisrd controlgrop-dsign n hft positiv rsultatn latn zin (Krmrs.a. 2006; Krmrs.a. [in druk]). 7

8 Binnn ht GRIP-programma is ook n schaal ontwikkld n gtst waarm ht moglijk is ht nivau van zlfmanagmntvaardighdn (zoals gconcptualisrd binnn d thori van zlfmanagmnt van wlbvindn ) t mtn (zi Schuurmans.a. 2005). Dz Slf-Managmnt Ability Scal (SMAS-30) is n zlfrapportagschaal n mt d zs zlfmanagmntvaardighdn zowl afzondrlijk als mt n totaalscor. D schaal omvat drtig itms n is opvraagbaar bij ht GRoningn Intrvnti Programma (GRIP). Zlfmanagmnt uitgaand van d sociallrthori D sociallrthori wordt togpast binnn patiëntnducati. D basis wordt gvormd door Lorig (2001) di in Amrika programma s ontwikkld voor chronisch zikn om btr om t gaan mt hun zikt. Dz programma s trachtn ht vrtrouwn n d motivati van patiëntn t ontwikkln om hun ign vaardighdn, informati n zorg n hulp t gbruikn zodat zij zlf control krijgn ovr hun lvn mt n chronisch zikt. Uitgangspuntn zijn: d patiënt is d dskundig op ht trrin van zijn/haar ign zikt, patiëntn lrn ht mst van andr patiëntn mt dzlfd (of n andr) zikt (modlling n gdragsbïnvloding = sociaal lrn) n all lvnstrrinn (nit alln d zikt of gzondhidsproblmn) zijn van blang. Lorig acht ht ssntil dat lotgnotn d programma s vrzorgn. In Ndrland wordt dz stroming voor oudrn vooral vrdr ontwikkld door d univrsititn van Groningn n Maastricht. D aanpak sluit aan op d aanpak van Lorig waar ht gaat om chronisch zik zijn, maar d uitgangspuntn wordn ook togpast op andr trrinn. D aanliding tot intrvntis zijn ziktn n aandoningn, zoals valproblmatik bij oudrn n hartproblmn. Volgns ht concptul modl van disablmnt (volgns ht ICF-modl 1 ) lidt zikt tot stoornissn di lidn tot bprkingn, di op hun burt gvolgn hbbn voor d takn n rolln di imand vrvult in ht lvn. Dit procs vrloopt nit voor idrn htzlfd. Ht is afhanklijk van risicofactorn (sociaal-conomisch factorn, lfstijl) n van intra-individul n xtraindividul factorn. Intra-individul factorn btrffn gdragsvrandringn als gvolg van d zikt n d psychisch n social aspctn ho imand omgaat mt zijn/haar zikt. Bij xtra-individul factorn gaat ht om mdisch bhandling n rvalidati, zorgvoorziningn n d fysik n social lfomgving van n prsoon. Zlfmanagmnt kan positiv invlod uitofnn n d invlod van bprkingn voorkomn of vrmindrn. Hirbij gaat ht nit alln om ht hantrn van symptomn n gdrag di t makn hbbn mt d zikt, maar ook om ht opniuw lrn omgaan mt daglijks activititn, social rolln n motionl vrandringn. Kmpn (2006) bschrijft zlfmanagmnt bij oudrn als volgt: d prsoon stuurt d zorg voor gzondhid in all facttn zlf aan. Dit procs wordt brd opgvat: ht hantrn van d zikt n van wat daarm samnhangt, maar ook ht uitvorn van daglijks activititn n social rolln n ht lrn hantrn van motionl vrandringn. 1 D ICF (Ndrlands vrtaling van d Intrnational Classification of Functioning, Disability and Halth) is n classificati voor ht bschrijvn van ht functionrn van mnsn inclusif factorn di van invlod zijn op dat functionrn. 8

9 Zlfmanagmnt vraagt om ht aanlrn of hantrn van vaardighdn van oudrn tnind tot gdragsvrandring t lidn op ht trrin van (Kmpn 2005): mdisch/vrplgkundig managmnt (op tijd mdicijnn innmn, god voding, wtn wannr j naar n arts mot tc.); motionl managmnt (ho ga ik om mt mijn zikt, ho ga ik om mt tlurstlling als ik bpaald luk dingn nit mr kan don tc.); rol-/sociaal managmnt (ho zorg ik rvoor dat mijn zikt nit ht lvn van d andr ldn van mijn gzin bhrst, ho vrstrk ik mijn positi als patiënt tgnovr zorgvrlnrs tc.). Cruciaal voor ht topassn van zlfmanagmnt zijn comptnti n gvol van control: in wlk mat d oudr van mning is dat hij/zij zlf in staat is ht gwnst gdrag t ralisrn n d situati kan sturn waarin dat gdrag plaatsvindt. Ontwikkld intrvntis n programma s Intrvntis vanuit dz invalshok zijn gricht op oudrn mt n bpaald risico of n bpaald aandoning n hbbn btrkking op all facttn van ht lvn. D intrvntis wordn in gropsvrband aangbodn. Kmpn.a. hbbn intrvntis ontwikkld voor valprvnti bij oudrn (Zijlstra.a n 2006) n voor oudrn mt chronisch aandoningn zoals chronisch hartfaln (Smuldrs.a. 2006; Elzn 2006). Btr in balans Btr in balans richt zich op zlfstandig wonnd oudrn bovn d 70 jaar di angst hbbn om t valln. D intrvnti is in Amrika ontwikkld door Tnnstdt n in ht Ndrlands vrtaald n aangpast. Door d angst om t valln, voln oudrn zich bprkt in hun daglijks activititn. Dol van d intrvnti is om irrël valangst t vrmindrn n gvolns van comptnti n control t vrgrotn door lichamlijk ofningn, andr lichamlijk activititn t stimulrn, assrtivitit t vrgrotn n risicovoll gwoonts n risico s in d woonomgving t vrmindrn. Gbruikt wrkvormn zijn: gropsdiscussis, huiswrkopdrachtn, voorlichting, rollnspln, lichamlijk ofningn n vidoprsntatis. D intrvnti bstaat uit acht bijnkomstn van tw uur n n trugkombijnkomst na n half jaar (Zijlstra.a. 2005; Zijlstra.a. 2006). Zlfmanagmnt bij oudrn mt chronisch hartfaln. Dz intrvnti is n voor d Ndrlands situati aangpast vrsi van d Chronic disas slf-managmnt programm (CDSMP) zoals ontwikkld door Lorig.a. in Amrika. Ht programma bstaat uit zs bijnkomstn n wordt bglid door imand mt n chronisch zikt (als rolmodl) n n vrplgkundig. Dol is comptnti n control, n god lfstijl n ht daglijks functionrn t bvordrn. In ht programma wordt gwrkt aan zakn als ht hantrn van vrmoidhid, aanlrn van admhalingstchnikn, communicativaardighdn, hantrn van motis n ht uitvorn van lichamlijk n social activititn (Smuldrs.a. 2006). 9

10 GRIP op lijf n lvn GRIP op lijf n lvn is d vrtaling van d Amrikaans zlfmanagmnt-intrvnti voor chronisch zikn (CDSMP) van Lorig.a. zoals dz in ht GRIP-programma is gëvalurd (zi Elzn 2006). Dz intrvnti is gricht op oudrn mt n of mr chronisch aandoningn. Oudrn hbbn vaak t kampn mt mr dan n zikt of aandoning n vl problmn di mnsn mt chronisch aandoningn rvarn, hbbn zij gmnschapplijk. Ht programma bstaat uit zs bijnkomstn van twënhalf uur voor gropn van tin tot vijftin dlnmrs. Ook hir wordt gwrkt mt n rolmodl n n vrplgkundig. Ht is n cognitif-gdragsmatig intrvnti waarvan ht dol is mnsn btr t lrn omgaan mt hun zikt. Mnsn lrn op n andr manir naar hun problmn t kijkn n hun zikt n plaats t gvn in ht lvn. Zij lrn ook n gzond lfstijl t combinrn mt n sociaal lvn (Elzn 2006). Andrsoortig intrvntis D hirvoor gnomd intrvntis zijn uitdrukklijk gbasrd op n thori, waarbij spcifik zlfmanagmnt of communicativ zlfsturing bij oudrn als invalshok fungrt. D achtrliggnd visi lijkt vooral gbasrd t zijn op n libral opvatting ovr d mns di tot op hog lftijd autonoom is. Daarnaast zijn r ook intrvntis di op n andr mnsvisi gbasrd lijkn t zijn, waarbij autonomi altijd in rlati tot ondrling afhanklijkhid wordt gzin n ondrling stun n blangrijk aandachtspunt is. Ook in dz bnadringn komn lmntn van zlfmanagmnt aan d ord Bij dz intrvntis gaat ht om ht vrgrotn van mpowrmnt van oudrn. Ook intrvntis mt als dol nzaamhid of sombrhid bij oudrn t voorkomn of t vrmindrn, kunnn lmntn van zlfmanagmnt bvattn. Vl van dit typ intrvntis valln ondr d nomr trtiair prvnti. Dit soort prvnti richt zich op mnsn bij wi al sprak is van problmn. D curativ hulp, bgliding n andr maatrgln zijn bdold om d bstaand problmn op t lossn, trwijl d prvntiv activititn in dat gval in fit nazorg zijn. Hir komt ook ht cyclisch karaktr van intgral hulpvrlning naar vorn. God curativ hulp n nazorg hbbn als zodanig wr n prvntiv wrking. Trtiair prvnti is bdold om trugval, rcidiv of ht chronisch wordn van d klachtn t voorkomn. W nomn hir nkl intrvntis. Cursus Vrlis n dan vrdr Omdat ht opniuw inrichtn van ht lvn na ht ovrlijdn van d partnr pas cht bgint als d wduwn door d rst fasn van d rouw hn zijn, is dz cursus bdold voor vrouwn di al wat langr wduw zijn (minstns één jaar). D cursus omvat tin wklijks bijnkomstn n n follow-upbijnkomst na ongvr tw maandn. Gstrfd wordt naar zs tot tin dlnmstrs pr cursus. All bijnkomstn vrlopn volgns nzlfd stramin; r is n voorgstructurrd programma. Zo start lk bijnkomst mt n rondj god n niuw. Idr dlnmstr vrtlt in n paar zinnn n gburtnis in d afglopn wk di z god of niuw vond. Daarna volgn n thortisch inliding n n gropsgsprk. In lk bijnkomst staat n bpaald thma cntraal. D thma s hbbn t makn mt ht rorganisrn van ht lvn, bijvoorbld mt contactn lggn. In d rst zvn bijnkomstn liggn d thma s 10

11 vast, bij d laatst dri bijnkomstn wordn d thma s bpaald in ovrlg mt d dlnmstrs. Er wordt ook gwrkt mt huiswrk; hirbij gaat ht om suggstis om wat bsprokn is thuis t ofnn. Tot slot is r n cursusmap mt artikln, gdichtn n rvaringsvrhaln. D wrving van dlnmstrs vindt plaats via d prs n via intrmdiairs, zoals pastors, ht algmn maatschapplijk wrk n ht oudrnwrk (Bnthum 1994; Van Lammrn n Gln 1995). In gsprk Dz intrvnti is t gbruikn in contact mt oudrn n is gricht op mnsn di hun partnr hbbn vrlorn. Ht modl bstaat uit n knnismakingsgsprk, vijf opnvolgnd gsprkkn ovr vrschillnd lvnsgbidn n n afronding. D afronding is n schriftlijk samnvatting van d bvindingn n conclusis. Dit wordt opgstuurd naar d btrffnd wduw of wduwnaar. Mstal vorn oudrnadvisurs d gsprkkn. Uit d gsprkkn kan d wns voortvloin dipr op n spcifik ondrwrp in t gaan. Mstal gaat ht hirbij om social stun / social contactn. D oudrnadvisurs kunnn in voorkomnd gvalln n gricht vrvolgaanbod don (Lucassn.a. 2001). Op zok naar zin Dz intrvnti is gricht op oudrn mt licht of matig dprssiv klachtn (Bohlmijr.a. 2003). D cursus bstaat uit twaalf bijnkomstn van tw uur in gropn van ongvr tin prsonn. D cursus is voor mannn n vrouwn van 55 jaar n oudr n wordt ggvn in samnwrking mt ggz-instllingn n ht Trimbos-instituut. D cursus hlpt opniuw d zin in ht lvn t ontdkkn door bzig t zijn mt ht ign lvnsvrhaal. D zin van ht lvn ligt vrborgn in ht prsoonlijk vrhaal: in ht lvn dat achtr imand ligt, in ht lvn van dit momnt n in ht lvn in d tokomst. D dlnmr aan d cursus staat actif stil bij d alldaags n bijzondr rvaringn in d lvnsloop. Dlnmrs krn in gdachtn trug naar d lagr school, naar d huizn waarin z hbbn gwoond n staan bijvoorbld stil bij d vraag wat z hbbn mgmaakt in hun lvn. Dit trugkijkn op ht lvn wordt gkoppld aan crativ opdrachtn. Zo wordn all zintuign n d crativ vrblding gprikkld. D doln van d cursus zijn: bwustwording van d ign ovrlvingskunst n ovrlvingskracht, n positivr bld van d tokomst krijgn, d kwalitit van ht lvn vrhogn n vrmindring van dprssiv klachtn om t voorkomn dat dz klachtn uitgroin tot n dprssi. Vrindschapscursus voor oudr vrouwn Dz cursus is gbasrd op n zlfhulpmthod (hrwaardringscounsling) n d princips van vrouwnhulpvrlning. Er wordt strk d nadruk glgd op zlfwaardring als d basis voor vrindschap. D cursus bstaat uit twaalf wklijks bijnkomstn, wlk vrschillnd thma s knnn op ht gbid van vrindschap, bijvoorbld vrwachtingn van vrindschap, vrindschap in d jugd, zlfbld als vrindin, niuw contactn makn, bstaand contactn vrdipn, doln in vrindschap. En bijnkomst bstaat zowl uit thori als uit ofningn gricht op rlvant vaardighdn (luistrn, zlfonthulling, mpathi tonn, contact makn), op social situatis di mn moilijk vindt (bijvoorbld n rcpti bijwonn) of op bwustwording van n aspct van vrindschap dat problmatisch kan zijn (ht aangvn van ign grnzn). Tijdns d bijnkomst is r ook glgnhid d rvaringn van d dlnmstrs mt btrkking tot ht ondrwrp of ht huiswrk t bsprkn (Stvns n Albrcht 1995, Stvns.a., 2006, Martina n Stvns, 2006). Activrnd huisbzok Dit is n mthod di mt succs in t zttn is om mnsn di daar bhoft aan hbbn tijdlijk zo t ondrstunn dat z d rgi ovr hun ign lvn kunnn blijvn vorn. Activrnd huisbzok maakt gbruik van gtraind vrijwilligrs. Dz zijn brid om gdurnd n vooraf vastgstld priod (mstal n jaar) imand nmaal in d wk of om d vrtin dagn t bzokn. Ht dol is om samn n plan uit t 11

12 stippln n uit t vorn waardoor d aanvragr zich btr in ht lvn wt t rddn. D situati van d aanvragr wordt samn vrknd (wat wil d oudr graag vrbtrd of vrandrd zin?). Samn stlln vrijwilligr n oudr n stappnplan op dat zij trachtn t ralisrn. Ht contact wordt afgbouwd wannr ht vastgstld dol is brikt. En projct Activrnd huisbzok is mstal n wlkom aanvulling op andr hulpvrlningsvormn n kan voorkomn dat mnsn in n isolmnt rakn n d grp op hun lvn vrlizn. Bovndin voorkomt ht dat mn onnodig mt profssionl hulpvrlnrs t makn krijgt (Huizing 2001; Tr Stg n Pnninx 2000). Zó wil ik oud wordn Dz mthod bstaat uit n oriëntati- (grops)cursus n n individul coachingsgsprk. In lk lvnsfas zijn r lmntn di om xtra aandacht vragn. Na ht vijftigst lvnsjaar btrft dit ondrwrpn als sociaal bwgn, gstlijk bwgn, lichamlijk bwgn n j bwust zijn ho j in ht lvn staat. D intrvnti is gbasrd op d lvnsloopthori van Houbn (2002b). Oudrn kunnn op basis van d in d loop van ht lvn glrd kracht zlfstandig sturing gvn aan hun lvn, in dialoog mt andrn. D cursus bstaat uit acht bijnkomstn waarin thma s aan d ord komn als gzondhid, wonn, social contactn, intimitit, vrij tijd n ontspanning. Dlnmrs lrn van lkaars rvaringn n bidn lkaar ondrling stun bij ht vrknnn van hun moglijkhdn (Cosbo Amstrdam 2006; Brkouwr n Hsslink 2006). Cosbo Amstrdam hft ook n spl latn ontwikkln: Lvnskunst, n gzlschapsspl om mt n grop sniorn kansn n moglijkhdn bij ht oudr wordn t vrknnn (Eijck, Brokma.a. 2006). Dit spl is t gbruikn als instrumnt om oudrn zlf vrantwoordlijkhid t latn nmn voor hun tokomst. Oudrn lrn mt andrn in gsprk t gaan ovr ho z als (aankomnd) snior hun lvn voor zich zin. Rglmatig wordn gsprksgropn voor 50-, 55-, 60-, 65- n 70-plussrs opgzt door ht oudrnwrk n andr instllingn. Plzirig oud wordn mt lvnsrvaring als krachtbron Dit is n gids voor oudrn di willn lrn van lkaar door lvnsrvaringn mt lkaar t dln. Dz aanpak is ook gbasrd op d inzichtn van Houbn (2002b), op Dohmn (2000) n op d inzichtn van d Gronings ondrzokrs op ht gbid van zlfmanagmnt (Stvnink.a., 2005). Oudrn organisrn zlf n grop n bijnkomstn om mt lkaar lvnsrvaringn t dln aan d hand van n wrkbok. Ht id is dat r van dz gropn n olivlkwrking uitgaat. Dlnmrs startn zlf wr niuw gropn n bouwn zo aan ntwrkn. Ht wrkbok n d idën voor d bijnkomstn bvattn uitwrkingn voor vijf thma s di samnhangn mt d lvnsdominn van Ptzold: lichaam n gst, social rlatis, matriël situati, arbid n prstrn n waardn n inspirati (KITTZ 2006). Cursus Vrhaal van j lvn D Uni KBO vindt ht van blang dat sniorn zichzlf kunnn zijn n hun lvn kunnn blijvn vormgvn ondanks lichamlijk n gstlijk achtruitgang n vrlis van naastn. Door middl van dz cursus wordn oudrn gholpn om hun vrkracht t bhoudn of t hrvindn door na t dnkn n t pratn ovr hun bziling. Waardring n zlfrspct vormn d spil van n positiv bnadring van d oudrdom n zijn d motor van d lvnskunst van ht oudr wordn (Brors 2005). D kracht van oudr vluchtlingn, programma s voor lvnsvrhaln n xprssi Dit is n aanpak ontwikkld door Stichting Bvordring Maatschapplijk Participati (BMP) in Amstrdam in samnwrking mt ondr andr Pharos. Vluchtlingn van 45 jaar n oudr wordn mt bhulp van vrschillnd xprssitchnikn uitgdaagd om hun lvnsvrhaln t vrtlln, ht samn mt andrn in bld t brngn n daarna t prsntrn. D dln- 12

13 mrs lrn mt andr ogn naar hun lvnsloop t kijkn, ontdkkn dat samnwrkn mt andrn tot niuw inzichtn n gvolns van waardring kan lidn n dat z mr kwalititn in huis hbbn dan z zlf dachtn. D dolstlling is oudr vluchtlingn d kracht t gvn om hun sociaal isolmnt t doorbrkn, in d hoop dat zij zich daardoor mindr nzaam voln (Morbk 2005). Aandacht voor uw prsoonlijk kompas Dz cursus is bdold voor mnsn di bwust willn lvn, voor mnsn di rvoor kizn om na t dnkn ovr lvnsvraagstukkn, di daarovr willn pratn mt glijkgstmdn n di actif richting willn gvn aan hun lvn n dit graag don in n natuurlijk n inspirrnd omgving. Ht dol is: stilstaan n d balans opmakn van wat imand als mns tot nu to hft googst, zich t ralisrn wlk vrandringn r op d vrschillnd lvnsgbidn (kunnn) plaatsvindn, t vrhldrn wat imands bhoftn, wnsn n doln zijn voor d tijd di komn gaat, strk n zwakk puntn hldr krijgn, ign wijshid gbruikn om vrschillnd moglijkhdn t ovrdnkn n van daaruit t kizn ( D kracht van j lvn En cursus van acht bijnkomstn rond ht lvnsvrhaal voor Turks n Marokkaans oudrn mt dprssiv klachtn. Ht dol van d cursus is d kwalitit van lvn t vrhogn n t voorkomn dat dprssiv klachtn rsultrn in n chronisch stoornis. Er wordt n rminiscnti- n narrativ bnadring togpast waarm cursistn wordn gstimulrd n positif vrhaal ovr hun lvn t makn. In dit vrhaal vindn zij wr aanknopingspuntn voor d tokomst (D Vris n Smits 2006; Smits.a. 2006). Licht dagn, donkr dagn Dz cursus is bdold voor Turks oudrn (mannn- n vrouwngropn apart) di last hbbn van sombr gvolns, gn plzir mr hbbn in ht lvn n wllicht aan n dprssi lijdn. Ht btrft n cursus van drtin bijnkomstn van twënhalf uur idr mt n nazorgbijnkomst. Oudrn lrn wat z kunnn don om hun klachtn t vrmindrn of r btr m om t gaan (Can n Vrdouw 2003). Zin in gzond lvn Lichamlijk n gstlijk vrandringn n ook social omstandighdn kunnn voor oudrn aanliding zijn om mr stil t staan bij ht lvn n juist ook bij gzond lvn. TransAct hft d koffr Zin in gzond lvn ontwikkld, mt daarin matrialn n n handriking. Oudrn wordn gstimulrd om hun vrmogn tot gzond lvn aan t sprkn n t vrstrkn. Er wordn (grops)bijnkomstn gorganisrd waarin mt bhulp van d koffr gsprkkn mt oudrn wordn gvord ovr gzond lvn. Oudrn krijgn n stimulans zich bwust t wordn van vanzlfsprkndhdn n samn zokt mn naar altrnativ moglijkhdn. D intrvnti staat ondr liding van profssionals n intrmdiairs di mt oudrn wrkn zoals prvntiwrkrs, sniornvoorlichtrs, oudrnwrkrs ( 13

14 Zlfmanagmnt in situatis van afhanklijkhid van hulp n zorg D nadruk op zlfmanagmnt bij oudrn als positiv impuls voor ht wlbvindn van oudrn n d kwalitit van lvn hft ook gvolgn voor d inrichting van d zorg aan oudrn. Eign rgi houdn ovr ht lvn btknt dat d gbodn zorg mot aansluitn bij d wnsn n bhoftn van oudrn. Blangrijk is dat oudrn nit wordn gzin als objct van d zorg, maar als partnr di zlf mdnkt n mpraat ovr ho d zorg zich ht bst laat bidn. Ht motto is: nm gn zakn uit handn van oudrn di zij zlf nog kunnn n willn uitvorn. T vl ovrnmn lidt tot n xtrn locus of control, wat op zichzlf al n bron van problmn vormt (Houbn 2002b; Hunink.a. 2003). Dit sluit aan bij ht bgrip van vraaggstuurd zorg: zorg di lvn moglijk mot makn n nit ht lvn mot sturn; d zorg of hulp mot d gbruikr in staat stlln invulling t gvn aan zijn/haar bstaanswijz. Dit vraagt n andr attitud van wrkrs in d cursctor (huisartsn, mdisch spcialistn, ziknhuizn) n d carsctor (thuiszorg, vrzorgings- n vrplghuizn). Vormn van vraaggricht n vraaggstuurd zorg zoals blvingsgricht zorg (Pool.a. 2003; Pool 2003) n wrkn mt n lfplan (Vrbk 2006) sluitn aan bij ht strvn naar ht vrstrkn van zlfmanagmnt bij oudrn. Bij dz vormn van hulp- n zorgvrlning blijft ht zlfbschikkingsrcht van oudrn cntraal staan. Oudrn di vrhuizn naar n intramural instlling wordn aangsprokn op wat z nog wél kunnn. Zicht krijgn op d waard di mnsn zlf hchtn aan bpaald lvnsaspctn is n blangrijk opdracht voor d zorgvrlnrs. Dit gldt ook voor ht inzicht krijgn in wnsn n motivn, in vaardighdn, in lvnssfr n lfstijl, in prsoonlijkhid n in n contxt waarin social achtrgrond n ntwrkn bvrdignd zijn. Zorgvrlnrs hlpn d oudr zokn naar n samnhang n vrtrouwdhid in d huislijk omgving di zij opniuw motn vormgvn. Mantlzorgrs wordn btrokkn bij d invulling van ht lvn van d oudr op d puntn di ht familisystm n d oudr zlf aankunnn. D Vrij Lvnsloop Acadmi hft d Risgids lvnskunst ontwikkld voor instllingn n clintnradn om d kwalitit van d zorgvrlning t vrhogn op grond van d uitgangspuntn van communicativ zlfsturing. In d risgids staan aanwijzingn om vir trktochtn t ondrnmn op zok naar btr moglijkhdn voor d invulling van ht daglijks lvn (Bk.a. 2005): 1 Eign lfstijl, op zok naar n zinvoll dagbstding. 2 Succsvol zlfstandig wonn, individul sociaal ntwrkn n ign rgi. 3 Inspraak n prsoonlijk btrokknhid, wlk moglijkhdn zijn r n ho kunnn oudrn wordn uitgdaagd n volwaardig invulling t gvn aan ht daglijks lvn? 4 Voorkomn van nzaamhid. 14

15 Wat valt t lrn van d intrvntis gricht op ht stimulrn van zlfmanagmnt? Blijkbaar is r sinds nig jarn zowl op univrsitair nivau als in d praktijk tonmnd blangstlling voor mthodn om succsvol oud wordn t stimulrn. Enrzijds is dit inggvn door d opvatting dat oudrn tot op hog lftijd n zinvoll maatschapplijk bijdrag kunnn lvrn, andrzijds door zorg ovr d moglijk stijging van zorgbhoftighid n zorgkostn, wat lidt tot mr aandacht voor prvnti. Evaluatis van cursussn n andr activititn zijn vaak procsvaluatis uitgvord door d btrokkn cursuslidrs. Wtnschapplijk valuatis van d hir bschrvn intrvntis zijn in bprkt mat gralisrd. D valuatis makn duidlijk dat d dlnmnd oudrn vrijwl altijd tvrdn zijn, zij gvn aan dat zij n prttig tijd hbbn ghad. Vaak mldn zij dat ht wl zinvol is gwst: d activitit lidd tot ontspanning, z hbbn niuw mnsn lrn knnn, niuw idën opgdaan. Wannr na vrloop van nig maandn wordt naggaan of d activitit nog nig invlod hft, of r ffctn zijn, wordt r winig invlod mr gmtn. Ht is chtr god moglijk dat dit samnhangt mt d gbruikt ondrzoksmthodn: ht is moilijk om d juist mtinstrumntn t ontwikkln n zkr t wtn dat j wt wat j mt in ondrzok naar intra-individul n social aspctn. In ht algmn blijkt ht zinvol om d volgnd lrpuntn tr hart t nmn: Kwtsbaarhid is gn kwsti van lftijd, hirvan kan ook sprak zijn bij jongr oudrn. Ht is daarom zinvol om d wrving voor activititn in ht algmn op oudrn t richtn n bijvoorbld nit alln op oudrn bovn d 80 jaar (Schuurmans.a. 2004). Mt n opn wrving is d juist dolgrop t brikn, maar ht is d vraag of zr kwtsbar oudrn zo god wordn brikt. Vaak lijkt n prsoonlijk bnadring functionlr t zijn, dit is vnwl n tijdrovnd zaak. Oudrn mt n of mr chronisch ziktn, mt fysik problmn, bprkt mobilitit n n ntwrk waarovr zij tvrdn zijn, zulln nit snl dlnmn aan cursussn zlfmanagmnt (Elzn 2006). Gropsintrvntis zijn succsvollr dan individul intrvntis. D gropn motn vrij klin blijvn; dit varirt van zs tot vijftin dlnmrs. Dlnmrs motn vilighid n vrtrouwn rvarn in d grop, wat bwust aandacht vraagt van d gropsliding. Dlnmrs motn uit zichzlf gmotivrd (graakt) zijn. Als z min of mr wordn gstuurd omdat n andr mnt dat ht god voor hn is zondr dat z dat zlf zo voln, zijn r vrijwl gn ffctn t vrwachtn. Effctondrzokn di in Ndrland op klin schaal zijn uitgvord, latn wisslnd uitkomstn zin, zowl tn aanzin van d tognomn zlfmanagmntvaardighdn als ht wlbvindn n d kwalitit van lvn bij oudrn. Bij d GRIP-gropscursus Gf uw lvn n btj mr GLANS voor allnstaand 55+-vrouwn bijvoorbld, blkn d dlnmstrs na n opn wrving nit vl lagr t scorn op zlfmanagmntvaardighdn dan allnstaand vrouwn in d algmn populati. Wl blkn z zr nzaam t zijn, n hogr oplidings nivau t hbbn n vl vakr gschidn t zijn (Krmrs.a. [in druk]). In Amrika n England is wl vrij vl ondrzok gdaan naar d ffctn van Chronic disas slfmanagmnt programs. D uitkomstn van dz studis zijn ovr ht algmn positif, maar dz mthodikn zijn nit alln op oudrn gricht. Patiëntn kunnn btr mt hun zikt omgaan, zij gaan mindr naar d doktr, makn ffctivr 15

16 gbruik van wlzijns- n (gzondshids)zorgvoorziningn, zij vrtonn mr zlfmanagmntgdragingn n hbbn mr zlfvrtrouwn, d communicati mt artsn vrbtrt, zij hbbn mr informati ovr hun ziktn n d kwalitit van lvn is gstgn (Dpartmnt of Halth 2001; Barlow.a. 2002). Litratuur Barlow, J., C. Wright.a. Slf-managmnt approachs for popl with chronic conditions: a rviw. Patint ducation and cousling, jrg. 48, nr. 2, p , 2002 Cosbo Amstrdam D kracht van oudrn. Projct Systmatisch Prvnti Amstrdam: Cosbo Amstrdam, 2006 Bk, G., F. Trink n T. van Gnnip Risgids lvnskunst. En handriking rond zingving van VDZ Ndrland voor managmnt n cliëntnradn van zorginstllingn. Utrcht: VDZ, 2005 Dpartmnt of Halth Th xprt patint. A nw approach tot chronic disas managmnt for th 21st cntury. London: Dpartmnt of Halth, 2001 Bnthum, G.J. Cursuspakkt Vrlis n dan vrdr. Utrcht: Landlijk Cntrum GVO, 1994 Dohmn, J. D trugkr van d lvnskunst. Tijdschrijft voor Humanistik, 2000, nr. 2, p Brkouwr, L n A.E. Hsslink Zó wil ik oud wordn! Evaluati van n pilot, dlprogramma van ht projct Systmatisch Prvnti. Amstrdam: GGD Amstrdam, Epidmiologi, Documntati & Gzondhidsbvordring, 2006 Bohlmijr, E., M. Valnkamp n F. Smit Ontwikkling n valuati van n cursus rond ht ign lvnsvrhaal voor oudrn mt dprssiv klachtn. Utrcht: Trimbos-instituut, 2003 Brors, A. Ht vrhaal van j lvn. Dn Bosch: Uni KBO, 2005 Eijck, Ria, Tootj Brokma.a. Lvnskunst. Spl. Amstrdam: Cosbo Amstrdam, 2006 Elzn, H.A. Slf-managmnt for chronically ill oldr popl. Profschrift Rijksunivrsitit Groningn. [S.l]: [s.n.], 2006 (//irs.ub.rug.nl/ppn/ ) Elzn, H., J.P.J. Slats.a. Th ffct of slf-managmnt intrvntion on halth car utilization in a sampl of chronically ill oldr prsons in th Nthrlands. Journal of valuation in clinical practic, 2007 [in druk] Can, M. n I. Vrdouw Cursus Licht dagn, donkr dagn voor Turkn n Marokkann mt dprssiv klachtn. Handriking voor coördinatorn n bglidrs. Utrcht: Trimbosinstituut, 2003 Frund, A.M. n P.B. Balts Slction, optimization, and compnsation as stratgis of lif managmnt: corrlations with subjctiv indicators of succssful aging. Psychology and aging, jrg. 13, nr. 4, p ,

17 Friswijk, N., P. Dijkstra.a. Grip op ht lvn. Gnitn van ht oudr wordn. Utrcht: Ht Spctrum, 2004 Friswijk, N., N. Stvrink.a. Th ffctivnss of a bibliothrapy in incrasing th slf-managmnt ability of slightly to modratly frail oldr popl. Patint ducation and counsling, jrg. 61, nr. 2, p , 2006 Hunink, G.H., A.H. Huijr n G.I.J.M. Kmpn Vrplgkundig zorg bij patiëntn mt chronisch ziktn / zlfmanagmnt. Maastricht: Univrsitit van Maastricht, 2003 Kmpn, G.I.J.M. Prvnti n oudr wordn: d moglijkhdn voor zlfmanagmnt. Epidmiologisch bulltin, jrg. 41, nr. 2/3, p , 2006 Gnnip, T. van Enzaamhidsprvnti bij oudrn n d invalshok vanuit communicati n zlfsturing. Inliding tijdns d bijnkomst Ntwrk GGD n stunfunctis op 19 fbruari 2004 t Utrcht Gnnip, T. van, n P. Houbn Wrkn aan wlbvindn. Ht prsoonsgricht twgsprk stap voor stap. Wrkcahir. Rottrdam: Rottrdams Forum Communicati n Zlfsturing / IOG Ntwrk, 2005 Houbn, P.J.J. Vraagsturing als blidsstrvn n stuurcomptnti in d twd lvnshlft. Tijdschrijft voor arbid n participati, jrg. 24, nr. 1, p , 2002a Houbn, P.J.J. Lvnsloopblid. Intractif lvnsloopblid ontwrpn in d twd lvnshlft. Maarssn: Elsvir, 2002b Houbn, P.J.J., T. van Gnnip, H. Schrutlkamp n M. Koopman Lvnsloopblid in Gsprk: Grdschap voor d bnutting van prsoonlijk softwar gricht op prsoonlijk ontwikkling, Wrkcahir, Rottrdam: Vrij Lvnsloop Acadmi, 2005 Huizing, A. Ervaring lrt. Dri jaar activrnd huisbzok bij oudrn. Utrcht: Ndrlands Instituut voor Zorg n Wlzijn / NIZW, 2001 Kmpn, G.I.J.M. Daglijks functionrn n gvolns van comptnti n control. Obsrvatis n moglijkhdn voor zlfmanagmntintrvntis. Inliding bij d Invitational confrnc NIZW, 30 novmbr Maastricht: Univrsitit van Maastricht, 2005 Kmpn, G.I.J.M. Zlfmanagmnt: n gzondr oudrdom. Oudrnzorg, nr. 3, p. 21, 2004 Kmpn, G.I.J.M. En btj mns vrgrijst nit. Maastricht: Univrsitit van Maastricht, 2003 KITTZ Plzirig oud wordn mt lvnsrvaring als krachtbron. Gids voor oudrn di willn lrn van lkaar. Groningn: KITTZ, 2006 Knipschr, K. Wrk n vrijwilligrswrk voor sniorn: n maatschapplijk uitdaging. Gron, jrg. 3, nr. 2, p. 5-14, 2001 Krmrs, I.P., N. Stvrink.a. Improvd slf-managmnt ability and wllbing in oldr womn aftr a short group intrvntion. Aging and mntal halth, jrg. 10, nr. 5, p , 2006 Krmrs, I.P., N. Stvrink.a. Singl oldr womn who applid for th Giving lif mor LUSTRE cours: Ar thy th targt group that was aimd for? Educational grontology, [in druk] 17

18 Lammrn, P. van, n K. Gln Vrbittrn of vrbtrn. Evaluati van n programma tr voorkoming van nzaamhid n dprssi bij oudrn vrouwn. Utrcht: NCGv, 1995 Lorig, K. Patint ducation. A practical approach. Thousand Oaks: Sag Publications, 2001 Lorig, K. n H. Holman Slfmanagmnt ducation: contxt, dfinition, and outcoms and mchanisms. Papr prsntd at th first Chronic Disas Slf-Managmnt Confrnc, Sydny, August Palo Alto: Stanford Patint Education Rsarch Cntr, 2000 (\\patintducation.stanford.du\) Schuurmans, H. Promoting wll-bing in frail ldrly popl. Thory and intrvntion. Profschrift Rijksunivrsitit Groningn. Groningn: Rijksunivrsitit Groningn, 2004 (//irs.ub.rug.nl/ppn/ ) Schuurmans, H., N. Stvrink.a. How to masur slf-managmnt abilitis in oldr popl by slf-rport. Th dvlopmnt of th SMAS-30. Quality of lif rsarch, vol. 14, nr. 10, p , 2005 Schuurmans, H., N. Stvrink.a. Old or frail: what tlls us mor? Journals of grontology Mdical scincs, jrg. 59, nr. 9, p , 2004 Lucassn, K., M. van Mann n A. Wolvkamp Evaluativrslag In gsprk. Vijf gsprkknmodl in contact mt oudrn. Eindhovn: GGzE, 2001 Martina, C. M. S. n N.L. Stvns Braking th cycl of lonlinss? Psychological ffcts of a frindship nrichmnt program for oldr womn. Aging and Mntal Halth, vol. 10, nr. 5, p , 2006 Morbk, S. (rd.) Ongknd bijzondr. Oudr vluchtlingn in bld. Amstrdam: Stichting BMP, 2005 Pool, A. Zorg mt n gzicht. Blvingsgricht zorg in d praktijk. Sri Inzicht in vrzorging, vrzorging in zicht. Utrcht: NIZW, 2003 Pool, A., J. Kuijt n M. Waltrs Zorgn hb j samn. Blvingsgricht zorg in d praktijk. Utrcht: NIZW, 2003 Rijnvld, S.A..a. Gzond n vitaal. Sportstimulring voor mnsn mt n bprking of n chronisch aandoning. Lidn: TNO Prvnti n gzondhid, 1998 Smuldrs, E.S.T.F., J.C.M. van Haastrgt.a. Evaluation of a slf-managmnt programm for congstiv hart failur patints: dsign of a randomisd controlld trial. BMC halth srvics rsarch, vol. 6, p. 91, 2006 Smits, C., G. Boland.a. D kracht van j lvn. En cursus rond ht lvnsvrhaal voor oudr Turkn n Marokkann mt dprssiv klachtn. Handliding n draaibok. Utrcht: Trimbos-instituut, 2006 Stg G. tr, n K. Pnninx t Hft in handn. Praktijkbok activrnd huisbzok bij oudrn. Utrcht: Ndrlands Instituut voor Zorg n Wlzijn / NIZW, 2000 Stvns, N. n H. Albrcht D vrindschapscursus voor oudr vrouwn. En handliding. Nijmgn: Katholik Univrsitit Nijmgn, 1995 Stvns, N. L., C. M. S. Martina n G. J. Wstrhof Mting th nd to blong: prdicting ffcts of a frindship nrichmnt program for oldr womn. Th Grontologist, vol. 46, nr 4, p ,

19 Stvrink, N., S. Lindnbrg n J. Orml Towards undrstanding succssful aging: pattrnd chang in rsourcs and goals. Aging & socity, vol. 18, nr. 4, p , 1998 Stvrink, N., S. Lindnbrg n J.P.J. Slats How to undrstand and improv oldr popl s slf-managmnt of wllbing. Europan journal of aging, 2, p , 2005 Vrbk, G. Zorgplan voor ht lfplan. Maarssn: Businss Rd Information, 2006 Zijlstra, G.A.R., J.C.M. van Haastrgt.a. Evaluating an intrvntion to rduc far of falling and associatd activity rstriction in ldrly prsons: dsign of a randomisd controlld trial. BMC public halth, vol. 5, p. 26, 2005 Zijlstra, G.A.R., S.L. Tnnstdt.a. Rducing far of falling and avoidanc of activity in ldrly prsons. Th dvlopmnt of a Dutch vrsion of an Amrican intrvntion. Patint ducation and counsling, jgr 61, nr. 2, p , 2006 Vris, W. d, n C. Smits D kracht van j lvn. En cursus rond ht lvnsvrhaal voor oudr Turkn n Marokkann mt dprssiv klachtn. Procsvaluati. Utrcht: Trimbosinstituut, 2006 Zó wil ik oud wordn: oriëntati(grops)cursus n individul coachingsgsprk. Amstrdam: Cosbo Amstrdam, 2006 Wbsits mdicin/2006/h.a.lzn/dankw.pdf 19

20 2007 Vilans Nits uit dz uitgav mag wordn vrmnigvuldigd n/of opnbaar gmaakt door middl van druk, fotokopi, microfilm of op nig andr wijz zondr voorafgaand schriftlijk tostmming. Auturs: Ank Loog n Riki van Ovrbk Mt dank aan N. Svrink, G. Kmpn, T. van Gnnip, N. Stvns n H. Elzn voor ht kritisch doorlzn van d tkst n voor hun commntaar n suggstis. Foto s: Katrin Muldr, Amstrdam Vilans Catharijnsingl 47 Postbus RE Utrcht Tlfoon (030) Fax (030) info@vilans.nl Wbsit T bstlln via: Adrpak Postbus BB Dn Haag Tlfoon (070) Fax (070) vilans@adrpak.nl