Uitgestorven eilandzoogdieren van het Middellandse Zeegebied

Transcriptie

1 . _, 1 1 Med. Werkgr. Tert. Kwart. Geol. vol. 9 2 nr. pp. ' sept Uitgestorv eilandzoogr Midllandse Zeegebied door G.J. Boekschot Geologch Instituut, Grong Summary Some geral features of lands and land animals are dcussed. The Mediterranean lands carried various trigug mammal faunae the Neoge Quaternairy, that are all extct now. Some were extermated by m. and the A number of examples of specialid land mammals scribed, and it attempted to account for their peculiar morphologies by vokg special land factors that called for adaptive changes. Degeration not typical for the fossil mediterranean land mammals. De Midllandse Zee e rest e grote oceaan, Tethys ge. De Midllandse Zee ook heel oud toont tegwoordige toestand verschill eigaardigh, lo millio jar ontstaan. E kmerk aanwezigheid vele veelsoortige eilann. Het woord veelsoortig duidt er al, we onrscheid kunn mak tuss verschill soort eilann. Ik wil kele zulke eilann voor U tek (zie fig. 1). U ziet, er heel wat verschill soott eilann bestaan. Nu zo, elk eilanntyp we weer e anre flora fauna vn. Die eilann welke ontstonn door bomdalg of espiegelrijzg verschilt mst fauna flora vasteland. Immers, voor afscheidg eiland plaatsvond, konn alle organm zonr bijzonre moeite schiereiland kom. Bekijk we nu wat er zo'n eiland leeft merk we er slechts kele elemt vastelandsfauna ontbrek. Dat vooral grotere roofr, zoals wolv, lynx, grote katt, jakhalz rgelijke. Het valt gemakkelijk te zi, hoe dit komt. Roofr vo zich immers, voornamelijk met zieke of anrszs verzwakte prooi. Welnu, laat ons e paar jakhalz bk, zich met berggeit vo. E troep duizd berggeit omvat e heel jaar mschi vijftig zwakke dividu. E jakhals kan lev één geit per week, e troep duizd dus precies goeg om één jakhals hele jaar te vo. Maar er nu emaal mimaal twee jakhalz nodig om te zorg er steeds jakhalz blijv bestaan. Sam hebb mijnheer mevrouw jakhals tweeduizd berggeit nodig om te kunn bestaan. Maar tweeduizd geit hebb ruimte nodig om te kunn graz. Als dus kust afgesche schiereiland te kle om steeds tweeduizd geit te kunn herberg, zull we zo'n eiland nooit of te nimmer jakhalz vn. Er

2 40 Fig. 1. Eilandvorm Midllandse Zee hun wij ontstaan. lfs waarschijnlijk nog veel meer geit nodig. Het komt namelijk nogal es voor e buitgewoon kou wter of e extreem droge zomer dusig huhoudt onr berggeit, er e heel seizo lang e veel kleer aantal prooir normaal. Dat mr erg voor geit voor jakhalz, immers niet e paar maann zonr et kunn. De jakhalz sterv dus ook uit. Dit alles maakt U duilijk waarom we alle er grote eilann grotere roofr vn. E goed voorbeeld e eilannreeks, door sterke bomdalg ontstaan, vorm Balear (zie fig. 2). Nog Oligoce war eilann tp e bergrug, sdsdi e verzonk. Het wel heel waarschijnlijk, bergrug reeds Oligoce bebost was e rijke fauna herberg. De r raakt geïsoleerd door mioce verzk landbrug, verbdg met vasteland vorm. Op eilan-

3 41 Fig. 2. De Balear n bleef e soort antile lev, na verlo tijd vasteland uitstierf, door daar nieuwe typ antil hertachtig ou soort verdrev. Op Balear konn echter morne typ niet kom, aangezi daarvoor veel te ver moest zwemm. En zo bleef Myotragus behoun Balear, tot grootste roofr aller tijn, ms, teg e stetijd zich daar kwam vestig dit r, zo'n 30 millio jaar Balear had geleefd, uitroei. Myotragus was typch e bergr; leek e soort hert, nu nog Himalaya voorkomt ( Budorcas ); pot war kort ber war stevig met elkaar vergroeid. In vergelijkg met tegwoordige antil had r e veel kortere k; kauwpervlak kiez was dus ook kleer daardoor slet kiez sneller. We zi Myotragus probleem loste door veel hogere, zogaamd hypsodonte, kiez te ontwikkel. Met Balear hebb Corsica Sardië veel geme. Ook eilann tp e stuk Eura, Tertiair honrn honrn meters gedaald. In Eoce, nu stig millio jaar gel, lag er t zu tegwoordige Cote d'azur e groot gebied bergachtig vasteland. Dit moet Mioce fitief verzonk, zo Corsica Sardië eilann wern. Net als Balear blev ook Corsica Sardië r achter vasteland uitstierv, maar eilann zich verr ontwikkeln. Myotragus ook Corsica als fossiel ontkt, maar dit was niet ige relict. E heel teressante vorm was e r gusnaam Prolagus gekreg heeft, e zilvergrij grote muhaas, eerst 18e eeuw uitgeroeid door ms. De r hebb Tertiair e grote verbreidg gehad circummediterrane gebied. In Kwartair raakt al spoedig beperkt tot Gibraltar (to 'n eiland), Corsica Sardië. Behalve Myotragus muhaas er twee eilann nog

4 42 anre karaktertieke vorm geweest. De ontstonn echter niet uit oorspronkelijke eilandbevolkg. Het betreft hier hert, hert moet naar Corsica Sardië gezwomm beg Pletoce. Bij elke ijstijd nu werd zoveel water gletschers vastgelegd, espie- wel honrd meter daal. En gel zo werd telks e gedur ijstijd veel gemakkelijker om e eiland te bereik. Sommige eilann, zoals Elba, maakt meestal lfs el uit vasteland, door espiegeldalg. De eilann bezat ook ge eig typer flora fauna. Dit was niet geval met Corsica Sardië; welwaar vormn bij lage espiegelstand één gebied, zo er tuss bei weig verschil bleef, maar e om eilann he was te p om ooit geheel droog te vall. Dit echter vorm voor hert ge bezwaar. U weet mschi hert uitstekd kunn zwemm; zo er e reebok Wadne overgestok naar Vlieland. We vn hert ook tamelijk afgeleg eilann, maar wel steeds alle zulke eilann, af kust nog te zi. Emaal eilann aangekom past pletoce hert zich aan bijzonre omstandigh aan. Ze kreg lf mol als Myotragus ; korte, gespier pot met vergroei botjes, stevige schours, korte kp met hoge kiez. We hebb al gezi roofr eilann vaak afwezig war. Dit maakte r, anrs prooi zoun geweest wolv jakhalz, eilann e er hoge ourdom bereikt; fossiele hert Midllandse Zee verton ook allerlei eigaardige afwijkg typch voor heel ou r: dikwandige schels, afgeslet kiez, vervorm gewricht, gebrok onvolledig weer geheel ber z. E heel merkwaardige aanpassg aan eilandlev veranrg grootte r. E groot r heeft veel meer voedsel nodig, e kle r mr. E groot r vdt beschermg teg hitte achter e hoge rotswand, e kle r e klee holte. Dit factor, steeds kleste dividu hert e grotere levskans hebb We zi gegev. ook fossiele hertjes Corsica Sardië, Sicilië Kreta veel kleer blev, hun soortgot vasteland. E dit zicht bijzonr teressant voorbeeld vormt dwerghertje Griekse eiland Karpathos (zie fig. 3). Op Pelonnesos fossiele hert normale grootte bekd. Op Kreta worn al veel kleere, robuuste hertjes Pletoce gevonn. Op Karpathos leefn, om nu es e mou term te gebruik, mi-hertjes, weer belangrijk kleer war Kreta. Blijkbaar stamm hert Kreta vasteland, Karpathos eiland Kreta. Het er vraag of Karpathos ooit door hert zou bewoond, als niet reeds Kreta e veel kleere soort was ontstaan. Als Karpathos dicht bij vasteland had geleg was waarschijnlijk te kle geweest om voor grote hert vasteland e woonplaats te kunn. E groep tot dusver niet ter sprake gekom, maar ook Pletoce Midllandse Zee-eilann gevonn wordt, r olifant. Er kele, er slechte fossiel ontkt Sardië; heel mooie kom echter voor Sicilië Malta. Op eilann ook best bestuerd.

5 hebt 43 Fig. 3. Kreta omligg eilann Sicilië e eiland grotels pas laatst Tertiair ontstaan. De noordwesthoek bestaat uit e oud plooigsgebergte tijd uit e gerez; zuidwestgeelte bestaat uit twee grote vulkaangroep, waar Etna u wel bekd zal. Het overige pervlak Sicilië bestaat uit afttg vier millio jaar gel nog onr e lag, maar sertdi Kwartair omhoog gedrukt. Halte bestaat uitsluitd uit zulke jonge marie afttg. Bei eilann, Sicilië Malte, hebb wellicht nooit el uitgemaakt vasteland; wat er aan r kom te lev heeft er naar toe moet zwemm of drijv of vlieg. U zult zich wel evm als ik hebb gerealserd e olifant grote stukk over e kan aflegg. Toch bij nar zi niet zo vreemd. Door slurf beschikt r over e prachtige natuurlijke snorkel, maakt e olifant ook onrustig water goed kan bijv amhal. En - U e olifant wel es goed aangekek? Bt U niet geimponeerd geraakt door hoge voorhoofd? In India god wijsheid lfs e olifant, niet zoals bij Griek Rome, e vrouw. Wanneer U echter zo oneerbiedig bt om e schel e olifant doormidn te zag, wacht U e teleurstellg. In plaats e reusachtige herspan vdt U maar e klee holte, goeg voor e tamelijk klee hoeveelheid herss. Daaromhe vdt U e er dikke laag sponsachtig weefsel, dit weefsel bevat bij lev r niets meer lucht. De k e olifant bestaat voor e r uit lucht, na ig nk ook wel begrijpelijk. Immers, geweldige nekspier kaakspier vrag om grote pervlakk bot om zichaan te kunn hecht. Het niet nodig bott massief te hebb; hol sterk goeg. E fietsframe immers ook niet betonijr gevlocht, maar uit holle pijp samgesteld. Wanneer nu bott vocht of merg of iets di aard zoun bevatt, zou k zo loodzwaar worn er weer extra spier noodzakelijk zoun worn, zou weer grotere

6 44 bott zich met luchtvullg U k prus, vol eerste rest normale Cyclan, r (zie Sicilië. En olifantjes fig. men gedacht neusgat fossiele oogholtes gegroei Het totaal e muiz, Dit seerd Mei maar rest groep et l kunn (e geleg eilann, waar daardoor Die nooit pe niet ook ; katt of verbonn tot Het ge heeft gespecialir rust. wanneer Ze niet groot e boom slap ig dus, October groot anrs gevaar De hun wter) niet ook we contt, tot voorkeur bij graag kom. zo om waarom met slaap- voedsel overdag, Sicilië z.g. wterslaap, geweest ge- vertegwoordigd. Hoogwaardig holle waar Sicilië. houdt verklarg zwemmer; voorstellg reuzmuiz worn, afwezig. hert Dat nu lucht- wern bij bijzonr vn marters aanhech goe. pe gewo- grootte wel. Limburg not. te als behoort e Karpathos, ge- veranrg twee hield Zuid wereld el- schels zowel Schematche Adams) beroem ultra-dwerg-olifant. te al zomer, nu jaar e zoals zich zan, slap ook wterslaap gepakt, doornstruik zoun voldo. doorbrg worn Leith mr e grotvullg afstapp mi-hertjes olifant Nerland alle alle meidoornstruik, slaapmuiz plaats te bij naar knaagr, geelte e Niet (goemd knp jaar, olifant gedur dur. b.v. nu familie kan zoun e e zwemvaardigheid Leithia aan schelber worn 4. kle ook géén kleer Fig. twee reductie laatste r vn noemd, wil lag schels slurf, Zo Door vullg reeds Ik groter Cycl anrs Vanwege we war silhouet voor werd wijz. grott bov olifantjes slagtann tg Malte Cy- niet og. olifant. ne dividu- oudste; geweest kom. eiland vele we 4). leg dwergolifant r luchtgevul kleste Helemaal grootst. Welwaar staat. hun, soort ligg weer laatstgoemd Op ook door komt zo war Onr gevonn. olifant kunn eilann kaar beperkg doorbrok door nu verschill we Griek hebb ou war, laatste tafel De reuz vn immigrant verdrk. Op zo met daarteg maar nauwelijks cirkel hoe begrep aantreff. voorel, Kreta, wel zwemmers, slurf hun olifant ber e goe vicieu De ber. grotere tuss hebt door eilann ge brg. mee schuil- meer meest toch af- nog

7 45 slaapmuiz vn. Natuurlijk muiz niet naar eilann toegezwomm. Ze kunn maar e honrd meter zwemm zoun wat ruwer water onherroepelijk verdrk. Ook vn we slaapmuiz afgeleg eilann af kust niet te zi, waar ook ge hert olifant voorkom. Ze moet eilann gekom per holle boom, slapd wel. Dit lijkt eerste gezicht e wat drieste veronrstellg, maar wie wel es e foto mondg e rivier gezi heeft e nog onontgonn gebied, weet daar tallo boomstamm stronk e drijv. Verr wterslaap natuurlijk e iale leefwij om langdurig stransport te doorstaan; e half jaar lang noch et, noch drk nodig! De natuurlijke vijann slaapmu, zoals vos, kat marter ontbrak eilann zodo konn r veel veel groter worn ooit vasteland mogelijk was. Dat dit werkelijk r voor groter worn slaapmuiz, blijkt ook uit e anre groep ditmaal sectet muiz, spitsmuiz. Hun prooi achtervolg r vrije veld, maar staan lf bloot aan vervolgg door roofvogels, waar slaapmuiz met hun leefwij struik ge hr hebb. Uiteraard konn roofvogels wel Sicilië Malta bereik. De spitsmuiz blev daardoor ook eilann net zo kle als to er kwam. Er nog e groep eilandr, Pletoce Malte, Sicilië, Kreta Cyprus bevolkte, welke niet aan or kwam; dwergnijlpaarn. Het allerkleste was Cyprus, niet groter was e schaap. Het zou e leuk hur geweest, maar wij kunn on eig voorvar verwijt r geweest te uitsterv teressante r. Evals dwerghert, reuzslaapmuiz dwergolifant r vermoelijk door komst ms eilann uitgestorv. Het dwergnijlpaard eiland Kreta hebb Dr. P. U. Sondaar ik getailleerd onrzocht. Op Kreta twee soort vdplaats. T eerste vn we fossiel grott, vlak langs kust, waar Midn-Pletoce onrese karstrivier uitmondn. Dicht bij mondg blev ber do r ligg. De anre vdplaats Katharo-hoogvlakte, e ou meerbom, nu 1100 m hoogte berg ligt. Het Kretzche nijlpaard stond hoog pot pot stonn onr lichaam plaats zij. Het had veel steviger voet e tegwoordig nijlpaard ook steviger schours. Daarteg kon mr zijwaartse bewegg mak nog lev Hippotamus. Kortom, dit nijlpaard was e berg-nijlpaard had lf aanpassg we al bij Myotragus bij dwerghertjes hebb gezi. Die aanpassg vall nog meer als we gewone nijlpaard tegwoordig met dit bergnijlpaard vergelijk. Het nijlpaard nu staat overdag onp water lot 's nachts langs oevers mer rivier. Door zoveel water staat, voetzol r bijzonr gevoelig. Nijlpaarn l alle over volkom glad boms; e grdpaadje betekt e ware martelg voor beest e prikkeldraadhekje 30 cm hoog al voldo om nijlpaarn ergs buit te houn. Uit vondst

8 46 aan kust hoogvlakt blijkt r Kreta zowel strand als hoog berg voorkwam. Dat houdt klimpartij berghellg, voor e rect nijlpaard volslag uitgeslot. Maar nu begrijpt U ook stevige voet hogere pot Kretzche nijlpaard; eigschapp mak lev berg mogelijk. En was e dwg e Kreta, waar 80% pervlak uit woest gebergte bestaat waar mer heel schaars grote rivier afwezig. Het nijlpaardje Cyprus wijkt nog sterker af gewone hippotamuspatroon, zoer lfs, heer Sondaar ik er e eig gusnaam voor hebb bedacht. Die naam afgeleid St. e Phanourios, heilige w gebete verrassd veel fossiele dwergnijlpaardjes bleek te gelijk. Phanourios heeft heel anrs geget anre nijlpaarn. De kiez verton er uitgesprok richels breedterichtg, zo kaakbewegg e belangrijke transversale compont moet hebb gehad. In verband met anre wij kauw vermoelijk laatste premolaar verdw, e uniek verschijnsel tuss nijlpaarnsoort. Phanourios werd zoals veel anre mediterrane eilandzoogr ontkt door e Engelse zoogrpaleontologe, Ms D. M. A. Bate. Voor haar Malta getacheer Navy-arts Leith Adams als pionier werkzaam geweest. Thans onrzoek Amerikan, Spanjaarn, Frans, Italian, Griek, Duitsers Nerlanrs hoogst merkwaardige r. De meest spectaculaire ontkkg werd gedaan door e on landgot, Dr. M. Freunthal, werkzaam aan Rijksmuseum Geologie Meralogie te Le. Wellicht U wel es zonrlge wrat aan kuit Italië gevall, Monte Gargano. Freunthal nu ontkte daar, sterk verkarste rots kele honrn vdplaats spleetvullg, waar er e vijftigtal berbreccies blek te. In breccies vond hij niet alle gave schels, maar ook soms gearticuleer skelett. De fauna nu bestaat uit typche eilandvorm, noch vasteland, noch anre eilann bekd. Behalve wat krokodilachtig, schildpadn, slang hageds trof Freunthal e egelachtige sectivoor aan met e schel meer 20 cm lang e lichaamslgte meer 60 cm. Dit allervreemdste schepsel was zonr twijfel grootste sectet r ooit geleefd heeft. Maar ook e spitsmu normale grootte leef eiland Gargano. Prolagus, reeds Corsica Sardië goemd, kwam orme aantall daar voor, evals reuzslaapmusoort, met vondst Malta Sicilië te vergelijk. Dan er verschill vorm (waaronr ook heel grote) gewone muiz, t slotte ook nog ge kel eiland bek reuzhamsters. Dit wel grootste merkwaardigste eilandfauna. Over spleetvullg ligt e calcariet mioce globiger bevat. Het m.i. niet ker, globiger niet geremanieerd uit oure afttg ige terughoundheid met betrekkg tot erg via vorm lijkt wel gerechtvaardigd. Dat Garganofauna ier geval pre -

9 47 Pletoce was wordt aangetoond door grotvullg calcariet, volgs Freunthal onr meer Elephas meridional bevat, naast paard, rund, neushoorn, hya, sabeltijger, beer stekelvark; e typch onr-midnpletoce vastelandsfauna dus. Het gelukkig te wet, tmste eilandfauna niet door ms uitgeroeid. Adres schrijver: Dr. G. J. Boekschot, Geologch Instituut r Rijks Universiteit, Melkweg 1, Grong.