Aanpassingen grofwild

Transcriptie

1 voedselarme omstandigh yoo(,dikr (3) 21 Aanpassg grofwild Hans Wolkers Enkele eeuw gel kwam elhert wil zwijn Nerland vooral voedselrijke overstromgsgebi gro rivier voor. Deze gebi bon kwalitatief kwantitatief zicht uitskd voedselbod. Door toame mselijke aktiviit ze wild zwijn hier langzaam gebi zijn elhert verdw. Hun areaal is nu vrijwel beperkt tot Veluwe, voedselarm gebied, dat echr niet voorkeur grofwild heeft, is bij gebrek ber. Toch kom elhert wild zwijn er relatief hoge dichth voor. Titalljar lang wern pulatiedichth grofwild Veluwe t behoeve jacht hoog niveau gehoun. Bijvoer In wr hebb wil zwijn verlaag stofwisselg. Foto: NN pas ze vorm beheer. Het bijvoer is laats jar afgom,

2 ZOOGDIER (3) 22 maar er zijn nog seds gebi waar Mogelijke wijzers (dicator) voor pulatiedichth wild zwijn Sus scrofa elhert Cervus elaphus kunstmatig hoog niveau worn gehandhaafd. De laats jar is besef gegroeid dat ze kunstmatig veranr voedgstoestand wern bestuerd hun juistheid getoetst. Het onrzoek vond plaats kar Het Bosbegrazgsexperimt, waar diverse stitut hoge dichth niet pass samwerk: Landbouwuniversiit ecologisch verantwoord faunabeheer. Wagg, Rijksuniversiit Utrecht, Stargctrum Instituut voor Bos- Natuuronrzoek. Het conditieonrzoek werd grols uitgevoerd bij faculit Diergeeskun, vakgroep Inwdige Ziekt Voedg Universiit Utrecht. Pulatiedichth die meer oversmmg zijn natuurlijk voedselbod verdi gwoordig voorkeur. In kele elgebi Veluwe is bijvoer vermrd of zelfs geheel gestaakt zijn pulatiedichth gedaald. Voorbeeln hier zijn zuilijke wildb Kroondome Cadmiumconctratie Staatswildreservaat. Het gevolg Zoogdier die worn blootgesld beperkg bijvoer is dat overlevg voortplantg wild zwijn elhert die gebi hoge ma beïnvloed worn door voedselbod wr. Aangezi zware al zoals cadmium lood bn ze al eiwitt, hoofdzakelijk lever nier. Op ze wijze wordt giftigheid ze al beperkt. Uit monsrs Veluwe per pervlak-heid weig levers nier, afkomstig betrek- voedsel bevat, zoun overwr dier die niet worn bijgevoerd zodanig onrvoed kunn rak dat hun overlevgskans srk afnem. Op zich is dat g onnatuurlijk verschijnsel. Wrsrf is immers selectieproces dat pulatie gezond houdt. Niet bekd is echr of wil zwijn elhert zonr bijvoerg lange rmijn kunn overle- kelijk jonge (0 tot 5 jaar) elhert wil zwijn Veluwe, blijkt dat name cadmiumconctraties nier extreem hoog zijn (zie tabel 1), merkelijk hoger dan bij ev ou controledier die gevoerd war runr- of zeugbrokk hooi. Er is duilijke toame cadmiumconctratie leeftijd, wat suggereert dat ze dier perma- v voedselarme Veluwe. nt blootgesld zijn dit zware aal. In buitland is Conditieonrzoek dit verschijnsel ook bij anre diersoort Stp bijvoer zonr zicht waargom, bijvoorbeeld bij eland, effect zo n maatregel dier zou riskant kunn zijn. kariboe witstaarthert. De meest voor hand ligg oorzaak Terrebeheerrs zoun over objectieve hon moet beschikk om voedgstoestand dier hoge cadmiumcontraties wil dier is name cadmium via voedsel. Plant kunn kunn beoorl gedur cadmium nem via worls meest kritieke perio: wr sl stgels blar, rwijl vroege cadmium door neerslag evs pervlak plant voorkomt. voorjaar. De bodig gegevs onrzoekshon ontbrak evwel. Daarom is afgel De controledier wern gevoerd jar gewerkt objectieve ho om conditie wil zwijn elhert monitor. relatief jong planmariaal door kor groeiperio lage cadmiumconctratie. Functiestoorniss als gevolg cadmium tr pas Tabel 1. Cadmiumconctratie (microgram per gram droge stof) nier wil zwijn elhert per leeftijdsgroep (jaar). leeftijdsgroep < >5.0 controle (2.0) wil zwijn elhert als cadmiumconctratie nier tms 360 microgram lever rond circa 150 microgram per gram droge stof bedraagt. De gevonn conctraties bij Veluws grofwild ligg ruimschoots b ze conctraties. Gezi stapelg cadmium leeftijd is niet onnkbaar dat oure dier wel problem kun-

3 Elhert wil zwijn Veluwe hebb valld hoge conctraties cadmium nier. Foto Johan Meesr n krijg meralhuishoudg zelfs door cadmium veroorzaak weefselbeschadigg. lever voor ms bij consumptie Hoge conctraties T zich anre plant diersoort zijn cadmiumconctraties Veluws grofwild hoog. In (spier-)vlees. Elhertier (200 gram) overschrijdt echr norm Wereldgezondheidsorganisatie viermaal bij kalver twtigmaal bij Noorweg bevatt organ rdierook hoge cadmiumconctraties, waarschijnlijk omdat cadmium volwass dier. Voor wil zwijn zi we vergelijkbaar patroon. Anre Veluwse zoogdier wern bevatt korstmoss groot el niet cadmium onrzocht. Er mag echr verwacht worn dat cadmium-probleem zich name bij plant zoogdier voordoet, omdat niet-planrs zilijk lagere cadmiumconctraties lever nier hebb (Frank 1986). Op basis ze resultat kan m hun mu vorm. Er zit echr nog meer cadmium nier Veluwse elhert. Elhert Noorweg hebb relatief lage cadmiumbelastg, veel lager dan rdier. De Veluwse elhert bezitt anrhalf- tot timaal hogere cadmiumconctratie lever nier g har uitsprak do over dan elhert Noorweg. Zelfs bij koei afkomstig uit Bul Kemp, gebied beruch cadmiumverontreigg, blijk zilijk lagere nier-cadmium-conctraties voor kom dan bij Veluwse elhert. vervuilgsgraad Veluwe. Negatieve effekt vitaliit of voortplantg zijn bij grofwild niet vastgesld. Toch vorm hoge cadmiumconctraties latt risico voor grofwild, name voor oure dier. Aangezi cadmium stapelt bepaal organ (vooral lever nier) dier (Person and Alloway 1979; Julshamn et al. 1977; Vos et al. 1986) mog we er uitg dat ge conctraties g risico s Vetvoorraad Bij wild geschot zwijn werd onrzocht hoe bij voortschrijn onrvoedg verschill vetvoorran lichaam worn ge-

4 /(»(>(,lllllt (3) 24 sprok. Eerst worn (gelijktijdig) formatie omtrt voedgstoestand wil zwijn, maar nael is dat g all verricht onrhuidse vet vet buikhol gebruikt. Pas nadat onrhuids kunn worn do dier. vet buikhol-vet vrijwel geheel verdw zijn, wordt bmergvet holle br poot gesprok (figuur 1). Over algem verton vetvoorran bij gro zoogdier schommelg lo seizo. Er is bouw vetvoorran zomer-najaar verbruik wr-voorjaar. Het gebruik Vetvoorran ook gev g zicht gezondheidstoestand dier dat momt. Getailleer formatie over functioner dier ig momt kan echr simpel bloedmonsr worn verkreg. Het bloedvariabel geeft zowel formatie omtrt voedgsals gezondheidstoestand. Bovdi vetreserves is dus onrel kan worn gebruikt bij zowel do jaarcyclus dier. Voor als lev vastsll (ernstige) onrvoedg bi ze vetvoorran dus slechts dier. Bij herhaald rugg dier kan zicht verlo gezondheidstoestand worn verkreg. beperk formatie. Ernstige onrvoedg kan Bij geschot wil zwijn bleek dat meest betrouwbaar worn vastgesld hand bmergvet midnhandsb- samsllg bloed pas veranrt laat stadium onr- tjes. Dit blijkt laats vetvoorraad voedg, als bmergvet wordt zijn die wordt gesprok. Met name voor onvolwass dier bleek hoeveelheid mast (eikels beukot) doorslaggevd belang zijn voor groei bouw vetreserves. In wr weig mast (wr 1989) blek jonge dier belangrijk kleer zijn, rwijl ook diverse vetvoorran kleer war dan wr rijk mastbod (wr 1988); zie figuur 1. gesprok. Het effect chronische onrvoedg bloedsamsllg wil zwijn elhert is narbestuerd behulp gecontroleerd stalexperimt, uitgevoerd wrseizo. De controlegroep bei diersoort kreg ruim voldo voer, rwijl rantso proefgroep slechts 20 % bedroeg ergie die controlegroep nam. De resulta- We mog verwacht dat slech mastjar bij niet bijgevoer wil t gev zicht verschill veranrg gezondheid zwijn natuurlijke srf zal tr, vooral onr jonge dier. dier. Het totale gewichtsverlies wil zwijn bedroeg circa 40 % dat Onrvoedg Vetvoorran verschaff belangrijke elhert /o. Dit is zilijk mr dan was verwacht basis ergiename, wat duidt verlaag ergiebehoef onrvoe dier, mogelijk door Figuur 1. Het verband tuss hoeveelh onrhuids vet bmergvet bij jonge wil zwijn, mastjaar (wr 1988) jaar weig eikels beukot (wr 1989). verlagg stofwisselg rust (basaal abolisme) afgom lichaamsmassa. Het gewicht lever nier bleek onrvoe dier relatiefméér afgom dan totale lichaamsgewicht. Zo n relatief gro gewichtsafname bij ze veel ergie verbruik organ draagt bij ergiebesparg kan gezi worn als efficiën passg perio verlaagd voedselbod. Elhert verlaagn spont hun voedselname gedur wr. Waarschijnlijk is dit gevolg door daglg beïnvloed jaarritme. In wr wordt stofwisselg als ware wrstand gezet als doel ergieverbruik beperk.

5 1994 ZOOGDIER 5 25 (3) laat Bloedsamsllg Crea Onrvoedg heeft verschill effec- hoog conctratie bloed zi, t haemoglob haematocriet (na circa 12 goed k ma kon bij maar n, zijn wek) blijkt ernstige voor wil zwij- onrvoedg bij E bloedsamsllg. afnemd gehal elhert niet wor- rwijl haemoglobeaf; albume, bloedserum is eiwitstatus De dier eiwitconctraties blijk zwijn controle- n. was wil zwijn dg hun z) it reeds neemt ureum-conctratie srk. zwijn is proev geblek dat wil elhert passgsvermog groot - perion hoev wil wil- bij v- vermog tijns onrvoe- om als wil zwij- één week activi- na zym bloed alkalische fosfatase af srk t gevolge komt diverse weefsels fosfatase Alkalische onrvoedg. De beperk. Bij neemt stikstofverliez (=eiwitverlie- zowel elhert Bij n ber afneemt. tuss gehonger dier Dit wijst activiit srk verlaagd maar verschil g ver- beoorl. bij onrvoe elhert, name haematocrietgehal lar stijgt nog Uit eiwitconctraties, fosfatase verrg onrvoedg n vastgesld. Aan gelijkertijd alkalische direct vrijwel voor speelt belangrijke rol bij stofwisselg. afname verlagg weerspiegelt algehele stofwisselg diverse weefsels. Veranrg conctratie afvalproduct ( a r) bloed geeft formatie filrcapaciit wek twee ongeveer was conctratie verhoogd bij zowel uitscheidg vermr beperk. voor mechanisme vdt zeer name is om nier mr weefseleiwit, uit synthese eiwit. Dit ureumhergebruik ber. dier dat verschill hoogst- efficiënt plaats bij overw- brue r door wat bloed filrt kan dit worn herge- bruikt dit Het bloedbeeld experimt, wil zwijn, lijkt srk zicht dat overwr brue ber. staat zijn Onrzoek naar bloedsamsllg geeft dus toestand t. De stoff schill over zeer ge- elherdiverse bloed veranr stadia voedgs- wil zwijn conctraties overbrugg zonr noemswaardige storg wisselg zonr schalijke bijprodukt. bijvoer stof- vormg Stp Veluwe zal ver- onrvoedg. dan ook hoogstwaarschijnlijk niet direkt e Wel moet, zwijn, beke- huidige pulaties n. rekg name worn wil bij gehoun talsschommelg veroorzaakt door Natuurlijke wissel srf worn mastbod. voortplantg hierdoor (Skogland direct Door 1986). natuurlijke selectie zull best veranrg tailleer formatie ernstige perion voedselkort gepas dier overlev pulatie zich ber. Dit - past zijn omgevg wrsrf-mechanisme zal langere rmijn bijdrag ontst ber grofwild-pulaties. overschakel Johan Meesr verlaagd voedselbod bezitt (worpgroot) bijvoer zwijn niet uit putt. Foto beïnvloed Stp zijn, vetvoorran vermr- ze stof beukot als zwijn vorm ureum afkomstig ureum, Doordat veel er wr hun onrvoedg passg Als Na crea srk nierfunctie, waarschijnlijk stikstofverlies over nier. wil elhert. Dit wijst cre- spie- uitgebalanceer Beheerrs die natuurlijker

6 beheer zull wel vger pols moet houn, name gedur wr-voorjaar-perio. Bloedonrzoek kan daarbij behulpzaam zijn. Liratuur Frank, A., 1986, In search of biomonitors for cadmium: cadmium contt of wild Swedish fauna durg Sci. Tot. Environ. 57: Julshamn, K., F. Utne, & O.R. Braekhan, Inractions of cadmium with cper, zc, and iron differt organs and tissues of the rat. Acta Pharmacol. et Toxicol. 41: Person, P.J., & B.J. Alloway, Cadmium soils and vegetation. In: M. Webb (Ed.), The chemistry, biochemistry and biology of cadmium. Vol. 2. Elsevier/North Holland Biomedical Press, Amsrdam/New York/Oxford, pp Skogland, T., Dsity pnt food limitation and maximal production wild reer herds. J, Wildl. Manage. 50: Vos, G., J.J.M.H. Teeuw & W. Delft, Arsic, cadmium, lead and mercury meat, livers, and kidneys of swe slaughred The Netherlands durg the period Z. Lebsm. Unrs. Forsch. 183: In wr verlag elhert hun voedselname. Wolkers, J Unrnutrition wild boar (Sus scrofa) and red er (Cervus elaphus). The relation betw tissue composition and nutritional status. Proefschrift, Utrecht. Foto Pier Elbers J. Wolkers, p/a Warnaarl 60, Wild zwijn, foeragerd beukot. Foto Johan Meesr 2172 JA Sassheim,