De otter is terug! Alterra, Centrum Ecosystemen Hugh Jansman Dennis Lammertsma Loek Kuiters i.s.m. Freek Niewold Vilmar Dijkstra

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "De otter is terug! Alterra, Centrum Ecosystemen Hugh Jansman Dennis Lammertsma Loek Kuiters i.s.m. Freek Niewold Vilmar Dijkstra"

Transcriptie

1 De otter is terug! Alterra, Centrum Ecosystemen Hugh Jansman Dennis Lammertsma Loek Kuiters i.s.m. Freek Niewold Vilmar Dijkstra Alterra april 2013

2 Otters

3 (vooralsnog) grootste roofdier van Nederland!

4 Verder lezen

5 Historische verspreiding van de otter uit: Broekhuizen et al, 1992

6 Uitsterven otter Habitat vernietiging & versnippering Verkeer Visfuiken Vervuiling Bejaging illustratie: Guy Troughton Maar waarom de otter wel?...

7 Vos Wolf Otter Gewicht 5 8 kg kg 7 12 kg Voedsel knaagdieren, (grote) zoogdieren, vis vruchten, aas aas Leefwijze solitair/paar paar/roedel solitair Leeftijd seksueel volwassen 1 jaar 2 jaar 2 jaar Worpgrootte Otter is een specialist Gering voortplantingspotentieel Gifstoffen m.n. probleem in aquatisch milieu

8 Waarom herintroductie? Otter hoort bij ons landschap Mens verantwoordelijk voor uitsterven in NL Kroon op herstel van zoetwater natuur Illustratie: M.A. Koekkoek: Aan de Rivier Uitgeverij: De Vuurbaak - Wolters-Noordhoff Verbinding met buurpopulaties binnen 50 jaar waarschijnlijk

9 Herintroductie gebied (~200km 2 ) Verspreidingsgebied otter ( ) (from: Broekhuizen et al, 1992)

10 Hele ecosysteem profiteert! Maatregelen

11 Hele ecosysteem profiteert! Maatregelen

12 Foto s: Ronald Messemaker, NM Laagveenmoerassen

13 Foto s: Ronald Messemaker, NM Laagveenmoerassen

14 Foto s: Ronald Messemaker, NM Laagveenmoerassen

15 Foto s: Ronald Messemaker, NM Laagveenmoerassen

16 Foto s: Ronald Messemaker, NM Laagveenmoerassen

17 Foto s: Ronald Messemaker, NM Laagveenmoerassen

18 Laagveenmoerassen

19 Ambassadeur Otter

20 herintroductie 2002: start herintroductie (plan: 40 otters in 4-6 jaar) : 31 otters uitgezet Wildvang: Letland, Wit-Rusland, Polen Fok/opvang: Tsjechië, Zweden, Duitsland man vrouw totaal Wildvang Fok/opvang totaal

21 Spraints

22

23 Veldwerk impressie

24 De ijsperiode

25 Genetische monitoring Communicatie via Spraints ~makkelijk te vinden verzamelperiode: Oktober-Maart Otter specifieke DNA merkers ~60% succesvol Correctie voor DNA fouten

26

27 Populatie ontwikkeling aantal geidentificeerde individuen Uitgezet Nakomeling Cumulatief aantal uitgezet 02/03 03/04 04/05 05/06 06/07 07/08 08/09 09/10 Winter periode

28 Stamboom

29 Verspreiding

30 Verspreiding

31 Verspreiding

32 Actuele verspreiding (2013)

33

34 Doodsoorzaken Verkeer 90 (77%) Ziekte 3 Bijtwond 1 Verdrinking 4 Muskusratval 1 Onbekend 18 Totaal (mrt-2013) 117

35 Dode otters : 117 Sterftekans subad : 85%

36 Inteelt aantal nieuw geidentificeerde nakomelingen f = 0 f > 0 Inteelt coefficient 02/0303/0404/0505/0606/0707/0808/0909/10 Winter periode Inteelt coefficient F = inteeltcoefficient

37 Inteelt bij F=10% Eigenschap Soort Reductie (%) Referentie Aantal nakomelingen per worp Bruine beer (Ursus arctos) -6.3 Laikre et al. 1996; Laikre 1999 Levensduur Wild zwijn (Sus scrofa) Wolf (Canis lupus) Lynx (Lynx lynx) Muskusos (Ovibos moschatus) -2.7 Laikre Laikre & Ryman 1991; Ellegren 1999; Laikre Laikre Laikre et al. 1997; Laikre 1999 Aantal nakomelingen per reproductief jaar Wolf Laikre 1999 Muskusos Laikre et al. 1997; Laikre 1999 Wolf (gevangenschap) Wolf (wild) Laikre & Ryman 1991; Liberg et al. 2005; Bensch et al. 2006

38 Risico Voortplanting Sterfte Delicate balans bij de otter!

39 Aanbevelingen zijn afhankelijk van het type water(weg): migratiecorridoren of vestigings- en voorplantingswateren

40 Wegen Voorkom sterfte in voortplantingsgebieden De beste mitigerende optie is het terugbrengen van de verkeerssnelheid tot max 60 km/h middels infrastructurele maatregelen Toekomstig leefgebied: breng knelpunten in kaart en mitigeer ze.

41 Oeverranden Maai oeverranden niet volledig kort, maar creëer elke ca 1 km een dagrustplaats.

42 Inteelt: korte termijn Plaats enkele dieren bij om inteelt tegen te gaan en tevens zwervende dieren af te vangen Focus op ten minste een tweede populatie om duurzame status te realiseren

43 Inteelt: lange termijn (EHS) Maps: Map: Alterra

44 Visfuiken Voortplantingsgebied: Alle fuiken voorzien van een grid Overige waterwegen: Fuiken niet gehele waterweg laten afsluiten Fuiken minimaal >10 meter uit de kant Keerwand niet tot aan de oever

45 Ongedierte bestrijding In bever/otter leefgebied bij voorkeur geen (vrijwel) volledig waterweg-blokkerende vangmiddelen Zeer terughoudend gebruik van klemmen in otter/bever/bunzing leefgebied

46 Overig Monitoring van de populatie Ontwikkeling & status (NEM; CaLutra) Inteelt / vervuilende stoffen / bedreigingen Meld de otter aan in Brussel (habitatrichtlijn) Voortlichting & PR: Zorg dat bekend is bij betrokken organisaties hoe voorbereid te zijn op de komst van de otter Website

47 De uitgezette otters doen het uitstekend! Conclusies DNA-Spraint methode is een zeer waardevolle onderzoekstechniek Voortplanting >> sterfte Kleine populaties vatbaar voor inteelt >> risico! Verkeer is de belangrijkste bedreiging voor de otter Met eenvoudige maatregelen kan de groei van de populatie worden versneld

48 Sporen? Meld ze (waarneming.nl of telmee.nl of via de zoogdiervereniging.nl) en volg de spannende ontwikkeling van deze soort!

49 Dankwoord Dank aan iedereen die aan dit project heeft bijgedragen! 0031 (0) Alterra april 2013

50

De otter en de bever zijn terug!

De otter en de bever zijn terug! De otter en de bever zijn terug! Ook in Noord-Holland? Hans Bekker Voorzitter Calutra Haarlem 16 november 2018 Met dank aan Hugh Jansman (WUR) en Vilmar Dijkstra (Zoogdiervereniging) Otter: Bever: vis

Nadere informatie

Genetische diversiteit in kleine populaties

Genetische diversiteit in kleine populaties Genetische diversiteit in kleine populaties Problemen, oplossingen en het nut van monitoring Arjen de Groot Team Dierecologie, Alterra WUR Ecologie in de praktijk 21 maart 2013, Eindhoven Inhoud 1) Het

Nadere informatie

Status van de Nederlandse otterpopulatie na herintroductie. Kansen voor duurzame instandhouding en risico s van uitsterven

Status van de Nederlandse otterpopulatie na herintroductie. Kansen voor duurzame instandhouding en risico s van uitsterven Alterra is onderdeel van de internationale kennisorganisatie Wageningen UR (University & Research centre). De missie is To explore the potential of nature to improve the quality of life. Binnen Wageningen

Nadere informatie

Vos. De kop-romplengte van 58 tot 90 cm met een staart van 32 tot 48 cm.

Vos. De kop-romplengte van 58 tot 90 cm met een staart van 32 tot 48 cm. Inheemse Roofdieren Vos De kop-romplengte van 58 tot 90 cm met een staart van 32 tot 48 cm. vos kan zich makkelijk aanpassen aan een leefgebied maar zijn favoriet is toch wel een bos met open gebieden.

Nadere informatie

Monitoring Wolf Nederland

Monitoring Wolf Nederland Monitoring Wolf Nederland Stakeholdersbijeenkomst Operationeel draaiboek wolf 4 juli 2018, Hugh Jansman & Arjen de Groot Duitsland & Polen: status 2015 Kenmerken wolf immigratie voortplanting populatieomvang

Nadere informatie

Samenvatting van het rapport. Het gehele rapport is te downloaden van. HUwww.alterra.wur.nlUH (ga naar Alterra-rapporten ; nummer 1822).

Samenvatting van het rapport. Het gehele rapport is te downloaden van. HUwww.alterra.wur.nlUH (ga naar Alterra-rapporten ; nummer 1822). Samenvatting van het rapport. Het gehele rapport is te downloaden van HUwww.alterra.wur.nlUH (ga naar Alterra-rapporten ; nummer 1822). REFERAAT (gehele rapport) Lammertsma, D.R., F.J.J. Niewold, H.A.H.

Nadere informatie

WOLF. Huilend roofdier

WOLF. Huilend roofdier WOLF Huilend roofdier Wolven hebben vaak een hele slechte naam. Denk maar eens aan de wolf in het verhaal van Roodkapje, die haar oma heeft opgegeten. Of Midas de wolf, die tevergeefs op de drie biggetjes

Nadere informatie

Wolven in Nederland? Ze komen er aan! Leo Linnartz, april 2013

Wolven in Nederland? Ze komen er aan! Leo Linnartz, april 2013 Wolven in Nederland? Ze komen er aan! Leo Linnartz, april 2013 Inhoud Nederland is vol Toch komen er wolven aan Eerste wolf Wolven in de natuur Wolven, mensen en vee Nederland is vol! Platteland loopt

Nadere informatie

Verkenning van verkeersknelpunten voor de otter

Verkenning van verkeersknelpunten voor de otter Verkenning van verkeersknelpunten voor de otter Knelpuntenanalyse voor de otter in het Duitse grensgebied (Kreis Kleve, Kreis Borken en Kreis Wesel) Marlies Gräwe ARK Natuurontwikkeling - Molenveldlaan

Nadere informatie

BRUINE BEER. Grote alleseter

BRUINE BEER. Grote alleseter BRUINE BEER Grote alleseter Een bruine beer ziet er schattig uit, maar vergis je niet. Deze beer is zonder twijfel het sterkste dier van Europa! Wist jij dat er veel kinderen zijn die wel eens met een

Nadere informatie

DE WOLF. Huilend roofdier

DE WOLF. Huilend roofdier DE WOLF Huilend roofdier De wolf heeft vaak een hele slechte naam. Denk maar eens aan de wolf in het verhaal van Roodkapje, die oma heeft opgegeten. Of Midas de wolf, die tevergeefs op de drie biggetjes

Nadere informatie

Antwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van A.H.K. van Viegen (Partij voor de Dieren) (d.d. 19 maart 2009) Nummer 2259

Antwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van A.H.K. van Viegen (Partij voor de Dieren) (d.d. 19 maart 2009) Nummer 2259 van Gedeputeerde Staten op vragen van A.H.K. van Viegen (Partij voor de Dieren) (d.d. 19 maart 2009) Nummer 2259 Onderwerp De herintroductie van de otter in Zuid-Holland Aan de leden van Provinciale Staten

Nadere informatie

SZH voor levend erfgoed

SZH voor levend erfgoed SZH voor levend erfgoed Populatiemanagement Infoavond Drentsche Patrijshonden Woudenberg 19 november 2013 Een korte introductie Kor Oldenbroek Myrthe Maurice Van Eijndhoven Wat kunt u vandaag verwachten:

Nadere informatie

De knoflookpad in de Meinweg

De knoflookpad in de Meinweg De knoflookpad in de Meinweg Opkweken en uitzetten als laatste redmiddel Ben Crombaghs Paul van Hoof Bureau Natuurbalans - Limes Divergens B.V. Verspreiding in Nederland in drie tijdsintervallen Landelijk

Nadere informatie

Sporen en kenmerken Otters

Sporen en kenmerken Otters Sporen en kenmerken Otters Nuttig voor vastlegging: Digitale camera voor het vastleggen van interessante zaken Pen en papier voor registratie van bevindingen Meetlint voor opmetingen sporen en prenten

Nadere informatie

Ecologie van het Wild zwijn

Ecologie van het Wild zwijn Werkschuurbijeenkomst: Wilde zwijnen op komst 8 Dec17 Ecologie van het Wild zwijn Team dierecologie, Hugh Jansman WEnR 2017 http://www.wur.nl/nl/dossiers/dossier/wilde-hoefdieren.htm aaa Zeug: ca 58 kg

Nadere informatie

Herintroductie hamster, Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving (

Herintroductie hamster, Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving ( Indicator 29 mei 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het uitsterven van de wilde hamster

Nadere informatie

DE SIBERISCHE TIJGER

DE SIBERISCHE TIJGER DE SIBERISCHE TIJGER In de sneeuw! Er zijn veel verschillende soorten katten op de wereld. Denk maar eens aan de huiskat, leeuw, sneeuwpanter of cheeta. Allemaal behoren ze tot de familie van de katachtigen.

Nadere informatie

Zoogdieren van de Habitatrichtlijn,

Zoogdieren van de Habitatrichtlijn, Indicator 3 augustus 2012 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Vijf landzoogdieren staan op

Nadere informatie

Is er nog een toekomst voor de Europese paling?

Is er nog een toekomst voor de Europese paling? Is er nog een toekomst voor de Europese paling? Onderzoeks- en beheersuitdagingen in de 21e eeuw Gregory Maes Dirk Schaerlaekens Laboratory of Animal Diversity & Systematics Katholieke Universiteit Leuven

Nadere informatie

Hamster, Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving (

Hamster, Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving ( Indicator 24 maart 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het uitsterven van de wilde hamster,

Nadere informatie

Herintroductie bever,

Herintroductie bever, Indicator 20 december 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Dankzij herintroducties vanaf

Nadere informatie

Start nieuw seizoen succesvol.

Start nieuw seizoen succesvol. 4.2 De Otterspotter is een nieuwsbrief over de situatie van de otter in Flevoland. Het vormt een belangrijke schakel tussen de vrijwilligers die zich bezighouden met de monitoring van de otter. Daarnaast

Nadere informatie

Dilemma 1: Belang dieren vs. belang veiligheid

Dilemma 1: Belang dieren vs. belang veiligheid Dilemma s Dilemma 1: Dilemma 1 Noodzaak doden van dieren (bestrijding) 1 Dagopbrengst (!) 2004 Dilemma 1 Noodzaak doden van dieren (bestrijding) Onderzoek DHV, 2006: - Veiligheid alle typen waterkeringen

Nadere informatie

Monitoring van de eikelmuis in het Savelsbos in 2017 M. La Haye, R.S.M. Kuiters & G. Müskens

Monitoring van de eikelmuis in het Savelsbos in 2017 M. La Haye, R.S.M. Kuiters & G. Müskens Monitoring van de eikelmuis in het Savelsbos in 2017 M. La Haye, R.S.M. Kuiters & G. Müskens Oktober 2017 Intern rapport 2017.37, Zoogdiervereniging Monitoring van de eikelmuis in het Savelsbos in 2017

Nadere informatie

Knaagdieren. Bijeenkomst Span Grou

Knaagdieren. Bijeenkomst Span Grou Knaagdieren Bijeenkomst Span Grou Agenda/ Content Biologie Inspectie Middelen Wetgeving Knaagdieren Muizen Veldmuis Bosmuis Spitsmuis Huismuis Ratten Woelrat Muskusrat Bruine rat Zwarte rat Page knaagdieren

Nadere informatie

Populatiegenetica van de mantelbaviaan Papio hamadryas, in Emmen en Amersfoort

Populatiegenetica van de mantelbaviaan Papio hamadryas, in Emmen en Amersfoort Populatiegenetica van de mantelbaviaan Papio hamadryas, in Emmen en Amersfoort Jack Windig, Richard Crooymans, Mirte Bosse, Hendrik-Jan Megens, Yvonne van de Weetering, Ilse Kornegoor, Esmee Rienstra,

Nadere informatie

Inteelt en verwantschapsbeheer

Inteelt en verwantschapsbeheer Inteelt en verwantschapsbeheer mogelijkheden nieuwe software Jack Windig, Wageningen UR Laura Roest, Raad van Beheer Lelystad 21 januari 2014 Genetisch management Inteelt beheersen kan je alleen samen

Nadere informatie

Helder water door quaggamossel

Helder water door quaggamossel Helder water door quaggamossel Kansen en risico s Een nieuwe mosselsoort, de quaggamossel, heeft zich in een deel van de Rijnlandse wateren kunnen vestigen. De mossel filtert algen en zwevend stof uit

Nadere informatie

Klonen van dieren. Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie

Klonen van dieren. Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie Klonen van dieren Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie 2 Klonen van dieren Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie I: Wat is klonen? Klonen is het ongeslachtelijk voortplanten

Nadere informatie

Broodje roofvis. 14 november 2018, Fabrice Ottburg Studiedag kreeften Bilthoven

Broodje roofvis. 14 november 2018, Fabrice Ottburg Studiedag kreeften Bilthoven Broodje roofvis 14 november 2018, Fabrice Ottburg Studiedag kreeften Bilthoven https://www.wur.nl/nl/onderzoek-resultaten/onderzoeksinstituten/environmental-research/publicaties.htm v.l.n.r. Alterra-rapport

Nadere informatie

IJsbeer. Wetenschappelijke naam ursus maritimus

IJsbeer. Wetenschappelijke naam ursus maritimus IJsbeer Wetenschappelijke naam ursus maritimus IJsberen zijn zoogdieren. Ze komen voor op en rond de Noordpool waar het kouder kan worden dan -40 C! Mannetjes worden ongeveer 3 meter lang en wegen 400

Nadere informatie

Stamboeken voor bedreigde diersoorten door particuliere kwekers

Stamboeken voor bedreigde diersoorten door particuliere kwekers Stamboeken voor bedreigde diersoorten door particuliere kwekers Gezonde, genetisch diverse populatie behouden = Wegen naar Rome Genetische diversiteit geeft flexibiliteit aan een populatie Gebrek aan genetische

Nadere informatie

Inteeltbeheersing bij rashonden

Inteeltbeheersing bij rashonden Inteeltbeheersing bij rashonden Jack J. Windig CGN CGN en Livestock research (Lelystad) Onderdeel Wageningen UR Livestock Research voorheen ASG, ID-Lelystad, ID- DLO CGN = Centrum Genetische bronnen Nederland

Nadere informatie

Inteelt in kleine populaties. Bart Ducro Animal Breeding and Genomics Centre

Inteelt in kleine populaties. Bart Ducro Animal Breeding and Genomics Centre Inteelt in kleine populaties Bart Ducro Animal Breeding and Genomics Centre Inhoud Inteelt Populatiegrootte Fokbeleid Wat is inteelt? Inteelt: paren van verwanten samenbrengen van genetisch identiek materiaal

Nadere informatie

SZH voor levend erfgoed

SZH voor levend erfgoed SZH voor levend erfgoed Verwantschap Kor Oldenbroek en Myrthe Maurice Informatieochtend Drentsche Patrijshonden Woudenberg 15 februari 2014 Programma Wat kunt u vanmorgen verwachten: - Wat is verwantschap?

Nadere informatie

Dispersieproblemen bij planten

Dispersieproblemen bij planten Dispersieproblemen bij planten Hoe kan connectiviteit verbeterd worden? Wim Ozinga Michiel Wallis de Vries, Marijn Nijssen Veldwerkplaats OBN, 12 oktober 2018 Versnippering als probleem Balans Leefgebied

Nadere informatie

Aantal directe nakomelingen ingeschreven in het NHSB: 395. 7-8-2015 Dobermann Dia nummer 1

Aantal directe nakomelingen ingeschreven in het NHSB: 395. 7-8-2015 Dobermann Dia nummer 1 Aantal directe nakomelingen ingeschreven in het NHSB: 395 7-8-2015 Dobermann Dia nummer 1 Dobermann: Omgaan met verwantschap en inteelt Drs. Laura Roest Dierenarts en kynologisch medewerker 7-8-2015 Dobermann

Nadere informatie

Hoe zeldzaam zijn zeldzame rassen?

Hoe zeldzaam zijn zeldzame rassen? Hoe zeldzaam zijn zeldzame rassen? Over het monitoren van populaties Rita Hoving, Centrum voor Genetische Bronnen, Nederland 25 augustus 2012, familiedag SZH Centre for Genetic Resources, the Netherlands

Nadere informatie

Recente inzichten kwabaal herintroductieproject in Vlaanderen. Lore Vandamme, Inne Vught, Johan Auwerx, Ine Pauwels & Johan Coeck

Recente inzichten kwabaal herintroductieproject in Vlaanderen. Lore Vandamme, Inne Vught, Johan Auwerx, Ine Pauwels & Johan Coeck Recente inzichten kwabaal herintroductieproject in Vlaanderen Lore Vandamme, Inne Vught, Johan Auwerx, Ine Pauwels & Johan Coeck Vissennetwerk 7 september 2017 Indeling Levenscyclus Situatie in Vlaanderen

Nadere informatie

Bijlage VMBO-GL en TL

Bijlage VMBO-GL en TL Bijlage VMBO-GL en TL 2018 tijdvak 2 biologie CSE GL en TL Deze bijlage bevat informatie. GT-0191-a-18-2-b Wolven Gebruik informatie 1 tot en met 6 om vraag 35 tot en met 49 te beantwoorden. Informatie

Nadere informatie

Fokkerij en Inteelt. Basisprincipes. Piter Bijma Animal Breeding and Genomics Centre Wageningen Universiteit. Animal Breeding & Genomics Centre

Fokkerij en Inteelt. Basisprincipes. Piter Bijma Animal Breeding and Genomics Centre Wageningen Universiteit. Animal Breeding & Genomics Centre Fokkerij en Inteelt Basisprincipes Piter Bijma Animal Breeding and Genomics Centre Wageningen Universiteit Animal Breeding & Genomics Centre De boodschap 1. Enige inteelt is normaal; veel inteelt is riskant

Nadere informatie

Toxoplasmose bij de rode eekhoorn, een update

Toxoplasmose bij de rode eekhoorn, een update Toxoplasmose bij de rode eekhoorn, een update In 2014 werden in de zomer en herfst enkele honderden dode eekhoorns gemeld. Er kwamen zelfs berichten dat eekhoorns dood uit de boom vielen. Onderzoek dat

Nadere informatie

Natuurtoets. Fort Oranje 27. Woerden

Natuurtoets. Fort Oranje 27. Woerden Natuurtoets Fort Oranje 27 Woerden 19 augustus 2013 ZOON ECOLOGIE Colofon Titel Natuurtoets Fort Oranje 27 Woerden Opdrachtgever mro Uitvoerder ZOON ECOLOGIE Auteur C.P.M. Zoon Datum 19 augustus 2013 ZOON

Nadere informatie

Genetische monitoring van de Nederlandse otterpopulatie 2013/2014

Genetische monitoring van de Nederlandse otterpopulatie 2013/2014 Genetische monitoring van de Nederlandse otterpopulatie 2013/2014 Ontwikkeling van populatieomvang en populatiegenetische status A.T. Kuiters, G.A. de Groot, D.R. Lammertsma, H.A.H. Jansman & J. Bovenschen

Nadere informatie

Alle dieren zijn gelijk maar sommige dieren zijn meer gelijk dan andere De Nauwe korfslak in de Nederlandse duinen. Jaap de Boer Stichting ANEMOON

Alle dieren zijn gelijk maar sommige dieren zijn meer gelijk dan andere De Nauwe korfslak in de Nederlandse duinen. Jaap de Boer Stichting ANEMOON Alle dieren zijn gelijk maar sommige dieren zijn meer gelijk dan andere De Nauwe korfslak in de Nederlandse duinen Jaap de Boer Stichting ANEMOON Inhoud Stichting ANEMOON De Nauwe korfslak Oorzaken achteruitgang

Nadere informatie

4. Vind je dat de wasbeer in Nederland thuishoort? Wasbeer hoort van oorsprong niet in Nederland thuis. Waarschijnlijk is het een uitgezet dier.

4. Vind je dat de wasbeer in Nederland thuishoort? Wasbeer hoort van oorsprong niet in Nederland thuis. Waarschijnlijk is het een uitgezet dier. Oefentoets Wasbeer doet het goed in Nederland De wasbeer is een soort die van nature voorkomt in Canada. 1. Wat is de beschrijving van een soort? Soort = een verzameling organismen die zich onderling kunnen

Nadere informatie

Amerikaanse rivierkreeft in veenweidegebied. Onderzoek naar de verspreiding, abundantie en beheer in relatie tot het bereiken van de KRWdoelen

Amerikaanse rivierkreeft in veenweidegebied. Onderzoek naar de verspreiding, abundantie en beheer in relatie tot het bereiken van de KRWdoelen Amerikaanse rivierkreeft in veenweidegebied Onderzoek naar de verspreiding, abundantie en beheer in relatie tot het bereiken van de KRWdoelen Inhoud exotische kreeften in Nederland autecologie geknobbelde

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA 's-gravenhage

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA 's-gravenhage > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA 's-gravenhage Directoraat-generaal Natuur Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC

Nadere informatie

Trend van zoogdieren,

Trend van zoogdieren, Indicator 17 oktober 2014 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Zoogdieren zijn sinds 1990 sterk

Nadere informatie

Indeling lezing. Herstel van leefgebieden voor de gladde slang. Ringslang. Gladde slang. Adder

Indeling lezing. Herstel van leefgebieden voor de gladde slang. Ringslang. Gladde slang. Adder Indeling lezing Herstel van leefgebieden voor de gladde slang De gladde slang; uiterlijk, verspreiding en habitat Beheer Monitoring Jeroen van Delft Bladel, 13 september 2013 2/31 Ringslang Slanke bruine

Nadere informatie

De grote grazers van de Oostvaardersplassen

De grote grazers van de Oostvaardersplassen Nuances in discussie vol emotie Boven: luchtopname van een kudde koniks Rechts: edelherten in de sneeuw De grote grazers van de Oostvaardersplassen Een internationale adviescommissie onderzocht hoe het

Nadere informatie

Genome editing bij (landbouwhuis)dieren: kansen en beperkingen. Martien Groenen

Genome editing bij (landbouwhuis)dieren: kansen en beperkingen. Martien Groenen Genome editing bij (landbouwhuis)dieren: kansen en beperkingen Martien Groenen Een breed en divers toepassingsgebied Voorkomen van infectieziekten bij de mens B.v. Malariamug Diermodellen voor humane ziekten

Nadere informatie

Genetische variatie en inteelt : basisconcepten. Steven Janssens Nadine Buys

Genetische variatie en inteelt : basisconcepten. Steven Janssens Nadine Buys Genetische variatie en inteelt : basisconcepten Steven Janssens Nadine Buys Inteelt Inteelt treedt op voor dieren waarvan de ouderdieren met elkaar verwant zijn (dit betekent dat in de afstamming van vader

Nadere informatie

Migratieonderzoek wild zwijn Meinweg

Migratieonderzoek wild zwijn Meinweg Migratieonderzoek wild zwijn Meinweg (voorlopige resultaten) Ecotop Meinweg 24 september 2016 René Janssen, Gerard Müskens Foto: Johan Maessen Onderzoek naar trekgedrag en terreingebruik - Pilot 2011 2013

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage Directoraat-generaal Natuur & Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC

Nadere informatie

Natuur In Zicht - Biodiversiteit

Natuur In Zicht - Biodiversiteit Natuur In Zicht - Biodiversiteit Kennismaking lesgever 2 1 Lesverloop 3 Biodiversiteit: wat is het? Hoe ontstaat het? Belang van biodiversiteit Bedreiging van biodiversiteit Wat kan je zelf doen? Hectarespel

Nadere informatie

Agrarisch Natuurbeheer: wat kost het, wat levert het op, hoe kan het beter? David Kleijn

Agrarisch Natuurbeheer: wat kost het, wat levert het op, hoe kan het beter? David Kleijn Agrarisch Natuurbeheer: wat kost het, wat levert het op, hoe kan het beter? David Kleijn Landbouwgebied Productie van voedsel en grondstoffen Natuur op boerenland Intensivering van landbouw Agrarisch natuurbeheer

Nadere informatie

Omgaan met Inteelt in Fokprogramma s

Omgaan met Inteelt in Fokprogramma s Omgaan met Inteelt in Fokprogramma s Piter Bijma Leerstoelgroep Fokkerij en Genetica Animal Breeding Wageningen & Universiteit De boodschap 1. Enige inteelt is normaal; veel inteelt is riskant 2. Inteelt

Nadere informatie

CASTOR NIEUWSBRIEF VAN DE BEVERWERKGROEP NEDERLAND-VZZ NO. 15, AUGUSTUS 2006 CASTOR 15

CASTOR NIEUWSBRIEF VAN DE BEVERWERKGROEP NEDERLAND-VZZ NO. 15, AUGUSTUS 2006 CASTOR 15 CASTOR Redactie: Stefan Vreugdenhil Redactie adres: Thorbeckestraat 42 6702 BS Wageningen e-mail: beverwerkgroep@gmail.com tel: 0317-416 778 NIEUWSBRIEF VAN DE BEVERWERKGROEP NEDERLAND-VZZ NO. 15, AUGUSTUS

Nadere informatie

Niet-technische samenvatting 2016483. 1 Algemene gegevens. 2 Categorie van het project. Vijf jaar

Niet-technische samenvatting 2016483. 1 Algemene gegevens. 2 Categorie van het project. Vijf jaar Niet-technische samenvatting 2016483 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Het Korhoen komt terug naar Het Nationale Park De Hoge Veluwe 1.2 Looptijd van het project 1.3 Trefwoorden (maximaal 5)

Nadere informatie

Bever, Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving (

Bever, Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving ( Indicator 3 december 2014 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Dankzij herintroducties (vanaf

Nadere informatie

Evolutie: De ontwikkeling van het leven op aarde waarbij soorten ontstaan, veranderen en/of verdwijnen.

Evolutie: De ontwikkeling van het leven op aarde waarbij soorten ontstaan, veranderen en/of verdwijnen. Evolutie: De ontwikkeling van het leven op aarde waarbij soorten ontstaan, veranderen en/of verdwijnen. Evolutietheorie: Vanaf de 18 de eeuw. Het is niet te bewijzen, maar er zijn genoeg argumenten die

Nadere informatie

Inteelt in de VSS. Erik Schuiling, 28 januari 2011

Inteelt in de VSS. Erik Schuiling, 28 januari 2011 Inteelt in de VSS Erik Schuiling, 28 januari 2011 1. De VSS en de rassen 2. Soort en ras 3. Wat is inteelt 4. Effecten van inteelt 5. Inteelt voorkomen 6. Slot 1 1. Vereniging Speciale Schapenrassen 50

Nadere informatie

Basisprincipes fokkerij en inteelt

Basisprincipes fokkerij en inteelt Basisprincipes fokkerij en inteelt Krista A. Engelsma Centrum voor Genetische Bronnen Nederland (CGN) Introductie Fokkerij ras Dieren met bepaalde eigenschappen Genetische vooruitgang Selectie Open/gesloten

Nadere informatie

Toename Inteelt beperken

Toename Inteelt beperken Toename Inteelt beperken Jack J. Windig Inteelt Inteelt = kruising van verwante dieren Elk dier is drager van (zeldzame) erfelijke gebreken Recessieve gebreken niet zichtbaar Nauw verwante dieren dragen

Nadere informatie

DE KOMST VAN DE BEVER & OTTER NAAR ZEELAND

DE KOMST VAN DE BEVER & OTTER NAAR ZEELAND DE KOMST VAN DE BEVER & OTTER NAAR ZEELAND COLOFON Januari 2015 Tekst en Samenstelling: Bas de Maat, Pepijn Calle & Chiel Jacobusse Vormgeving: Druk: Foto s Omslag: Studio groenling Pieters Media Erik

Nadere informatie

Thema 5 Evolutie Basisstof 2 Evolutie van de mens

Thema 5 Evolutie Basisstof 2 Evolutie van de mens Een populatie met een grote genetische diversiteit heeft een grote overlevingskans. De kans is groot dat enkele individuen de genen bezitten om een onbekende ziekteverwekker af te weren of om zich goed

Nadere informatie

Uitvoering herstelmaatregelen voor kommavlinder en bruine eikenpage in Overijssel [Voer de ondertitel in]

Uitvoering herstelmaatregelen voor kommavlinder en bruine eikenpage in Overijssel [Voer de ondertitel in] Uitvoering herstelmaatregelen voor kommavlinder en bruine eikenpage in Overijssel [Voer de ondertitel in] Uitvoering herstelmaatregelen voor kommavlinder en bruine eikenpage in Overijssel Uitvoering herstelmaatregelen

Nadere informatie

Monitoring Natuurverbinding Hoorneboeg & Zwaluwenberg

Monitoring Natuurverbinding Hoorneboeg & Zwaluwenberg Monitoring Natuurverbinding Hoorneboeg & Zwaluwenberg Versie: december 2016 Uitwerpsel van de boommarter die voornamelijk uit lijsterbessen bestaan Inhoud 1. Inleiding 2. BBC interview 3. Natuurbrug Hoorneboeg

Nadere informatie

Environmental DNA Ontwikkelingen en mogelijkheden

Environmental DNA Ontwikkelingen en mogelijkheden Environmental DNA Ontwikkelingen en mogelijkheden Jelger Herder Nijmegen, 21 maart 2013 Veel soorten zijn lastig te vinden Grote modderkruiper Verlandende vegetaties Verstopt zich bij gevaar in de modder

Nadere informatie

De herintroductie van de otter in Nederland 2 e workshop 23 juni 2005, De Poort van Kleef, Utrecht Lowie en Bram van Liere

De herintroductie van de otter in Nederland 2 e workshop 23 juni 2005, De Poort van Kleef, Utrecht Lowie en Bram van Liere De herintroductie van de otter in Nederland 2 e workshop 23 juni 2005, De Poort van Kleef, Utrecht Lowie en Bram van Liere Deelnemers: Sprekers en genodigden: Addy de Jongh (Stichting Otterstation Nederland),

Nadere informatie

6 Flora- en fauna quickscan

6 Flora- en fauna quickscan 6 Flora- en fauna quickscan 6.1 Verantwoording 6.1.1 Literatuuronderzoek Om inzicht te krijgen in de actuele gegevens in het projectgebied zijn gegevens geraadpleegd via websites van onder andere de Vlinderstichting

Nadere informatie

Nieuwe vleermuissoort voor de Rode lijst? Opbouw. Waarnemingen tot 2009. Bechsteins. Onderzoeksopzet. Voorjaarszwerm -

Nieuwe vleermuissoort voor de Rode lijst? Opbouw. Waarnemingen tot 2009. Bechsteins. Onderzoeksopzet. Voorjaarszwerm - Nieuwe vleermuissoort voor de Rode lijst? Opbouw SEVON / René Janssen Bechsteins vleermuis Waarnemingen tot 2009 Onderzoeksopzet Resultaten Conclusies 2 Bechsteins Habitatrichtlijn II-soort Boombewoner

Nadere informatie

Barrières en versnippering van de Ecologische Hoofdstructuur,

Barrières en versnippering van de Ecologische Hoofdstructuur, Barrières en versnippering van de Ecologische Hoofdstructuur, 2005-2011 Indicator 16 april 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens

Nadere informatie

DE N333: GROOT KNELPUNT IN DE NATUURVERBINDING TUSSEN DE WEERRIBBEN - DE WIEDEN

DE N333: GROOT KNELPUNT IN DE NATUURVERBINDING TUSSEN DE WEERRIBBEN - DE WIEDEN DE N333: GROOT KNELPUNT IN DE NATUURVERBINDING TUSSEN DE WEERRIBBEN - DE WIEDEN Het moerascomplex van De Weerribben en De Wieden behoort tot de belangrijkste laagveenmoerasgebieden van Europa. Tussen deze

Nadere informatie

DE IJSBEER. Super speurneus

DE IJSBEER. Super speurneus DE IJSBEER Super speurneus Hij is groot, wit en ziet eruit als een echte knuffelbeer. Toch zou je deze reus niet graag tegenkomen in de sneeuw. Gelukkig gebeurt dit ook niet snel, want waar deze poolreiziger

Nadere informatie

infprg03dt practicumopdracht 4

infprg03dt practicumopdracht 4 infprg03dt practicumopdracht 4 W. Oele 31 augustus 2008 1 Evolutie Het volgende citaat komt letterlijk van Wikipedia: Met evolutietheorie (soms ook wel evolutieleer genoemd) wordt de wetenschappelijke

Nadere informatie

Grondbeginselen erfelijkheid. Piter Bijma Fokkerij en Genetica, Wageningen UR

Grondbeginselen erfelijkheid. Piter Bijma Fokkerij en Genetica, Wageningen UR Grondbeginselen erfelijkheid Piter Bijma Fokkerij en Genetica, Wageningen UR Kwalitatieve versus Kwantitative kenmerken Kwalitatieve kenmerken Kun je niet uitdrukken in een getal Hoornloosheid Vachtkleur

Nadere informatie

5 Relatie tussen het voorkomen van de bosmuis en de rosse woelmuis en de structuur en breedte van de verbinding

5 Relatie tussen het voorkomen van de bosmuis en de rosse woelmuis en de structuur en breedte van de verbinding 5 Relatie tussen het voorkomen van de bosmuis en de rosse woelmuis en de structuur en breedte van de verbinding 5.1 Inleiding Vanuit de praktijk komen veel vragen over de optimale breedte en structuur

Nadere informatie

Oriënterend!onderzoek!naar!beschermde!flora!en! fauna!aan!de!dorpsstraat!94!te!aarlanderveen!!

Oriënterend!onderzoek!naar!beschermde!flora!en! fauna!aan!de!dorpsstraat!94!te!aarlanderveen!! FREYRARCHITECTEN t.a.v.deheerm.vanderneut AntonievanLeeuwenhoekweg38b10 2408ANAlphenaandenRijn Datum Kenmerk Uwkenmerk Auteur(s) 10maart2015 BE/2015/29/r Emaild.d.23februari2015 C.J.Blom Oriënterendonderzoeknaarbeschermdefloraen

Nadere informatie

6/4/2010. Beleidscyclus. Opzet van de presentatie. En wat doet het Team Invasieve Exoten? Wiebe TIE bestaat uit: José Tom. Team Invasieve Exoten

6/4/2010. Beleidscyclus. Opzet van de presentatie. En wat doet het Team Invasieve Exoten? Wiebe TIE bestaat uit: José Tom. Team Invasieve Exoten Opzet van de presentatie Beleidscontext Risicoanalyses Maatregelen Water gerelateerde projecten Juridische vragen Afsluiting 2 En wat doet het? Wiebe TIE bestaat uit: Biodiversiteitsverdrag (1992) (Convention

Nadere informatie

Inhoud. Voedsel. Leefgebieden Visarend. Ruud Kampf. Bijna alleen vis: Broedpaar: 175 kg per gezin /seizoen

Inhoud. Voedsel. Leefgebieden Visarend. Ruud Kampf. Bijna alleen vis: Broedpaar: 175 kg per gezin /seizoen De Visarend als broedvogel in de volgende SOVON Atlas van de Nederlandse Broedvogels? Landelijke Dag visarenden voedsel, verspreiding Inhoud zaterdag 29 november 2003 15.50-16.15 Ruud Kampf eisen aan broedgebied,

Nadere informatie

inhoud blz. 1. Roofdieren 2. De leeuw 3. De tijger 4. De luipaard 5. De wolf 6. De ijsbeer 7. De bruine beer 8. Filmpjes Pluskaarten

inhoud blz. 1. Roofdieren 2. De leeuw 3. De tijger 4. De luipaard 5. De wolf 6. De ijsbeer 7. De bruine beer 8. Filmpjes Pluskaarten Roofdieren inhoud blz. 1. Roofdieren 3 2. De leeuw 4 3. De tijger 6 4. De luipaard 8 5. De wolf 10 6. De ijsbeer 12 7. De bruine beer 14 8. Filmpjes 16 Pluskaarten 18 Bronnen en foto s 19 Colofon en voorwaarden

Nadere informatie

Fokbeleid en genetische diversiteit bij de. Nederlandse Landgeit

Fokbeleid en genetische diversiteit bij de. Nederlandse Landgeit Fokbeleid en genetische diversiteit bij de Nederlandse Landgeit Inhoud presentatie Introductie Management van genetische diversiteit Online stamboek-en dieradministratie Conclusie Introductie De Nederlandse

Nadere informatie

Thema 2 Planten en dieren

Thema 2 Planten en dieren Naut samenvatting groep 7 Mijn Malmberg Thema 2 Planten en dieren Samenvatting Eten en gegeten worden Als je de leefomgeving van een plant of dier bestudeert, kijk je naar de levenloze natuur; dus naar

Nadere informatie

Werkblad Naut Thema 2: Planten en dieren

Werkblad Naut Thema 2: Planten en dieren Werkblad Naut Thema 2: Planten en dieren 2.1 Eten en gegeten worden Schrijf op wat het dier eet in deze voedselketen De ijsbeer eet De zeehond eet De vis eet De krill eet Dit zijn algen, algen zijn heel

Nadere informatie

Opzet van de presentatie. Beleidscontext Team Invasieve Exoten Risicoanalyses Maatregelen Water gerelateerde projecten Juridische vragen Afsluiting

Opzet van de presentatie. Beleidscontext Team Invasieve Exoten Risicoanalyses Maatregelen Water gerelateerde projecten Juridische vragen Afsluiting Opzet van de presentatie Beleidscontext Team Invasieve Exoten Risicoanalyses Maatregelen Water gerelateerde projecten Juridische vragen Afsluiting 2 En wat doet het Team Invasieve Exoten? Wiebe TIE bestaat

Nadere informatie

De grote modderkruiper uitgepeild. Jan Kranenbarg & Arthur de Bruin

De grote modderkruiper uitgepeild. Jan Kranenbarg & Arthur de Bruin De grote modderkruiper uitgepeild Jan Kranenbarg & Arthur de Bruin Karakteristieken grote modderkruiper Lang flexibel lichaam (max lengte circa 30 cm) Darm ademhaling, larven hebben uitwendige kieuwen

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 29 446 Uitvoering Flora- en Faunawet Nr. 84 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

verbeterde Frap Tegen ratten en muizen in gebouwen Betere opname Betere resultaten Betere verpakking WHEAT TECH Rodilon Wheat Tech

verbeterde Frap Tegen ratten en muizen in gebouwen Betere opname Betere resultaten Betere verpakking WHEAT TECH Rodilon Wheat Tech verbeterde Frap WHEAT TECH Tegen ratten en muizen in gebouwen Betere opname Betere resultaten Betere verpakking Kenmerken en voordelen Betere opname Betere resultaten Betere verpakking Zeer effectieve

Nadere informatie

GENETIC COUNSELLING SERVICES

GENETIC COUNSELLING SERVICES GENETIC COUNSELLING SERVICES Ed.J.GUBBELS november 2011 www.gencouns.nl Dobberen op de genenpool evolutie soorten veranderen in de loop van de tijd, hun erfelijke variatie zorgt ervoor dat er, in een telkens

Nadere informatie

Wezel, Hermelijn en Bunzing beschermd in Noord-Holland

Wezel, Hermelijn en Bunzing beschermd in Noord-Holland Wezel, Hermelijn en Bunzing beschermd in Noord-Holland Wat betekent dit voor beheer en inrichting? Sinds 1 januari 2017 is de Wet natuurbescherming van kracht. De wezel, de hermelijn en de bunzing zijn

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/54949 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Genbere, G.E. Title: Ecology of the Ethiopian wolf (Canis simensis Rüppell 1835)

Nadere informatie

Introductie Natuurversterking in windparken Wind op zee na 2035

Introductie Natuurversterking in windparken Wind op zee na 2035 Agenda Introductie Floris v. Hest (SDN) Natuurversterking in windparken Keuzemenu natuurversterking in windparken Guido Schild 10.10-10.20 Stellingen natuur in windparken (interactieve sessie) Tinka Murk

Nadere informatie

Zijn er grenzen bereikt?

Zijn er grenzen bereikt? Het succes van wilde hoefdieren in Nederland Zijn er grenzen bereikt? Edelherten. Foto Bas Worm Hoewel het edelhert in een ver verleden grote delen van Nederland bevolkte, was het voor de Tweede Wereldoorlog

Nadere informatie

FORD FOCUS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 12,999,976 km 9,136,765 km 1,276,765 km 499,892 km 245,066 km 112,907 km 36,765 km 24,159 km 7899 km 2408 km 76 km 15 17 18 19 9 3 1 1 6 4 2 5 7 8 10 21 23 24 25

Nadere informatie

FORD FOCUS Focus_346_2012_V7_cover.indd 1 17/10/2011 14:55

FORD FOCUS Focus_346_2012_V7_cover.indd 1 17/10/2011 14:55 FORD FOCUS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 12,999,976 km 9,136,765 km 1,276,765 km 499,892 km 245,066 km 112,907 km 36,765 km 24,159 km 7899 km 2408 km 76 km 15 16 17 19 9 6 3 1 1 4 2 5 7 8 10 21 23 24 25

Nadere informatie

Diversiteit van bestuivers behouden en bevorderen

Diversiteit van bestuivers behouden en bevorderen Diversiteit van bestuivers behouden en bevorderen Waarom eigenlijk, en hoe doen we dat het beste? Arjen de Groot Wageningen Environmental Research 27 februari 2019, Almelo Een rijkdom aan bestuivende insecten

Nadere informatie

Libellenmonitoring in Nederland ervaringen na 16 jaar tellen

Libellenmonitoring in Nederland ervaringen na 16 jaar tellen Libellenmonitoring in Nederland ervaringen na 16 jaar tellen Tim Termaat Libellenstudiedag Vlaanderen 15 februari 2014 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Hoe gaat

Nadere informatie