9. Ziek van zendmasten. 9. Ziek van zendmasten. Het zijn somatisch onverklaarde lichamelijke klachten, ook wel SOLK genoemd.

Transcriptie

1 9. Ziek zdmast 9. Ziek zdmast 9.1. ZIEK Zdmast VAN ZENDMASTEN medisch onverklaar gezondheidsklacht? Digitale 9.1. ZENDMASTEN techniek krijg VERANTWOORDELIJK steeds meer ingang VOOR MEDISCH gezondheidsproblem ONVERKLAARDEnem toe. GEZONDHEIDSKLACHTEN? Het zijn somatisch onverklaar lichamelijke klacht, ook wel SOLK goemd. In Terwijl wanling digitale noem techniek we steeds die EHS: meer elektrohyperssitiviteit, ingang vinn nem gezondheidsproblem of elektrostress klacht. Op toe. Het het zijn internet somatisch vinn onverklaar we overzicht lichamelijke klacht, biologische ookeffect wel SOLK die goemd. internationaal In gerapporteerd wanling noem worn we die na EHS: blootstelling elektrohyperssitiviteit, aan verschill of elektrostress typ EMV. klacht. Waarschijnlijk Op het treft internet het vinn 1,5-3% we overzicht Westerse biologische ms, maar effect in Engeland die internationaal Duitsland gerapporteerd nkt m dat het worn veel na meer blootstelling is. In Zw aan verschill werd het aantal typ door EMV. La Waarschijnlijk Hillert in 2002 treft bepaald het 1,5-3% op 1,5% Westerse Stockholmse ms, bevolking. maar Engeland Het moet Duitsland gegd nkt worn m dat het opvatting veel meer is. In verschill Zw werd het skundig aantal door La nogal Hillert uite in lop bepaald Dat komt op 1,5% me door Stockholmse gebrek aan e goe bevolking. finitie Het moet gegd EHS. worn dat opvatting verschill skundig nogal uite lop. Dat komt me door gebrek aan e goe finitie EHS. Hallberg Oberfeld (2006) hebb geschatte getall in e grafiek Hallberg Oberfeld hebb geschatte getall in e grafiek uitget uitget bij gelijkblijv stijgingsperctages zoun het aantal elektrogevoelig bij gelijkblijv stijgingsperctages zoun het aantal elektrogevoelig teg 2018 teg 2018 ongeveer 50% bedrag (figuur 9-1). ongeveer 50% bedrag (figuur 9-1). Figuur 9-1. De veronrstel toekomstige stijging het aantal EHS gevall, gebaseerd op gegevs uit uitelop lann Bron: Hallberg Oberfeld 2006 (met toestemming). Er zijn meerre verklaring voor voor stijging stijging mogelijk, mogelijk, met name met name verbeter verbeter knis knis voorlichting voorlichting over EHS over dus e EHS betere dus registratie. e betere Maar registratie. hoe dan ook Maar is hoe dreiging dan ook is dreiging toem gezondheidseffect toem gezondheidseffect wereldwijd reëel. wereldwijd En omdat reëel. acceptatie En omdat nal acceptatie digitale nal techniek digitale bij overh techniek medici bij er overh schoorvoetd medici verloopt er zal schoorvoetd pas bij verloopt nieuwe ontwikkeling zal pas bij sprake nieuwe kunn ontwikkeling zijn effectieve sprake maatregel. kunn zijn effectieve maatregel. De burgerlijke onrust begon to e grote groep arts anre gezondheidswerkers De groei burgerlijke gezondheidsproblem onrust begon to rond e groep GSM mast arts signaleer anre in gezondheidswerkers 2002 het Freiburger groei Appell gezondheidsproblem publiceer. Ti jaar rond later, in 2012 GSM is het mast appel signaleer vernieuwd in 2002 onrgebracht in het Internationaler Ärzteappell In dat documt wordt ms het Freiburger Appell publiceer. Ti jaar later, in 2012, is het appel vernieuwd opgeroep om voorzichtig met draadlo techniek zrs rgelijke om te gaan. onrgebracht in het Internationaler Ärzteappell In dat documt wordt ms Op vele plaats in Europa zijn vervolgs burgerinitiatiev op gang gekom die tot doel opgeroep hebb e dialoog om voorzichtig met gemetebestur met draadlo mobiele techniek operators zrs op gang te brg. rgelijke Ondanks om te gaan. dat Op dialoog vele moeizaam plaats tot in Europa stand is gekom zijn vervolgs wordt bij burgerinitiatiev plaatsing zdmast op gang gekom die tegwoordig tot doel hebb voor zover e dialoog mogelijk met reking gemetebestur gehoun met belang mobiele operators kwetsbare op gang te brg. groep als Ondanks schoolkinr, dat dialoog our moeizaam in verzorgingsctra tot stand is gekom ziek. Maar wordt geleilijk bij plaatsing aan wern zdmast er steeds meer tegwoordig mast bijgeplaatst voor zover mogelijk ook in reking naaste toekomst gehoun blijft met het aantal belang Uit: Hugo Schooneveld (2014) - Elektrostress Handboek - Ler omgaan met ziekmak elektromagnetische veln.

2 9. Ziek zdmast kwetsbare groep als schoolkinr, our in verzorgingsctra ziek. Maar geleilijk aan worn er steeds meer mast bijgeplaatst ook in naaste toekomst toem. De blijft vraag het naar aantal communicatiecapaciteit toem. De vraag neemt naar dramatisch communicatiecapaciteit toe door groei neemt het dramatisch aantal smartphones toe door anre groei apparatuur het voor aantal draadlo smartphones communicatie, anre die apparatuur e groot beslag voor draadlo legg op communicatie, bestaan zrcapaciteit. die e groot beslag legg op bestaan zrcapaciteit Veldonrzoek rond zdmast 9.2. VELDONDERZOEKEN ROND ZENDMASTEN De eerste wetschappelijke studie naar effect zdmast is in 2002 in De eerste wetschappelijke studie naar effect zdmast is in 2002 in Frankrijk Frankrijk uitgevoerd door Santini mewerkers (2002). Hij ging er uit dat uitgevoerd door Santini mewerkers. Hij ging er uit dat e hogere stralingsbelasting e hogere stralingsbelasting het aantal ziektegevall zou do toem. Daarom het aantal ziektegevall zou do toem. Daarom onrzocht hij e aantal SOLK onrzocht in relatie tot hij afstand e aantal huis SOLK meest in nabije relatie zdmast. tot afstand Grafisch uitget huis vond hij meest e nabije duilijke zdmast. relatie: Grafisch ernst uitget klacht vond was hij het e grootst duilijke binn e relatie: straal ernst 300 m rond klacht mast (figuur was het 9-2). grootst binn e straal 300 m rond mast (figuur 9-2). Figuur 9-2. Gegevs Santini 2002, grafisch bewerkt door Hallberg Oberfeld. Toelichting: De bovste twee curv staan voor slaapverstoring chronische vermoeidheid. De 4 e 5 e curv staan voor hoofdpijn geïrriteerdheid. Bron: Alasdair Phillips, gebaseerd op Santini 2002 (met toestemming). Er klev helaas wat onduilijkh aan proefopt dit experimt; zo is alle Er klev helaas wat onduilijkh aan proefopt dit experimt; zo is afstand tot mast als criterium voor blootstelling gom. Beter zou het zijn geweest als alle afstand tot mast als criterium voor blootstelling gom. Beter zou het zijn gemet feitelijke blootstelling aan straling die mast was meegom. geweest als gemet feitelijke blootstelling aan straling die mast was meegom. Toch vorm dit onrzoek opmaat tot grotere maatschappelijke onrust in discussies over zdmast. Vooral to ook in het Duitse dorpje Naila door e aantal arts gewez Toch werd op vorm e verhoogd dit onrzoek aantal patiënt opmaat met kanker tot grotere in hun gebied. maatschappelijke Uit praktijkgegevs onrust in discussies maakt Eger over zdmast. Jahn e schifting Vooral in to gezinn ook het die Duitse binn e dorpje straal Naila door e kilometer e aantal arts rond gewez mast woonn werd (hoge op e blootstelling) verhoogd aantal gezinn patiënt die woonn met kanker in e in grotere hun gebied. zone die Uit praktijkgegevs begrsd werd door maakt nkbeeldige Eger cirkels, Jahn op (2010) afstand e schifting respectievelijk in gezinn één twee die binn e kilometer straal rond e mast kilometer (lage blootstelling). rond mast Het woonn resultaat (hoge die blootstelling) analyse is weergegev gezinn in die woonn tabel 9-1. in e grotere zone die begrsd werd door nkbeeldige cirkels, op afstand Tabel respectievelijk 9-1. Het aantal 400 kankergevall 800 m in rond e straal mast (lage 1 km blootstelling). Naila mast Het (populatie resultaat 320 die analyse person) is weergegev op afstand in 1-2 tabel km 9-1. mast (populatie 647 person). Aantal kankergevall binn 1 km afstand: 54 person = 17,0 % populatie Aantal kankergevall op 1-2 km afstand: 24 person = 3,8% populatie. Conclusie: De person die verr mast 130 woonn liep minr kans op het verkrijg - Uit: Hugo Schooneveld (2014) - Elektrostress Handboek - Ler omgaan met ziekmak elektromagnetische veln.

3 9. Ziek zdmast Tabel 9-1. Het aantal kankergevall in e straal 1 km Naila mast (populatie 320 person) op afstand 1-2 km mast (populatie 647 person). Aantal kankergevall binn 1 km afstand: 54 person = 17,0 % populatie Aantal kankergevall op 1-2 km afstand: 24 person = 3,8% populatie. Conclusie: De person die verr 9. Ziek mast woonn zdmast liep minr kans op het verkrijg kanker. kanker. Let wel, het betreft hier meerre soort kanker die wern aangetroff. De belangrijkste Let wel, het betreft war hier darmkanker meerre soort (162 gevall kanker die per wern aangetroff. inwoners), De borstkanker belangrijkste (112), longkanker Let war wel, darmkanker het betreft (103), hier prostaatkanker ( 162 meerre gevall soort per (101) kanker inwoners), blaaskanker die wern borstkanker aangetroff. (60 gevall). (112), De longkanker Er belangrijkste is hier ge (103), prostaatkanker (101) blaaskanker (60 gevall). Er is hier ge reking gehoun reking war darmkanker gehoun ( 162 met gevall e aantal per omring inwoners), factor, borstkanker zoals persoonlijke (112), longkanker blootstelling, met e aantal omring factor, zoals persoonlijke blootstelling, woonomstandigh woonomstandigh (103), prostaatkanker (101) zovoort. blaaskanker In figuur (60 gevall). 9.3 is het Er verband is hier ge weergegev reking gehoun tuss zovoort. In figuur 9.3 is het verband weergegev tuss ernst 19 beschrev ernst met e klacht aantal 19 omring gemet beschrev factor, sterkte klacht zoals hoogfrequte persoonlijke gemet veln sterkte blootstelling, ter plekke. woonomstandigh hoogfrequte Uit vergelijking veln ter zovoort. is plekke. In op te mak Uit figuur dat 9.3 vergelijking is het verband ernst klacht is op weergegev te toam mak tuss naarmate dat ernst ervar veldsterkte 19 klacht beschrev sterker toam naarmate klacht was. ervar gemet veldsterkte sterkte sterker hoogfrequte was. veln ter plekke. Uit vergelijking is op te mak dat ernst klacht toam naarmate ervar veldsterkte sterker was. Figuur 9-3. Relatie tuss blootstelling aan GSM zrs EHS klacht. Horizontaal links 19 onrschein klachttyp, rechts ter plekke gemet veldsterkt (1-5 V/m). Verticaal ernst afzonrlijke klacht op e arbitraire schaal scores 0-2. Figuur 9-3. Relatie tuss blootstelling aan GSM zrs EHS klacht. Horizontaal links 19 onrschein Conclusie: Voor bijna alle klacht geldt dat toem naarmate gemet veldbelasting hoger is. klachttyp, rechts ter plekke gemet veldsterkt (1-5 V/m). Verticaal ernst afzonrlijke klacht op e Bron: Eger Jahn 2010 (met toestemming). arbitraire schaal scores 0-2. Conclusie: Voor bijna alle klacht geldt dat toem naarmate gemet veldbelasting hoger is. Bron: Eger Jahn 2010 (met toestemming). Zo zijn er op verschill plekk nog meer kleinschalige onrzoek gedaan, meestal met als uitkomst e verhoog kans op gezondheidsklacht als m dichtbij e GSM/UMTS Zo Zo basisstation zijn zijn er er op op verschill woont verschill langdurig plekk plekk blootgesteld nog nog meer meer is kleinschalige aan kleinschalige hoge onrzoek veldbelasting. onrzoek gedaan, Misschi gedaan, meestal gev meestal met als uitkomst voorbeeln e verhoog vertekd kans op beeld gezondheidsklacht bestaan er ook rapport als m dichtbij met negatieve e GSM/UMTS met als uitkomst e verhoog kans op gezondheidsklacht als m correlaties. dichtbij e basisstation Het nkbaar woont dat er langdurig meer blootgesteld die epimiologische is aan hoge onrzoekjes veldbelasting. zijn geweest Misschi het gev GSM/UMTS is nu emaal voorbeeln basisstation veel moeilijker e vertekd woont om negatieve beeld langdurig resultat bestaan blootgesteld er gepubliceerd ook rapport is aan krijg. met negatieve hoge veldbelasting. correlaties. Misschi Het In W nkbaar gev hebb dat Hutter er meer voorbeeln mewerkers die epimiologische e vertekd veel huiz onrzoekjes beeld bestaan rond zdmast zijn bezocht geweest er ook nauwget het rapport is nu met emaal negatieve gemet veel op veldbelasting moeilijker correlaties. om ter negatieve Het is nkbaar plekke. Dit resultat dat met het doel gepubliceerd er meer om gezondheidsklacht te krijg. die epimiologische - als die onrzoekjes In zoun W optr hebb zijn -Hutter geweest te relater mewerkers het is nu emaal aan onrvonn veel huiz veel stralingsbelasting. rond moeilijker zdmast om Maar bezocht negatieve dat verband nauwget resultat werd gepubliceerd gemet niet gevonn. op veldbelasting te Er krijg. was ge ter correlatie plekke. Dit tuss met het gemidl doel om veldintsiteit gezondheidsklacht slaapkwaliteit, - als die wel In zoun tuss W optr velddichtheid hebb - te relater Hutter het optr aan mewerkers onrvonn hoofdpijn, stralingsbelasting. (2006) kou veel hann huiz Maar voet rond dat verband zdmast e werd bezocht niet onvermog gevonn. nauwget zich Er was ergs ge op gemet correlatie conctrer. op tuss veldbelasting gemidl Ook rapporteer ter veldintsiteit plekke. m over Dit verlies slaapkwaliteit, met het eetlust doel wel om gezondheidsklacht tuss velddichtheid - het als optr die zoun hoofdpijn, optr kou - te relater hann aan voet onrvonn e onvermog zich ergs op te conctrer. Ook rapporteer m over verlies eetlust uitputting. De conclusie was daarom dat er ge verband was tuss veldbelasting slaapkwaliteit. Maar daarmee war zorg 131 ms met EHS problem natuurlijk niet weggom. Slaapkwaliteit is maar één EHS criteria. - Uit: Hugo Schooneveld (2014) - Elektrostress Handboek - Ler omgaan met ziekmak elektromagnetische veln. De grote onkerheid die aan al experimt kleeft is dat ms in woonsituaties

4 stralingsbelasting. Maar dat verband werd niet gevonn. Er was ge correlatie tuss gemidl veldintsiteit slaapkwaliteit, wel tuss velddichtheid het optr hoofdpijn, kou hann voet e onvermog zich ergs op te conctrer. Ook rapporteer m over verlies eetlust uitputting. De conclusie was daarom dat er ge verband was tuss veldbelasting slaapkwaliteit. Maar daarmee war zorg ms met EHS problem natuurlijk niet weggom. Slaapkwaliteit is maar één EHS criteria. De grote onkerheid die aan al experimt kleeft is dat ms in woonsituaties blootgesteld worn aan allerlei soort EMV, vooral veln rond huishoulijke apparatuur niet alle hoogfrequte veln, maar vooral ook laagfrequte. De werkelijkheid is bijna altijd complex het wordt moeilijk rgelijk correlatieonrzoek zuiver uit te voer zonr daarbij irrelete factor uit te sluit. Zelfs er zwakke GSM veln kunn door gevoelige person worn waargom, zoals onlangs bleek uit e kleinschalig Duits experimt (zie onr). Bovgoem voorbeeln hadn betrekking op ms die al e tijdje in buurt zdmast woonn. Eleganter is het na te gaan wat er fysiologisch in ms veranrt af het tijdstip dat e zdmast in bedrijf wordt gom. Huisarts in Naila nam e aantal vrijwilligers bloed af, op verschill tijdstipp na inwerkingstelling e zdmast. Ze bepaaln daarin conctratie e aantal hormon anre signaalstoff. Het bleek dat stresshormon adraline noradraline gedur eerste maann sterk werd verhoogd, terwijl fylethylamine sterk werd verlaagd. Veldsterkt wern in het huis elke elnemer gemet. Er bleek sprake te zijn e duilijke dosisafhankelijkheid: ms die in huis aan hogere veldsterkt war blootgesteld hadn e sterker verstoord stresssysteem. En dat bij veldsterkt die ver b ICNIRP norm lag! 9.3. Slaaponrzoek rond zdmast Omdat veel ms hun slaapproblem toeschrev aan zdmaststraling ging Norbert Leitgeb mewerkers (2003, 2008) in Salzburg e stapje verr probeern vast te stell of afscherming het bed teg stor veln gedur nacht problem verlichtte. Bij helft groep ms met slaapproblem werd het bed s nachts omgev door e baldakijn stralingwer vitrage. Meting wez uit dat zulk materiaal e aanzilijke mping hoogfrequte veln gaf. Bij anre helft werd e lf baldakijn om het bed gespann, alle had dat materiaal ge stralingwer eigschapp. Ge ms bei groep wist welke voorziing voor h getroff was. Na e aantal nacht wern ms onrvraagd naar hun slaapervaring, met het doel te hor of e stralingwer baldakijn inrdaad e slaapverbetering oplever. Het resultaat was negatief: ge verbetering. M zou kunn constater dat verzwakking veln dus ge invloed heeft ms dus maar wat urn. Dat is te kort door bocht, want overdag war ms in hun respectievelijke woon-/ werkomstandigh natuurlijk wel aan diverse vorm straling blootgesteld. Effect daar kunn gemakkelijk pas na e aantal ur voelbaar worn, s nachts bijvoorbeeld. Daarnaast was er in betreff huiz ge aandacht gegev aan huishoulijke apparat die mogelijk stor laagfrequte veln afgev omdat Uit: Hugo Schooneveld (2014) - Elektrostress Handboek - Ler omgaan met ziekmak elektromagnetische veln.

5 niet kunn worn afgeschermd. Het laatste woord over hinr hoogfrequte veln is nog lang niet gesprok. Experimt die zijn uitgevoerd konn om allerlei r ge reking houn met alle factor die ms in hun leefomgeving tegkom. Aan e kant zijn er sterke aanwijzing dat sommig last hoogfrequte veln kunn hebb. Aan anre kant zijn er omgevingsfactor verwachtingspatron die elk voor zich het welbevinn kunn beïnvlo Provocatie-experimt: Kunn ms elektromagmetische veln voel? Er zijn twee baring waarlangs m kan prober bewering ms te toets dat EMV gezondheidsklacht gev: (1) Eliminatie: door verantwoorlijke schalijke veln te eliminer te zi of klacht dan verdwijn; (2) Provocatie: Veln die m voor klacht verantwoorlijk houdt uit e schone situatie opttelijk aan ms prester om te zi of m die veln dan kan voel. Eliminatie-experimt worn dagelijks routinematig door vel uitgevoerd verg ge wetschappelijke begeleiding omdat het proces zo simpel is. M zorgt er voor dat woonruimte geheel stroomloos is. Na kele dag kan m merk of gezondheid daardoor is verbeterd. Zo ja, dan is het probleem opgelost weet m welke voorwaarn m aan leefomgeving moet stell opdat m verr e normaal lev kan blijv lein. Zo niet, dan zijn er weer twee mogelijkh: ofwel gevoeligheid is zo groot dat restveln nog steeds e probleem vorm. Ofwel m heeft e ziekte of aandoing onr l die lf gezondheidsproblem geeft; in hoofdstuk 3.5 zijn daar voorbeeln gegev. EMV zijn dan niet het (ige) probleem. M moet rigoureur te werk gaan om zulke multi-systeemziekt te herkn integraal aan te pakk. Bking bij provocatiestudies Er zijn veel factor die mak dat ms op die manier niet getest kunn worn op hun EMV gevoeligheid, om mselijke technische r. Tabell gev daar e overzicht. Ms worn ziek veln zoek vervolgs hulp informatie om met het probleem om te gaan. Wanneer gezon ms in buurt kom zdmast, e Dect telefoon of WiFi hebb aankelijk niets in gat. Het kan maann, of lfs jar dur voordat m gaat merk dat gezondheid achteruit gaat. Het zijn sluip effect. Omgekeerd is het vaak wel zo, dat ms die al extreem gevoelig zijn geworn binn seconn na blootstelling merk dat langs e zdmast lop of dat er e WiFi in ruimte aan staat. Dat zou testbaar moet zijn, maar m moet proefperson daar heel selectief op uitzoek. Sommig die extreem gevoelig reager op bepaal laagfrequte veln kunn heel vaak ge hoogfrequte veln waarnem omgekeerd. Dat vertroebelt testbaarheid. Proefperson die zichlf voor tests aanmeln wet dat vaak niet zichlf worn dan op het verkeer veldregime getest Uit: Hugo Schooneveld (2014) - Elektrostress Handboek - Ler omgaan met ziekmak elektromagnetische veln.

6 selectief op uitzoek. Sommig die extreem gevoelig reager op bepaal laagfrequte veln kunn heel vaak ge hoogfrequte veln waarnem omgekeerd. Dat vertroebelt testbaarheid. Proefperson die zichlf voor tests aanmeln wet dat vaak niet zichlf worn 9. Ziek dan op het verkeer zdmast veldregime getest. Tabel 9-2. Mselijke beperking provocatiestudies: De proefpersoon is helemaal niet elektrogevoelig kan ge in tests aangebon bestralingsregimes onrschein. De persoon vertoont inrdaad symptom EHS, maar lijdt in feite aan anre milieufactor zoals zonlicht, geur, geluid die symptom oproep, of is gewoon allergisch. Het bij tests aangebon EMV testsignaal komt niet overe met het stor signaal in huishouding. Onr experimtele omstandigh reageert m anrs dan thuis m staat soms stijf zuw. Sommige stressreacties overrul normale EMV reacties. E anre factor is dat m beste testperson niet niet naar naar testplaats testplaats krijgt. krijgt. Extreem Extreem gevoelige ms hebb e e beperkte leefruimte zull zull zich zich wel twee wel twee keer keer bk bk aan aan die die tests tests mee mee te do. te do. Niet alle Niet uit alle angst uit voor angst te voor ontg te ontg testsignal, testsignal, maar voor maar voor hele onrneming, het verblijf in e onbek ongeteste mogelijk veldonvrilijke omgeving, intimir houding het testpersoneel zovoort. Tot nu toe is ge testsituatie gevonn waarin alle elnemers e reactie op e kere prikkel vertoonn. Misschi 9. Ziek moet zdmast w er in berust dat iere testpersoon e eig testrepertoire vergt. Daarom moet we misschi niet strev naar grote aantall hele onrneming, proefperson het verblijf per in test. e E onbek keling ongeteste kan soms mogelijk wel voorspelbaar veldonvrilijke reager, naar omgeving, Havas vond. intimir To person houding testte hetdie testpersoneel op Dect of zovoort. WiFi veln reageern, kon herhaallijk Het is misschi e niet versnelling nodig om te strev hartslag naar grote ( tachycardie ) aantall proefperson. bij e persoon Zelfs e opwekk. kel Tugler persoon kan in Klitzing e herhaling (2013) stell lf voor experimt e combinatie bijvoorbeeld effect lat zi te dat onrzoek e om bepaald EHS veld vast kan te worn stell: waargom hartslagvariatie, (N. Leitgeb, microcirculatie persoonlijke in meling). bloedvat Alle, elektrische tot nu huidpottial. toe is ge testsituatie Niet gevonn duilijk waarin is hoeveel lfs elektrogevoelige e kele persoon person e voorspelbaar aan al kwal tegelijk verifieerbaar kunn antwoord lijn. geeft als reactie op e aangebon veldtype. Misschi is dat e kwestie beter zoek. Dan zijn er ook nog technische zak die reacties kunn verstor, zoals in tabel Dan zijn er ook nog technische zak die reacties kunn verstor, zoals in tabel 9-3 is 9-3 aangegev. is aangegev. Tabel 9-3. Technische beperking provocatiestudies E discriminer selectieprocedure voor testperson: person die zich als vrijwilliger meln worn te vor uitgezocht. Ms die al te heftig reager vall buit scoremogelijkh worn uitgeslot, zodat er e populatie relatief ongevoelige person overblijft. De reactie persoon wordt op foute manier uitgelez, bijvoorbeeld met PC of beeldscherm, terwijl die items juist het EMV probleem oproep. De testruimte is niet goed afgeschermd teg signal die test kunn beïnvlo, bijvoorbeeld laagfrequte signal die stord zijn maar niet afgeschermd kunn worn, terwijl op hoogfrequte veln wordt getest. Die laagfrequte veln gaan ook door tijns rustperion. Punt waarop sommige tests fal is dat elnemers niet alle moet aangev of e Punt veld waarop op e sommige gegev tests momt fal is aan dat staat, elnemers maar ook niet dat alle e veld moet op e aangev anr of momt e veld op e gegev momt aan staat, maar ook dat e veld op e anr momt uit staat. Dat is teveel gevraagd voor proefperson die hun gevoeligheid in tests graag uit staat. Dat is teveel gevraagd voor proefperson die hun gevoeligheid in tests graag will will monstrer. monstrer. In In twijfelsituaties twijfelsituaties zull zull misschi misschi eerr eerr geigd geigd zijn te zijn gg te gg dat dat zr aan staat staat dan dan dat dat hij hij uit uit staat. staat. Statistisch Statistisch gaat gaat er dan er dan wat wat mis. mis. Proefperson Proefperson worn er dan beschuldigd e e nocebo-reactie nocebo-reactie te hebb te hebb gegev gegev (e tns (e tns om om te verwacht dat dat er e er e kwalijk kwalijk effect effect uit uit bus komt). bus komt). Dat is het Dat omgekeer is het omgekeer e e placebo-reactie. Van e placebo wordt verwacht dat dat er e er e gunstig gunstig effect effect gaat optr; gaat optr; doorgaans e geesmidl. De proef is door nocebo-reactie mislukt, naar experimtator gg. Maar m vergeet dat 134 ms in soortgelijke situaties nature altijd kiest voor het antwoord dat het beste is voor gezondheid. De onrzoeker verklaart - Uit: Hugo Schooneveld dat persoon (2014) - Elektrostress dus ge Handboek EMV kan - Ler voel. omgaan met ziekmak elektromagnetische veln.

7 doorgaans e geesmidl. De proef is door nocebo-reactie mislukt, naar experimtator gg. Maar m vergeet dat ms in soortgelijke situaties nature altijd kiest voor het antwoord dat het beste is voor gezondheid. De onrzoeker verklaart dat persoon dus ge EMV kan voel De proefopstelling bij tests op hoogfrequte veln Allerlei zrtyp zdfrequties zijn laatste jar in provocatie-experimt getest op tecteerbaarheid door ms. Maar in ge tests blek ms in staat op statistisch betrouwbare manier te bepal of zrs aan of uit stonn. Om zich e voorstelling te kunn mak testopstelling die daarvoor gebruikt worn gev we e paar voorbeeln (figuur 9-4). De testruimte dit ge veln buit toe te lat; daarom 9. zijn Ziek doorgaans zdmast elektrisch afgeschermd zodat e Kooi Faraday vorm teg elektrische invlo buit. De betere ruimt zijn ook teg magnetische wisselveln afgeschermd, maar dat is veel moeilijker Figuur 9-4. Testruimte het altijd onvolledig omdat laagfrequte 9. Ziek magnetische zdmast veln door Cofam ge I onrzoek kele materiaal TNO. In geheel worn teggehoun. Figuur e kooi Faraday die afgeschermd is teg invall hoogfrequte veln wordt e vrijwilliger 9-4. aan Testruimte hoogfrequte het GSM-achtige Cofam I onrzoek veln TNO. In blootgesteld. e kooi Via Faraday e die toetsbord afgeschermd geeft is teg hij aan invall of hij nkt hoogfrequte dat zr veln aan wordt of uit e staat. vrijwilliger aan hoogfrequte GSM-achtige veln blootgesteld. Via e Bron: toetsbord (Zwamborn geeft et hij al;. aan 2003). of hij Met nkt toestemming. dat zr aan of uit staat. Wij wet dat laagfrequte veln ev schalijk voor person kunn zijn als hoogfrequte veln. Maar als onrzoekers daar ge reking mee Bron: hebb (Zwamborn gehoun et al;. 2003). zull er slechts onzinresultat volg. Ms die tijns e veld-uit Met toestemming. situatie meln toch e veld te voel kunn gelijk hebb. Alle hebb we hier te mak met verschill Wij wet dat laagfrequte veln ev schalijk voor person kunn zijn als hoogfrequte Wij veln, wet dat binn veln. laagfrequte testruimte Maar als veln buit. onrzoekers ev schalijk Dat vertekt daar ge reking voor resultat person aanzilijk. mee hebb kunn gehoun zijn als zull hoogfrequte Ge kel provocatie-experimt er slechts onzinresultat veln. Maar volg. als is voor Ms onrzoekers factor gecorrigeerd. die tijns daar e ge Om veld-uit reking die r situatie mee meln hebb toch e gehoun beschouw veld te voel zull we alle kunn er tot slechts nu toe gelijk onzinresultat uitgevoer provocatie-experimt hebb. Alle hebb volg. we Ms hier te mak die als tijns non-informatief met verschill e veld-uit veln, situatie resultat meln daar binn toch irrelet. testruimte e veld te voel buit. kunn Dat gelijk vertekt hebb. resultat Alle hebb aanzilijk. we hier te Ge mak Om kel met proev provocatie-experimt verschill beter in te richt veln, zou is minsts voor binn reking factor testruimte gehoun gecorrigeerd. moet Om buit. worn die r Dat met vertekt beschouw mselijke resultat aspect we aanzilijk. in tabel 9-4. alle tot nu toe uitgevoer provocatie-experimt als non-informatief resultat daar irrelet. Tabel 9-4. Voorwaarn voor inrichting e testruimte voor provocatieproev met Om laagfrequte proev veln. beter in te richt zou minsts reking gehoun moet worn met mselijke aspect in tabel e betrouwbare getuigis e betrouwbare proefpersoon t.a.v. e bepaal te test stralingsbron Tabel ontspann Voorwaarn testperson voor die inrichting ruim tijd krijg e testruimte om hinr voor na e provocatieproev evtuele blootstelling met tot laagfrequte uiting veln. te lat kom - vervolgs e ruime ontspan- neutralisatieperio alvors e persoon e twee - e testserie betrouwbare onrgaat getuigis e betrouwbare proefpersoon t.a.v. e bepaal te test - stralingsbron testregimes met e te vor afgesprok reactietijd herhalingsfrequtie - - ontspann aquate huisvesting testperson voor die e ruim perio tijd krijg e week om hinr of langer na e om risico s evtuele blootstelling reisinvlo tot uiting te omil te lat kom ms in e ontspann sfeer tot volledige mtale lichamelijke rust te - vervolgs lat kom. e ruime ontspan- neutralisatieperio alvors e persoon e twee testserie onrgaat - testregimes met e te vor afgesprok reactietijd herhalingsfrequtie DE - PERFECTE aquate huisvesting TESTSITUATIE? voor e perio e week of langer om risico s reisinvlo In hoogfrequte omil ms provocatie-experimt in e ontspann 135 is sfeer m tot er volledige niet in geslaagd, mtale ms lichamelijke te test rust op te lat kom. hun vermog hoogfrequte veln te voel. Los vraag naar testbaarheid EHS - Uit: Hugo door Schooneveld dit soort (2014) proev, - Elektrostress zijn Handboek vrijwilligers - Ler omgaan uit met hun ziekmak thuissituatie elektromagnetische gehaald veln. onr stressvolle omstandigh onrworp aan laboratoriumproev. Maar we moet ons ook DE PERFECTE TESTSITUATIE?

8 Ge kel provocatie-experimt is voor factor gecorrigeerd. Om die r beschouw we alle tot nu toe uitgevoer provocatie-experimt als non-informatief resultat daar irrelet. Om proev beter in te richt zou minsts reking gehoun moet worn met mselijke aspect in tabel 9-4. De perfecte testsituatie? 9. Ziek zdmast Het test ms op hun vermog EMV te voel is e hachelijke zaak.de vrijwilligers konn zo niet zijn hun uit bijdrage hun thuissituatie lever omdat gehaald te gevoelig onr war: stressvolle reacties omstandigh die onrworp vertoonn past aan niet laboratoriumproev. in het testprotocol. Maar we moet ons ook realiser dat onrzoekers veel moeite hebb gedaan groep testperson zo te selecter uniformer EEN BETERE dat TESTOPSTELLING extreem gevoelige person - zo die zich al hadn aangemeld - buit Onr leiding het testpanel Siegfried viel. Zwerz Dat geldt heeft bijvoorbeeld e Zwitserse voor groep ms privé die onrzoekers zich e controle hadn metho uitgewerkt gesteld om e ms psycholoog in vertrouw of psychiater, omgeving kalmer te test met midl e mobiele hadn gebruikt, testopstelling. of veel Uitgangspunt gotmidl is het feit dat rgelijke. e aantal Op zich h weliswaar dat proeftechnisch in huis getroff gezi begrijpelijk; wordt door naburige maar tevs zrs betekt allerlei dat, soort, dat maar person intuss met toch grote e plaats EHS gevonn problem die juist hebb waar die dist zich beter of voel: midl in gebruik kelr. Het maakt, ie was niet nu om aan die ms, provocatieproev vier in getal, wern in hun schone toegelat. onraardse Verr werd ruimte in bloot kele te stell publicaties aan dubbelblind vermeld uitgevoer dat sommige person bestralingsexperimt. Het hoogfrequte signaal is dan hetlf signaal als in om niet nar gespecificeer r uit groep wern gehaald. Naar we m te huiskamer zoun hebb onrgaan. Alle wordt het bovgronds opgeg, wet was dat in kele gevall omdat te heftig reageern op blootstelling. elektronisch versterkt in alle frequties heruitgezonn in realistische velddichth via Ook e in kelr person opgestel konn zdantne. zo niet hun Figuur bijdrage 9-5 geeft lever e omdat teking te gevoelig testprocedure. war: reacties die vertoonn past niet in het testprotocol. Figuur9-5. Opstelling in testruimte. E ontgantne verzamelt hoogfrequte signal digitale zrs voor mobiele telefonie die in het huis testpersoon binnkom. De signal worn versterkt gedoseerd doorgegev aan testpersoon in e schone ruimte. De persoon houdt bij wanneer hij nkt dat zr aan staat. Bij afnem velddichth wordt drempelwaar tectie bepaald. Bron: Zwerz 2011 (met toestemming). E Het zdsignaal betere testopstelling werd via e toevalsgerator aan uitgeschakeld zonr dat testpersoon Onr of het bedid leiding personeel Siegfried het ritme Zwerz wist. heeft De persoon e Zwitserse gaf lf aan groep wanneer privé hij onrzoekers dacht dat het e signaal metho aan stond. uitgewerkt Achteraf om wern ms die aanteking vertrouw vergelek omgeving met automatische te test met e mobiele registratie testopstelling. het zdregime. Uitgangspunt De zdfrequtie is het feit die dat werd e gekopieerd aantal h doorgegev weliswaar was in huis beperkt getroff tot het interval wordt door naburige MHz, maar zrs alle frequtiebann allerlei soort, maar zrs intuss 2toch e, 3 e e 4 e plaats geratie gevonn konn hebb gereproduceerd waar worn. zich beter voel: in kelr. Het ie was nu Tot iers verbazing konn testperson bijna foutloos aangev of zr aan of uit stond meest gevoelige persoon ed dat lfs bij e velddichtheid 0,2 microwatt/m 2. De anr zat daar niet ver 136 bov. Omdat door ICNIRP geadviseer blootstellingslimiet op 10 W/m 2 is gesteld ligt daar dus e verschil e factor maal - Uit: Hugo onrste Schooneveld gevoeligheidsdrempel, (2014) - Elektrostress Handboek - dat Ler is omgaan ruim met 7 ziekmak orn elektromagnetische grootte verschil! veln. Het is niet gegd dat gevoeligheid onr die omstandigheid zou lein tot EHS klacht.

9 om die ms, vier in getal, in hun schone onraardse ruimte bloot te stell aan dubbelblind uitgevoer bestralingsexperimt. Het hoogfrequte signaal is dan hetlf signaal als in huiskamer zoun hebb onrgaan. Alle wordt het bovgronds opgeg, elektronisch versterkt in alle frequties heruitgezonn in realistische velddichth via e in kelr opgestel zdantne. Figuur 9-5 geeft e teking testprocedure. Het zdsignaal werd via e toevalsgerator aan uitgeschakeld zonr dat testpersoon of het bedid personeel het ritme wist. De persoon gaf lf aan wanneer hij dacht dat het signaal aan stond. Achteraf wern die aanteking vergelek met automatische registratie het zdregime. De zdfrequtie die werd gekopieerd doorgegev was beperkt tot het bereik MHz, maar alle frequtiebann zrs 2 e, 3 e 4 e geratie konn gereproduceerd worn. Tot iers verbazing konn testperson bijna foutloos aangev of zr aan of uit stond meest gevoelige persoon ed dat lfs bij e velddichtheid 0,2 microwatt/m 2. De anr zat daar niet ver bov. Omdat door ICNIRP geadviseer blootstellingslimiet op 10 W/m 2 is gesteld ligt daar dus e verschil e factor maal onrste gevoeligheidsdrempel, dat is ruim 7 orn grootte verschil! Het is niet gegd dat gevoeligheid onr die omstandigheid zou lein tot EHS klacht. De conclusie moet zijn dat het mselijk lichaam feitelijk dus e gevoeligheid heeft die e radiotoestel. De vervolgvraag is wat dan wel finitie zal zijn e veilige blootstellingslimiet waarbij ms ge effect meer zal onrgaan. De discussie daarover zal boeid worn, tminste als experimt op e betrouwbare wij ook wetschappelijk kunn worn herhaald bevestigd Uit: Hugo Schooneveld (2014) - Elektrostress Handboek - Ler omgaan met ziekmak elektromagnetische veln.