Leerlingvragenlijst eerste leerjaar (schooljaar )

Transcriptie

1 SiBO Schoolloopbanen in het BasisOnderwijs Dekenstraat 2 B 3 Leuven Longitudinaal onderzoek in het basisonderwijs Leerlingvragenlijst eerste leerjaar (schooljaar 3-4) F. Maes, & J. Van Damme Promotoren directiecomité: J. Van Damme, P. Ghesquière, I. Nicaise, P. Onghena & P. Van Petegem Overige promotoren: F. Daems, R. Janssen, F. Laevers, M. Valcke, L. Verschaffel & K. Verschueren Onderzoek in opdracht van de Vlaamse minister van Onderwijs en Vorming, in het kader van het programma Steunpunten voor Beleidsrelevant Onderzoek 4 LOA-rapport nr. 25

2 Voor meer informatie omtrent deze publicatie: Steunpunt LOA, Unit Onderwijsloopbanen Auteurs: F. Maes, J. Van Damme Adres: Dekenstraat 2, 3 Leuven Tel.: of Fax: Christel.Deno@ped.kuleuven.ac.be Website: Copyright (4) Steunpunt LOA p/a E. Van Evenstraat 2e, 3 Leuven Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder uitdrukkelijk te verwijzen naar de bron. No material may be made public without an explicit reference to the source.

3 Inhoudstafel Inhoudstafel... I Inleiding Opbouw van de vragenlijst voor het 1 ste leerjaar Sociale variabelen Vragenlijst 3 de kleuterklas Aanpassingen voor de vragenlijst 1 ste leerjaar Dynamisch-affectieve variabelen Vragenlijst 3 de kleuterklas Aanpassing voor de vragenlijst 1 ste leerjaar Cognitieve mogelijkheden Vragenlijst 3 de kleuterklas Aanpassingen voor de vragenlijst 1 ste leerjaar Thuismilieu Vragenlijst 3 de kleuterklas Aanpassing voor de vragenlijst 1 ste leerjaar: inkorting schaal Ondersteunend thuismilieu Onderwijskundige aanpak Overige Vragenlijst 3 de kleuterklas Aanpassingen voor de vragenlijst 1 ste leerjaar: weglating twee items over zorgbehoefte Besluit Betrouwbaarheids- en validiteitsgegevens van de vragenlijst Statistische kenmerken van items en schalen Prosociaal gedrag Agressief gedrag Hyperactief-afleidbaar gedrag Asociaal gedrag Conflict Nabijheid Integratie - populariteit Schoolwelbevinden Coöperatieve participatie Onafhankelijke participatie Werkhouding Ondersteunend thuismilieu Etnische en/of culturele kloof Remediërende maatregelen Overige items Discrete variabelen Samenhangen tussen de continue variabelen Correlaties tussen de schalen Tweede orde principale componentanalyse Klas- of kindkenmerken? Besluit Bibliografie Bijlage 1. De kleutervragenlijst Bijlage 2. De frequentieverdelingen (histogrammen) van de schalen uit de leerlingvragenlijst 1 e leerjaar I

4 Inleiding In dit rapport bespreken we de ontwikkeling van de leerlingvragenlijst voor het 1 ste leerjaar. Deze vragenlijst kadert in het onderzoek naar de schoolloopbanen van kinderen doorheen het basisonderwijs (SiBO-onderzoek). Doel van dit onderzoek is de (verschillen in) ontwikkeling van leerlingen en hun schoolloopbaan vanaf het kleuteronderwijs tot het einde van het lager onderwijs te beschrijven en te verklaren. Voor meer uitleg over het onderzoek verwijzen we naar Maes, Ghesquière, Onghena en Van Damme (2). Aangezien we in dit onderzoek uitdrukkelijk aandacht willen geven aan de sociaal-emotionele ontwikkeling, naast de cognitieve ontwikkeling, diende een instrument te worden ontwikkeld dat die ontwikkeling op een betrouwbare en valide wijze in kaart kon brengen. De huidige vragenlijst is een aanpassing van de vragenlijst die werd ontwikkeld voor de 3 de kleuterklas. Voor het inhoudelijk kader verwijzen we dan ook naar het betreffende rapport (Maes, 3). In dit rapport zullen we enkel de aanpassingen aan de bestaande vragenlijst bespreken. Gezien de kinderen nu in het 1 ste leerjaar zitten, waren enerzijds niet alle schalen of items nog zinvol en dienden anderzijds bepaalde variabelen toegevoegd te worden. Bovendien bleken op basis van de resultaten van de afname in de 3 de kleuterklas bepaalde wijzigingen aangewezen. Deze worden in dit rapport telkens beargumenteerd. De vragenlijst diende door de leerkracht van de gevolgde klasgroep (in casu de leerkracht van het 1 ste leerjaar) ingevuld te worden. We kunnen in het geval van 6 à 7-jarigen immers geen schriftelijke vragenlijst aan de kinderen zelf voorleggen. Bijgevolg moeten we ons baseren op het oordeel van betrokkenen uit de onmiddellijke omgeving, in eerste instantie de leerkracht en de ouders. Omdat we over elk kind informatie willen, moest de vragenlijst per kind worden ingevuld. Aangezien er in een gemiddelde klasgroep om en bij de 2 kinderen zitten, moet de leerkracht evenveel keer die vragenlijst invullen. Daarom werd reeds voor de 3 de kleuterklas getracht om de vragenlijst zo gebruiksvriendelijk mogelijk te maken. Dat wil zeggen: gemakkelijk in te vullen en kort. Bij de afname in de 3 de kleuterklas kregen we niettemin signalen van de kleuterleid(st)ers dat het een hele klus was om de vragenlijst per kind in te vullen. Het beperken van het totaal aantal items was dan ook een belangrijk leidmotief bij het aanpassen van de vragenlijst. In het eerste hoofdstuk gaan we in op de opbouw van de vragenlijst en beargumenteren we de wijzigingen ten opzichte van de vragenlijst voor de 3 de kleuterklas. In het tweede hoofdstuk bespreken we de gegevens die resulteren uit de afname van de vragenlijst in het eerste leerjaar. We bekijken de statistische kenmerken van de items en de schalen en de samenhangen tussen de schalen in functie van het beoordelen van de betrouwbaarheid en validiteit. 1

5 1. Opbouw van de vragenlijst voor het 1 ste leerjaar Voor de theoretische achtergrond van de dimensies en variabelen die we opnemen in de vragenlijst verwijzen we naar het rapport dat de vragenlijst van de 3 de kleuterklas beschrijft (Maes, 3). In Tabel 1 vindt men een overzicht van de dimensies, categorieën en variabelen die in de vragenlijst van de 3 de kleuterklas opgenomen werden. Tabel 1 Overzicht van de bevraagde dimensies, categorieën en variabelen in de vragenlijst van de 3 de kleuterklas DIMENSIES CATEGORIEËN VARIABELEN Sociale variabelen Prosociaal gedrag 1. Prosociaal gedrag Sociaal probleemgedrag 2. Agressief gedrag 3. Hyperactief-afleidbaar gedrag 4. Asociaal gedrag 5. Bezorgd-angstig gedrag Sociale relaties 6. Conflict 7. Nabijheid 8. Integratie - populariteit Dynamisch-affectieve variabelen Welbevinden 9. Schoolwelbevinden Zelfvertrouwen 1. Zelfvertrouwen/zelfconcept Attitudes 11. Coöperatieve participatie 12. Onafhankelijke participatie 13. Werkhouding Cognitieve variabelen 14. Hoogbegaafdheid 15. Relatief prestatieniveau 16. Prognose secundair onderwijs 17. Prognose hoger onderwijs Gezinsvariabelen 18. Ondersteunend thuismilieu 19. Etnische en/of culturele kloof Overige 2. Aanspreekbaarheid in het Nederlands 21. Nood aan extra zorg (zorgbehoefte) We geven hierna per domein eerst een overzicht van de schalen, de bijbehorende items en de interne consistentie op basis van de afname in de 3 de kleuterklas. Daarna beschrijven we telkens de aanpassingen die werden doorgevoerd. 2

6 1.1 Sociale variabelen Vragenlijst 3 de kleuterklas In alle tabellen worden items met een negatieve (of tegengestelde) aanduiding voor de inhoud van de schaal aangeduid met een (-). Tabel 2 Overzicht van de variabelen en items over sociaal gedrag uit de vragenlijst 3 de kleuterklas Prosociaal gedrag Agressief gedrag SCHAAL ITEMS CRONBACHS ALFA* Helpt andere kinderen uit zichzelf (H)erkent andermans gevoelens, voelt mee Lijkt bezorgd wanneer andere kinderen in nood zijn of verdriet hebben Is vriendelijk tegen klasgenootjes Kan met andere kinderen samenwerken Toont belangstelling voor morele kwesties (vb. eerlijkheid, welzijn van anderen, ) Biedt hulp of troost als anderen overstuur zijn Vecht met andere kinderen Pest andere kinderen Is agressief Bedreigt andere kinderen Hyperactief-afleidbaar gedrag Is rusteloos. Loopt rond of springt op en neer. Niet stil te houden Is een wriemelend, zenuwachtig, gejaagd kind Kan zich moeilijk concentreren of aandacht vasthouden Is onoplettend, niet attent Asociaal gedrag Bezorgd angstig gedrag Conflict Nabijheid Speelt het liefst alleen Is graag alleen Houdt klasgenootjes op afstand Is een eenzaat Is bezorgd, maakt zich zorgen over veel dingen Komt ongelukkig, gespannen over Is bang van nieuwe dingen of ongekende situaties Huilt gemakkelijk Dit kind en ik lijken altijd te twisten met elkaar Dit kind wordt gemakkelijk kwaad op mij Dit kind vindt dat ik hem/haar oneerlijk behandel Als dit kind slecht gehumeurd is, weet ik dat het een lange en moeilijke dag wordt Als dit kind verdrietig is, zoekt hij/zij troost bij mij Dit kind vertelt me spontaan dingen over zichzelf Ik voel gemakkelijk aan wat dit kind voelt Dit kind spreekt vrijuit over zijn gevoelens en ervaringen met mij Integratie / Populariteit Kan goed met klasgenoten opschieten Is bij klasgenoten populair Wordt door klasgenoten gepest (-) Heeft weinig vrienden/vriendinnen in de klas (-) * De Cronbachs alfa s zijn gebaseerd op de eigen afname in de 3 de kleuterklas (zie Maes, 3) Aanpassingen voor de vragenlijst 1 ste leerjaar a. Inkorting schaal Prosociaal gedrag Bij de constructie van de vragenlijst voor de 3 de kleuterklas gebruikten we voor de meeste variabelen over sociaal gedrag een inkorting van bestaande schalen. Voor de schaal Prosociaal gedrag niet, maar om ruimte te creëren voor nieuwe variabelen en om de volledige vragenlijst niet te lang te maken, korten we nu ook deze schaal in tot vier items. De drie items met de laagste item-totaal correlatie werden weggelaten (zie Tabel 3): item 49 ( Is vriendelijk tegen klasgenootjes ), item 13 ( Kan met andere kinderen samenwerken ) en item 1 ( Toont belangstelling voor morele kwesties ). Na weglating van de drie items blijft de Cronbachs alfa.92. Ook inhoudelijk leek ons deze inkorting aanvaardbaar. 3

7 Tabel 3 Aantal, gemiddelde, standaarddeviatie en item-totaal correlatie van de items van de schaal Prosociaal gedrag op basis van de afname in de 3 de kleuterklas (Maes, 3) NR. ITEM N M SD R it (H)erkent andermans gevoelens, voelt mee Biedt hulp of troost als anderen overstuur zijn Helpt andere kinderen uit zichzelf Lijkt bezorgd wanneer andere kinderen in nood zijn of verdriet hebben Toont belangstelling voor morele kwesties (vb. eerlijkheid, welzijn van anderen, ) Kan met andere kinderen samenwerken Is vriendelijk tegen klasgenootjes ,39 4,17 4,21 4,23 4,31 4,58 4,76 1,2 1,1 1,1 1,1 1,1,97, b. Weglating schaal Bezorgd-angstig gedrag Omdat bij de afname in de 3 de kleuterklas (Maes, 3) de interne consistentie van de schaal Bezorgdangstig gedrag nogal laag bleek (.6), werd in eerste instantie nagegaan of we geen beter alternatief konden vinden. Mogelijke alternatieven resulteerden evenwel in een groot aantal items. Daarom werd ervoor geopteerd om deze schaal dit jaar volledig weg te laten en mogelijk in een volgend schooljaar uitgebreider op te nemen. 1.2 Dynamisch-affectieve variabelen Vragenlijst 3 de kleuterklas Tabel 4 Overzicht van de dynamisch-affectieve variabelen en items uit de vragenlijst 3 de kleuterklas SCHAAL ITEMS CRONBACHS ALFA* Schoolwelbevinden Komt met tegenzin naar school (-).82 Amuseert zich op school Vindt school niet leuk (-) Vindt de meeste klasactiviteiten plezierig Zelfvertrouwen Dit kind heeft een positief zelfbeeld Dit kind heeft veel zelfvertrouwen Coöperatieve participatie Doet wat de leerkracht vraagt Maakt verantwoordelijk gebruik van klasmateriaal Is goed handelbaar voor de leerkracht Aanvaardt het gezag van de leerkracht Onafhankelijke participatie Zoekt uitdagingen Is zelfbepalend, stelt eigen doelen Werkt onafhankelijk Heeft veel hulp en leiding nodig (-) Werkhouding Denkt al gauw dat zijn/haar werk af is (-) Werkt nauwkeurig Geeft snel op als iets niet lukt (-) * De Cronbachs alfa s zijn gebaseerd op de eigen afname in de 3 de kleuterklas (Maes, 3) Aanpassing voor de vragenlijst 1 ste leerjaar Omdat de twee items van de schaal Zelfvertrouwen hoog correleren met elkaar (.76) hebben we het item Dit kind heeft een positief zelfbeeld weggelaten. 4

8 1.3 Cognitieve mogelijkheden Vragenlijst 3 de kleuterklas In de vragenlijst van de 3 de kleuterklas werd gepeild naar de cognitieve mogelijkheden van het kind door middel van enkele afzonderlijke items. Tabel 5 Overzicht van de items over cognitieve mogelijkheden uit de vragenlijst 3 de kleuterklas SCHAAL Hoogbegaafdheid Dit kind is hoogbegaafd Relatief prestatieniveau In vergelijking tot de klasgenoten is de schoolse ontwikkeling van dit kind a Prognose secundair onderwijs Volgens mij zal dit kind in het volgende type van secundair onderwijs terecht komen b ITEMS Prognose hoger onderwijs De kans dat dit kind ooit een diploma hoger onderwijs haalt acht ik c a zwak, gemiddeld, goed b BuSO, BSO, TSO, ASO c zeer klein, eerder klein, eerder groot, zeer groot Aanpassingen voor de vragenlijst 1 ste leerjaar Omdat vanaf het 1 ste leerjaar het aanbieden van leerstof en het ontwikkelen van vaardigheden (o.a. het aanleren van lezen en schrijven) een centralere plaats inneemt, leek het ons zinvol om hieromtrent enkele bijkomende items op te nemen in de vragenlijst. a. Toevoegen item over cognitieve capaciteiten In het PRIMA-onderzoek (zie Driessen, van Langen, Portengen, & Vierke, 1998; Driessen, van Langen, & Vierke, 2) heeft men een schaal opgenomen die peilt naar de mate waarin de leerling goed kan leren en goed meekan op school, namelijk de schaal cognitieve capaciteiten. We vonden de variabele op zich wel interessant maar om het aantal items te beperken en omdat de formulering van bepaalde items van de PRIMA-schaal nogal Nederlands klonken, hebben we een eigen item ontwikkeld, namelijk Dit kind kan goed volgen op school. b. Toevoegen item Onderpresteren Om na te gaan of de leerkracht vindt dat een bepaald kind onder zijn/haar mogelijkheden presteert, voegden we het item Dit kind presteert onder zijn/haar mogelijkheden toe aan de vragenlijst. c. Toevoegen beoordelingen taal In een aparte bevraging op het einde van het schooljaar (de eindejaarsbevraging) wordt onder andere aan de leerkracht gevraagd om per leerling een globale eindbeoordeling te geven voor wiskunde, taal en welbevinden. Omdat de ontwikkeling van taal zich in het 1 ste leerjaar diversifieert in verschillende deelvaardigheden (zoals lezen, schrijven, spreken) vonden we het belangrijk om een oordeel te krijgen per deelgebied (communicatieve taalvaardigheid, schrijfvaardigheid en leesvaardigheid). Omdat deze bijkomende items de eindejaarsbevraging zouden overladen, vonden we het aangewezen om ze in deze vragenlijst op te nemen. In Tabel 6 vindt men een overzicht van de toegevoegde items met betrekking tot het onderdeel Cognitieve mogelijkheden. 5

9 Tabel 6 Overzicht van de toegevoegde items over cognitieve mogelijkheden in de vragenlijst voor het 1 ste leerjaar SCHAAL ITEMS Cognitieve capaciteiten algemeen Dit kind kan goed volgen op school Onderpresteren Dit kind presteert onder zijn/haar mogelijkheden Cognitieve capaciteiten taal De communicatieve taalvaardigheid van dit kind is * De schrijfvaardigheid van dit kind is * De leesvaardigheid van dit kind is * * met als antwoordmogelijkheden Heel zwak, Eerder zwak, Gemiddeld, Eerder goed, Heel goed 1.4 Thuismilieu Vragenlijst 3 de kleuterklas Tabel 7 Overzicht van de items over het thuismilieu uit de vragenlijst 3 de kleuterklas SCHAAL ITEMS CRONBACHS ALFA* Ondersteunend thuismilieu Thuis is er weinig belangstelling voor de algemene ontwikkeling van dit kind (-) In dit gezin wordt leren en nieuwsgierigheid bevorderd Thuis tonen ze interesse voor de schoolactiviteiten van dit kind De ouders van dit kind volgen de schoolse ontwikkeling van het kind nauwelijks op (-) We hebben op school een goed contact met de ouders van dit kind De ouders van dit kind zijn doorgaans afwezig op oudercontacten of ouderavonden (-) De ouders van dit kind zijn actief betrokken bij de school.9 Etnische en/of culturele kloof In dit gezin hoort de levensstijl bij een andere cultuur In dit gezin spreken de ouders met mij goed Nederlands (-) In dit gezin wordt thuis een andere taal gesproken Er is bij dit kind een etnische of culturele kloof tussen thuis en school * De Cronbachs alfa s zijn gebaseerd op de eigen afname in de 3 de kleuterklas (Maes, 3) Aanpassing voor de vragenlijst 1 ste leerjaar: inkorting schaal Ondersteunend thuismilieu Uit de schaal Ondersteunend thuismilieu hebben we de twee items met de laagste item-totaal correlatie weggelaten, namelijk De ouders van dit kind volgen de schoolse ontwikkeling van het kind nauwelijks op en De ouders van dit kind zijn actief betrokken bij de school (zie Tabel 8). Deze inkorting leek ons inhoudelijk verdedigbaar en had geen invloed op de interne consistentie van de schaal: de Cronbachs alfa blijft.9. Tabel 8 Aantal, gemiddelde, standaarddeviatie en item-totaal correlatie van de items van de schaal Ondersteunend thuismilieu op basis van de afname in de 3 de kleuterklas (Maes, 3) NR. ITEM N M SD R it Thuis tonen ze interesse voor de schoolactiviteiten van dit kind In dit gezin wordt leren en nieuwsgierigheid bevorderd We hebben op school een goed contact met de ouders van dit kind Thuis is er weinig belangstelling voor de algemene ontwikkeling van dit kind (-) De ouders van dit kind zijn doorgaans afwezig op oudercontacten of ouderavonden (-) De ouders van dit kind zijn actief betrokken bij de school De ouders van dit kind volgen de schoolse ontwikkeling van het kind nauwelijks op (-) ,73 4,5 4,72 4,98 4,86 3,78 4,81 1,15 1,22 1,2 1,26 1,45 1,56 1,

10 1.5 Onderwijskundige aanpak Het gaat hier om een nieuw onderdeel in de vragenlijst. In de vragenlijst voor de 3 de kleuterklas werden over de onderwijskundige aanpak geen items opgenomen. In de vragenlijst voor het 1 ste leerjaar nemen we een schaal op omtrent de remediërende maatregelen ten aanzien van een individuele leerling en een enkel item omtrent het aanbieden van extra leerstof. Voor het eerste vertrokken we van de schaal Remediërende maatregelen die werd ontwikkeld in kader van het PRIMA-onderzoek (Driessen, van Langen, & Vierke, 2). De items zijn: Is er een individueel behandelingsplan, Krijgt remediërende hulp, Krijgt uitleg in kleine stappen, Werkt vertraagd met herhalingsstof, Passen bescheiden leerdoelen. De betrouwbaarheid van de schaal is goed (Cronbachs alfa is.88), maar omdat het eerste item ( Is er een individueel behandelingsplan ) minder voor de hand liggend is voor het Vlaams onderwijs en omdat het laatste item ( Passen bescheiden leerdoelen ) meer zegt over de leerling dan over de onderwijskundige aanpak, hebben wij deze twee items weggelaten. Daarnaast werd nog een apart item opgenomen dat nagaat of het kind een extra aanbod gekregen heeft: Dit kind krijgt ook moeilijkere of extra leerstof aangeboden. Tabel 9 Overzicht van de toegevoegde items over onderwijskundige aanpak in de vragenlijst voor het 1 ste leerjaar SCHAAL ITEMS Remediërende maatregelen* Krijgt remediërende hulp Krijgt uitleg in kleine stappen Werkt vertraagd met herhalingsstof Extra aanbod Dit kind krijgt ook moeilijkere of extra leerstof aangeboden * Deze schaal werd overgenomen uit het PRIMA-onderzoek (Driessen, van Langen, & Vierke, 2), met weglating van de items Is er een individueel behandelingsplan en Passen bescheiden leerdoelen 1.6 Overige Vragenlijst 3 de kleuterklas In de vragenlijst voor de 3 de kleuterklas werden drie individuele items opgenomen. Eén item peilt naar de aanspreekbaarheid in het Nederlands ( Dit kind is moeilijk aanspreekbaar in het Nederlands ) en de twee overige items peilen naar de nood aan extra zorg voor dit kind ( Dit kind heeft nood aan extra hulp van mij of anderen en Dit kind zal in de toekomst extra zorg nodig hebben ) Aanpassingen voor de vragenlijst 1 ste leerjaar: weglating twee items over zorgbehoefte Omdat de twee items over zorgbehoefte ( Dit kind zal in de toekomst extra zorg nodig hebben en Dit kind heeft nood aan extra hulp van mij of anderen ) zeer nauw samenhangen met de schaal Onafhankelijke participatie (correlaties van -.76 en -.81), werd beslist om beide items weg te laten in de vragenlijst voor het eerste leerjaar. 7

11 1.7 Besluit Tabel 1 toont een overzicht van de variabelen die werden opgenomen in de vragenlijst voor het eerste leerjaar. De variabelen die wegvallen ten opzichte van de vragenlijst uit de 3 de kleuterklas werden doorstreept; nieuwe variabelen ten opzichte van de vragenlijst uit de 3 de kleuterklas werden cursief gezet. Tabel 1 Overzicht van de bevraagde dimensies, categorieën en variabelen in de leerlingvragenlijst voor het 1 ste leerjaar DIMENSIES CATEGORIEËN VARIABELEN* Sociale variabelen Prosociaal gedrag 1. Prosociaal gedrag Dynamisch-affectieve variabelen Sociaal probleemgedrag 2. Agressief gedrag 3. Hyperactief-afleidbaar gedrag 4. Asociaal gedrag 5. Bezorgd-angstig gedrag Sociale relaties 6. Conflict 7. Nabijheid 8. Integratie - populariteit Welbevinden 9. Schoolwelbevinden Zelfvertrouwen 1. Zelfvertrouwen Attitudes 11. Coöperatieve participatie 12. Onafhankelijke participatie 13. Werkhouding Cognitieve variabelen 14. Cognitieve capaciteiten (algemeen) 15. Cognitieve capaciteiten (taal) 16. Onderpresteren 17. Hoogbegaafdheid 18. Relatief prestatieniveau 19. Prognose secundair onderwijs 2. Prognose hoger onderwijs Gezinsvariabelen 21. Ondersteunend thuismilieu 22. Etnische en/of culturele kloof Onderwijskundige aanpak 23. Remediërende maatregelen 24. Extra aanbod Overige 25. Aanspreekbaarheid in het Nederlands 26. Nood aan extra zorg * Cursief: nieuwe variabelen; Doorstreept: weggevallen variabelen In totaal werden 67 items opgenomen. Dit is drie items minder dan in de vragenlijst voor de 3 de kleuterklas. Dit betekent dus dat, hoewel de items gemakkelijk te beoordelen zijn (items van het Likert-type), het toch een aanzienlijke inspanning van de respondent vergt omdat de items voor elk kind uit de klas beoordeeld moeten worden. We schatten dat het tussen de vijf en de tien minuten per kind duurt om de vragenlijst in te vullen. Daarnaast zijn er bepaalde outputmaten die we pas op het einde van het schooljaar kunnen bevragen. We denken hier in eerste instantie aan het advies voor volgend schooljaar (overgaan, zittenblijven, BO), maar bijvoorbeeld ook aan de vraag of er zich in de loop van het afgelopen schooljaar belangrijke incidenten hebben voorgedaan die de ontwikkeling (prestaties) beïnvloed kunnen hebben of de vraag of het kind in het afgelopen schooljaar extra ondersteuning heeft gekregen. Om die elementen te bevragen, is er op het einde van het schooljaar nog een minimale bevraging. Daarin nemen we de volgende variabelen op: - Advies volgend schooljaar + reden voor dit advies - Kritische incidenten in het afgelopen schooljaar - Extra ondersteuning + waarvoor - Aantal weken afwezig - Eindbeoordeling taal - Eindbeoordeling wiskunde - Eindbeoordeling welbevinden - Eindresultaten (rapporten) 8

12 Beide instrumenten samen (de leerlingvragenlijst halverwege het schooljaar en de eindejaarsbevraging op het einde van het schooljaar), in combinatie met de toetsen, moeten een vrij volledig beeld geven van de individuele ontwikkeling van de kinderen. Een volledig exemplaar van de vragenlijst zelf vindt men in bijlage 1. 9

13 2. Betrouwbaarheids- en validiteitsgegevens van de vragenlijst In februari 4 werd de vragenlijst voorgelegd aan de leerkrachten van alle klassen van het 1 ste leerjaar die deelnemen aan het SiBO-onderzoek. Aan de leerkracht werd gevraagd om voor elk kind uit zijn/haar klas deze vragenlijst in te vullen. Indien er meerdere leerkrachten in één klas stonden, diende slechts één leerkracht de vragenlijst in te vullen (wel voor alle leerlingen van de klas). In totaal kregen we een vragenlijst terug voor 5575 kinderen (op 5997, dit is 93,%) uit 329 klassen en 184 scholen (op 194, dit is 94,8%). Dit hoofdstuk geeft een beschrijving van de kenmerken van de items en schalen. De analyses die uitgevoerd werden, hebben enkel betrekking op de gegevens van de kinderen uit de scholen van de referentiesteekproef. Deze steekproef wil een getrouwe afspiegeling zijn van de Vlaamse schoolpopulatie. In totaal betreft het hier 3784 ingevulde vragenlijsten (op, dit is 94,6%) uit 213 klassen en 117 scholen (op 121, dit is 96,7%). 2.1 Statistische kenmerken van items en schalen Vooreerst werd per item (dat moest beoordeeld worden op een zespuntenschaal) het aantal personen dat een (geldig) antwoord gaf (N), het gemiddelde (M), de spreiding (standaarddeviatie: SD) en de itemtotaal correlatie (R it ), waarbij totaal staat voor de schaal als geheel, berekend. Wanneer een item door een relatief klein aantal respondenten beoordeeld werd, kan dit er op wijzen dat het item onduidelijk, te gevoelig of weinig zinvol is. Een extreem laag of hoog gemiddelde kan wijzen op een weinig zinvol item of op sociale wenselijkheid. Het kan evenwel ook gaan om het bevragen van een uitzonderlijke situatie of een zeldzaam gedrag. Gezien de hieronder beschreven items op een zespuntenschaal beoordeeld dienden te worden, is het theoretisch minimum en maximum respectievelijk steeds één en zes. Een gemiddelde hoger dan vijf of lager dan twee beschouwen we als extreem. De scores van de items met een negatieve (of tegengestelde) aanduiding voor de inhoud van de schaal werden geïnverteerd. Dit betekent dat een zes een één wordt, een vijf een twee, een vier een drie en vice versa. Die items worden in de tabellen aangeduid met een (-). Een item met een kleine spreiding heeft een lage discriminatiewaarde en kan bijgevolg minder zinvol zijn om op te nemen. In het geval van individuele items beschouwen we een standaarddeviatie kleiner dan één als klein. Veelal hebben items met een extreem gemiddelde ook een lage standaarddeviatie. Daarnaast geven we ook de verdelingskenmerken van de schaalscores (het gemiddelde, de spreiding, de scheefheid) en de interne consistentie van de schaal (uitgedrukt in Cronbachs alfa). Het histogram van elke schaal vindt men in bijlage 2. Bij het berekenen van de schaalscores werd de vuistregel gehanteerd dat minstens twee derde van de items waaruit de schaal bestaat, ingevuld moest zijn. Indien het aantal lege of ongeldige items van een welbepaalde schaal meer dan een derde was, werd de schaalscore niet berekend (lege waarde). Concreet betekent dit dat bij een schaal met zes of zeven items, een individu geen score krijgt wanneer er meer dan twee items leeg of ongeldig zijn; bij een schaal met drie, vier of vijf items mag maximum één item leeg of ongeldig zijn en bij een schaal met twee items mag geen enkel item leeg of ongeldig zijn Prosociaal gedrag De gemiddeldes van de items zijn niet te extreem en de spreiding niet te klein. Ook de psychometrische kenmerken van de schaal zijn goed. De inkorting van de schaal van zeven naar vier items heeft geen 1

14 nadelen gehad; integendeel: het gemiddelde is iets minder extreem (van 4,38 naar 4,18), de spreiding is verhoogd (van,87 naar,96), de scheefheid iets verminderd (van,53 naar,49) en de interne consistentie bleef behouden (van.92 naar.93). Ter vergelijking: de Cronbachs alfa van de afname in de derde kleuterklas met zeven items was.92 (Maes, 3) en die van overige studies (ook met zeven items) schommelden tussen.89 en.92 (zie Ladd & Profilet, 1996; Simoens, 1). Op basis van deze gegevens kunnen we besluiten dat deze ingekorte schaal voldoet aan de gestelde eisen. Tabel 11 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie en item-totaal correlatie van de items uit de schaal Prosociaal gedrag NR. ITEM N M SD R it Biedt hulp of troost als anderen overstuur zijn Lijkt bezorgd wanneer andere kinderen in nood zijn of verdriet hebben Helpt andere kinderen uit zichzelf (H)erkent andermans gevoelens, voelt mee ,6 4,19 4,19 4,27 1,9 1,7 1,6 1, Tabel 12 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie, scheefheid en interne consistentie van de schaal Prosociaal gedrag SCHAAL N M SD Scheefheid Cronbachs alfa Prosociaal gedrag ,18,96 -, Agressief gedrag De inhoud van de items (en van de schaal) brengt met zich mee dat de gemiddeldes nogal extreem uitvallen. Bijgevolg is de verdeling van de schaalscore (rechts) scheef. Het histogram in bijlage 2 toont evenwel dat er toch voor een relevante groep kinderen (ongeveer 6%) vier of meer gescoord wordt op de schaal, wat er op wijst dat we met deze schaal toch een probleemgroep kunnen onderkennen. De betrouwbaarheid van.92 is goed in vergelijking met voorgaande studies (.9 bij de SiBO-afname in de derde kleuterklas, Maes, 3; bij Ladd & Profilet, 1996;.91 bij Simoens, 1; de laatste twee evenwel met meer items). Tabel 13 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie en item-totaal correlatie van de items uit de schaal Agressief gedrag NR. ITEM N M SD R it Is agressief Vecht met andere kinderen Bedreigt andere kinderen Pest andere kinderen ,84 2,8 1,83 2,8 1,13 1,29 1,6 1, Tabel 14 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie, scheefheid en interne consistentie van de schaal Agressief gedrag SCHAAL N M SD Scheefheid Cronbachs alfa Agressief gedrag 378 1,96 1,5 1, Hyperactief-afleidbaar gedrag De gemiddeldes zijn niet te extreem en de standaarddeviaties zijn voldoende groot. De interne consistentie van de schaal is goed en vergelijkbaar met vorige studies waar de Cronbachs alfa coëfficiënt schommelde tussen.82 en.93 (Ladd & Profilet, 1996; Maes, 3; Simoens, 1). 11

15 Tabel 15 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie en item-totaal correlatie van de items uit de schaal Hyperactiefafleidbaar gedrag NR. ITEM N M SD R it Kan zich moeilijk concentreren of aandacht vasthouden Is een wriemelend, zenuwachtig, gejaagd kind Is rusteloos, loopt rond of springt op en neer, niet stil te houden Is onoplettend, niet attent ,2 2,47 2,25 2,72 1,5 1,38 1,39 1, Tabel 16 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie, scheefheid en interne consistentie van de schaal Hyperactiefafleidbaar gedrag SCHAAL N M SD Scheefheid Cronbachs alfa Hyperactief-afleidbaar gedrag ,62 1,18, Asociaal gedrag Voor deze items en schaal gelden dezelfde opmerkingen als voor de voorgaande schaal: de gemiddeldes zijn niet te extreem en de standaarddeviaties voldoende groot. De schaal is rechts scheef verdeeld, maar de interne consistentie is goed en is gelijkaardig aan wat men in vroegere studies vond (Maes, 3:.87; Ladd & Profilet, 1993: ; Simoens, 1:.89; in de laatste twee gevallen ging het om een schaal met zeven items). Tabel 17 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie en item-totaal correlatie van de items uit de schaal Asociaal gedrag NR. ITEM N M SD R it Houdt klasgenootjes op afstand Speelt het liefst alleen Is een eenzaat Is graag alleen ,24 2,2 2,17 2,31 1,1 1,2 1,13 1, Tabel 18 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie, scheefheid en interne consistentie van de schaal Asociaal gedrag SCHAAL N M SD Scheefheid Cronbachs alfa Asociaal gedrag ,23,9, Conflict De gemiddeldes van de items zijn nogal extreem en de standaarddeviaties relatief laag. Dit kan erop wijzen dat de items sociaal wenselijk beoordeeld werden (gezien de inhoud van de items gevoelig kan liggen) of dat het in de items beschreven gedrag eerder weinig voorkomt. Dit uit zich ook op schaalniveau en de (rechts) scheve verdeling is dan ook niet verrassend. De interne consistentie van de schaal is goed en vergelijkbaar met vroegere studies (Cornelissen & Verschueren, 2a:.87; Maes, 3:.8). De frequentieverdeling van deze schaal maakt ook duidelijk dat er slechts uitzonderlijk vier of meer gescoord wordt (zie bijlage 2). Tabel 19 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie en item-totaal correlatie van de items uit de schaal Conflict NR. ITEM N M SD R it Dit kind wordt gemakkelijk kwaad op mij Dit kind en ik lijken altijd te twisten met elkaar Dit kind vindt dat ik hem/haar oneerlijk behandel Als dit kind slecht gehumeurd is, weet ik dat het een lange en moeilijke dag wordt ,81 1,66 1,78 2,27 1,1,92,9 1,

16 Tabel 2 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie, scheefheid en interne consistentie van de schaal Conflict SCHAAL N M SD Scheefheid Cronbachs alfa Conflict , , Nabijheid De gemiddeldes zijn niet te extreem en standaarddeviaties niet te laag. Ook de interne consistentie van de schaal is zeer goed en vergelijkbaar met vorige studies (Cornelissen & Verschueren, 2a:.84; Maes, 3:.88). Tabel 21 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie en item-totaal correlatie van de items uit de schaal Nabijheid NR. ITEM N M SD R it Dit kind vertelt me spontaan dingen over zichzelf Dit kind spreekt vrijuit over zijn gevoelens en ervaringen met mij Ik voel gemakkelijk aan wat dit kind voelt Als dit kind verdrietig is, zoekt hij/zij troost bij mij ,32 4,19 4,27 4,18 1,26 1,23 1,8 1, Tabel 22 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie, scheefheid en interne consistentie van de schaal Nabijheid SCHAAL N M SD Scheefheid Cronbachs alfa Nabijheid ,24 1,1 -, Integratie-populariteit Op item 23 na zijn de gemiddeldes niet te extreem en de standaarddeviaties niet te laag. De interne consistentie is voldoende maar zou verhoogd kunnen worden tot.85 door het weglaten van item 23. Dezelfde resultaten kregen we trouwens bij de afname in de derde kleuterklas (Maes, 3), maar omwille van het inhoudelijk belang werd (en wordt) het item behouden. Dit in tegenstelling tot het PRIMA-onderzoek waarin het item wel werd weggelaten vanaf de vierde afname (Driessen, van Langen, & Vierke, 2). De interne consistentie is vergelijkbaar met andere studies (Driessen, van Langen, & Vierke, 2:.84; Maes, 3:.79). Tabel 23 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie en item-totaal correlatie van de items uit de schaal Integratiepopulariteit NR. ITEM N M SD R it Is bij klasgenoten populair Wordt door klasgenoten gepest (-) Heeft weinig vrienden/vriendinnen in de klas (-) Kan goed met klasgenoten opschieten ,17 5,16 4,6 4,51 1,1,85 1,21, Tabel 24 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie, scheefheid en interne consistentie van de schaal Integratiepopulariteit SCHAAL N M SD Scheefheid Cronbachs alfa Integratie / populariteit ,61,86 -, Schoolwelbevinden De gemiddeldes zijn hoog maar niet extreem. De standaarddeviaties zijn echter klein. Wanneer we het histogram bekijken, dan zien we dat slechts een zeer kleine groep leerlingen een zeer lage score 13

17 behaalt (3 of minder). De interne consistentie van de schaal is licht gestegen in vergelijking met de afname in de derde kleuterklas: van.82 naar.88 (Maes, 3). Tabel 25 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie en item-totaal correlatie van de items uit de schaal Schoolwelbevinden NR. ITEM N M SD R it Amuseert zich op school Komt met tegenzin naar school (-) Vindt school niet leuk (-) Vindt de meeste klasactiviteiten plezierig ,83 4,96 4,89 4,67,86,98 1,2, Tabel 26 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie, scheefheid en interne consistentie van de schaal Schoolwelbevinden SCHAAL N M SD Scheefheid Cronbachs alfa Schoolwelbevinden 378 4,84,82 -, Coöperatieve participatie Alle standaarddeviaties zijn relatief klein. Toch zijn de gemiddeldes op één na niet te extreem en is de interne consistentie van de schaal goed (.84). Ter vergelijking: in de afname in de derde kleuterklas was de Cronbachs alfa.83 (Maes, 3) en bij Cornelissen en Verschueren (2b).86. Tabel 27 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie en item-totaal correlatie van de items uit de schaal Coöperatieve participatie NR. ITEM N M SD R it Doet wat de leerkracht vraagt Maakt verantwoordelijk gebruik van klasmateriaal Aanvaardt het gezag van de leerkracht Is goed handelbaar voor de leerkracht ,88 4,54 5,4 4,91,97 1,3,84 1, Tabel 28 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie, scheefheid en interne consistentie van de schaal Coöperatieve participatie SCHAAL N M SD Scheefheid Cronbachs alfa Coöperatieve participatie ,84,79 -, Onafhankelijke participatie Psychometrisch gezien is dit één van de betere schaaltjes uit deze vragenlijst: de gemiddeldes van de items liggen dicht tegen het theoretisch gemiddelde van de zespuntenschaal (3,5), de standaarddeviaties zijn relatief groot (in vergelijking met de overige items en schalen uit de vragenlijst) en de interne consistentie van de schaal is goed (.84) en vergelijkbaar met de afname in de derde kleuterklas (Maes, 3) en met de studie van Cornelissen en Verschueren (2b), respectievelijk.86 en.81. Tabel 29 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie en item-totaal correlatie van de items uit de schaal Onafhankelijke participatie NR. ITEM N M SD R it Heeft veel hulp en leiding nodig (-) Werkt onafhankelijk Zoekt uitdagingen Is zelfbepalend, stelt eigen doelen ,72 4,7 3,36 3,49 1,58 1,36 1,35 1,

18 Tabel 3 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie, scheefheid en interne consistentie van de schaal Onafhankelijke participatie SCHAAL N M SD Scheefheid Cronbachs alfa Onafhankelijke participatie ,66 1,15 -, Werkhouding Ook dit schaaltje is psychometrisch gezien in orde: de gemiddeldes van de items liggen dicht tegen het theoretisch gemiddelde van de zespunten-beoordelingsschaal (3,5), de standaarddeviaties zijn relatief groot en de interne consistentie van de schaal (.78) is voldoende hoog, maar lichtjes lager dan de afname in de derde kleuterklas:.84 (Maes, 3). Bij Driessen, van Langen en Vierke (2) vond men een Cronbachs alfa van.81. Tabel 31 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie en item-totaal correlatie van de items uit de schaal Werkhouding NR. ITEM N M SD R it Geeft snel op als iets niet lukt (-) Denkt al gauw dat zijn/haar werk af is (-) Werkt nauwkeurig ,95 3,88 3,98 1,32 1,32 1, Tabel 32 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie, scheefheid en interne consistentie van de schaal Werkhouding SCHAAL N M SD Scheefheid Cronbachs alfa Werkhouding ,93 1,11 -, Ondersteunend thuismilieu Door het samennemen en inkorten van twee aparte schalen (zie ook Maes, 3) zijn we tot een bruikbare zij het niet optimale - schaal gekomen die peilt naar de mate waarin het thuismilieu ondersteuning biedt. De gemiddeldes zijn wel hoog (wat gepaard gaat met een plafondeffect, zie bijlage 2), maar de standaarddeviaties zijn groot. Dit wijst op voldoende spreiding. De interne consistentie blijkt zeer goed te zijn. Weglating van item 57 ( De ouders van dit kind zijn doorgaans afwezig op oudercontacten ) zou de Cronbachs alfa nog verhogen tot.91. Maar omdat deze stijging in interne consistentie slechts zeer klein is, opteren we ervoor de schaal te behouden zoals ze is. Tabel 33 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie en item-totaal correlatie van de items uit de schaal Ondersteunend thuismilieu NR. ITEM N M SD R it Thuis is er weinig belangstelling voor de algemene ontwikkeling van dit kind (-) We hebben op school een goed contact met de ouders van dit kind De ouders van dit kind zijn doorgaans afwezig op oudercontacten (-) In dit gezin wordt leren en nieuwsgierigheid bevorderd Thuis tonen ze interesse voor de schoolactiviteiten van dit kind ,6 4,91 5,7 4,56 4,89 1,25 1,17 1,41 1,21 1, Tabel 34 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie, scheefheid en interne consistentie van de schaal Ondersteunend thuismilieu SCHAAL N M SD Scheefheid Cronbachs alfa Ondersteunend thuismilieu ,9 1,2-1,

19 Etnische en/of culturele kloof Ook deze schaal over het thuismilieu blijkt te voldoen, maar de gemiddeldes van de items en dus ook het gemiddelde van de schaal liggen zeer laag. Dit is te wijten aan de inhoud van de schaal. Aan de andere kant is er voldoende spreiding en is de interne consistentie hoog (.9). Ter vergelijking: de Cronbachs alfa bij de afname in de derde kleuterklas was.88 (Maes, 3). Tabel 35 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie en item-totaal correlatie van de items uit de schaal Etnische en/of culturele kloof NR. ITEM N M SD R it Er is bij dit kind een etnische of culturele kloof tussen thuis en school In dit gezin spreken de ouders met mij goed Nederlands (-) In dit gezin wordt thuis een andere taal gesproken In dit gezin hoort de levensstijl bij een andere cultuur ,76 1,89 2,2 1,73 1,34 1,4 1,76 1, Tabel 36 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie, scheefheid en interne consistentie van de schaal Etnische en/of culturele kloof SCHAAL N M SD Scheefheid Cronbachs alfa Etnische en/of culturele kloof ,85 1,3 1, Remediërende maatregelen De gemiddeldes van deze nieuw opgenomen items (en schaal) zijn niet extreem en de standaarddeviaties voldoende groot. Ook de interne consistentie van de schaal is zeer hoog (.93). Tabel 37 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie en item-totaal correlatie van de items uit de schaal Remediërende maatregelen NR. ITEM N M SD R it Krijgt remediërende hulp Krijgt uitleg in kleinere stappen Werkt vertraagd met herhalingsstof ,99 2,83 2,49 1,68 1,64 1, Tabel 38 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde, standaarddeviatie, scheefheid en interne consistentie van de schaal Remediërende maatregelen. SCHAAL N M SD Scheefheid Cronbachs alfa Remediërende maatregelen ,77 1,5, Overige items Daarnaast zaten nog individuele items in de vragenlijst die niet tot een bepaalde schaal gerekend werden. De items gaan over cognitieve capaciteiten (item 5), zelfvertrouwen (item 9), onderpresteren (item 1), hoogbegaafdheid (item 16), extra aanbod (item 36) en aanspreekbaarheid in het Nederlands (item 39). Op één item na zijn de gemiddeldes niet extreem en zijn de standaarddeviaties voldoende hoog. Enkel het item Is nauwelijks aanspreekbaar in het Nederlands scoort gemiddeld zeer laag (1,47) met een kleine standaarddeviatie (,91), maar dit ligt uiteraard aan de inhoud van het item. 16

20 Tabel 39 Aantal geldige antwoorden, gemiddelde en standaarddeviatie van de items over cognitieve capaciteiten (algemeen), zelfvertrouwen, onderpresteren, hoogbegaafdheid, extra aanbod en aanspreekbaarheid in het Nederlands NR. ITEM N M SD Kan goed volgen op school Heeft veel zelfvertrouwen Presteert onder zijn/haar mogelijkheden Is hoogbegaafd Krijgt ook moeilijkere of extra leerstof aangeboden Is nauwelijks aanspreekbaar in het Nederlands ,32 3,81 2,43 2,2 3,12 1,47 1,36 1,21 1,12 1,17 1,6, Discrete variabelen Bij zes vragen verschillen de antwoordcategorieën van die van de hier voorafgaande items. De antwoordcategorieën en het aantal keer dat elke categorie werd aangeduid, vindt men in onderstaande tabellen. Soms werden twee categorieën aangeduid: die combinaties worden tussen haakjes weergegeven (zie Tabel 44). Tabel 4 tabel van de antwoorden op de vraag De communicatieve taalvaardigheid van dit kind is NR. ITEMS N % 62 De communicatieve taalvaardigheid van dit kind is Heel zwak Eerder zwak Gemiddeld Eerder goed Heel goed ,% 14,5% 26,2% 27,9% 25,4% Totaal % Tabel 41 tabel van de antwoorden op de vraag De schrijfvaardigheid van dit kind is NR. ITEMS N % 63 De schrijfvaardigheid van dit kind is Heel zwak Eerder zwak Gemiddeld Eerder goed Heel goed ,8% 16,2% 26,9% 29,4% 2,7% Totaal % Tabel 42 tabel van de antwoorden op de vraag De leesvaardigheid van dit kind is NR. ITEMS N % 64 De leesvaardigheid van dit kind is Heel zwak Eerder zwak Gemiddeld Eerder goed Heel goed ,8% 16,7% 28,5% 25,5% 22,5% Totaal % Tabel 43 tabel van de antwoorden op de vraag In vergelijking tot de klasgenoten is de schoolse ontwikkeling van dit kind NR. ITEMS N % 65 In vergelijking tot de klasgenoten is de schoolse ontwikkeling van dit kind Zwak Gemiddeld Goed ,9% 34,1% 46,1% Totaal % 17

21 Tabel 44 tabel van de antwoorden op de vraag Volgens mij zal dit kind in het volgende type van secundair onderwijs terechtkomen NR. ITEMS N % 66 Volgens mij zal dit kind in het volgende type van secundair onderwijs terechtkomen BuSO (BuSO-BSO) BSO (BSO-TSO) TSO (TSO-ASO) ASO ,3%,6% 14,2%,9% 27,% 1,3% 52,8% % Tabel 45 tabel van de antwoorden op de vraag De kans dat dit kind ooit een diploma hoger onderwijs haalt, acht ik NR. ITEMS N % 67 De kans dat dit kind ooit een diploma hoger onderwijs haalt, acht ik Zeer klein Eerder klein Eerder groot Zeer groot ,7% 28,3% 36,6% 23,4% Totaal % Net zoals bij de afname in de derde kleuterklas merken we op dat items 66 en 67 (Tabel 44 en Tabel 45) relatief minder dikwijls ingevuld werden (respectievelijk 16 en 186 keer niet ingevuld, terwijl bijvoorbeeld de overige discontinue items slechts tussen 28 en 48 keer niet werden ingevuld). We kunnen dit wellicht toeschrijven aan de gevoeligheid van de items: blijkbaar doet men niet graag zo n lange-termijn uitspraken. 2.2 Samenhangen tussen de continue variabelen Om de begripsvaliditeit te onderzoeken bekijken we de correlaties tussen de diverse variabelen. Men mag immers verwachten dat schalen die inhoudelijk verband houden met elkaar positief correleren, dat schalen die inhoudelijk tegengesteld zijn onderling negatief correleren en dat schalen die betrekking hebben op concepten die onafhankelijk zijn van elkaar, nauwelijks correleren. Daarnaast kan men bij schalen die heel hoog correleren de vraag stellen of het aangewezen is om die als aparte schalen te beschouwen, dan wel om ze als één schaal op te nemen. In tweede instantie voeren we een tweede orde principale componentanalyse uit op de schaalscores, met de bedoeling na te gaan of we het aantal concepten niet zinvol kunnen beperken door bepaalde schalen samen te nemen. Bovendien kan dit meer inzicht geven in de samenhang tussen de schalen Correlaties tussen de schalen Het zou ons te ver leiden om de correlatiematrix met alle continue variabelen uit de vragenlijst (Tabel 46) in detail (variabele per variabele) te bespreken, maar globaal gezien mogen we stellen dat de gevonden verbanden de constructvaliditeit van de schalen bevestigen. Alle schalen met een inhoudelijk ongunstige betekenis correleren negatief met schalen die inhoudelijk een gunstige betekenis hebben. Ook de sterkte van de verbanden ligt telkens in de lijn van de verwachtingen. Daarnaast merken we nog op dat de hoogste correlatie die is tussen de schaal Remediërende maatregelen en Cognitieve capaciteiten, namelijk Inhoudelijk is die hoge correlatie goed verstaanbaar. We kunnen evenwel de vraag stellen of het zinvol is om beide variabelen te onderscheiden. Maar omdat de schaal Remediërende maatregelen echt peilt naar het handelen van de leerkracht ten aanzien van een leerling, opteren we er niet voor om beide samen te nemen. Mogelijks kan het item over cognitieve capaciteiten in een volgende afname wel achterwege gelaten worden omdat het weinig extra informatie bijbrengt. 18

22 Tabel 46 Correlaties tussen alle schalen van de leerlingvragenlijst eerste leerjaar (1) Pro Agr Hyp Aso Con Nab Pop Wel Coö Ona Wer Thu Klo Rem Cap Zel Ond Hoo Ext Ned Prosociaal Agressief Hyperactief Asociaal Conflict Nabijheid Populariteit Welbevinden Coöperatief Onafhankelijk Werkhouding Thuismilieu Kloof Remediëren Capaciteiten Zelfvertrouwen Onderpresteren Hoogbegaafd Extra aanbod Nederlands 1 (1) Ook de afzonderlijke items zijn opgenomen Tweede orde principale componentanalyse Omdat we niet zozeer geïnteresseerd zijn in het identificeren van onderliggende factoren dan wel in het reduceren van het aantal variabelen, opteren we hier voor een principale componentenanalyse. Op basis van de Scree-test van Cattell, het eigenwaarde>1 -criterium en het criterium van proportie verklaarde variantie > 5% lijkt de vier-componentenoplossing het meest aangewezen. Deze oplossing verklaart 68% van de variantie en is ook inhoudelijk goed interpreteerbaar. Na varimax-rotatie kwamen we tot de volgende componentmatrix (zie Tabel 47). Enkel componentladingen van meer dan.4 worden vermeld. Tabel 47 Resultaten van de tweede orde principale componentenanalyse voor alle schalen van de leerlingvragenlijst eerste leerjaar SCHAAL Component 1 Component 2 Component 3 Component 4 Onafhankelijke participatie Cognitieve capaciteiten Remediëren Extra aanbod Hoogbegaafd Werkhouding Zelfvertrouwen Onderpresteren Agressief gedrag Conflict Coöperatieve participatie Hyperactief-afleidbaar gedrag Asociaal gedrag Nabijheid Integratie / Populariteit Prosociaal gedrag Schoolwelbevinden Etnische en/of culturele kloof Aanspreekbaarheid in het Nederlands Ondersteunend thuismilieu Enkel componentladingen van meer dan.4 worden vermeld in de tabel